NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
g. *5#s®
knecht
rjuffrouw
leid
§7 10
7 46
7 56
s
-2D
05
INo. 191. 1914.
Vrijdag 15 Mei
38e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
leid
houdster,
fSeid
EERSTE BLAD.
nknechf
tbode en een
de Meisje.
ienstbode,
field
id.)
a
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. D HU Ij, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Dit nummer bestaat uit twee bladen
STAAT EN KERK.
Buitenland.
Binnenland.
bei-
RH AGE, Bigge-
iber
vraagd, en een
Je Moid benoo-
ere.
•ber
BLOK, Veersche
iber
Handknecht
MALJAARS te
Vraagd
1
a kan omgaan en
J. F. GELUK,
i.
of Juli
tand. Goed loon.
jij WILLEMSEN,
oden, Middelburg.
'raagd
Bergen op Zoom.
EESHUIS te Mid-
eding als noodhul
jr 30 jaar, gezom
je inlichtingen van
ran den Secretaris-
jdshuizen, Middel-
Lkerij, 1 a 2 koeien,
N olpliaartsdijk.
tond of tegen Oct.
tHAGE, Duinoord,
ober
IDEONSE, Schroe-
ober
-1CKE, St. Laurens,
>nd gevraagd een
te bekomen bij
rder van dienstb.,
met October
L WIELEMAKER,
rke.
7
4
I
q
<D
p
3 <D
C
8
Ti CD
02
20
.0 50
L0 05
LI 05
L0 45
LI 29
LI 37
5
fS a>
•oL
817
3 o»
Q m
8 28
JH <D
CC
8 57
910
9 48
10 41
1127
12 29
1135
12 17
7 55
8 05
812
8 20
8 27
8 36
8 46
8 53
9 02
911
917
9 29
9 40
9 49
9 58
10 47
12 13
Land via Goch, Crefeld
nt Dinsdags te Goes
2 06
1 29
3 05
3 52
414
4 28
616
6 01
715
8 01
8 20
8 34
8 46
9 43
—--Zr'.
LEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. 1.25]
Enkele nummers0.85
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels ƒ1—, iedere
regel meer 10 cent.
Zij (de antirev. partij)
verklaart dat noch voor
het Rijk in Europa, noch
voor de Indiën, door de
overheid een staatskerk,
van wat vorm of naam ook,
mag worden in stand ge
houden of ingevoerddat
het den staat niet toekomt
zich met de inwendige
aangelegenheden der kerk
genootschappen in te Laten
en dat, ter bevordering van
een meer daQ dusgenaamde
scheiding tusschen staat en
kerk, de verplichting, uit
art. 171 der grondwet voort
vloeiende, na uitbetaling
aan de rechthebbenden van
het rechtens verschuldigde,
dient te worden opgeheven.
(Art. 20 van Ons Program.)
Bovengenoemd artikel wordt door velen
met een scheef oog aangezien; anderen
trekken er de schouders voor op; weer
anderen sollen er mee.
Velen hechten er een uitlegging op
eigen hand aan; sommigen gebruiken het
als boeman; anderen als lokmiddel.
Wie ;het vertrouwen nog niet verloren
hebben, klemmen zich vast aan den staart
van het artikel; zij hebben er tenminste
nogal wat mede op; in dien staart zit
voor hen het honigzeem, in tegenspraak
met het spreekwoord, dat in den staart
het venijn, het gif zit.
Volgens sommigen is dit artikel de
Paris-appel, volgens anderen het Schibbo-
leth, volgens nog meerderen de Archilles-
hiel onzer partij en van ons Program.
Volgens sommigen wordt in dit artikel
het laatste gedeelte een Sisyphus-taak,
een Danaïden-arbeid van de Overheid ge
vergd. Volgens anderen heeft het een
vanzelfsprekende gansch gemakkelijke uit
voerbaarheid.
Volgens den een is het een artikel
mét, volgens een ander een artikel zonder
haken ©n oogen. Feit is dat het de vrucht
is van een compromis, een overeenkomst
tusschen de opstellers van ons Program,
welke in twee fracties, op dit punt althans,
dreigden zich te verdeelen; hoe van elk
dézer de eigen formuleering: luidde is ons
niet precies bekend; doch wél weten wij
dat dr. Kuyper zich, bij wijze van com
promis, vereenigd heeft met de formu
leering door ds. Buitendijk gegeven, welke
men in artikel 20 gelijk het thans luidt
vindt neer-gelegd. Dit geschiedde in 1878.
Toch bleef de behandeling dezer quaestie
rusten tot de Deputaten-vergadering yan
2 Juli 1885. In die vergadering werd.
een belangrijke discussie gevoerd over
artikel 168, als resultaat waarvan men zich
eenparig vereenigde met de stellingen van
den assessor van het Centraal Comité
jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman,
welke stellingen volgens „Het Zuiden"
van 11 Ju]i 1885 luidden:
a- De Kerk van Christus mag zelfs
niet voor een "deel leven op kosten
haier tegenstanders.
b. De godsdienstige gezindheden be
houden datgene wat haar als eigena
ressen of krachtens eenige overeen
komst wordt uitgekeerd; zij ontvangen
tevens wat, naar hij de wet vast te
stellen regelen, haar op grond van
billijkheid en rechtsgelijkheid wordt
toegekend.
c. De tegenwoordige titularissen be
houden datgene tot welks uitbetaling
de Staat zich heeft verbonden.
d. Ten aanzien van hetgeen de gods
dienstige gezindheden tot dusver ge
noten, enkel op grond dat de Staat
zich verplicht rekent haar te onder
houden, stelle de wet overgangsbepa
lingen vast, zóó dat na zekeren termijn
alle uitkeering op dien grond ophoud©.
Volgens „Het Zuiden" van 4 Juli 1885
werd Lob mans referaat „door ieder om
'L zeerste geroemd", die deputaten-verga
dering sprak zich u,it voor Lohmans
standpunt. Echter is na de ingekomen
rapporten der commissiën voor de Grond
wetsherziening ,in 1887 in de antirev. partij
een ©enigszins andere .beschouwing naar
voren gekomen. Immer; hetgeen in dit
artikel besproken wordt, heeft hij de
Grondwetsherziening in I8&7 een punt
van gedachtenwisseling tótaemaakt, en
toen hebben twee adviseurs -- j)e Geer
eu De Savornin Lohman eet. gansch
andere meening verkondigd èa.n de
derde adviseur van onze rt'hting
jhr. Beelaerts die in de Staats
commissie zitting hadden 0111 aanVa
Koning over de Grondwetsherziening, «L
inzake artikel 168 regelende de verhou
ding van Staat en Kerk, rapport uit te
brengen.
Het standpunt van den heer BeelaertS
van [Blokland was dat van artikel 20, der
halve van het compromis, waarmee dr.
Kuyper zich vereenigd had. Op de op
lossing dooi' den heer Lohman in de!
Tweede Kamer hij de beraadslaging over
artikel 171 der Grondwet aan de hand
gedaan, ging niemand in, dewijl te voren
vastgesteld was met algemeen goedvin
den dat artikel 171 (art. 168 oud) onver
anderd zou blijven. En ook nu, in hef
voorstel van het vorige ministerie tof
Grondwetsherziening, is dit artikel weer
onveranderd gelaten.
De lezer zal zich herinneren, dat, niet
tegenstaande dat, de liberale gelukzoekers,
ook in onze omgeving', zich op dat arti
kel geworpen heb'ben, en den eenvoudigen
kiezers hebben voorgelogen, dat het ging
om de Hervormde Kerk; de liberale Ka-
mei'candidaten hebben dan ook in de bla-
den hartroerende verklaringen afgelegd
omtrent hun luist en begeerte om die
belangen dier kerk altijtd met hand en
tand te zullen verdedigen. Een volksver-
lokkende verklaring waarmede in Goes
en Hontenisse vslib gevangen werd, doch
ïn Oostburg een „mooi" vrijzinnig succes
werd behaald.
En dat, terwijl deze oolijkerds wisten,
dat aan artikel 171 der Grondwet niet
zou geraakt worden, en de Hei-vormde
Kerk in geen enkel opzicht gevaar liep,
en derhalve artikel 20 van Ons Program;
weer, evenals in 1887, van de baan blijt-
ven zou.
Wij willen ,dat artikel 20 even van na.-
derbij bezien.
Het verwerpt alle denkbeeld eener
Staatskerk.
Immers eene Staatskerk is alleen moge
lijk in een land, waar gansch een volk
door eenzelfde confessie gebonden, op het
lidmatenboek aangeteekend staat. Abso
luut mogelijk was zij bijvoorbeeld in de
eerste jaren der stichting van de staten
van Noord-Amerika, toen puriteinsche ge
zinnen land kochten of in bezit namen,
en de volksplanting, bij verdere uitbrei
ding, het geloovig cachet der stichters, dei-
eerste settlers vertoonde.
Vooral op dit laatste valt de nadruk.
Het is heel gemakkelijk een Staatskerk
te decreteeren, wanneer er slechts gelijk-
denkenden zijn; en het is ook nog moge
lijk daarna de Staatskerk in stand te
houden, door de tegenstanders of onver
schilligen er zedelijk of numeriek onder
te houden, zóó dat zij zich slechts ge-
veinsdelijk onderwerpen. Doch op den
duur valt een dergelijke Staatskerk in
een de tegenstanders maken zich van
haar meester, of de lauwen en onver
schilligen in eigen boezem berooven haar
voor altijd van haar kracht. Ons vader
land heeft 't ondervonden.
Toen de gereformeerde Staatskerk ten
onzent werd „ingevoerd", was nog geen
derde deel der landzaten gereformeerd,
terwijl van de overige twee derden allicht
de helft onverschillige Roomschen waren,
die desgevorderd ook de rijen der Gerefor
meerden wel vullen wilden, doch de
andere helft zeer stellig voor hot Room-
sclxe geloof tot den laatsten druppel bloed
zouden hebben veil gehad. Zoo kreeg men
tot in de vorige eeuw een natie, die
voor een derde Gereformeerd was, voor
een ander derde aldus heette, en voor
de rest principiëel Roomsch was; of, wil
men, Gereformeerden met vrijwel inge
zonken geloofskracht, naam-Gereformeer
den met sterk Libertijnsche neigingen
en Roomschen. Evangeliseeren onder die
niet gereformeerde Gereformeerden en
Roomschen, daaraan dacht men niet. Men
kende 0111 hen te winnen geen anderen
maatregel dan den dwang. Dwang door
uitsluiting, door berooving, door kleinee
ring.
Uilsluiting uit alle mogelijke ambten
egenwerking door allerlei middel van ver
en achteruitzetting, de Roomsche
in onze achterbuurten zijn er nog
juwen de sprekende getuigen van
op die wijze een Staatskerk te
was voor Staat en Kerk beide
een scltyde. en a]meer won ]1(q gevoe
len ondeiV geloovigen veld, dat met het
mkbeeld van Staatskerk dooi
de ware Kei\yan Christus dient
keiU onyermin\vcj najmu.]ijk <je overtui
ging, dat do bamvan éénzelfde oprechte
belijdenis allei b-gers van dcn staat
in de belijdende R,k deg pieereflj auer
geloovigen ideaal, Vhet ook een 011.
vervulbaar en ongrrqy ideaal> wezen
moet.
En aan dit denkbeeld! Vscheidi van
Kerk en Staat houden mk V yag^ j
zin, dat wij beiden b schof^ajg
ganen elk zijn eigen even \,end
eigen levenskring vorirnd, een \;„ea ter.
rein bezettend, waarop leiden als Jienaar
en dienaresse Gods o reden, zoocia( de
Staat het recht mist het terrein dei-
Kerk te komen, en deferk zich verre te
houden heeft van hc terrein van den
Staat. De Kerk heeftiiiets te gebieden
in den Staat; maar de de Staat heeft
niets te vertellen in h Kerk.
Dit is natuurlijk hc iets anders dan
de scheiding van Kerrin Staat door de
radicalen en liberalen, stzij openlijk, het
zij stiekum, voorjesta.Dezen toch be
doelen scheiding an Cisdienst en Staat,
dewijl zij de Kerl wirin zij niet meel
den baas kunnen ipelé, geen goed hart
toedragen.x)
De antirevolutiour aarentegen erkent
in dien
or-
een
wel degelijk, dat c o\
Gods werk, geroep is
rheid, als doende
zich in aanraking
met het godsdiens» t-ven der natie te
houden. Doet zij it niet dan bereidt
zij den toestand vaden staatsgodsdienst
boven kerkverdeekid voor.
Daarom handha- wij ook het pu
bliekrechtelijk kai-ar der „kerkgenoot
schappen", niet inn zin van vereeni-
gingen, waarmede fmigen hen op één
lijn stellen; maar ehet eigen regeering
en bestuur, en zoo dig betrekking met
de regeering onderkende.
In den laatsten twerden deze heeren
wijzerteekenen zijn aezig dat zij de kerk
willen heroveren.
Vraag om inlichting.
In ons artikel „Sn© Wetgeving"
kwam deze volzin vc „Zoolang het
kapitalisme door de z&e hartstochten
der menschen wordt 1 ruikt, blijft de
klacJit gebillijkt, dat <,slanden even
wicht met moedwil verlen wordt door
de uitmergeling van lwurgervolk dat
niets vermag tegen het eld der opeen
gestapelde kapital-en, er
„De [Nederlander" vraam toelichting,
die wij heel gemakkelijk nen verschaf
fen. De gewraakte aankt is een aan
haling waarschijnlijk uitï Sociaal De
mocraat"; doch wij vanden dit er
bij te melden; natuurlij uit billijking
van deze klacht niet dat men er,
althans Sn allen deele, minstemt.
Mexico.
Tampico is gevallen.
Woensdag hadden de regeeringstroepen
een begin gemaakt met de ontruiming van
Tampico. Toch ging dat 'niet zonder slag-
of stoot.
Uit het rapport van den schout-bij-nacht
Mayo over den val van Tampico blijkt,
dat de opstandelingen verplicht waren den
strijd tot in het hart der stad voort te
zetten. Gemeld wordt, dat toen de inne
ming van de stad gemeld werd, een zwaar
geweergevecht op het stadsplein nog werd
voortgezet, terwijl ook de kanonnen ble
ven schieten.
De strijd die is voorafgegaan aan de
verovering der stad door de Mexicaansche
opstandelingen, is zeer bloedig geweest,
daar geen van beide partijen kwartier
gaf. Het aantal dooden en gewonden (wordt
op meer dan 3000 geschat. De ooi-logs
schepen ter 'roede hadden zich tijdens
het bombardement huiten de vuurlinie
teruggetrokken.
De schade, door de buitenland&che pe
troleummaat&chappijen in het Tuxpan-
district geleden wordt in de New-York
Herald bp 18 millioen gulden geschat.
Na het verlaten van de bronnen zijn 15
millioen ton ruwe olie nutteloos Wegge
loopen.
De maatschappijen hebben opnieuw een
verzoek tot president Wilson gericht om
troepen aan land te zetten, ten einde hun
bezittingen te beschermen. Tot dusverre
had Wilson dat geweigerd omdat hij het
als een schending van den met Huerta ge
sloten wapenstilstand beschouwde. Dat be
zwaar is na den val van Tampico Ver
vallen. Men verwacht da.t Villa het he
drijf op de petroleumterreinen niet zal
bemoeilijken als de Ver. Staten hem toe
staan, langs de haven van Tampico wa
penen en munitie te betrekken.
Bryan heeft Huerta aangeboden den
vuurtoren op het eiland Lobos weer aan
hem over te dragen, mits hij zich verbindt
het licht voor de scheepvaart ontstoken
te houden.
Albanië.
De rust is nog verre te zoeken.
Ondanks alle officieele onderhandelin
gen en afspraken komt aan den strijd
in Zuid-Albanië, zooals uit het volgende
blijkt, nog geen einde. Uit Durazzo wordt
bericht, dat de Mirdietenvorst Prenk pasja
te Durazzo is aangekomen eii dat 4000
man van zijn stam op weg zijn naar
Zuid-Albanië. Geestelijken begeleidden de
.vrijwilligers en wekken 'hen in vurige be
woordingen op tot dapperheid.
Dezer dagen zullen 6000 Noord-Alba
niërs naar het zuiden trekken. 1
De bevolking van Goritza heeft een
öorlogscommissie ingesteld en deze heeft
tot de centrale regeering het verzoek ge
richt haar munitie, geweren en kanonnen
te doen toekomen.
De Grieken bevinden zich op slechts
6 uur afstands van Goritza.
Eerste Kamer.
De Eerste Kamer heeft het wetsont
werp tot heffing van opcenten op de ver
mogens- en bedrijfsbelasting aangenomen.
Tweede Kamer.
Het door den heer Limburg gevraagde
verlof om te mogen intetrpelleeren inzake
het. spoorwegongeluk te Hooghalen wordt
verleend. De dag (zal nader worden be
paald.
Bij 'de behandeling van het wetsont
werp Inkomstenbelasting verdedigde de
heer Van Vuuren (r.-k.) een amendement
op art. 67 om den daarin opgelegdeml
plicht tot het overleggen van boeken te
doen vervallen, 't Werd verworpen met
39 tegen 36 stemmen.
De heer Kooien (r.-k.) zou alleen koopL
lieden willen verplichten tot overlegging
van de boeken. Nadat een desbetreffend
amendement van dhr. Kooien was inge
trokken, diende de heer Lohman het weer
in, waarop het met 39 tegen 36 st. werd
aangenomen.
De Minister bracht een wijziging in ar
tikel 71, regelende de procedure in gé
val van reclame, welke wijziging beoogt
het artikel in overeenstemming te bren
gen met de wijziging, die hij het amende-
ment-Lohman in artikel 67 is jgebracht.
(Niet meer zal ieder gehouden zijn ingeval
van reclame op aanvraag van de bevoeg
de autoriteit boeken over te leggen, maar
alleen „hij, die daartoe volgens artikel
67 verplicht is").
pe heer Teenstra (v.-d.) achtte dit on
juist. Hij ziet niet in, waarom zelfs bij
het onderzoek van reclames de overleg
ging van hoeken, zelfs van bescheiden
niet mag worden gevraagd. Daardoor sluit
men zelfs al degenen, die in de Vermo
gensbelasting zijn aangeslagen, uit.
Hij stelde hij amendement voor, de oor
spronkelijk© lezing van artikel 71 te her-
Is tellen.
Dit amendement werd met 35 tegen
34 stemmen aangenomen (rechts tegen
links). Terwijl het 34—34 stond koos de
voorzitter, de heer Goeman Borgesius,
vóór de linkerzijde, tegen de regeering.
S a w o e.
De rust, op het eiland Sawoe is her
steld. Aldus een telegram uit Batavia aan
de „N. R. Crt."
Gouverneur-Ge neraal.
In tegenspraak met het bericht van de
„Tel." volgens hetwelk dr. Bos ernstig1
in aanmerking zou komen voor de jbé-
noeming tot gouverneur-generaal van !Ned-
ïndië, verneemt de „Tijd", dat in kolo
niale kringen meer geloof wordt gehecht
aan de benoeming van den heer Van
Deventer en dat dit geloof ook reeds in
Indië is doorgedrongen en men de ver
werkelijking er van vreest.
Koninklijk bezoek a a 11
Amsterdam.
Naar de „Tel." verneemt, is II. M. de
Koningin voornemens haar jaarlijksch be
zoek aan Amsterdam, evenals dit, in af
wijking met de vroeger gevolgde gewoonte,
verleden jaar geschiedde, ook thans weer
in September te brengen.
Staking te Zaandam.
Biu-gemeester Ter Laan heeft zich als
bemiddelaar in de staking teruggetrokken.
De Bond van Werkgevers zou z'n (Ter
Laan's) onpartijdigheid in twijfel getrok
ken hebben.
Evenredige vertegenwoor
diging.
Naar de „Telegr." verneemt, wordt in
het rapport der Staatscommissie voor de
Evenredige Vertegenwoordiging, dat 25
Mei aan de Koningin zal worden overhan
digd, in den breede een stelsel uitgewerkt,
waarbij het geheele land wordt beschouwd
als één kiesdistrict, onderverdeeld in 18
kieskringen.
Het stelsel zit zóó in elkaar, dat het
mogelijk blijkt afgevaardigden te kiezen
voor iedere provincie en voor de steden,
die thans meer dan één afgevaardigde in
de Tweede Kamer hebben.
Met het al of niet noodzakelijke der
invoering van stemplicht heeft de com
missie, van oordeel, dat dit geenszins
lag op haren weg, zich niet bemoeid.
Wordt het stelsel van het rapport dooi
de Staten-Generaal aanvaard zonder dat
men stemplicht invoert, dan zal eerst na
de stemming mogelijk zijn vast te stellen,
welk stemmental een candidaat óp zijn
minst hebben moet, om gekozen te zijn;
in ieder geval zal het vaststellen van
den einduitslag geruimen tijd duren en
zullen de kranten eerst laat in den nacht
in de gelegenheid zijn, den on-officieelen
uitslag mee te deeleu.
Miss Booth.
Gisteren werd door H. M. de Koningin
ontvangen miss Booth, echtgenoote van
generaal Bramwell Booth, leider van het
Leger des Heils.
Mevrouw Booth heeft aan de Koningin,
die herhaaldelijk vragen stelde, welke van<
groote belangstelling deden blijken, tal
van bijzonderheden omtrent het werk van
het Leger medegédeeld, spéciaal wat be
treft den arbeid ten behoeve der lepralij
ders op Java en het hospitaal voor oog-
lijders te Semarang, waarvoor dr. Wfillè
