No. 850
Zaterdag 85 Juli 1914
88e Jaargang
EERSTE BLAD.
De Kapitalistische Voort
brengingswijs.
Buitenland.
Binnenland.
Uit de Provincie.
Uitgave van
de Naaml. Venn. LUCTOR ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
LANGE VORSTSTR AAT 219.
Bureau te Middelburg:
F3RMA F. P. DHUIJ L. BURG.
Drukkers:
Oosterbaan Le Cointre
- ■-j-A'gyï-■s&'s-x
Goes.
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. postf 1.25
Losse nummers0.05
Prijs der Advertentiën
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 ct.
B-maal plaatsing wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarden.
Familieberichten van 110 regels f 1.
iedere regel meer 10 ct.
Bit nummer bestaat uit twee bladen
Kapitalistisch komt. van kapitalisme,
■evenals alle ismen" een verkeerd in
sluipsel.
Kapitalisme komt van kapitaal, het
welk in het Latijn hoofdsom beteekent,
in onderscheiding van rente. Later werd
da haam kapitaal ook gegeven aan al
lerlei ander bezit. In onzen tijd verstaat
men er onder alle bezit dat door handel
en bedrijf is verkregen, en in bedrijf en
handel productief wordt gemaakt. Alzoo
vallen dan onder het begrip kapitaal
da grond, de grondstoffen, de fabrieken,
da werktuigen, het 'bedrijfskapitaal, enz.
Vooral de werktuigen worden dan nog
meer als kapitaal in engeren zin be
schouwd, omdat vooral in de machines
kapitaal gestoken en door de machines
kapitaal vermeerderd wordt. Van dit
woord nu, in dezen zin gebruikt, is we
derom het hedéndaagsche woord kapi
talisme afgeleid.
Ook het woord kapitalisme wordt in
meerdere beteekenissen gebruikt. Onder
meer voor een toestand waarbij het kapi
taal in handen van enkele personen is.
Ook voor de overheersching van het ka
pitaal in de fabrieksnijverheid verkregen.
Ook voor de richting die zich kant tegen
de breideling van de geldmacht. Kort
heidshalve zijn deze drie gestalten van
het kapitalisme aan te duiden alspri-
vaat-kapi talisme, industrialisme en mam-
monisme.
Vat men nu deze drie begrippen saam
en verstaat men er onder het "stelsel,
waarbij de private eigendom op, den grond
en de voortbrengingsmiddelen als een der
grondzuilen der samenleving wordt ge
handhaafd, dan heeft men datgene wat
door de hedendaagsche strijders tegen het
kapitaal onder kapitalisme wordt verstaan.
Van het woord kapitalisme in dezen
zin verstaan, is weer afgeleid het woord
kapitalistisch". En 'zoo beteekent dan
de kapitalistische voortbrengingswijze of
productiewijze een zoodanige wijze yan
voortbrenging, waarin enkele personen be
schikken over den grond en de produc
tiemiddelen, in het bedrijf heerschappij
voeren, den arbeider knechten, onder meer
door hem te beloomen naar eigen in
zicht van den „kapitalist", die zich de
grootst mogelijke vrijheid in de exploi
tatie van zijn bedrijf voorbehoudt.
Tegen dat kapitalistische stelsel gaati
de strijd van sociaal-democratischen kant.
Een hopelooze strijd. Immers privaat bezit
is er van de schepping der wereld af
geweest, en 'zal er wel altijd blijven. De
maatschappij zal wel nimmer zonder de
handhaving van den privaten eigendom
kunnen bestaan.
Dat bepaalde personen in het bedrijf
te zéggen, te commandeeren hebben, het
bedrijfsgezag uitoefenen is al evenmin
onhoudbaar. Bij allen gemeenschappelij-
ken arbeid moet er een zijn die beveelt,
althans het heft in handen heefter moet
bedrijfsgezag zijin. Alles rust in de maat
schappij op gezag. Zelfs een rooverbende
kiest zich een hoofdman met gezag be
kleed. Veelmeer in een fabriek, waai
de arbeiders als raderen zijn die in el
kander grijpen, of als schalmen in een
schakel, waar de een op de ander is
aangelegd, en alleen onderling yertrouwen
en saamwerking tot het beoogde doel
leiden kan, is commando allernoodzake
lijkst.
Hoe zijn de kapitalisten, dat wil zeg
gen de eigenaars van den grond en van
de productiemiddelen tot die groote macht
gekomen
Antwoord: door het op den Voorgrond
treden der menschelijke nijverheid, pen
openbaring van onzen tijd. Stellig naar
de ordinantie Gods,: Zijt vruchtbaar en
vermenigvuldigt, en vervult de aarde, en
hebt heerschappij over de dieren.
Naar dit Woord is de mensch geroepen
de aarde en hetgeen er op en in is,
aan zich te onderwerpen en in al dezen
arbeid de eere Gods te doen uitblinken.
Ware Adam in den staat der rechtheid
jjebleven, dan zou de men^chheid, door
landbouw en nijverheid, enz. tot een onge
kende weelde gekomen zijn en deze gan
solie aarde zou één Paradijs zijn ge
weest.
Door den val is dit alles heel an
ders geworden. Na. den val heeft de
mensch het gebod Gods aanvankelijk in
den wind geslagen. Ook het bevel der
cultuur; de productie ma.ar aan de aarde
overlatende. Veeteelt was de hoofdbron
'va,n zijn bestaan, met jacht en visscherij.
Doch langzamerhand begon hij zich op
den landbouw toe te leggen. Dit kostte
meer inspanningdoch bracht tegelijk
meerderen zegen, dewijl gehoorzaamheid
aan het bevel Gods steeds gezegend
wordt; meerdere ingespannen arbeid den
meerderen zegen is in zich dragende t
en de beoefening van den landbouw een
cultiveerenden anvloed op den mensch
zeiven die den landbouw beoefent, uit-
'oefent..
De nijverheid evenwel staat nog hoo-
ger dan de landbouw. Zij brengt den
mensch nog dichter bij de vervulling zij
ner roeping tegenover de aarde om door
middel der cultuur uit deze alles te voor
schijn te roepen wat de groote Schep
per in haar gelegd heeft. Het heeft echter
lang geduurd eer zij in eere kwam. Het
handwerk was te Rome in minachting,
daarentegen in Palestina in eere. De Hei
land zélf heiligde het ambacht door het
te beoefenen in zijn kinderjaren; meer
dan één Apostel oefende' een handwerk
uit, de Apostel Paulus zelfs bij zijne ge
leerde studiën. Het ontbrak de nijver
heid evenwel aan werktuigen, en clit be
lette haar tot bloei te komen. Doch niet
zoodi'a wagen de krachten van Istooni
en elecitriciteit ontdekt of 'de nijverheid
nam een hooge vludht. Een nieuwe blad
zijde in de geschiedenis der menschelijke
cultuur was opgeslagen. De kapitalisti
sche of industrieele productiewijze Was
begonnen.
Gevolg hiervan wasde opkomst dein
fabrieken, na de invoering der machinejs.
Doch tot pp de Fransche revolutie bleef
hét fabriekswezen in zijn groei beletm-t
merd, dank zij de beperkende voorschrif
ten van' 'het gildewezen. De nijverheid)
werd dientengevolge in den regel in kleine
werkplaatsen uitgeoefend. Het bedrijf werd
uitgeoefend in ,een winkel, achter wel-,
ken de Woonkamer wasof ook zelfs
wel in .die woonkamer zelve.
Doch dit werd anders toen de machine
werd ingevoerd; de machine Werd van
toen af de eigenlijke werkman; en rondom
deze verzamelden zich de werklieden. De
gilden verdwenen. De fabrieken vermeer
derden. De kapitalistische productie Vier
de hoogtij. Een zegepraal te grooter, naar
mate ook verkeer en vervoer verbeterden
en versnelden, telegraaf en telefoon de
afstanden als deden versmelten, en steeds
nieuwere uitvindingen het productiever
mogen rerhoogden.
Naast deze twee verschijnselen: de op
komst der fabrieken en de uitwissching der
grenzen komt ook nog een derde deze
nieuwe productiewijze vergezellen, te We
ten: de opkomst van het grootbedrijf en
de vervorming van het kleinbedrijf. Wel
heeft het grootbedrijf hier en daar het
kleinbedrijf vernietigd, doch elders pok
weer aan het kleinbedrijf het aanzijn ge
schonken.
De bewering der socialisten als zou\
het grootbedrijf de dood van het klein-
bedrijf zijn, is reeds lang door de feiten
weersproken. Waarheid is dat het klein
bedrijf zich krachtig handhaaft naast het
grootbedrijf. Het is, zelfs niet onmogelijk
dat het kleinbedrijf het grootbedrijf nog
eens weer overvleugelt, dank 'zij de elec-
trische centrales, die ook het kleinbedrijf
zullen sterken, naast de vermindering van
den kolenvoorraad die het grootbedrijf
diende.
Toch mag 'niet uit het oog verloren
worden, dat als vrucht van de kapitalis
tische productiewijze het grootbedrijf ont
zaglijk toeneemt. Hoe kan het ook an
ders! Alles wordt in het .groot gefabri-\
oeerd; de heele wereld is des fabrikants
marktplaats; de groote omzet fnuikt elke
concurrentie. Men ziet het aan de ver
meerderde inkomsten der spoorwegkonin
gen, petroleum baronnen, enz., de trust
vorming, machten waarbij die van vorsten
van deze en vorige eeuwen in het niet
zinkt; want geld is macht.
Vandaar de macht der kapitalisten te
genover de arbeiders. Zij bepalen bet loon,
den werktijdsduur, het getal hunner werk
lieden; zij regelen het leerlingwezen, enz.
Vandaar de macht der groote kapita
listen over de kleine. Zij maken ze door
middel van de trusts krachteloos en wer
pen hen van de wereldmarkt.
Vandaar de .macht der groote kapi
talisten over de wereldpolitiek. Het wa
ren de sluwe geldmannen die in de laat
ste kwarteeuw de bloedigste oorlogen pro
voceerden. Wij noemen slechts Zuid-Afrika
en Marokko.
Hiertegenover maakt echter Carnegie
■een gelukkige uitzondering.
Hei Schoolvossenartikel.
„Het Volksblad" zij' bedankt voor haar
vriendelijk bescheid op ons artikel van
Woensdag. Zij handhaaft, haar bezwaren.
Wij hadden niet anders verwacht. De re
dactie heeft nu eenmaal de bestaande
GoesC'he schoolregeling met het woordje
„volmaakt" er onder op haar bril ge
schilderd, en kan derhalve, waarheen zij
ook kijkt, niets anders zien dan dit. Wij
nemen haar dit niet kwalijk. Wij willen
er ook niet meer over twisten. Straks
neemt allicht de Raad de door B. en
W. voorgestelde veranderingen aan; en
dan zal binnen enkele jaren de prakt
tijk leeren, wie gelijk heeft gehad.
„Het Volksblad" herinnert er nog eens
aan, dat de woorden „groote klassen ver
dienen de voorkeur boven kleine uit het
oogpunt van goed onderwijs" zóó en
niet andeirs haar werden overge
bracht.
Dit gelooven wij gaarne.
Dit had haar echter moeten leiden tot
de conditie, dat haar overbrenger niet
tot de snuggersten .behoort, in geen ge
val had zij den districts-schoolopziener,
■man van ervaring en kennis op onder
wijsgebied, van het koesteren van derge
lijke „monsterachtige" „dwaasheden" mo
gen verdenken. Dat was beleedigend. Dat
haar 'zegsman niet tot de snuggersten
behoort, dit uit te spreken ware niet
beleedigend geweest. Zij wist, k o 11 al
thans weten dat dit zoo is.
De blijdschap dat wij het „roerend met
haar eens zijn", waar het immers betreft
een waarheid, als een koe, waarover, naar
te begrijpen is, all e menschen het eens
zijn, schijnt ons dan ook wel heel naïef.
'Overigens zij „Het Volksblad" nog eens
herinnerd, dat zij zich in den naam van
„Kirschensteiner" weer vergist. De eerste
maal was dit haar schuld, de tweede
maal onze schuld. Ook wij; gingen op den
klank van haar mededeeling af. Doch
zij Wette dan nu: het is Kersohensteine'r.
Engeland.
De conferentie inzake de Home Rule-
kwestie heeft, tot geenerlei schikking ge
leid. Noch in beginsel, noch in bijzonder
heden is overeenstemming verkregen. De
onderhandelingen zijn geëindigd.
Frankrijk.
Gisteren begon het proces-Caillaux met
het verhoor van Ceecaldi, een vriend
van Caillaux. Hij hield een soort lof
rede op het echtpaar, aan Rarthou ver
weet Jiij, het document-Fabre van hét
ministerie te hebben meegenomen, ter
wijl hij verder verklaarde, van verschil
lende personen vernomen te hebben, dat
er intieme brieven door de „Figaro" zou
den worden gepubliceerd.
Verder sprak Ceccaldi over het fortuin
van Calmette en vroeg aan advocaat Ghe-
nu of hét waar was, dat Calmette 13
millioen had nagelaten. Chenu protesteer
de tegen een dergelijke ondervraging door
■een getuige.
Barthou, vervolgens als getuige optre
dend, ontkende iets van de intieme brie
ven geweten te hebben. Het document-
Fabre had hij bewaard, doch niet aan
de bladen meegedeeld.
Daarna hield hij een toespraak tot me
vrouw Caillaux, die hij wees op het 'feit,
dat ze iemand, die 25 jaar zijn vriend
was, den vader der kinderen, die be
vriend waren met de zijnen, had gedood.
Daarom was het te begrijpen, dat zijn
medelijden naar dien man ging, die ver
moord was, naar die kinderen, die hun
vader beweenen.
Alsdan ontstond een woordenwisseling
tusschen Barthou e.n Caillaux over het
rapport-Fabre.
Mevrouw Gueydan, daarna onder
vraagd, ontving, na vergeefs bij Labori
op voorlezing der intieme brieven te heb
ben aangedrongen, een deel der brieven
terug. De andere werden aanadvocaat
Chenu ter inzag© verstrekt.
Na een onverkwikkelijk geharrewar
werd het incident gesloten met een ver
klaring van den president, dat de brie
ven voorloopig ter beschikking rijn van
de twee advocaten.
Daarna werden de getuigen der bur
gerlijk© partij gehoord.
De Ned. officieren in Albanië.
Het Haagsch Correspondentiebureau
meldt
Een deputatie van het comité van op
roeping van het Nederl. volk in zake
de Nederlandsche officieren in Albanië
was gisteren bij den Minister van Buitenl.
Zaken op audiëntie en heeft 'bij monde
van generaal De Meester den Minister;
verzocht in den geest van het. mani
fest.
In antwoord hierop deelde de Minister,
Jhr. Loudon, mede, dat hij mede zeer
sympathiseerde met den geest van het
adres en dat de Regeering reeds voor
dat het adres was gepubliceerd stappen
in die richting had gedaan, gelijk een en
ander dezer dagen zal blijken uit 'hef
antwoord dat de Minister zal geven op
tot hem gerichte vragen door leden der
V olksvertegenwoordiging.
De commissie deelt mede, dat zij on
der dankbetuiging een groot aantal sym
pathiebetuigingen met haar doel uit alle
deelen des lands ontving en nog ont-,
vangt.
Vacature Eerste Kamer.
Generaal-majoor Van Löben Seis, gis
teren door de Haagse he rechtbank in
staat van faillissement verklaard, houdt
daardoor volgens art. 125 der Kies
wet op lid der Eerste Kamer te zijn.
De heer Van Löben Seis, van 1888
1894 lid der Tweede Kamer, had sedert
December 1905 zitting in de Eerste Ka
mer voor Gelderland.
Naar het „Vaderl." meldt, vertoeft de
heer Van Löben Seis reeds geïuimen tijd
wegens ernstige zenuwziekte in het ge
sticht ErmeloVeldwijk.
Nieuw verzet in West-Borneo.
De Bataviasche correspondent van het
„Hbl." seint: „De Dajakkers op de grens
van Sambas en Mampawa rijn opgestaan.
Er zijn twee groepen militairen daarheen
gezonden. Als oorzaak van den opstand
wordt genoemd ontevredenheid over de
geëischte heerendiensten, terwijl' de lie
den bovendien door Chineezen moeten
zijn opgestookt". De resident der We ster-
afdeeling van Borneo is van Pontianak
met nog twee groepen militairen naar
Mampawa vertrokken
Het gerucht loopt, dat de civiel-gezag
hebber is vermoord.
De staking f© Zaandam.
De 40 Duitschers, die door burgemees
ter Ter Laan uit de Zaanstad verbannen
waren, zijn gisterenavond weder in Am-
Sterdam aangekomen, waar ze voorloo
pig blijven, tot men een middel heeft
gevonden om ze te Zaandam aan het
werk te kunnen stellen.
De Haags che tra mstaking.
Van bevoegde zijde wordt aan het
„Hbl." het volgende medegedeeld:
In 'het onderhoud, dat gistermorgen
heeft plaats gehad, is van de zijde der
Haagsche Tramwegmaatschappij toege
zegd dat, voor zoover de open gekomen,
plaatsen niet door nieuw aangesteld per
soneel zijn vervuld, daarvoor allereerst
de vroegere beambten in aanmerking zul
len komen. De H. T. M. heeft tha.ns deze
toezegging in dien zin uitgebreid, dat ook
voor de vermeerdering van het personeel,
welke eerlang noodig is ten gevolge van
de vergrooting van het aantal vrije da
gen, bij voorkeur de vroegere beambten
zullen worden aangesteld. Eindelijk zul
len deze nog de voorkeur hebben bij dé
vervulling der vacaturen, welke in den
loop van 1914 zullen ontstaan. Ten einde
het gevaar van niet aanstelling te ver
minderen zou de H. T. M. de aanwerving
van nieuw personeel schorsen tot he
den 25 Juli, 12 uur 's middags.
Het aantal nieuw in vasten dienst ge
nomen beambten bedraagt thans 81.
Aan alle afdeelingsbesturen van dc drie
in zake de .staking van het H. T. M.-
personeel samenwerkende vakorganisaties
is door het stakingscomité een circulaire
van den volgenden inhoud gericht:
„Waarde kameraden, Ge zult reeds uit
de pers vernomen hebben, op wélke brute
wijze de H. T. M.-directie de tegemoet
komende houding van de stakers, en hun
leiding beantwoord heeft. Onder groot en
thousiasme werd door de stampvolle sta
kersvergadering met algemeene 'stemmen
besloten tot voortzetting van den strijd.
Thans komt het er op aan, krachtiger
dan ooit te steunen en wij vertrouwen,
neen, wij zijn er zeker van, dat in alle
afd. door hef geheel© land dit begrepen
zal worden en de gelden nog rijkelijker
dan thans zullen binnenvloeien. Deze
strijd moet en kan gewonnen wórden.
Zorgt gij voor de financiën. En zendt
spoedig".
Op de vraag tot de tramdirectie ge
richt, nadat het hekend was geworden)
dat de staking zou worden voortgezet^
wat nu wel verder zou geschieden, werd
geantwoord, dat gewoon zou worden
voortgegaan met aanwerving van nieuwi
personeel, ten einde te kunnen voortgaan
met 'geleidelijke uitbreiding van den
dienst. 1 l j
Langs lijn 3 was gisteren wel eenlge
meerdere rumoerigheid te bespeuren on
der het straatpubliek, vooral daar, waar)
de tram een volksbuurt passeert, zich
uitende in meer gefluit en gejoel dap in
de laatste dagen viel op te merken. Er
werd althans nogal over geklaagd dool'
het „rjjdend personeel.
Bij de Tweede Kamer is ingekomen
een naturalisatie-ontwerp o.a. van E.
Pladet bo,erenknecht te Westdorpe.
©ij Kon. besluit is toegekend de
©eremedaille der orde van Oranjo-Nassau
met de gekruiste zwaarden in zilver aan
de "wachtmeesters te paard J. Tavenier
en J. Hemmekam, beiden [van de le divisie
Koninklijke Marechaussee.
No. 172 der Staatscourant bevat
de 'statuten van den 'Bond van Werkgevers
in het Landbouwbedrijf te Ouwierkerk;
en van de vereeniging „Landbouwbelang"
te Wolphaartsdijk.
Middelburg. In het Schuttershof alhier
had gisterenavond de algemeene verga
dering plaats van de vereeniging „Uit
het VolkVoor het Volk", onder voor
zitterschap van den heer L. K. van der
Harst J.Jz.
Allereerst had de uitloting plaats van
twee aandeelen in het renteloos voorschot,
en wel de nummers 10 an 23.
De heer J. W. (Schuurman, die als secre
taris aan de beurt van aftreding was en
direct herkiesbaar, werd bij1 acclamatie
herkozen en verklaarde zich bereid de
functie weder op zich te nemen, waarvoor
de voorzitter hem woorden van dank
bracht. In de vacature als bestuurslid,
wegens periodieke aftreding van den heer
J. Worrell, die niet herkiesbaar was, werd
gekozen de heer Ph. J. Callenfels. Lni
de vacature, ontstaan door het bedanken
van den heer C. J. Stomps, werd gekozen
de heer F. A. Hiller en in die ontstaan
door het vertrek van den heer R. Borg-
greve de heer J. Worrell.
Door den penningmeester, den heer J.
Delzennen, werd hierop de rekening over
gelegd, welke reeds door eene commissie
uit de leden is nagezien en in orde
bevonden. Zij werd ook nu goedgekeurd.
Hierna werd door den secretaris, den
heer J. W. Schuurman, het negen-en-veer-
tigste jaarverslag der vereeniging, loo-
pende van 1 Mei 19131 Mei 1914, uit
gebracht, waaraan wij het volgende ont-
leenen
In de geschiedenis eener vereeniging
als de onze zullen wel altijd naast jaren,
die uitblonken door bijzondere werkzaam
heid en waarin blijk werd gegeven van
een opgewekt leven, tijden zijn aan te
wijzen die, zonder dat aan achteruitgang
te denken is, zich kenmerken doordat
zij weinig vermeldenswaard hebben aan
te wijzen aldus vangt het verslag aan.
Zulk een jaar was dat hetwelk thans
achter ons ligt, het acht en veertigste der
vereeniging. Wat muziek bij' de viering
van den jaardag van H. M. de Koningin
en eene Floralia-tentoonstelling, ziedaar
Mies.
Toch was er reden om dit jaar, al
'waren onze geldmiddelen en onze krachten,
toereikend geweest, geen bijzondere feest
viering op touw te zetten daar toch het
Comité dat in Middelburg de tentoonstel
ling van Zeeuwsche kleederdrachten enz.
had georganiseerd door allerlei muziek
uitvoeringen en feestelijkheden, gedurende
;Ie zomermaanden steeds yoor de noodige
afwisseling zorgde. En waar op 30 Aug.
H. M. de Koningin en Z. K. H. Prins
Hendrik een bezoek aan deze tentoon
stelling brachten, bestond er voor de ver
eeniging allerminst reden om 2 dagen
daarna nog weer een bijzonder feest te
organiseeren.
Het bestuur bepaalde zich er dan ook
toe, in overleg met het bovengenoemde
Comité, om dien jaardag van H. M. op
30 Augustus te vieren en wel door het
geren van verschillend© muziekuitvoerin
gen vóór en na het bezoek van H. M.
en hlet doen afsteken van een vuurwerk.
Op Woensdag 10 en Donderdag 11 Sep
tember had in bet Schuttershof de
Floraliatentoonstelling plaats. Voor deze
tentoonstelling werden in Februari 1913
