NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 154. 1914. W oensdag 1 April
28e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
Gebrekkig Idealisme.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. D HUI), te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Feuilleton
1
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. 1.25
Enkele nummers0.85|
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels ƒ1.—, iedere
regel meer 10 cent'.
Professor Kouwer, een vrijzinnig man
van onverdachte reputatie, heef dezer da
gen, ter gelegenheid van de viering van
den '27Sen gedenkdag der stichting van
de Utrechtsche Hoogesehool in het Groot
Auditorium der Universiteit een 'reclevoe-
ring gehouden, waarvan de tekst luidde:
„Gebrekkig Idealisme".
Deze hoogleeraar doceert in de medicij
nen. en behandelt derhalve een onder
werp. dat betrekking heeft op de ver
loskunde. Maar hij knoopte er eenige ethi.-.
sche beschouwingen aan vast, die wel
waard zijn ook in onze kringen gelezen
te worden.
Daar hij er niet van houdt de waarheid
te verbloemen, bewijst onder meer de
volgende opmerking
„In spijt van de onvoldoende kennis]
van zoo menige ziekte, is de geneesr
heer toch verplicht maatregelen ter ge
nezing toe te passen. Met is verklaar
baar, dat men, op grond van eigen erva
ring en van de inzichten der vakgenoo
ten, nu eens naar dit, dan weder naar
dat middel grijpt. Maar het is, op heb'
eerste gezicht niet verklaarbaar, dat
men de artsen gezamenlijk, althans in
zeer groote groepen, nu, in deze, dan
iii dié richting ziet zwenken, en dat
in een kort tijdsbestek."
Hier constateert deze hooggeleerde bij
he; gros zijner vakgcnooten de artsen
op menig gebied een bedenkelijke on
wetendheid, in spijt van de vorderingen,
door cle medische wetenschap gemaakt.
Doch niet minder treffend is zijn klacht
over het kwaacl der geboortebeperking.
De winst zoo klaagt hij ten gevolge
der afneming van het aantal sterften van
zuigelingen geboekt, wordt steeds klei
ner, omdat overal minder kinderen wor
den geboren. „Voorstanders der opzette-,
lijko gezinsbeperking maken zich altijd
met schamper gebaar van het steeds we
der als voorbeeld stellen van Frankrijk
af!"
En wat ü's cle grond daarvan? Zelf
zucht.
Opzettelijke beperking van het kinder
tal heeft altijd en overal haar oorsprong
gevonden in meer of minder onver
schoonbare zelfzucht. Men schermt met
groote woorden, maar niemand ontkent,
dat deze idealistische leuzen onver
hoord in de lucht zouden zijn Vervaagd,
indien niet de zelfzucht van den mensch
hem tot hooren geneigd en tot volgen
maar al te gezind had gemaakt.
i
Het archief van het Zeeuw,sch Genoot
schap! der Wetenschappen, over 1913, be
vat een opstel, geschreven door wijlen D.
de Rijlcke, den verdienstelijken beoefenaar
Van Zeelands kerkelijke geschiedenis, dat
uit het kerkelijk "leven van voor z'estigf
jaar een en ander dat merkwaardig is, ver
haalt.
De geschiedenis vernemen wijf van de
anti-togabeweging in de laatste helft der
vorige eeuw te Middelburg. Vóór 1850
droegen de meeste "predikanten der Her
vormde Kerk nog een ambtscostunm, zoo-
diat man op straat dadelijk wist: daar
komt een dominé pan! Ik herinner mij
zeer goed o.a, in [Hilversumden dominé.
gezien te hebben, de beenen gedekt dooi)
korte broek en floretten kousen en de
voeten gestoken in lage schoenen met
Zilveren gespen. De steek of driekant
wend' opi den kansel door dominé achten
zijn mg opgehangen.1)
De predikant, die zonder steek zich in
;he(t openbaar vertoonde, werd door me
nigeen niet voor „vol'' aangezien. „Vol"
Met- glimlachend zelfbedrog hebben
vooral die standen, voor wie cle leer
allerminst was gepredikt, zich daarvan
meester gemaakt.
Maar het volk Volgt steeds-. Sociaal-
democraten en feministen hebben den
Weg geëffend.
De arbeidersstand gaat vooruil: in wél-
vaart en in verstandelijke ontwikkeling.
Zoo bereikt, hij al meer en meer dat) peil
van beschaving, waarop cle mensch
leert rekenen en berekenen en zijn kin
dertal tot een post van boekhouding
gaat maken.
Zoo gaat hand in hand met de stel
selmatige beperking der gfebootrten op
andere wijze de tot een gewoonte ge
worden verdelging der ongeboten
vracht. Het zoo vaak aangehaalde cijfer
van 80.000 misdrijven tegen de men-
schelijke kiem per jaar in. New-York
wordt door niemand, clie de zeden dor
twintigste eeuw kent, als1 overdreven;
beschouwd. Hoeveel geestelijke en li
chamelijke ellende spreekt daaruit! Men
huivert er van en toclh, „Die neue
Generation", clie zich het orgaan van
den „Bund für Mutterscihutz" noemt,
verdedigt het recht dea* moeder, cle
zwangerschap af te breken.
Zelfzucht, aan de zijde der gehuwden,,
maar ook verregaande lichtzinnigheid aan
den kant der artsen, diezelfden van welke
de hoogleeraai' zoo juist nog de onwetend
heid heeft vastgesteld. Die heeren zijn
Veel te vlug en te veelvuldig mejt cle
toepassing van zekere kunstbeWerkingen
tot wegneming van zekere organen. Hier
mede vertrouwd geraakt, zoo zegt hij,
'hebben deze heeren ze toegepast onder
allerlei omstandigheden, met bekwa
men spoed.
Psychosen van allerlei aarcl zijn bin
nen den kring dier slecht te verdedigen
handtastelijkheden getrokken. Misdadi
gers van beider kunne beginnen een
uitgebreid arbeidsveld te vullen, waar
een behandeling kan worden toegepast,
die somtijds den misdadiger zelf meest
al de maatschappijl heet te beschermen
tegen groot kwaad. Daarbij ziet men ge
neeskundigen en rechtsgeleerden dei leer
der erfelijkheid misbruiken, alsof deze
raadselen en geheimen meer voor ons1
zou bevatten, en ziet men hen met groot
gemak heenstappen over de Vraag, wat
zedelijk geoorloofd is tegenover den mis
dadiger, den krankzinnige! Ook zooge
naamde „sociale indicaties'-' ziet mert
steeds als geldig erkennen!
Schoon clen toenemenden eerbied dei-
doctoren voor cle ongeboren Vrucht prij
zende, mag de hoogleeraai' niet .verzwijgen
gold1 voor deftig en orthodox. Maar de,
jongere predikanten verlangden naar een
ander ambtsgewaad. Nicolaas Beejtsi o.a-
Wisselde van kleedij 'in 1854, waarvan
prof. Chantepie de la Sauissaye du:s! gé-
tuigt in zijn „Leven van Nicolaas. Beets:
„De leeraar, die te Heemstede nog de
steek had ,op: gehad, zette dit hoofd
deksel, aan het dragen of niet dragen,
waarvan heel wat beteekenis. werd ge-,
hecht, voor goecl af; een enkel ouder-
Wetsch man gaf daarover wel zijjn onge
noegen te kennen door hem op' straat te'
groeten met een: „góeden morgen, bur
ger".
Doch in vele oorden van het land 'plaag
de men de predikanten, die den steek
hadden afgezet, met veel minden lieflijke
namen dan dien van „T/urger"
Bezwaarlijk kan paen gelooven welke
starre en sfijve begrippen en denkwij
zen moesten overwonnen Worden betref
fende het .zoogenaamde „ambtscostuum"
'deü predikanten, vóór zij' door de geheele
gemeente in zake hun kleedij beschouwd
Weiden als menschen van gelijke beweging
als ieder ander.
Zeer toornig was men in menig stad
en dorp over het invoeren der toga, „chen
dekmantel der ongerechtigheden", zooaIs.
vele orthodoxen dien noemden. De sy
node toch had in 1854 aan al de Her
dat velen hunner maar al te vaak in
zeldzame gevallen slechts tot provocaitio
abortus overgaan, en daardoor medeplich
tig zijn aan clen verminderden eerbied
voor het kind, en voor cle afneming del)
bevolking in de beschaafde wereld. Ge
tolereerde misdadigers, die, waa.r immers
de regelen onzer kunst alles behalVe een
vast omlijnd geheel vormen, toch herhaal
delijk neiging toonen, die lijnen op zeer
willekeurige wijze te verplaatsen.
Maar ook de- vrouwenbeweging heeft
van al deze onhebbelijkheden schuld. Al
thans voor zoover zij- lot moede'rstaking]
leidt. Hiervan zegt de hoogleeraar, vol
gens het verslag in „Het Vaderland" het
volgende
„Er is slechts één icleaal, dat cle vrouw
kan najagen, het moederschap. Door alle
eeuwen heen hebben maatschappelijke, of
persoonlijke omstandigheden daaraan in
den weg gestaan en zoo zal het nog, wel
langen tijd blijven. Maar voor onzen tijd
iö het weggelegd geweest, onder cle vrou
wen zelf een stormvloed te zien zwellen,
die in haar eigen gelederen op groote
schaal het moederschap terugdringt.
„Ontwaking, bevrijding, der vïouw 1 Wie
zou die leuze niet toejuichen? Maar ver
heffing der vrouw, door j^eleedigende ver
nedering van het moederschap wie
kan die aanvaarden?
„Beperking van het moederschap, be
snoeiing van den stam, vernietiging' van
het ras zelfmoord dus op reusachtige
schaal Ziedaar wat de geschiedenis
ons leert, zoover de- blik in het VeriedeiA
reikt en zoover hi| cle nevelen cler toe
komst kan doordringen.
„Wat voor cle menschen is Weggelegd,
wij weten het niet. Haar .gebrekkig idea
lisme brengt haar een gevaar te gé moet,
dat van volkenkundig standpunt be-
sichouwd, het gele en het zwarte gevaar
zou kunnen worden genoemd. Maar het
eenige werkelijke zwarte gevaar, dat clen
eeuwigen nacht voorspelt, zou schuilei)
in bet prijs geven van het geloof inhaar
toekomst.
„Gelukkig, dit kan de mensch niet:
gelooven moet hij! Maar iedere ziel heeft
haar eigen snaren, en zoo heeft ieder
geloof zijn eigen klank'. Wanklanken en on
gelijk! uidigheid zijn onvermijdelijk bij door
zooi velerlei geloof verwekt idealisme.
„Laat ons cloor gebrekkig idealisme niet
worden ontmoedigd 1"
Wij prijzen den hocgen moed, waarmede
professor Kouwer het ethisch godsdiens
tig ideaal hoog houdt, tegenover duizen-
vormde predikanten aanbevolen het dra-
gén van de toga met daarbij behoorenden
bef en baret als een „deftig, gppast en'
gemakkelijk ambtsgewaad". Deze synodale
aanschrijving omtrent de toga miste haar
doel niet. In de móeste steden en op
onderscheidene dorpen van ons vaderland
werd ze tengevolge van eendrachtige sa
menwerking van predikanten en kemkera-
den, wellicht ook van kerkvoogden, wel
dra] gehoorzaamd, en alzoo 'werd het oude
costuum door het nieuwe vervangen, „zon?
der openbare tegenspraak van de zijde
den gemeenten". Dok in Zeeland gehik
te zulks hier en daar. 'Niet echter in
Zeelands hoofdstadc
Za w;aS naar 'het gevoelen in enkele
kringen een gevolg van sommiger „too-
melooze losbandigheid", die op hare beurt
haar oorsprong yond in het dulden der)
hatelijke leervrijheid. „Onze leeraars",
zoo sprak men, „hebben dergelijk „straf-,
gewaad" niet noodig. Dat moeten zó maar
overlaten aan de „trouwelooze voorgan
gers"". Men hoopte dat ds. Taats! en ds:
Ten Kate, die zich nog onlangs tegen
da ifynode gesteld hadden, die gewraak
te aanschrijving ter zijde zouden leg
gen. i
Maar de predikanten besloten na ern
stig .^nderzoek en „rijp beraad" eenparig
om het aanbevolen ambtsgewaad toga.
bef en baret aan te nemen.
|Op een der volgende Zondagen traden
den die er juist anderom over denken,
clie u uitlachen, wanneer gij nog roemen
durft in den aartsvaderlijken oud-Israëlie-
tischen zegen van het kinderental
Het is een voorrecht dat er nog zulke
zedelijk hoogstaande karakters gevonden
worden onder hen die niet eens geestes
met ons zijn; en dat een geleerde als
deze zich nog voor het behoud der ze
delijke schatten van ons volk in de bre^
stelt.
Wij moeten gevoelige artsen hebben. Ge
lukkig, hun aantal' neemt toe. Gelukkig de
gemeente waar een dokter zich buigt
Voor Gods Woord en dalt Woorcl als richt
snoer voor zijn practijk koos', en in den
patient het schepsel Gods eert, en niet
in de eerste plaats een voorwerp voor
proefnemingen.
Het volk in al zijn rangen en stan
den moet meer leeren begrijpen het ide
aal van geloof en zedelijkheid." En de
•wetenschap moet zich meer er van door
dringen, dat de mensch bestaat uit li
chaam en ziel, en als zoodanig behoort
te worden behandeld.
In verband met bovenstaand artikel her
inneren wij er aan dat Prof. Konweir
al voor jaren positie nam tegen het Neo-
Malthusianisme. Hij deed dit onder meer
in een geschriftje „Prof. Treuh en het
Neo-Mathusianisme". Hij schreef o.a. naar
„De Rotterdammer" meldt:
„Het Nieu w-Mal,thusianisme leidt on
vermijdelijk tot minachting van de on-
geboren vruaht, en ondermijnt cle li-
chamelijke en zedelijke kracht 'van een
volk. Het zich willekeurig onttrekken;
aan harde plichten verslapt lichaam;
i en karakter en ook dit voorbeeld
wekt navolging, bij het spaarzame
kroostVerheft men de vrouw,
steunt men haai' bij haar allerbelangrijk
ste en allerzwaarste taak als moeder
van het gezin, wanneer men de heilig
heid van het moederschap verkleint,
verduistert? Verdrukt en vertrapt men
niet haar ontwikkeling tot een lager
ideaal, als men haar plaatst en laat
meedoen in een omgeving, waar het
Willekeurig van zich schuiven van plich
ten als iets gewoons, iets geoorloofds,
iets edels zelfs wordt beschouwd,
en nog wel van plichten zóó voornaam,
als de toekomst van een gezin, van
een volk oplegt,? Wordt'het belang van
den Staat niet geschaad, welks bur
gers vruchtafdrijving binnen wijde glren*
zen als goecl erkennen, in en buiten
het huwelijk?"
„Ik ben overtuigd, dat bij beperkte
geldmiddelen het wassende gezin den
de dienstdoende predikanten onverwacht
in hun nieuwe costuum op. In één der
keirken w.as do ontsteltenis, groot en de
verwarring niet minder. Velen gaven aan
hun ergernis lucht door gebaren en Woor
den. Zelfs hoorde men boven de ver
warde geluiden ,uit den kreet van een
zenuwjachtig-opgewonden man, die Gods
ontferming inriep over, den verblinden
leeriaar daar vóór hem met den afschu
welijken „dekmantel der ongerechtighe
den" omhangen. Velen stonden van hun
zitplaatsen op en verlieten in allerijl het
kerkgebouw. Hier en daar vielen zenuw
achtige vrouwen in zwijm of werden door-
nappe handen weggedragen. De ontstelde
leeraar behield nog zooveel tegenwoordig
heid van geest, dat "hij zijn hoorders
Van hoorderessen was schier geen sprake
meer aan het zingen wist te zetten,,
óm, nai afloop' van het alles behalve stich
telijk gezang, met de gemeente zoo goed;
en kwaacl het ging den treurig onder
broken dienst voort te zótten.
De koster intussohen kwam schier tijd
tel kort, om met glajzen water de kerk)
rond te loopén, welke ongewone drukte
een grappenmaker aanleiding gaf 'zijn
buurman, in te fluisteren: „dominee trak
teert voor zijp nieuwe jas"!
Van dit oogenhlik af bleven vele „trou
we kerkgjangers" achterwege. De meesten
wilden van die „sectarissen" niets jee-
teai, kerkten in de omliggende dorpen bij
ouders wel toenemende offers Vraagjt,
zorgen oplegt en genoegens rooft, maar
ook. dat daarnaast het loon voor die
opofferingen hun in ruime mate ten
deel valt; wat zij met moeite tot standi
brachten, loont hen dubbel. Het dage-
lijksch voorbeeld van den zwoegenden
vader en van de zich zelf vergetende
moeder is voor het kroost een kos
telijker erfenis dan geld of goed. Het
onder zulke omstandigheden gekweekte
ras is een aanwinst voor de maatschap
pij, waarbij groot kapitaal niet in de
schaduw, kan staan. Welke enorme na
doelen zijn daarentegen voor individu
en maatschappij te verwachten van een
Stelselmatige beperking des gezins!"
In deze woorden van den liberaal klinkt
do Chr. levensfoon. Hoogst beschamend
tegenover de paganistische onblijmoedig!-'
held waarmede menig man die zich Chris
ten noemt de vermeerdering van zijn kin
derental bespreekt en betreurt.
Het is en blijft immers waar dat aan!
groote gezinnen een rijke zegen is be
loofd en verbonden; dat Gocls gunst meer
sterkt dan de uitgezochtste spijzen; en
da,t bezorgd zijn voor den dag der toe
komst, ook met het oog op onze vele
kinderen, een kwaad is, naar 'S Hól
lands Woord alleen gezocht, cloor de
Heidenen.
Bij Kolkman op schoot.
„Het Vaderland" (unie-liberaal) legt 'zich
met groote zachtmoedigheid neer bijl het;
Kamerbesluit om met de behandeling Van1
het ontwerpl-Inkomstenbelasting te wach
ten tot na Paschen. Het blad geeft zelfs)
voor Üiat de vrijzinnigen daarin hebbbn
toegestemd om de Rechterzijde ter wille
te zijp, en „men kan iets, toch ook
te duur verkrijgen". i
Alsof het al niet duur genoeg! zal zijjn,
dat stelletje inkomstenbelasting; bierbe-
lukting; 20 opcenten bedrijlfs- esn vermo
gensbelasting1; 60 opcenten bedrijlfs naam-
looze vennootschappentabaksbelasting 5'
da suikerpot 1 I i l i
Het grootmoedig gestelde stuk eindigt:
Nu of nooit! Wie niet naast Cort v. d.
Linden gaat staan, komjt, of bijl wil of
niet, bijf Kolkman op schoot.
Maar, mijne Jieeren van „Het Vader
land" gij zit reeds lang „bij! Kolkman opf
schoot". Immers van dezen ex-minister
ging het ontwerp Inkomstenbelasting uit;
en ook dezö had een debietrechi opl ta
bak in uitzicht gesteld. 1
De waarschuwing klinkt derhalve wel
wat mal. 1
1 v
dominees zonder de nieuwe jas, of ble
ven stilletjes thuis', of vereenigden gich
voor tijti en wijle in conventikelen, póin-
fzend op middelen, om zoo mogelijk da
vaderlandsche kerk voor verderen afval te
behoeden.
Maar de synode bleef op haar stuk
staan, niettegenstaande al de adressen
aan synode, kerkeraden en predikanten
gezonden.
De „consciiëntiekreet" tegen de toga
Werd 'zoo kalm mogelijk opgenomen en de
dringende bede om een noodzakelijk^ cor
rigendum door de Weleerwaarde Zeer
geleerde Heeren'' beslist afgewezen.
Zoo bleef dan de doodbidders,mantel'
zooals men smalend de toga placht to
noemen, in de Middelt) urgSche gemeente
gehandhaafd. Intusschen namen de er
gernissen toe. De disharmonie leidde tot
verbittering ien deze op' har© beurt tot
het uitdenken Van kerkelijke scheldwoor-i
den. De preekstoel werd soms: een steekt
stoel, zooals de volksmond niet onaar
dig zeide. ,De titulatuur van „gemeente-
verwoesters" voor de „ontrouwe herders"
en van „scheurmakers" voor de „antiL
togai-mannen" lag sommigen in den mond
bestorven.
1
1 1. [iii l
(Slot volgt.);
1 i i i i. i 1 j 1
(Algemeen Handelsblad.)
