NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAP
ifectie.
Wijn.
!\o. 158.
1914.
Maandag 6 April
38e Jaargang.
HISTORISCH
ADIG
CHRISTELIJK-
DREUZEL
lie
imakelijk.
elef. 1059.
rd recht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Een Circulaire.
Buitenland.
Binnenland.
Uit de Provincie.
:.G. en
K.G.
stens 3 K G. aan-
Aanbevelend,
:t a.s. seizoen de
|TE
an vorig seizoen
roon lagen prijs
en prachtvolle
irdt ingestaan.
KORTGENE.
t Nederland
Inen.
it zeer scha-
verspreidt
bederontste-
|s te krijgen.
Ivuil beslist
gaven hun
eid naar de
leen uitslui-
gebruiken.
l,BUBUS"
rschot N. B.
TEN
sdorp.
ingegeven
liet wilden
rervloedig
ïen daarom
iJsel.
7oudrichem.
EN's-Heer
KASTE-
tlTE Jzoon
INSTANT
ieuw- en St.
EKE, West-
Oostkapelle,
iervliet, A. J.
UTHoofd-
Nieuwvliet,
chement, W.
fichoondijke,
erlandkerkje,
iNHOUTS
IEFOUW;
Tv. MOSSE-
van Gent,
EZELAAR;
fDIERICK
lEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers0.65;
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.—iedere
regel meer 10 cent.
In ons vorig no. zinspeelden wij op
een dezer dagen van vrijizinnig'-democra-
tische zijde verspreide circulaire. Wij ko
men er thans eenigszins breeder op te
rug.
Een der onderteekenaar,s is de huiten-
gewone hoogleeraar der Amsterdamsche
gemeentelijke universiteit der Kohnstamm,
onzen lezers uit den jongsten stembusstrijd
nog wel bekend als de Israëliet die in
IWeststellingwerf in het belang der Ned.
Hervormde Kerk door de vrijzinnigheid
werd aanbevolen.
De circulaire is nog al vaag, en niet
vrij van geleerdheid, zoodat zij niet pakt,
iniet op propageering in de volkskringen
is aangelegd, en daarom ook, naar wij
verwachten, als een, zij het ook wat lange,
zielskreet in de lucht zal wegsterven.
©e circulaire klinkt overigens wel al
leszins godsdienstig.
Lees den aanhef maar even:
Wij, ondergeteekenden, hebben ons
vereenigd in de overtuiging, dat het
voor het geestelijk en maatschappelijk
leven van ons volk dringende noodzaak
is, het groot© vraagtetuk omtrent het
verband van godsdienst en politiek an
ders, guiverdei', te stellen en te be
antwoorden dan in ons land helaas ge
braikelijfc is.
Wij willen opkomen tegen de opvat
ting alsof godsdienst en politiek twee
volkomen gescheiden gebieden waren,
waarvan elke aanraking vermeden zou
kunnen, ja moeten worden. j\V,ant wij
zijn er diep van doordrongen, dat wij
in onzen godsdienst bezitten ons koste-
lijikste goed, dat wij van God ontvangen
al onze kracht tot handelen en strijden
en dat er 'dus geen terrein des levenis
ïs, dat wij1 kunnen betreden zonden Hem.
Wij willen dus ook in pbliticis spreken
en handelen als godsdienstige men-
schen.
Nu maakt deze verklaring wel een iet
wat zonderlingen indruk.
Het is immers zoo, dat de liberalen
herhaaldelijk aan de rechtsche partijen
venmenging van godsdienst en staatkunde
verweten hebben.
Bovenstaande verklaring vertolkt even
wel de kentering die ten deze in de laat
ste jaren begonnen is.
Zij sluit zich tevens aan bij de uitspraak
van het vrij-liberale Kamerlid Drion, in
een vergadering v,an vrijzinnige Her
vormden te Leeuwarden
„Onder de sociale krachten, die aan
staat en maatschappij de duurzaamheid
en de innerlijke hechtheid geven, zondetr
welke zij niet kunnen bestaan, behoort
de godsdienst tot de eerste en de belangt
rijkste. Een volk dat slechts hecht aan het
leven van allen dag, wordt tot een votan
looze massa, onrustig en innerlijk onte
vreden. Het alledagsleven is nu eenmaal
voor ieder een teleurstelling. Kunst, we
tenschap, wijsbegeerte kunnen slechts aan
een klein© minderheid troost brengen. Bui
tendien een volk dat zijn godsdienst heeft
verloren, mist de schatkamer van de diep
ste innerlijke ervaring der eeuwen".
Sterker nog is, dat op' ©en vergadering
ter oprichting van een afd. van den bond
van Vrijliberalen de volgende stellingen
werden verdedigd:
lo. Godsdienst is de centrale macht,
het zuurdeeg, dat alle meel doorzuurt.
2o. Tusschen Godsdienst en Politiek
bestaat er in onze dagen een groote klove.
3o. Ook de politiek mag aan den gods
dienst, aan die centrale macht niet ont
trokken worden; hij juist verheft, verrijkt
haa1'. bij verhoogt haar waaide en betee-
kenis.
4o. Aan de liberalen in 'de eerste plaats
is de ta,ak, hun politiek door den gods
dienst te laten doorzuren.
Voor wie dit leest, klinkt de verklad-
ring dezer vrijzinnig-democraten en an
dere liberalen niet zoo vreemd meer, al
maant zij! ons tot omzichtig luisteren.
Het klinkt wel mooi dat Godsgeloof,
die Godserkenning, ook in de staatkunde.
Het is echter maar de vraag, hoe de
steilere der circulaire zich dien God den
ken. Is het de Algod van het Pantheïsme,
of het Opperwezen van het Modernisme,
de eeuwige Stof van den Materialist of
de Alvadei' uit de sagen, god Noodlot van
den Fatalist of de goedige God van
de Theosofie die tenslotte alle „gods
dienstige" menschen door steeds nieuwe
incarnaties aan zichzelf gelijk maakt. Of
is Hij het kleinste gemeene veelvoud van
de verschillende goden, die door het parle
ment der godsdiensten werden verheer
lijkt?
Niet. minder vaag is het begrip van
godsdienst, dat uit de circulaire spreekt.
Het vlouil zoo heet het daar
Het vloeit van zelf uit ons beginsel
voort, dat wij godsdienst niet willen
vereenzelvigen met het aanvaarden
eener belijdenis of met het lidmaatschap
van een kerkgenootschap. En daar de
godsdienstige mens'ch zijn gods
dienst slechts onvoldoende aan anderen
duidelijk kan maken en niemand zijn
eigen geloof kan beschrijven
Do vervaging houdt aan. Godsdienst
heeft niet te maken met belijdenis of
kerk, en met geloof ook niet, want Wij
kunnen ons geloof niet beschrijven. Niets
andei's derhalve dan een extract van ver
schillende gelooven en godsdiensten, en
wel van menschen die tot geen kerk be
lmoren, zooals Joden, Boeddhisten, Mo
hammedanen en vrijdenkende liberalen,
met, nog wel een zeker soort Protestanten
er bij, natuurlijk, mits zij er maar geen
belijdenis op na, houden.
Niemand verwondert zich dan ook dat
de „elf" positie nemen tegen de rechtsche
partijen; niet name tegen hen, die het
bestaan der scheidingslijn, de antithese,
erkennen ook op het terrein der poli
tiek.
„En wij kunnen dat doen zonder te
vervallen in „antithese"-politiek, de po
ging om ons volk te verdeelen in twee
kampen, dat der „geloovigen" en der
„ongeloovigen".
En van ordinantiën Gods moeten zij
ook al niets hebben:
„Ordinantiën Gods in den zin van
bindende voorschriften ter oplossing van
concrete staatkundige problemen, kun
nen wij derhalve niet .erkennen".
Nu, wie zulk een godsdienst, die alle
menschen voor geloovigen houdt, geen or
dinantiën Gods ook voor de wetgeving! er
kent, met staatkunde verbinden wil, die
zal bedrogen uitkomen.
Zulk een godsdienst laat zich met staat
kunde niet vereenigen.
De nieuwe partij is door vrijzinnigen
van alle schakeering met ingenomenheid
begroet. Ook (de „MiddelburgSche Cou
rant" is er blij mee.
Natuurlijk; elk© partij die tegen rechts,
tegen de a.-r. partij, tegten de Chr. be
ginselen gelijk wij die wenschen uit te
werken, gekant is, kan op de sympathie
onzer tegenstanders rekenen. In zekeren
zin zijn de onderteekenaars van deze cir
culaire Kohnstamm liberalen met het witte
strikje om. En dergelijke menschen ston
den van ouds bij d© Middelburgsche libe
ralen in een goéd blaadje. Men leze maar
eens met welk ©en geestdrift in 1878
een v. IWeede v. Dijkveld, in 1888 een
Six en een Schellevis door de „Middel
burgsche Courant" werden begroet, om
niet te spreken van Bronsveld, v. Leeu
wen en Gunning Wzn.
Hier repeteert zich de geschiedenis. En
zij zal zich ook repeteeren, wanneer straks
de zon ook van dit nieuwe religieus-libe
rale groepje zal ondergaan gelijk zij ver
schenen is.
Het volk kaïn over het algemeen
nogal veel van een vrijzinnig-democraat
verdragenmaar hij zette geen begrafenis-
gezicht en doe geen witte das om; en
neme niet de allures van ook-godsdienstig-
heid aan, want dan wendt het zich van
hem af. En dan gaat het type-Kohnstannn
bet type-Schellevis van een kwarteeuw
geleden achterop.
Tenzij er een algemeen eerlijk verzet
uit den liberalen hoek opkomt.
Wij zagen er al eenige voorbeelden van.
„Ook „Het Handelsblad" is met de nieu
we methode niet ingenomen. Wijl libera
len, zoo merkt de schrijver op, hebben
al een halve eeuw lang tegen die ver
menging geprotesteerd, omdat wijl gods
dienst en politiek onvereenigba,ar achten.
En nu komt gij daar ons voorrekenen,
dat de politiek door den godsdienst moet
worden doorzuurd. Wat moet dit betee-
kenen? Wanneer het iets meer Is dan
spelen met zalvende woorden, dan kan
het niets andei's beteekenen, dan dat de
godsdienst richting moet geven aan de
politiek. Men moet dan vragen: welke
godsdienst?
De schrijver stelt zich twee mogelijkhe
den: overtuiging; of stembusspeculatie. Is
het overtuiging, dan behoort de echte li
beraal er zich tegen te verzetten. Want
dan loopt dit uit op het weer afschaffen
van de Rede als den eenig braikbaren
grondslag van de 'politiek.
Maar is het. stembusspeculatie, vrucht
van de tegenwoordig hier en daar wel
waarneembare neiging om het liberalisme
op 'te fleuren door het in de gunst en
recommandatie van orthodoxen aan te be
velen, dan verdient dit streven gebrand
merkt te worden als politieke en gods
dienstige kwakzalverij.
Zoo schrijft de Hoefijzerredacteur van
„Het Handelsblad" er over.
Wie van sommige vrijzinnige Kamer-
candidaten bij den jongsten stembusstrijd
het gescherm met de Hervormde Kerk
heeft gevolgd, schenkt aan de vrome taal
van de circulaire niet terstond zijln volle
vertrouwen.
Frankrijk.
Naar men weet (te melden, zal de open
bare behandeling van het proces tegen
mevrouw Caillaux, hetwelk in Juni of
naJ de vacantie der juristen zal beginnen,
geleid worden door raadsheer Couinand,
den man, ,di© "Indertijd ook het proces
der auto-bandieten leidde.
Het openbaar ministerie zou dan wor
den waargenomen door den procureur-
generaal zelf en niet door een advocaat-
generaal. i
De tegenwoordige - procureur-generaal
Victor Fabre, zou dan inmiddels door
een ander zijn vervangen en gewoon raads
heer bij het hof van cassatie zijn gewor
den.
Als plaatsvervanger van Fabre wordt
de tegenwoordige raadsheer van het hof
van 'cassatie; André, genoemd.
Caill aux. Op aandringen van een
afvaardiging van 'burgemeesters uit het
departement Sarthe en van een aantal
persoonlijke vrienden, heeft Caillaux er
in toegestemd candidaat te zijn bij de a.s.
al'gemeene verkiezingen.
Albanië.
Koritsa is eindelijk in handen der Epi-
roten gevallen. Hun aanval op de stad
begon in den nacht van Woensdag op
Donderdag. Donderdagmiddag hebben de
Epiroten na leen verwoed gevecht de stad
genomen. Aan ibeide zijden zijn gevoelige
verliezen geleden, 't Moet er geweldig heet
zijn toegegaan.
Bij' dit gevecht is majoor Snellen, licht
gewond. In verband met de ernstige be
richten uit Koritsa heeft de Mbret een
ministerraad bijeengeroepen. Hij stelde
voor aan het hoofd van de troepen naar
het zuiden te marcheeren. Na een lange
beraadslaging heeft de ministerraad tot
algemeene mobilisatie besloten.
Naar men uit goede bron verneemt,
zijn de mogendheden niet voornemens in
Albanië tusschenbeide te komen. De be
richten,. dat de vorst van Albanië, Oosten
rijk en Italië zou hebben verzocht maat
regelen te nemen om den opmarsch der
Epiroten te Stuiten, zijn onjuist.
De aanvallen der Albaneezen op de
Grieksche linies 'duren voort en brengen
de Grieksche regeer in g in een moeilijke
positie.
Engeland.
Zooals an en weet is de nagedachtenis
van bisschop' Patrick bij de Ieren tot op
den huidigen dag 'in eere gebleven.
Ierland wordt dan oo'k het land van
Sint Patrick genoemd.
Nu lezen wijf 'ïn j?The Grand Rapids
Press, dat Rev. G. P. T. Sargent op
'grond van zijn nasporingen heeft gepu
bliceerd, dat St. Patrick niet op' 17 Maart
geboren is, ook niet in Ierland en 'ten
slotte ;dat hij' niet Roomsch-Katholiek
was. i
Volgens Rev. Sargent zou Patrick in
Schotland geboren zijln.
Voor de Ieren, die tot nog toe zoo
trouw in hun verknochtheid zijn geble
ven; die hem als een gestorven heilige
aanbidden, geen pleizierige boodschap.
Althans wanneer Rev. Sargent goed in
gelicht is, wat we nog niet zoo direct
gelooven.
Rusland.
In de laatste jaren schijnen de Rus
sische autoriteiten het Zionisme te be
schouwen als een „geheime Joodsche
organisatie" met revolutionnaire doel
einden, en het lidmaatschap van deze orga
nisatie geldt als een „misdaad tegen de
Russische staat." Zoo werden ook dezer
dagen vijf Zionistische leideers, waar
onder eenige bekende schrijvers aange
klaagd. Hun werd ten laste gelegd de bij
(een huiszoeking gevonden correspondent
met het hoofdbestuur, het schrijven van
Zionistische artikelen enz. Daar de aan
geklaagden al deze dingen grif bekenden,
werden zij, nadat het Openbaar Ministerie
in een lange rede „bewezen" had, dat
deze beweging, hoewel vroeger onschul-
dend, tegen „revolutionnair" is, (o.a. om
dat de organisatie geld had ingezameld
voor slachtoffers van een pogrom) ver
oordeeld tot gevangenisstraffen van eenige
maanden.
Ontslag B e i s h u i z e n.
De regeering heeft op het verzoek van
den Bond van Nederlandsehe ouderwij
zere tot vernietiging van het besluit waar*
bij de heer Beishuizen ontslagen is als
onderwijzer aan de o.l. school te Garsthui-
zen, afwijzend beschikt.
Tweede Kamer.
De Tweede Kamer is bijeengeroepen te
gen Woensdag 15 April te halftwaalf! v.m.
Aan de orde zijn de wetsontwerpen tot
heffing eener inkomstenbelasting en toit
instelling van raden van beroep voor de
directe belastingen enz., en het wetsont
werp houdende bepalingen in het belanjgi
van de personen, werkzaam bij het la
den en lossen van zeeschepen.
Pes t be strijding.
Een twintigtal geneesheeren en bacte
riologen, onder wie 5 dames, heeft ge
hoor gegeven aan (den oproep der jregeerin'g!
om geneesheeren en bacteriologen tot be
strijding van de pest in Indië.
De staking t© Zaandam.
Zondagmiddag hebben de 800 stakers!
en hun vrienden, ten getale van 3000,
een betooging gehouden, door de stad
en langs de woningen der patroons. Er
heeirschte orde. De zaak loopt kalm. De
burgemeester heeft politiehulp geweigerd.
De te zagen balken zijn naar Zaandijk g'e-
bracht, doch ook daar werden zij door de
werklieden geweigerd. De burgemeester
heeft aan beide partijen bemiddeling aan
geboden; welke door de arbeiders in het
houtbedrijf is aanvaard, indien namelijk
de patroons billijke voorwaarden ■wille»
aanvaarden. De assurantiemaatschappijlen,
hebben een nachtveiligheidsdienst inge
steld als waarborg tegen sabotagemidde-
len van de zijlde der stakers. Doch dezen
zijn vast besloten geen wanorde te stich
ten, integendeel voor de orde te zotgen.
Dit is de korte inhoud van het in de
bladen vermelde.
Middelburg. De afdeeling Middelburg
van de vereeniging van onderofficieren
„Ons Belang" nam op hare vergadering!
de navolgende motie aan:
„De onderofficieren, kennis genomen
hebbende van het ontwerp „Pensioenwet
der Landmacht", drukken hiermede hunne
diepe teleurstelling uit, over de lage stand-
pensioenen welke daarin voorkomen en
gaan over tot de orde van den dag. Ver
klaring: Waar officieren en burgerambte
naren, ongeveer 2/? van hun salaris alsi
pensioen genieten, wordt den onderoffi
cier slechts de helft zijner jaarwedde aJsi
hoogste pensioen berekend"'.
Zaterdagmiddag aan het station zijn
de klonken plotseling de tonen Van een
muziekkorps ons in de ooren en kwam
van de zijde der Meelfabriek een onge
veer 25 man sterk fanfarekorps aangèmar-
Hheerd. Het bleek te zijh het voor korten)
tijd opgerichte korps, bestaande uit werk
lieden der houtzagerij der Naamlooze
Vennootschap voorheen G. Alberts Lz.
en Co.. dat zich oefende in het spelen ge
durende het loopen. Hetgeen wij hoorden
doet ons verwachten dat Middelburg bin
nenkort een goed korpsje meer rijk zal
zijn. De onlangs ingevoerde vrije Zater
dagmiddag maakte de muzikale wandeling
voor de leden van het korps mogelijk.
Voor de Bakkerij-tentoonstelling zijn
thans ook zilveren medailles van de ver
eeniging „Uit het Volkvoor het Volk"
en van het bureau „De Gids" alhier ont
vangen
Men fschrijft onsHedenmorgen is
.alhier' d ©aangekund if de istaking der schil
dersgezellen uitgebroken. Bij de 16 bij
de afdeeling van den Bond van Nederland
sehe schilderspatroons aangesloten pa
troons wordt gestaakt door ongeveer 50
gezellen, terwijl aan die winkels 25 werk
willigen zijn. Bij leen dezer patroons is
hedenmorgen ook de staking geprocla
meerd, omdat hij weigerde het loon van
een jongen van 10 op 13 cent te brengen.
Bij twee niet bij den Bond aangesloten
patroons, die den eiseh van 21 cent per
uur hebben ingewilligd, wordt gewoon
gewerkt. Noch bij de winkels, noch b ijde
plaatsen waar 'gewerkt wordt, wordt ge
post, daarentegen wel bij het station, de
trammen enz., om evéntueele „onder
kruipers" van buiten 'de stad te bewegen
hier niet (aan 'het werk te gaan. Naar wij
vernemen, hebben een vijftal gezellen die
zich in de laatste weken bij hun organb
satie hadden aangesloten, thans reeds weer
bedankt en zijn deze ook aan het werk
gebleven.
In de stad ontmoet men zoo nu en
dan groepjes stakers, die de zaak be
spreken. Hedenmorgen 'bij het begin der
werkzaamheden, hebben stakers nog ge
tracht, werkwilligen tot staken over te
halen, wat hen .echter niet gelukte.
Door de patroons is voorloopig al
leen binnenwerk 'uitgegeven, zoodat men
niet aan ivoorgevels ziet werken.
Vlissingen. Door B. en W. is aan den
heer J. H. Dommisse, op zijn verzoek,
met ingang van 1 Juni, eervol ontslag
verleend als hoofd-commies met den per-
soneelen titel van griffier ter gemeente
secretarie, onder dankbetuiging voor de
vele, in verschillende betrekkingen, ,aan
de gemeente bewezen diensten.
Naai' „De Ingenieur" meldt, hebben
d© ministers van landbouw, nijverheid en
handel en 'van waterstaat benoemd tot
regeeringsgevolmachtigde bij de Maat
schappij De Schelde en tot regeeringscom
missaris bij de gemeente Vlissingen, den
heer R. A. van Sandkk, c.i., algemeen
secretaris van het Kon. Instituut van In
genieurs, te 's Gravenhage.