NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
s\o. 337. 1914.
Maandag 39 Juni
38e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
It historische aanvanghl socialisme.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUIj, te Middelburg.
PRUS DER ADVERTENTIËN
Uit de Pers.
Buitenland,
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.iedere
regel meer 10 cent.
Terwijl wij als vaststaand aannemen
en vasthouden dat het socialisme ook
en vooral is, een levens- en wereldbe
schouwing, en wel eene die aan de Chris
telijke levens- en wereldbeschouwing te
gengesteld is, ja lijnrecht er tegenin g,aat,
houden wij ons voorioopig: bezig met de
andere zijde van het socialismehet is
tevens strijder voor een oeconomische or
ganisatie der maatschappij lijnrecht staan
de tegenover de tegenwoordige. Zijn kri
tiek ging tegen het kapitalistische stelsel,
door Staart Mill en Ricardo aanvaard als
een deel van de natuurlijke orde den
dingen. De socialisten begonnen met en
opl te "wijzen, dat het kapitalisme in zijin
hedendaagse he verschijning zijn oorsprong
dankt aan het uiteenvallen van het feo
dale stelsel (leenstelsel en deszelfs ge
volgen) en, in de achttiende eeuw nog
nauwelijks de kinderschoenen ontwassen,
.reeds in de negentiende eeuw een vlucht
ham, zoo boog dat men het nauwelijks
kon volgen. Dit kwam door 3e snel op
eenvolgende uitvindingen, de ontdekking
van den stoom als beweegkracht, en de
Verbetering 'der machines. Productie op'
groote scnaai verving productie op kleine
schaal. De huisvlijt ging in den fabrieks
arbeid op. Het weefgetouw van den huis-
zittenden wever werd opgedoekt, en dé
wever werd met de zijnen verlengstak!
Van de machine. Hij, 'die vroeger zijn
eigen baas en meester was, zelf de prijzen
zette voor hetgeen hij had gewrocht,
werd gedwongen over te gaan in de heer
schappij eener nieuwe klasse, die Van
de kapitalisten. In plaats van met eigen
gereedschappen gelijk tot nog toe, moest
liij nu werken met gereedschap dat het
eigendom dier kapitalisten was, en leefde
hij - vroeger van de gansche opbnengsj
van zijn arbeid, voortaan zou hij werken
voor een loon door zijn kapitali&tischen
patroon bepaald en vastgesteld, zondier
te wteten of dit nu al het loon w,as van
hetgeen zijn arbeid had opgebracht.
Zoodanig w,as, volgens het betoog van
de socialisten de opkomst van het ka
pitalistisch stelsel. En dan wordt daarbij,
terecht, Engeland als voorbeeld aange
haald van de snelheid waarin dit be
hoorlijk toegeruste stelsel, eenmaal ge
vestigd, zich kon uitbreiden over de ge-
heele wereld.
Als tegenstelling van het kapitalisme
leggen de socialisten bet socialisme voor.
Deze taktiek is niet vrij van verwaand
heid; want in den zin waarin zij spre
ken van ©en opkomst en verbreiding van
het kapitalisme, is er Van een opkomst
en verspreiding van het socialisme geen
sprake.
Het kapitalisme, door, de socialisten
als stelsel gehaat, ofschoon zij er dte'
vruchten gaarne mede van helpen ge
nieten, en zoodra en zooveel zij maar
kunnen, gaarne in de rijen der kapitalisj-
ten plaats nemen, en wat blij zijn wan
neer „weer een kapitalist" zich hij hen
voegt, is ontstaan en verspreid omdat
het de stoffelijke levensbehoeften dét
maatschappij vermenigvuldigde en verbe
terde op een wijze die geheel lag buiten
het bereik van het oude stelsel, waarbij
enkele leenheeren de macht hadden en
opMbare leenmannen slavendienst ver
richtten. Het kapitalisme was de natuur
lijke vervanging van een ander, uitge
leefd, stelsel. Maar het socialisme, of
schoon het pretendeert ook zoo iets te
wezen, heeft nog in geen enkel opzicht
aangetoond dat het kapitalisme aan het
ontbinden is, niet meer is een uit de
werkelijkheid opgekomen stelsel met daad
werkelijke voordeelen, en nog minder dat
het socialisme dit stelsel nu ©ens verbe
teren zaI.
"Ja, het spreekt en preekt, het schreeuwt
wel van verbeteringen als maar dit en
wanneer maar dat zal zijn verkregen, het
belooft wel een heilsstaat, wanneer maar
de grond en de productiemiddelen aan
de gemeencshap zullen behooren, maar
een vaste grond waarop zijn beweren
want meer dan dit 'is het nietl
steunt, ontbreekt. Het kapitalisme heeft
nu eenmaal resultaten behaald, waaraan
het menschdom nooit had gedroomd. Maar
het socialisme behaalde nog geen enkeiep.
triomf. Het is nog niet gebleken te zijn
het andere stelsel van productie (voort
brenging) dat het tegenwoordige uiteraard
m.oet en zal verdringen. Het is nog slechts
een theorie. Het socialisme heeft zelfs
in de meest socialistische stad, bijvoor
beeld Zaandam en Almelo, of Chicago,
het algemeen voortbrengingsproces; nog
in geen enkel opzicht gewijzigd. Mallock
zegt er terecht van„Het socialisme heeft
geproduceerd resoluties opl eindelooze
openbare meetings; het heeft geprodu
ceerd ontevredenheid en werkstakingen;
en het heeft de productie voortdurend
in de war gestuurd. Maar het socialisme
hepft nooit een scheikundig proces in
gevoerd of verbeterd, nooit een zeearm
overbrugd of ©en overzeeschen stoomer
gebouwd; het heeft nooit, al was het
mjaar eien lamp of een braadpan geprodu
ceerd of goedkooper gemaakt. Het is al
leen een theoretische bewering dat zUlke
dingen zonden kunnen worden tot stjand
gebracht door de praktische toepassing
Van zijn beginselen; maar behalve de
mislukte proefnemingen is het socialis
me tot dusver enkel theorie gebleven.
Het is d'an ook niet gemakkelijk om
achter .de kenmerkende karaktertrekken
v!an het socialism© te komen. Vraag' het
laan de meer ontwikkelde aanhangersi, ook
ten onzfent, en gij krijgt verschillende lint-
woorden. De arbeiders, het meerendeel
tenminste, zijn socialist, omdat zij van
het socialisme hooger loon en minder
werkuren verwachten of verkregen. Maar
de geleerden, de predikanten, professoren,
advocaten, en, niet te vergeten de im-
pressionabel© (indrukkelijke) dametjes»
studentjes en andere opgewonden standjes
hebben andere motieven, meest aan de
toekomst ontleend, een soort „geloof",
bijv. dat het onder het socialistische stel
sel beter zal gaan dan nu; en dat alle
rampen en onvolmaaktheden van onzen
tijd behooren geschoven te worden op
den bbeeden rug van het kapitalisme.
Men kan nipt al die subjectieve uitleggin
gen of strijdkreten verzamelen, of in een
krant weergeven, maar het mag toch wel
als een bewijs van derzelver onbekookt
heid en zinloosheid gelden, dat de ge
voelens dezer heertjes en dametjes zich
zoo snel wijzigen met de jaren.
Dezer dagen publiceert „Het Volk" de
namen van velen die een kwarteeuw ge
leden vooraan stonden in de socialis
tische beweging, er zelfs de gevangenis
voor ingingen, en thans op zijn zachtst
niets meer van zich doen hooren. En wij
beamen dat. Wij hebben eveneens, heugenis
uit dien tijd, en het treft ons bij de
herinnering aan hetgeen zij eens waren,
hoevele van deze o.pscheppertjes tot het
anarchisme zijn voortgevaren, of tot ge
wone liberalen zijn verkleurd. Men zegt
zielfs, dat onder de tegenwoordige li
berale hurgemeesitertjes ook een en
kele Christelijke loopt er onder door!
er niet .weinigen zijn die indertijd
hunne intrede in de politieke wereld ge
maakt hebben als sociaal-democraat.
Natuurlijk is de afval van dergelijke
salon-socialisten een winst voor het so
cialisme geweest. Om te weten wat het
socialisme is en bedoelt, moet men dan
ook niet bij dezen opi onderzoek gaan,
maar bij hen .die zijin geschiedenis ge
maakt hebben.
Wij zijn hiermede bereids, begonnen
door een en ander te zeggen van heit
utopisch socialisme der 18e en 19e eenwi,
gelijk dit gepredikt werd door Saint Si
mon, en vooral door Fourier, na de
Fransche revolutie. Een socialisme dat
vervluchtigen moest, omdat het van
droombeelden leven moest. Men denke
aan het malle denkbeeld van phalanstè-
res, door Fourier gepropageerd (waar
over later). Zijn eigenlijken naam „so
cialisme" deed het eigenlijk pas. op oinder
de mislukte proeven van den Engelschen
fabrikant Owen, ook een droomer, maar
die in ieder geval zich aan de toepas
sing waagde van hetgeen hij ter verwer
kelijking mogelijk achtte.
Totdat eindelijk de man opstond die
orde brengen zou in den chaos. De bij,-
zondere, de groote man, die de verschil
lende vage theorieën, gedachten, gevoe
lens, grieven, aanklachten, uitingen van
ergernis, pogingen om tot rechtvaardiger
inrichting der maatschappij te komen, al
die aanloopen, plannen, voorstellen van
sociale reorganisatie, die in de eerste
helft der negentiende eeuw aan het woord
kwamen, in zich opnam.
Die man was ICarl Marx. „Zijn titans,-
gestalte (zegt Quack) beheerschte voortaan
de verschijnselen van het strijdend arbei
dersleven. Voor den om het bestaan kam
penden werkman werd Ma'rx het den
kend hoofd.Het is in zijn theorie,
■alsmede „in de stemming en de inzichten
die uit haar ontstaan zijn, dat het
socialisme, beschouwd als een positieve
kracht, zijn oorsprong vindt", zegt Mal
lock. Een waardeering waarin de katheder
socialist (Professor Quack) door den Chris
ten-geleerde (Mallock)1) ontmoet wordt.
Malloot, Critisch onderi.oek van het socia
lisme, vertaald door jhr. mr. W. H. de Savornin
Lohman. 's-Gravenhage, D. A. Daamen.
Europa's zes voogden.
„De Standaard" schrijft:
Steeds drukkender Wordt de voogdij, die
de zés dusgenaamde „Groote Mogendhe
den" over heel Europa uitoefenen.
Ten vorigen jare reeds heeft men dit
in den Ralkan gezien. Van uiit Londen,
Berlijn en Parijs zou over heel den Bal
kan beschikt worden. Het program waar
naar de Balkanstaten 'zich te voegen had
den, was gepubliceerd. Wie er tegenin
dorst gaan, zou de wraak der zles voogden
gevoelen.
Toch stoorden de Bialkanstaten zich in
niets aan deze voogdij: Ze togen ten oor
log. Ze drongen Turkije terug. Geheel een
nieuwe 'toestand werd in den Balkan ge
boren.
Fluks 'wierpen toen de zes voogden
het roer om. Ze ontwierpen een geheel
nieuw program, nu vooral gericht op Al
banië.
Albanië zou van Turkije afgaan. Het
zou ©n moest een eigen staat worden.
En Vorst van dezen nieuwen Staat zou
zijn de Prins von Wied.
Krachtens welk recht werd dit nu al-
zóó beschikt Hoe kon ooit staatsrechte
lijk of volkenrechtelijk uitgewezen, dat "En
geland, oE dat Duitsohland, ook maar iets
over deze Turksche provincie te zeggen
had?
Krachtens welke bevoegdheid, of hun
toekomend privilegie, zou ooit kunnen
worden aangetoond, dat de zes voogden
leen nieuwen Staat konden scheppen, aan
dezen nieuwen Staat vaste grenzen kon
den aanwijlzen, en te bepalen hadden, wie
over dezen nieuwen Staat als monarch
zou optreden.
Van Turkije kon men zeggen, dat 'f zijin
Irecht over deze zijn provincie door; neder
laag op 't slagveld verloren had. Maar
dan gaat 't recht over op hem1 die opl 't
slagveld overwint. En dit waren niet de
zes voogden, maar Servjë en Grieken
land.
Niets hoegenaamd hadden dus dezie Zes
voogden hier in de melk te brokkelen.
Hun daad was aanmitiging en pure rechts
verkrachting.
Ze stelden zich aan als een nieuwe
hoogheidsmacht, die boven alle kleine Sta
ten stond en ten laste van alle kleine
Staten kon bepalen, hoe zij 't verkozen, en
wie namens hen de heerschappijl zoui er
langen.
Door nu op zulk vertoog da kroon over
Albanië te aanvaarden, heeft de Prins
von Wied feitelijk deze opvatting van het
volkenrecht en van het Staatsrecht er
kend en aanvaard.
Hoogst onvoorzichtig, maar dit zij zoo.
Een kroon lokt sterk.
Een heel andere vraag is het daarente
gen, of die Staat der Nederlanden zich
hierin had moeten mengen. Of onze Be
geering deze handeling van de zes voogden
had moeten ijken, goedkeuren en steunen.
En of officieren van ons leger er heen
hadden moeten gaan, om deze aanmatiging
van de zés voogden te helpen uitvoeren.
Nu Griekenland Weer officieren, van noo-
de had, zocht het zijn officieren niet bij
ons.
En behalve volkenrechtelijk, ligt hier
ook achter het staatsrechtelijk probleem.
Moet en mag Nederland aan het denk
beeld voet geven, dat tegten den zin van
een volk, of althans zonder' dat het volk
er goed in sprak, aan een eigen natie,
dooi- macht van buiten, een geheel vreem
de prins als vorst moet worden opge
drongen
Zelf een kleine Staat, zon Nederland
stellig' voorzichtiger handelen door zulke
valsche 'theorieën niet te helpen door
zetten.
Albanië.
Alweer een moeilijkheid.
Die het wespennest nog gevaarlijker,
tnaakt.
Het schijnt, dat ieder zich tot taak ge
steld heeft, de binnenlandsche verhoudin
gen zoo gespannen mogelijk te maken.
Wat is nu weer het geval?
In verband met den wensch der op
standelingen, om uitsluitend met afge
vaardigden van den vorst en van den
Engelschen admiraal in onderhandeling; te
treden, is de te Durazzo wonende koop
man Ismaël effendi naar Sjak gezonden,,
om de opstandelingen mee te deelen, dat
Zaterdag afgevaardigden Van den vorst en
van den Engelschen admiraal naar ]Sjak
gezonden zonden worden.
Dit is inmiddels geschied.
Zoodra echter het kabinet gewaar weljd
dat vorst Wilhelm een aantal officieren
met den onderhandelaar had meegezon
den, besloot het ontslag te nemen.
D© vorst Verklaarde wel het ontslag; niet
te kunnen aanvaarden, doch Toerchan
pasja is bij' zijn besluit gebleven.
Dit maakt de positie van den vorst en
den toestand in Durazzo er niet gunsti
ger op. En deze is al niet erg rooskleu-
rig.
De Petersburg sole „Biörsenztjg." meent,
dat de troonsafstand van den vorst en
zijn vertrek tot Albanië het eenige middel
is1, om het bloedvergieten te doen ophou
den. Dit blad dreigt, zoo de vorst daar-
|aan geen gehoor geeft, dat de internatio
nale vloot Zal worden teruggeroepen en
de vorst aan zijn lot zal worden over
gelaten.
De koning Van Roemenië daarentegen
dringt er bij' de mogendheden op aan,
dat zij internationale troepen zullen be
schikbaar stellen, ter bescherming' van
den vorst.
De mogendheden hebben daaromtrent
nog geen beslissing genomen. -
Er is ook sprake van, dat alleen Roe-
meensChie Jilroepen naar Albanië zullen
worden gezonden.
De beschouwingen over vorst Wilhelm
en de motieven, die hem naar Albanië
dreven, zijn liiet bepaald vleiend voor
zijn persoon.
Chr. N., de kranige overzichtschrijver
van het Handelsblad, die gewoonlijk een
goeden kijk op de zaak heeft, schrijft
aldus
"Prins Wilhelm von Wied heeft zich
van den eersten dag af niet op zijin plaats
gevoeld in Albanië, en zich geen oogen-
blik opgewassen getoond tegen de taak,
die Europa hem had opgedragen. Hij be
ging al dadelijk de font, dat hij, wegens
de geschillen, die in Epirus, aan de
Griek sch - AI b aTi.e-e sc he gïens, waren uitge
broken, van dag tot dag uitstelde om
zich naar Albanië te begeven, hoewel de
Triple Alliantie en de Triple Entente
hem bescherming en persoonlijke veilig
heid waarborgden. Hoe verzot hij scheen
op den titel en de kroon, hij stelde van
Januari tot Maart de reis naar Durazzo
tot."
„En toen hij eindelijk kwam wekte hij
teleurstelling' na teleurstelling1."
„Met den stralenkrans van sterren en
ridderorden, met een van goudboïduursel
schitterende uniform en een koningskroon
„made in Germany" is in Albanië al even
Weinig te beginnen, als met gondelserena-
des en telegrammen van gelukwenseh',
met cinema-vertootongen en gala-diners.
Het volk verlangt naar daden, niet naar
vertooning. Wie stichter eener dynastie
worden wil, moet door hoofd en haft,
door daad en voorbeeld de roeping too-
nea, die hem drijft; voor glans en schit
tering komt dan wellicht later de tijd."
„Vorst" Wilhelm heeft dat blijkbaar
nooit goed ingezien.
Nu moet men niet vergeten, dat de
toestand zoodanig; is, dat hiji nauwelijks
weet of voelt tot wien hij zich wenden
moet om zich te laten raden of te la
ten leiden.
Hij was omringd door vijf of zies regee
ringen, die voortdurend met elkaar over
hoop' lagen en tasschen wie hij nooit
wist 'te kiezen.
De Amerikaansche gezant te Londen
heeft dit ook wel goed ingezien, bij zijn
bezoek aan DuraZzO' en EpirusL
Vijf verschillende regeeringen waren te
zien, zegt hij1, blijkens een telegram aan
de N. R. CL
le. De zes groote mogendheden, die
alles zonden kunnen, maar niets doen,
2e. de internationale commissie, die het
toezicht heeft op het burgerlijk bestuur
en de financiën.
3e. De Nederlandsohe gendarmerie-offi
cieren, die toezicht hebben op de gewa
pende macht.
4e. De vorst, die het bestuur heeft over
die takken, die er dan nog overblijven.
5e. Het ministerie, dat in het geheel
geen bevoegdheid heeft.
Elk van deze regeeringen bestreed alle
andere, behalve de zesi mogendheden, die
het blijkbaar zoo oneens zijn, dat zij al
les maar laten loopen, zooals het loo-
pen wil.
Hij spreekt een taal, zooals die tot nog
toe tot den mond van een diplomaat
nog nimmer is gehoord en heeft daardoor
groote opschudding gewekt.
In krachtige woorden wraakt de ge
zant, wat de mogendheden op het oogen-
blik in Albanië doen, als een afschuwelijke
misdaad.
Hij spaart ook niet den prins von Wied.
„Ik vond een vorst, zegt hij, die zich
zelf koning noemt, maar die geen macht
heeft, noch land, noch zelfs onderdanen,
^behalve zijn eigen vrouw en kinderen."
Te anderer plaatse zegt hij: „Ik heb
mijn taak, om de zes mogendheden tot
eendracht te brengen over de inrichtingi
van den Albaneeschen staat, ernstig op
gevat. Wat ik te Durazzo vond, was een
ongehoord schandaal van anarchie, hui
chelarij en moord.
De Amerikaansche geZant noemt de Ne-
derlandsche officieren de eenige mannen
in heel Albanië, die te goeder trouw zijn.
Hij heeft voor hen niets dan lof.
Vereenigde Staten.
Teddy Roosevelt, die Donderdag in
New-York is teruggekeerd, heeft presi
dent Wilson den handschoen toegewor"
pen. Hij heeft een uitvoerige verklaring
gepubliceerd, waarin hij de buitenland"
sche politiek van Wilson heftig bestrijdt.
De Vereenigde Staten, meent Roosevelt,
maken zich bespottelijk in de oogen van
geheel de beschaafde wereld.
De voorgestelde betaling van 5 mil-
lioen, aan Columbia, als schadevergoe
ding van de Vereenigde- Staten voor het
feit, dat zij' zich het recht hebben ver
schaft, het Panama-kanaal te bouwen,
noemt de ex-president een zwichten voor
geldafpersing, waarbij dan bovendien nog
