Ao. 363
Dinsdag 10 Augustus 1915
39e «laargang
DE LEIDING.
De Groote Oorlog.
GOES.
K. BRANTS.
Uit de Pers.
Uitgave van
de Naaml. Venn. LUCTOR ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes;
«LAN sE VORSTSTRAAT 219»
Bureau te Middelburgs
FIRMA F. P. DHUIJ - L. BURG»
Drukkers:
Oosterbaan Le Coinire - Goes.
Ve Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. post1.25
Losse nummers0,05
Prijs der Advertentiën
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 ct,
3-maal plaatsing wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarden.
Familieberichten van 110 regels ƒ1.
iedere regel meer 10 ct.
Voor de Raadsverkiezing op Maandag
16 dezer beveelt „De Zeeuw" gaarne
aan den candidaat der drie Rechtsche
partijen, den heer
IV..
In volgende driestarren herinnert dr.
Kuyper aaü de heilige geestdrift die de
actie der anti-revolutionairen van 1878
tot 1888 kenmerkte, aan het optreden van
het eerste rechtsche kabinet met Keuche-
nius als minister van koloniën, met Godin
de Beaufort als minister van financiën,
met Mackay als premier, straks met Lob
man als minister van binnenlandsche
zaken.
Tusschen dr. Kuyper als voorzitter van
het Centraal Comité en Mackay als pre
sident van den Ministerraad bestond de
meest vriendschappelijke verhouding1, wel
ke leidde tot de indiening van een Pro
gram van Actie op de eerstvolgende De-
putatenvergadering. In dat program ston
den de verschillende wensChen geformu
leerd, welke de a.r. partij koesterde ten
opzichte van de verschillende rechts- en
andere quaestien die om oplossing vraag
den, als over zijn kiesrecht, gelijkmaking
van belastingdruk, Zondagsrust, de opi-
luii-quaes tie, Onderwijs.
Toen in 1891 het kabinet, dank zij den
afval van een deel der Roomschen, ten
grave daalde liet het. den indruk na van
onfortuinlijkheid, ofschoon de Lager-onder-
vvijswetherziening door Mackay, met be
hulp van Schaepman en Lohman tot stand
gebracht, een voor de toenmalige omstan
digheden schier ondenkbaar meesterstuk
was geweest. Doch de val van Keucheni-
us, de tegenslag met Bergansius' leger-
wet, gedurige kabinetswisselingen, krank
heden des Konings en voorziening in het
Regentschap, R. K: tegenstroom, het duid
de alles op een vroegtijdigen dood en op
nog meer, dat in 1894 tot losbarsting
kwam.
Het zou een meevaller geweest zijn
wanneer de Kiesrecht-quaestie door Mac
kay had kunnen opgelost worden, doch
de Eerste Kamer met haar liberale meer
derheid zal dezen bewindsman stellig: heb
ben afgeschrokken. Men vallei hem des
wege niet hard. Edoch, nui volgde er uit
dat een vooruitstrevend vrijzinnige, mr.
mr. Tak, tot die taak geroepen werd.
Een poging om het huismanskiesrecht
te enten op het ontwerp-Tak mislukte,
een der voorstellers van een daartoe strek
kend amendement, teekende zelfs later
een „manifest", waarin aan bedoeld wets
ontwerp de doodsteek werd toegebracht,
terwijl een andere groep zich voor het
wetsontwerp verklaarde omdat er nog iets
in was „dat op huismanskiesrecht leek."
Wij laten deze uitspraak voor hetgeen
zij isdoch constateeren met den schrijver
der asterisken, dat van toen af de scheu
ring in de antirev. partij zich voltrok,
een scheuring die toch had moeten komen,
omdat er in den boezem der partijen ern
stige bezwaren gerezen waren tegen den
Leider of de Leiding.
Vooral hier had men op tegen dat de
leider buiten de Kamer bleef en in zijn
blad den arbeid der club, en niet altijd
juist, critiseerde.
Deze scheiding heeft, wat trouwens de
heer Lohman altijd voorspeld had, goed
gedaan. Velen, op wie de anti-revolutio
naire partiji vat had kunnen krijgen, sloten
zich bij de Christelijk-historische partij
aan. En het streven werd sterker, om
wat in éénzelfde partij moeilijk één had
kunnen blijven, bondgenootschappelijk te
doen saamwerken. Dr. Kuyper liet zich
weer in de Kamer brengen, en werkte
van 18941901 met dr. Schaepman en
den heer De Savornin Lohman in die rich
ting voort. In 1901 kwam het tot de forma
tie van een tweede Rechtsche kabinet,
onder dr. Kuyper. Deze slaagde er in „om
de verhouding tusschen Kabinet, Club en
kiezers eenerzijds, en tusschen de drie
partijen van Rechts, ook bij de Kabinets
formatie naar eisch tot haar recht te doen
komen."
Van de gunstige positie bij zijn optreden
heeft dat kabinet een goed gebruik ge
maakt.
De heeren Lohman en Heemskerk wer
den uitgenoodigd oni in het kabinet zit
ting te nemen, doch weigerden.
Dit heeft-, voor wat !mr. Heemskerk
aangaat, dr. Kuyper zeër Verdroten. Hij
toch schrijft:
Het scheen als van zelf te spreken,
dat deze Staatsman, die nog pas in
'97 bij het juhilé van De Standaard
van zoo igroote sympathie voor den
Kabinetsformateur en van .zoo klare,
eenstemmigheid van bedoelen 'met dr.
Kuyper had doen blijken, hem thans1
ook de helpende hand zou bieden. Hier
op was, gelijk van zelf spreekt, bij het
aanvaarden der opdracht, als van zelf
sprekend gerekend. Toch bleek het dat
deze vurig gekoesterde wensc.h niet in
vervuiling kon gaan
Indien niet andere Staatslieden deze
teleurstelling vetgoied hadden, zou niet.
onwaarschijnlijk hierdoor de geheele for
matie mislukt zijn. Temeer daar de an
dere aanzoeken, die onvermeld kunnen
blijven, den toestand van do laatste da
gen van Juli nog zeer bemoeilijkt had
den."
In no. 18 zijner asterisken legt dr.
Kuyper uit waarom hij niet de Kiesrecht-
quaestie, maar de School en het verzeke
ringswezen een reuzenwerkaan
greep. De geschiedenis heeft hem (trouwens
voldoende in 't gelijk gesteld. Wij laten
derhalve deze mededeeling nisten.
In no. 19 verhaalt hij van het Kabinefs-
program, volledig, en kloppend op het
program van actie, gelijk dit door de De-
putatenvergadering was bezegeld. Hoofd
schotel er van vormden: Onderwijs; Ver-
zekering'swezénTarief. Dit program door
de aanstaande ministers goedgekeurd, en
door de drie Rechtsche clubs aanvaard
als grondslag voor steunbieding harerzijds
aan 't Bewind. /Daarop is 't, na de verschil
lende wettelijke phasen te hebben doorloo-
I>en, biji de Kroon toegelicht. De benoeming
door de Kroon is er op gevolgd.
De inzet wa.s derhalve uitstekend, dank
zij de geslaagde regeling der verhoudingen
eenerzijds tusschen Centraal Comité, Club
en Kabinet, anderzijds tusschen de drie
bondgenooten van Rechts.
De heer Brants candidaat.
Met zeldzame eenstemmigheid heeft de
R. K„ en hebben ook de andere Rechtslclh©
KiesVereenigingen de candidatuur van den
heer Brants gesteld voor den gemeente
raad.
De afgetreden©, dien hij naar wij hopen
vervangen zal, wordt van vrijzinnige zijde
een volksman genoemd. Nu, indien deze
een volksman is, dan is de heer Brants
het nog meer. iD'aar hebben allen die hem
van nabij kennen ondervinding van.
De heer grants is een wetenschappelijkl
'mla:n, en tegelijk een eenvoudig man in den
omgang. Hij is een ambtenaar, die de
waardigheid van zijn ambt hooghoudt,
doch tegelijk den omgang zelfs met den
gerinigsten medeburger niet schuwt. Hij
is een redenaar die zijn meening met
kracht en falent verdedigen kan en 't
debat in de .Vergaderingen tot een hoog
peil weet op te voeren; maar hiji is ook
de Volksman die den volkstoon verstaat,
en ziijn woorden zoo weet te kiezen, dat
zelfs de minst ontwikkelde hem Volgen
kan.
Hij is een' schoolman die nog van meer
dan van schoolziaken afweet, die zich
alzijdig van de verschillende belangen
zijner medeburgers op de hoogte stelt, en
voor die belangen op Waardige wijze,
krachtig, 'zal opkomen.
Zijn verkiezing als lid van den Raad
zou een aanwinst zijn, waarmede wij allen,
van welke richting ook, zouden geluk-
Wenschen
Het beleid (van Minister
P o s t h ui ml a.
Het vraagstuk der duurte van levens
middelen wordt steeds .nijlpeïider. De eco
nomische nood stijgt met den dag. Met
anlgist denkt menjan den winter, die straks
de crisis nog zal verergeren.
Onze Regëering, met (name onze Minis
ter van Landbouw, staat hier voor een
moeilijk probleem.
Het beleid van Minister Posthuma is
niet erg gelukkig. Er werd heel wat cri-
tiek uitgebracht op 'zïjln uitvoer-politiek
voor,al wat den uitvoer van aardappelen
betreft.
Zoo schreef de Voorzitter der Friesche
Maatschappij van Landbouw, de heer
E. van Weideren Renners, in het
nummer van 31 Juli vau het. orgaan dezer,
maatschappij o. m. het volgende:
„De uitvoer met (horten en stooten is
'Weer kan den gang. 't Is nu maar de kunst
Hvlie het. .eerst teen bericht heeft, want
zoo iemand kan profiteereu".
I
Na de besluiten en in.ededeeling.cn om
trent den uitvoer van aardappelen opge
somd te hebben (schrijft de heer v. Wei-
deren Renge.rs do volgende krasse woor
den
„Onder de vele .maatregelen die de Re-
igeering nu neemt, 'zou ook een rubriek
„bemoeiingen in zake fde bevordering der
belangen, van enkele speculanten" zoo'
langzamerhand een plaats kunnen vinden»
w)ant opzettelijk tot Vdit doel gjenomenj
maatregelen konden voor die heeren geen
beter resultaat hebban, 'dan zoo'n reeks
van veranderingen in besluiten".
Dat laatste is heel scherp gezegd. Zoo
wordt er meer geklaagd over het beleid
van Minister Posthuma.
Ook Het Centrum merkt op, dat de
maatregelen, tot (dusver van Overheids
wege igenomen, niet/die resultaten opleve
ren. welke men er van meende te1 mogen
verwachten.
Wat aan den (©enen kant gewonnen!
wordt, dreigt aan ide andere zij'de weer
verloren te gaan, en zoo komt het publiek
telkens voor minder aangename verras
singen te staan.
Echter schijnt wel 'zeker te zijn, dat er
méér gledaan kan Worden en vooral dat
er c o ns e q .uenter kon worden opge
treden, dan tot dusver geschiedde.
De groote fijln, die dient gevolgd, lijdt
te veel' aan onderbreking, en tot de uit
voering dier door de Regeering bedoelde
maatregelen Wordt, naar het schijnt, niet
krachtig genoeg mfeegeWerktj.
Die (Minister van Landbouw heeft al
thans: aan het tweetal socialistische Ka
merleden, dat hem over de duurte- kwam
spreken, te kennen géven, dat hij! o. a.
hierom geen afdoende hulp kan verleen-en,
wiijl! hiji ten deel© afhankelijk is van de
burgemeesters, die van 'hun macht om
levensmiddelen in beslag te nemen, slechts
een zeer spaarzaam gebriiik plegen tel
maken.
En Z.Exc. voegde hieraan toe, dat de
handhaving der maximum-prïjlzen, mede
als gevolg daarvan, op groote moeilijkhe
den studtte.
Die -eisch, dat 'aan die prijzen stevig de
hand worde gehouden, is. echter al een
zeer rechtmatige, en het feit, dat daarvan
wordt afgeweken, wekt terecht groote ont
stemming. f
Wat beeft de (verbruiker aan prijlzen, die
slechts op papier bestaan?
H-et i:s: werkelijk onduldbaar, da,t zulk
een toestand zou Worden bestendigd.
Het publiek is er toch niet louter ten
genoeg© en ten profijlte der leveranciers
en speculanten!
In verband hiermee mag ook nog wel
eens worden aangedrongen >op beperking
van den uitvoer.
Elen behoorlijke (winst :zal 'niemand!
onzen producenten en (handelaars mis-
gjuiniien.
Zij komt indirect ook het algemeen
belang ten goede.
1 M|aar (wanneer ie® (zóóveel ujtgeVoerd,
wordt, Idat e'r voo'r eigen ingezletenen
slechts een kleine voorraad overblijft, die
dan nog -slechts tegen steeds oploopende
prijzen te verkrijgen |is(, schept dit een
toestand, Waartegen de Overheid te waken
heeft.
Inderdaad, .Minister Posthujma mag zich
wel eens ernstig afvragen of zijn beleid
niet Wat krachtiger'en doeltreffender kan
feïjin.
Naar de stemmen iuiit het volk te hooren,
hapert er heel' Wat aan.
Beknopt overzicht van den toestand.
Langzaam maar zeker gaan de Russen
terug.
De operaties ontwikkelen zich tot. dusver
zeer geleidelijk en daardoor voor de Rus-
.sen in niet ongunstigen z:in, wijl zij hup
terugtocht naar het nieuwe front zónder
dreigende moeilijkheden kunnen voort
zetten.
Ziehier, wat het Duitsche communi
qué ons te vertellen heeft.
„De aanvalistrcepen van Kowno kwa
men dichter bij de vesting. Vierhoinderd-
dertig Russen, waaronder drie officieren,
werden gevangen genomen, 8 machine
geweren buitgemaakt. Ook aan het noorde
lijk en westelijk front van Lomzla maak
ten wij (de Duitschers) onder hevig© ge
vechten vorderingen. Drie officieren en
1400 man werden gevangen genomen,
7 machinegeweren en een gepantserde
auto venneesterd. Ten Zuiden van Lom'za
Werd de wog naar Ostrow bereikt. De
weg van Ostrow. naar Wyskow werd door
ons overschreden. De Russen, die- op
eenige punten nog hardnekkig stand hiel
den. werden teruggedreven.
Nowo Georgiewsk werd ook in
het oosten, tusschen de Narew en den
Weichsel ingesloten, Praga Werd
bezet. Onze troepen dringen verder
vooruit naar het Oosten.
In Warschau werden eenige duizenden
krijgsgevangenen gemaakt.
Het leger van van Woyrsch kwam bij
de achtervolging voorbij den Weg v*an
Garwolin naar Ryki (ten noordoosten Van
iWangorod).
Do linkervleugel, den legergroep van
Mackensen, dreef de Russen over de
Wieprz terug. Het midden en de rechter
vleugel naderen de linie Ostrow-H.ansk-
Uchrus (aan de Boeg)."
We schreven, dat bij de verovtering
van Warschau geenerlei buit was behaald.
Volgens bovenstaand bericht, dat door
Volledigheid niet uitmunt, zouden toch
nog eenige duizenden Russen den Duit
schers in handen gevallen ziijln.
SHet feit evenwel, dat ziooveel dagen
na, dato nog niet nauwkeuriger kan wor
den opgegeven, wat er „in de wacht
gesleept" is, sterkt, ons in het vermoe
den, dat de stad Warschau nagenoeg uit
gestorven was, toen de eerste Duitscheri
zijn intrede deed.
Wat zal Duitschland nu doen?
Een Engelsch dagbladschrijver zegt
hieromtrent het volgende
„De vraag, Wat Duitschland zal doen,
ïs het best bea.ntw'oiord door mee te dee-
len, wat wij Zo-uden doen in zijta plaats.
Wij zouden een vervolging over de heel©
linie inzetten, de spoorlijn en brugigea
achter ons Zooveel1 mogelijk' hers'ellen en
trachten te beletten, dat de vijand on
gemoeid zijn nieuwe stellingen kan be
reiken. Wij ziouden in het bijizonder hard
op zijln vleugels drukken, in de hoop,
d,ezen op het centrum te drijven en Zoo
den terugtocht te beletten. De Duitschers
kunnen niet op een beslissende overwin
ning hopen door een parallelle vervol
ging van Zuid-west naai' Noord-oost,
daar onze bondgenooten door hun gewel-
dige achterhoedegevechten algemeen© ge-
Vechten kunnen vermijden. Alleen do-or
een sterke actie in het noorden kan etent
beslissende overwinning verkregen Wor
den en daar Duitschland een beslissing
noodig heeft, moeten wij aannemen, dat
het die met alle energie zal zoekend'
In het Westen wordt vaak hevig ge
vochten, doch resultaten van eenig be
lang vielen er ni-et te boeken.
't Blijft hier de oude loopgravenoorlog,
die ontzettend veel slachtoffers eischt,
doch de posities van partijen niet doet
veranderen.
Aan de Italiaansiche grens werden aan-
Vallen gedaan en afgeslagen. Wederzijds,
mag men wel zeggen. Wiie- aan 'tlangste
einde trekt, is. uit de duistere communi
qués niet op te maken.
Wel is zekér, dat in de opstelling der
troepen geen Wijziging kwam.
Dardanellens-trijd schijnt in een
nieuw, stadium te Zijn gekomen.
Op twee punten hebben de verbonde
nen nieuwe troepenmachten, geland.
Het Turksiche staf bericht meldt ons
daaromtrent het volgende
„Aan de Diardanellen landde de vijand
in den nacht van 7 Augustus, onder be
scherming zijner versche troepen in de
omgeving van Karatchali in het noorden
Van de Golf van Saros en de rest op
twee plaatsen ten- noorden van Ariboerce.
Wij; verdreven den bdji Karatchali ge
landen vijand geheel en al. Hij: vluchtte en
liet ongev-eer twintig dooden achter.
De ten Noorden Van Ariboeroe gelande
troepen ruitten onder bescherming der
vloot op 7 Augustus een weinig vooruit,
's Avonds belemmerden wij het op-rukken
Van den vijand door tegenaanvallen.'ij
Deze nieuwe krachtsontplooiing der
Verbondenen gaat voor de- Turken met
een gevoelig- echec ter zie© gepaard,
het verlies van het groote en veelbetee-
kenende slagschip „Barbar ossa Kheyre-
din."
't Zijn voorwaar moedgevende omstan
digheden, waaronder de nieuwe comman
dant van het Fransche expeditieleger,
generaal Sarrail, zijjn arbeid op dit terrein
aanvangt.
Zooals men weet, ko.mt hij generaal
Gouraud, die gewond is, veïvangén.
Generaal Sarrail is negien-en-vijftig jaar
oud en evenals. Verscheidene andere Fran
sche generaals, die in dezen oorlog een
roemvolle rol spelen: Joffre, Galliéni, Foch
én de Castelnau, uit de Midi geboortig.
Sarrail moet een, man van groote doorzet
tingskracht en zeer kundig zijn, met bij-
P
z'and-ere talenten voor organisatie en be
heer.
Toen de oorlog uitbrak voerde Sarrail
heit bevelhebberschap over het 6de leger
korps t© Chalons en weldra breidde dit
zich uit over een leger, dat van Verdun.
Generaal Sarrail heeft tijdens den oorlog
zijn baard laten staan, die thans bijna
zilver is. En deze baard, zegt men, geeft;
aan generaal Sarrail een buitengewone
gelijkenis met Hendrik IV, uit Béarn.
De val van Warschau.
De correspondent van de „Times" bij: de
Russische legers geeft de volgende be
schrijving over de laatste uren in War
schau.
Warschau, 4 Aug. 8 uur 's avonds.
Het net wordt elk oogenblik nauwer
toegehaald en de val van de stad is
nog slechts een k'wesfie van enkele uren.
Staande op de nieuwe brug, kan xnen de
groote Duitsche granaten zien en kolos
sale rookwolken, terwijl hevige ontplof
fingen de stad doen trillen. Over den
Weichsel hangt onze waarnemingsballoni,
terwijl' tegen de lucht de Duitsche vlieg
tuigen hangen, die hier en daar tusschen
den rook Van de ontploffende shrapniells
heen en wéér ronken. Ik. belde 14 grana
ten van onze kanonnen, welkte op een
der vliegtuigen werden afgevuurd.
Van het dak van het Hotel Bristol
is de rook te zien van de in de Voor
steden brandende gebouwen, welke door
het Duitsche geschut in brand zijn ge
schoten.
De stad is door allen, behalve de Po
len, die van plan zijjn te blijven, Verlaten
en de ontruiming schijnt op de laatste
infanterie-troepen en kanonnen na vol
voerd te zijn. De laatste trein is gisteren
naar Petrograd vertrokken en de laatste
trein naar BrestLilowsk gaat vannacht.
In tusschen gta,an de Duitsche vliegtuigen
voort met de zinlooz© vernietiging van
menschenlevens en eigendommen. Maan
dag zijn er vele bommen geworpen en
naar bericht werd zijn er 25 personen doolf
gedood. Een bom viel tusschen het Hotel
de l'Europe en de nieuwe kerk, de andera
in alle wijken der stad. Alle bruggen
zijn ondermijnd. Mijn auto heb- ik aan'
den anderen oever van de Weichsel ach
tergelaten, om met hem te kunnen weg
komen.
Terwijl ik hedenmiddag over de brug
.ging, vielen er vier bomlmen opi de Voor
stad Praga op den Oostelijken oever van
de Weichsel, die geweldige ontploffingen
veroorzaakten, welke da menschen in alle
richtingen deden uiteenstuiven. De koper
draden van telefoon en telegraaf en de
draden van de electrische tram Zijn naar
beneden gehaald, en voor degenen, die
hier al maandenlang het lot van War
schau hebben afgewacht, zijn de voorbe
reidselen om de stad aan den vijjanjd' over
te laten zjeer terneerslaand.
Heel vroeg in den morgen bracht ik
een bezoek aan het korps, dat onzen lin
kervleugel dekte in de- huurt van Gar-
Wolin, en ik bemerkte, dat men daal
de Duitschers op bevredigende Wïjjzle op
hield, terwijl ons, centrum werd ontruimd.
Ik ben niet in staat een oordeel te Vellen
over de bewegingen van de legers in het
Noorden en het Zuiden, aangezien wij alle
verbindingen reeds hebben doorgesneden,
maar ik geloof, dat de Duitschers geen
kans meer hebben, tenzij ©en Van de
troepenmachten op de vleugels voor den
tijd mocht wijken. j
Ondanks het feit, dat, granaten ontplof
ten in de buitenwijken der stad, wordt d©
rest van de ontruiming onder de leiding
van de Russische commandanten even rus
tig uitgevoerd als cle .ontruiming van de
burgerlijke bevolking.
De weg voor aftocht is beziet met ver
moeide en vuile troepen, die van hun
stelling terugkeeren en er is niets, dat
op een gevoel' van hopeloosheid duidt, of
schoon de teleurstelling; op elk' gelaat ge
schreven staat. „Met munitie", Zeide er
één, „ziouden wij de Duitschers steeds kun
nen slaan." Een ander verklaarde: „Wij
Willen gee-n vrede;, wanneer wij overvloed
van granaten hebben, zullen wij Warschau
heroveren. Wij kunnen het pooit in de
handen der Duitschers laten."
5 Augustus.
Den nacht heb ik buiten de stad door
gebracht wegens de waarschijn] ijkjhei d,
dat de weg, die onder vuur lag, elk uur
zoodanig vernield kon worden, om een
auto-tocht onmogelijk te makten.
Van de heuvels ten Oosten van War
schau kon men de vlammen van de ont
ploffende granaten tegen den hemel zien.
Buiten de stad is er sedert' vanmorgen
5 uur voortdurend zfwaar geschutvuur in
de richting der stad geweest, dat waar
schijnlijk de inleiding is van wat de laat
ste aanval kan zijn, voordat de Duitschers
binnenkomen. Ik keer nu in de richting
van de stad terug, hopende, voordat, de
