NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 157.
1914.
Zaterdag 4 April
28e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
EERSTE BLAD.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
iederen werkdag des avonds.
uitgave der firma's
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
F. P. D HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER ADVERTENTIÊN
Dit nummer bestaat uit twee bladen
a
Binnenland.
Uit de Provincie.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers0.05;
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.iedere
regel meer 10 cent.
Het religieus elftal.
Een elftal vrijzinnig-democraten, (Dï. J.
D. Bierens de Haan, Prof. dr. H. Brug-
mans, H. v. Enibdende Ridder, dr. F.
H- Fischer, G. Fop'ma, dr. J. H. Gun
ning Wzn., dr. G. J. Heering', F. H. G.
van Iteison, Prof. dr. Ph. Kohnstamm,
A. Roesi Crollius, en A. C. Schade van;
iWestrum) hebben per circulaire hun
godsdienstige" gev'oelen ter overneming
aan hun geestverwanten aangeboden, ten
einde „godsdienst en politiek" de leuze
worde van Links, en niet langer het mo
nopolie zij van Rechts.
De Middelburgsche Courant was da
delijk met die circulaire hoogst ingeno
men maar andere bladen van haar kleur
haalden de schouders opt
Een eerlijk vrijzinnige merkt al dadelijk
op dat het niet past godsdienst en po
litiek te vermengen.
De Haagsche correspondent van „De
Zutfensche Crt." bijvoorbeeld komt er
trend voor uit: „Clericialen, die met een
ei anderkerkgenootschap in Verband Staan,
dat is te begrijpen. Maar een godsdienstig
streven waarhij Evangelisch-Lutherschent
naast Nederlandsc-h Hervormden en
Doopsgezinden met ontkerkte Israëlieten
samengaan, kan alleen in hinderlijke uiter
lijkheid een doelpunt zoeken en heeft geen
reeëlen basis waarop een steen des voor-
ui tgangs gelegd zou kunnen worden. Wie
zuivere verhoudingen in de politiek
wenscht, kan niet nalaten tegen dit optre
den te protesteeren".
De schrijver acht de circulaire onop
recht, nutteloos en strijdig met den goe
den smaak.
„Wij behoeven niet te zeggen hoe
laakbaar wij van vrijzinnig standpunt
deze poging achten om godsdienst en
politiek te vermengen. Zij druischt in
tegen elk oprecht begrip van staatkun
de, zij kan nauwelijks op iets anders
uitloopen dan op een manifestatie van
godsdienstige gevoelens bij de aanhan
gers der nieuwe vereeniging, manifesta
tie, die wij niet alleen volkomen nutte
loos doch ook strijdig met den goe
den smaak vinden."
Zij is een beleediging voor de libera
len die den godsdienst er buiten willen
houden, te weten die van de kerk nieits
meer hebben moeten en toch godsdienstig
zijn
„Voor den vrijzinnige maakt het geen
verschil welke godsdienstige gevoelens
iemand bezielen. Dat staat geheel bui-
T-:-a tb: polilick voor hem, in de
F L or.1.ie gelederen komen dan ook de
totaal ongodsdienstigen, de godsdiens
tig ontkerkten zoo goed voor als de
uit volle overtuiging bij eene kerk aan-
gesloienen. Men vraagt eenvoudig niet
naar geloof, godsdienst, kerk; men
1 vraagt naar politieke beginselen en po
litieke doeleinden. En jarenlang is de
strijd gevoerd tegen hen, die godsdienst,
kerkelijkheid en politiek wilden dooreen
mengen, omdat slechts vertroebeling der
staatkunde daaruit zou kunnen voort
vloeien en ook voortgekomen is. En
nu zouden vrijzinnigen op een beetje
andere manier godsdienst en politiek
gaan dooreenstrengelen en tot stand
willen brengen, wat juist in den tegen
stander het sterkste wordt gelaakt. Nu
zouden menschen van verschillende
kerk ons willen bezig houden niet de
verzekering, dat ook zij godsdienstig
zijn ieder op zijn manier? Het interes
seert niemand, bet is in 'tland bekend
genoeg, dat onder de vrijzinnigen tal
van gestreng godsdienstige kerksche
menschen voorkomen en het is geheel
overbodig, dat een groepje nog eens
voor zich zelf gaat getuigen, dat zijl
als godsdienstige menschen willen han
delen en spreken. Men zal dit wel mer
ken als zij bezig of aan 't woord zijh
en misschien zal men 'tniet merken en
alleen hooren."
Het niet minder anti-clericaie blad „De
SoerabajasC-he Crt." zal ook wel niet veel
voor de circulaire voelen. Immers in eert
and-er verband schrijft de redactie: „Er-
kan duidelijk bewijs worden geleverd van
de funeste (noodlottige) gevolgen welke
de vermenging van godsdienst en poli
tiek heeft."
Het vrijzinnig democratisch weekblad
„De Uitkijk" zegt precies andersom. Het
looft en prijst de circulaire, is 'ter- mee!
eens zelfs. Want zoo godsdienstig als
die circulaire er uitziet, meent het blad,
zijn de vrijzinnigen allemaal. Om dit te
betoogen schrijft het blad een artikel
„Een nieuw geluid" geheeten. Maar dit
opschrift is fou,t. Immers uit hetgeen wij
hierboven schreven verneemt de le
zer dat het een oud geluid is uit den
eersten tijd der coalitie, toen de Sixen
en Schellevissen in het vroom-Libera-
le koor den toon aangaven.
Het blad schrijft: „Deze opvattingen
van onze geestverwanten, die blijkbaar,
wat d-e politiek betreft, geheel en al dei vrij
zinnig-democratische beginselverklaring
kunnen aanvaarden, zijn zeker aan al
len vrijzinnigen g'emeen".(!)
Het blad juicht het toe „dat een kring
van hoogstaande vrijzinnig democraten
zich geroepen gevoelt te getuigen van den
ernst (hunner) positief(l) godsdienst-ge
overtuigingen
Het blad A's er echter niet gerust op
of het optreden dezer „gods"dienstigei
vrijzinnig democraten geen kwaad zal
doen en eindigt, misschien wel om zijn
vrees voor het tegendeel te verbergen,
met te constateeren„Oprichting van een
nieuwe -staatkundige organisatie is uitge
sloten. Alle onderteekenaars gevoe
len zich volkomen thuis in hun partijver
band". i f
Hetgeen allicht zeggen wil: ik ben er
wel een beetje bang voor, maar loopt
toch alstje belieft niet weg
TV
De staking te Zaandam.
De Vakbond geeft in „Het Volk" van 2
April een relaas van de staking. Wij
ontleenen er het volgende aan. (het fei
telijke)
De staking omvat 350 man, doch zal
zich niet uitbreiden.
Ook het vorig jaar is iu ditzelfde ge
deelte van -het bedrijf door dezelfde organi
saties pl.m. 10 dagen gestaakt, en met
succes. Er werd bij onderhandelingen,
gevoerd tusschen het bestuur van den
„Bond van Werkgevers in het 'Houtbe
drijf' en de stakingsleiding overeenstem
ming verkregen: het minimum loon werd
verhoogd en de B. v. W. was bereid
in den zomer van 1913 de verkregen
lotsverbetering vast te leggen in een col»
lectief contract voor een jaar. (Mei 1913
—Mei 1914).
De B. v. Wj. wil nu deze arbeidsvoor
waarden vastleggen tot 1 Jan. 1915. Ver
zet volgde. De werklieden boden een con
cept collectief contract aan, dat 5 Febr.
1914 door de werkgevers werd beantwoord
met een „tegenoontraet dat zeer besliste
verslechteringen inhield; zo;o, werd het
Ziekengeld er bestaat hier all jaren vol
loon bij ziekte en onbeperkte uitkeering
Iverlaagd tot 70 pc-t. en dat voor slechts zes
weken. De boeren wilden die slechte rege
lingen voor nog eens drie jaren vast
leggen."
Dit patroonsoontract werd verworpen
door al de arbeiders. De „leiding, der com
binatie" bood 5 Maart j.l. een nieuw
concept aan, waarin gevraagd werd een
uurloon van 271/s cent voor de losse
arbeiders en -een vast weekloon, vastge
steld door iedere categorie. Voor de bran
ches, waarop het vooral op aankomt was
dit: balkenvaarders f 14.50; schavotsjou
wers f 14.50; schuitenvoerders en welf-
knechts f 13.50. Deze minimmnloonen zou
den gelden voor een leeftijd van 22 jaar
en daarboven.
De heeren hebben ten slotte iets aan
geboden; n.l. tweemaal 50 cents verhoo
ging der oude minimumlobnen, op 1 Ja
nuari en 1 Juli 1915; in een manifest
aan de arbeiders dreigden zijl met uitslui
ting. Hierop is de staking geproclameerd,-
bij zeven firma's, lid van den Bond v.
IW-: de firma De Lange, een der scherp
slijpers
De schrijver namens den vakbond voegt
aan zijn mededeelingen de voorzegging
toe dat het rusitig zal blijven. „De groote
reden is, datimmers hier niet alleen de
raad, maar 'het groote deel der bevolking1
rood is', d.w.z. sympathiek wtaat aan onze
zijde. De invloed van publiek en overheid
zonder wetsicihennisris o.i. zóó gtoot,
dat geen moeilijkheden zullen ontstaan.
Trouwens, het is duidelijk, dat èn de
politie èn de leiding voorzichtig en ver
standig zullen optreden. We vreezen heel
weinig op dit gebied. En onze partijge
noot Ter Laan zal er even rustig voor
staan. Heel vroeg in den morgen klonk
de Internationale dezen dag op tegen
's Burgemeesters woning; even roerde bo
ven het gordijn in de slaapkamer; onze
E. A. zal gewekt zijn door onze liederen.
Hij kon daarna veilig zich weer even
omdraaien en gerust zijh."
Tot zoover deze schrijver. Wij merken
op dat hij den burgemeester-partijgenoot
betitelt als onze E. Ahetgeen zeggen
wil onze Edelachtbare. Een betiteling die
in „Het Volk" tot op heden wel nooit aan
eenig burgemeester zal zijn ten deel ge
vallen.
Een vergissing.
„Patrimonium", het yeriplicht reductie-
recht (terugkrijgen van pacht bij oogst-
anislukking en in verband'daarmee wïjizi-
ging van artikel 1628, e. v.v. in het Bur
gerlijk Wetboek) besprekende, herinnert
er aan, dat baron v. d. Feltz in de
Tweede Kamer zich tegen die wijzigingen
had verklaard, o.a. op grond, dat heit
reeds gebruik was om in zulke omstan
digheden belangrijke pachtvennindering
töe te staan. „Zou men", zoo sptak deze'
Assensche afgevaardigde, „ons een voor
beeld kunnen noemen van een boer, wien,
gewóigterd is, zoo al. niet geheele kwijt
schelding, dan 'toch 'teruggave van een
groot deel der pacht, wanneer de oogst
mislukt was?" „In de Eerste Kamer
zioo merkt „Patrimonium" op naar aan
leiding van deze woorden van den oud-
liberalen beer v. d. Feltz zal de heef
v. <d. Feltz tbahs, komt daar eenmaal
de wijziging van artikel 1628 B. W. aan
de orde, zoo krais niet meer kunnen Spre
ken; want de gehouden enquête heeft
duidelijk gemaakt, dat in de praktijk van
het geven van restitutie weinig terecht
komt".
Wijl zijn bet met „Patrimoniumeens.
Alle|en zij! de redactie herinnerd, dat ba
ron v. d. Feltz, het vrijzinnigrdeniocratisch
lid der Eerste Kamer, niet dezelfde is
als wijlen het oud-liberale lid der Tweede
Kamer van dienzelfden naam.
Oud-Mini-ster Heemskerk.
In zijh gisteren te Amersfoort gehou
den politieke rede deelde de oud-Minister
Heemskerk mede, dat hij niet meer be
reid was om te voldoen aan verdere aan
vragen tot het houden eener politieke
rede in andere plaatsen des lands, aan
gezien hij Imeende, dat het niet op zijrt
weg lag het land rpnd te reizen voor
een -poliitieken propagandat.ocht
D r. J. Th. de Visser.
In de „N. R. Crt." vinden wijl, voor de
tweede maal, melding gemaakt van een
belofte, dat dr. J. Th. de Visser in ver
band met een eventueel beroep naar Sche-
veningen zou hebben gedaan, n.l. van
„eenige jaren buiten de politiek te zUl-
ien blijven".
Nu dit -praatje aldus geëxploiteerd
wordt, meenen wij goed te doen met te
verklaren, dat ons uit de beste bron be
kend. is, dat een zoodanige belofte nóch
nu, nóch vroeger is afgelegd. Er is een
voudig niets van aan. (Nied.)
Majoor Snellen in Albanië.
Bij de negeering is bericht ingekomen,
dat majoor Snellen van Vollenhoven bij
een opstand in Koritza niet gevaarlijk
gewond is.
Po 1 de r Wal che i' en. In de Zater
dagmorgen te tien uur te Middelburg in
het Polderhuis in dé Abdij gehouden voor
jaarsvergadering van het Polderbestuur
van den Polder Walcheren waren behalve
den voorzitter, den heer A. W. Berde
nis vah JBterlekom aanwezig 4 raden en
16 -commissarissen, afwezig' de hiee-
commissarissen, afwfezig waren de hee
ren J. A. Zip en jhr. mr. W. H. Snouck
Hurgronje, beiden met kennisgeving.
Allereerst w-as aan de orde het onder-,
zoek der geloofsbrieven van de nieuw
benoemde commissarissen, de heeren mr.
P. Dieleman, G. van de Putte en W. A.
de Rijcke 'Sr. Na goedkeuring der ge
loofsbrieven legden de nieuwe commis
sarissen in 'handen van den voorzitter
de voorgeschreven eed af en namen ver
volgens de Voor hen bestemde zetels in.
Na door den voorzitter met hunne ver
kiezing te zijin gelukgewenscht, die hen
de belangen van den Polder aanbeval.
Behandeld werd vervolgens het verslag
van den 'toestand des polders, zoo als
dat door het Dagelijksch Bêstuur is opge
maakt. Uit dit verslag blijkt dat 1913 wat
de stormschade betreft vrij gunstig is ge
weest. Bijzondere hooge stormvloeden zijn
niet voorgekomen. Het herstel van storm
schade heeft gevorderd, voor de Noord
watering (waaronder de Westkapelsche
dijk valt) f8100, Zuidwatering f568.63 en
voor de 'Oost- en Westwatering Nihil.
De schuldenlast des polders bedroeg op
1 Januari jl. f369.200 a 4 pCt, f176.000
a 31/2 'pCt., f54.000 a 4 pCt. en f200.000
a 4 pCt.
I11 het 'bestuur kwam groote mutatie.
Ten eerste door het overlijden van den
voorzitter, den heer H. P. den Bouwmee
ster, aan wiens nagedachtenis in het ver
slag waardeerende woorden worden ge
wijd. In zijn plaats werd door de Konin
gin benoemd de heer A. W. Berdenis
van Berlekom. Verder door het bedanken
als lid van den raad de heeren jhr. C. J.
J. A. van Teijlingen en S. Louwerse, in
wier plaats respectievelijk benoemd wer
den de heeren P. Dumon Tak en H. W.
Allaart; terwijl 'in plaats van den heer
Berdenis van Berlekom als raad benoemd
werd de heer H. W. J. Callenfels.
Door de benoeming van den heer mr.
F. J. Sprenger tot lid van de Ged. Staten
-ontstond ook eene vacature van griffier
en werd als zoodanig benoemd de heer
jhr. H. Adrichem- Boogaert.
Ook de bode-concierge mejuffrouw
Noordewier-de Kat nam ontslag en in
haar plaats werd benoemd de heer C.
de Jager.
Dit verslag werd zonder discussie of
hoofdelijke stemming ,als door het Dag.
Bestuur voorgesteld, vastgesteld.
Vervolgens was aan de orde de begroo-
ting van den polder voor 1914, welke als
eindcijfer geeft f 399.273.021/2, met een
post voor onvoorzien van f539.65.
Onder de 'inkomsten treffen wij de vol
gende posten aan: opbrengst gewoon dijk-
ge-schot (f 14 iper H. A. schotbaai' en f 5.80
per H. A. vrij land) f224.681.70; opbrengst
tollen f8648; en van de tollen voor auto
mobielen f800, en ten slotte een geld-
leening ter Voorziening in gebrek aan kas
geld f50.000.
Onder de uitgaven komt voor als na-
deelig slot over 1912 f 1830.95; voor de
kosten der gewone werken Noordwate
ring f76800, Oostwatering f 10.750, Zuid
watering f9600 -en Westwatering f 1 -4.50;
voor herstel' van stormschade respectieve
lijk f 15000, f 250, f 500 en f 750.
AIS aflossing van de in het verslag
over 1913 genoemde schuldenlast komt
in totaal op de begrooting voor f36.500.
'De commissie, daartoe door de vergade
ring benoemd, adviseerde tot goedkeuring
v-an de begrooting.
De begrooting wordt zonder discussie
en met aigemeene stemmen vastgesteld
als voorgesteld werd.
Door den voorzitter werd vervolgens
medegedeeld dat de vervaldagen van het
dijkgeschot zijn bepaald opt '1 Mei, 1 Juli,
1 October en 21 December.
In overeenstemming met het desbetref
fend verzoek Istelde het Dagelijksch Be
stuur voor de gronden van het aan den
polder in vruchtgebruik afgestane voor
malige fort de Haak te Vrouwepolder te
verpachten aan A. Osté en D. Koets,
aldaar.
De voorzitter deelde mede, dat dit per
ceel niet in de gewone openbare ver
pachting betrokken is geweest, omdat er
-sprake was van het plaatsen van een
-stormwaarschuwingsdienst, waarvan ech
ter niets gekomen is.
Het voorstel werd aangenomen zonder,
stemming.
In verband met besprekingen over de
afwatering te Veere in de besloten verga
deringen van 27 September en 27 No
vember 1913 wordt thans overgelegd het
rechtskundig advies van den heer mr.
M. J. de With Hamer en het advies van
den ingenieur van den Polder, den heer
H. van Gelderen.
Het. komt het Dagelijksch Bestuur nood
zakelijk voor, dat het polderbestuur de
zekerheid 'heeft, dat de voormalige vesting
grachten te Veere hunne tegenwoordige
toestand behouden, en daarom stelt het
voor:
a. tot aankoop van eenige perceelen
dier vestinggrachten -over te gaan;
b. te wijzigen den staat aanwijzend de
waterleidingen, dienende tot afvoer van
het polderwater, welke ten laste van den
Polder worden onderhouden, en ite bepalen
dat de afwatering in de richting Veere
zal gaan door den Middelburgschen-Veer-
s'clien watergang, van de Vest te Middel
burg t-ot de uitwateringssluis te Veere,
met inbegrip der voormalige vestinggrach
ten, gelegen ten Noorden en ten Oosten
van de aanmonding van den watergang
in die grachten.
De voorzitter deelde mede, dat ook een;
middel zou zijh te .wachten totdat een
der eigenaren de gracht dempt; en dan
te proeedeeren, wat echter veel duurder
zou zijn.
Alvorens de discussie over dit onder
werp werd geopend, vroeg de heer J. de
Visser om .voorlezing van het rechtskun
dig advies en Ihet advies van den inge
nieur, voornamelijk in het belang van de
nieuwe commissarissen.
De voorzitter deelde mede, dat hier
de moeilijkheid was, dat de nieuwe com
missarissen in dezelfde vergadering waar
in zij stern hebben worden toegelaten.
Hij heeft echter op verzoek van de hee
ren De Rijcke en Van de Putte deze
inzage gegeven. De heer Dieleman heeft
dit echter niet gevraagd.
De heer Dumon Tak meent, dat er
bezwaar is .tegen voorlezing omdat dan
eventueele punten voor een proces bekend
worden.
Besloten wordt de adviezen niet voor
te lezen, doch de heer Dieleman alsnog
inzage te geven. Deze meende na lezing,
dat aankoop gewenscht is, omdat de pol
der anders in groote moeilijkheden kan
komen, er is een contract, maar dat 'ging
buiten den polder om, en hij meent, dat
het zeer moeilijk zal zijn het recht van
uitwatering te bewij'zen.
Da heer J. Kodde verdedigde de billijk
heid tegenover de tegenwoordige eige
naars. Hij vroeg of de gemeente Veere
nog steeds niet haar deel der grachten
wil verkoopen.
De voorzitter zegt van neen, de ge
meente wil het alleen verpachten voor
f300 per jaar.
Op een vraag van den heer J. de Vis
ser zegt de voorzitter, dat de meeste
eigenaars f 600 per geniet blijven vor
deren.
;0p' een vraag van den heer Van de
Putte luidde het antwoord, dat met den
aankoop de uitwatering veilig is, terwijl
de .voorzitter nog mededeelde, dat de kos
ten, wélke f5700 a f5800 zullen bedra
gen, .uit het effectenfonds kunnen wor
den bestreden.
H.et voorstel tot aankoop werd met ai
gemeene stemmen aangenomen.
Door den ingenieur van den Polder is
aan het Dagelijksch Bestuur een rapport
uitgebracht, waarin hij de noodzakelijkheid
aantoont van de uitvoering van buiten
gewone werken iaan den Westkapelsohen
zeedijk, door bestorting met Doorniksche
steen, zwaar 1500 a 2000 K.G., het léggen
van een rij Doorniksche steenen zwaar
