UWSBLAD
VOOR ZEELAN!
!\o. 78.
1914.
Vrijdag 2 Januari.
88e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
CARMEN SYLVA.
Buitenland.
Staten-Generaal
Binnenland.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers0.65
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
vanji5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.iedere
regel meer 10 cent.
Toch geprikkeld.
In de jongste stembuseampagne hebben
de vrijzinnigen in schier alle districten
geschermd met „tegen Rome" en „voor
de Her-vormde Kerk"!
De socialisten beroemen zich er op
hieraan niet te hebben meegedaan.
Nu, dat kan -waar zijn.
Maar- hun leider heeft in 1912 dan
toch wel eenigszins anders geoordeeld.
Mr. Troelstra zei de op de kiesrecht-
meeting in den Haag
„In plaats |de scheiding tusschen Kerken
en Staat tot een feit te maken, wil men
den Staat nog nauwer met reeds bestaan
de kerkgezindten koppelen. En het is ze
ker, dat de Hervormden daarbij het kind
van de rekening worden".
Toen dus zag de slimmerd in, hoe hij
't aan moest leggen, om Heemskerk mi
nister-af te krijgen en zichzelf gepromo
veerd te zien tot, minister zonder porte
feuille.
Dus toch weer niet altijd!
Hei: „Weekblad voor Vrijzinnige Her
vormden" drong er dezer dagen op aan,
dat twee moderne hoogleeraren zouden
benoemd worden aan de Groningsche
school, want.
Want als dat gebeurt, zal toch nog
de orthodoxie sterker zijn vertegenwoor
digd dan izij billijkerwijze verlangen kan.
Of zijn er want de richting mag hier
niet geheel beslissene i g e n 1 ij k
diende op bekwaamheid in de
eerste plaats de worden gelet,
en in eik geval moet er ernstig reke
ning mee worden gehouden of -zijn ei-
voor het geven van onderwijs in de
open gekomen vakken geen bekwame
moderne theologen te vinden en wol
orthodoxe?
Ziehier de bewering van Goeman Bor-
gesius en andere vrijzinnige grooten
weersproken als zou bij benoeming, van
liberalen en modernen a 11 ij d in de eerste
plaats op geschiktheid en bekwaamheid
gelet worden. Lees de gespatieerde zinnen
maar eens over. E i g e n 1 ij k moest 't wel,
maar.
Zooals bijvoorbeeld professor Eerdmans,
ook een moderne, die indertijd onder een
liherale „regeering" te Leiden benoemd
werd, zeker wel iminder om zijn bekwaam
heid dan wel om zijn modernisme naar
voren geschoven zal zijn!
Nu, deze man wordt nu Kamerlid, en
men zal kunnen bewonderen hoe ver hij
in kennis en kunde af staat van collega's
als v. d. Vlugt en Bavinck.
Maar met dit al deze theorie a jd a u b 1 e
u s a g e, van den geschiktste en als 't niet
kan den minst geschikte als hij maar
modern is, is nu openlijk gehuldigd, ge
lijk zij reeds te voren was toegepast.
Goed gehouden.
Het Kamerlid Duys heeft zich bij de
jongste debatten flink gehouden. Behou
dens" een (paar nijdige uitvallen tegen recht-
sche sprekers, was zijn toon, natuurlijk
tegen concentratie en kabinet, hoogst in
nemend. Namelijk als hij sprak. Over
't geheel echter hield hij zich muisstil.
Dit zal den liberalen wel meegevallen
zijn. Immers volgens „De Rotterdammer"
sprak hij den 14den Oct. in Dordrecht.
Volgens het verslag zijner rede, stelde
hij de concentratie schuldig aan: „draai
en", comediespel, doortrapte huichelarij,
kiezersverleugening, smerige, vunze, gore)
bestrijding, één groot stuk intrige, één
heksen-sabbath van demagogie, en aan
bedrog, zoo erg, zoo schandelijk, zoo sen
sationeel, dat zelfs de meest obscure bios
coopfilm zoo'n schandelijk bedrog niet te
zien geeft
De vrijzinnigheid zal wel een zucht
van verlichting geslaakt hebben, toen zij
er bij de Kamerdebatten zoo goed af
kwam. %-
Staatscommissie Onderwijs.
Nog eer het, vorige jaar ten einde was,
maakte de Staatscourant de Koninklijke
benoeming openbaar van de Staatscom
missie voor de rechtsgelijkheid.
Staalkundig en technisch zijn de par
tijen over 'I. geheel even sterk vertegen
woordigd. Daarover valt derhalve niet te
klagen. Dat de heer Lohman vice-presi
dent van de commissie is doet ons ge
noegen. Maar dat in die commissie alleen
leden der Tweede Kamer zitting hebben,
en geen van de Eerste, is een tegen
valler, dewijl hierdoor mannen als Woltjer
en Bavinck en niet te vergeten dr. A.
lluyper, er buiten vielen.
Wie bijvoorbeeld als laatstgenoemde is
de man die van het onderwijs in alle
drie zijn geledingen zoo op de hoogte is,
staatkundig zoowel als technisch leiding
geven kan. Noode zullen wij hem missen.
Eén geluk, ook buiten de commissie zal
deze onderwijsman bij uitnemendheid nog
wel eenigen invloed kunnen doen gelden.
De meerderheid der 'Staatscommissie is
links, dat is billijk, en de voorzitter is
een vrijzinnig democraat; ook hieraan is
niets te doen. Eén geluk bij een ongeluk:
dat het dr. Bos is.
Laat ons hopen, dat de rechtscbe leden
der Staatscommissie rekening houden met
't feit, dat er onder de leden van links
echte pal staanders en frontmakers zijn;
en zij tegenover dezen niets behooren
toe te geven. Volledige gelijkstelling, met
minder gaat het nu niet meer.
Carmen Sylva, Koningin Elisabeth van
Rumenië vierde dezer dagen haar 70sten
verjaardag, zooals wij reeds meldden.
Dat gansch Rumenië verheugd feest
vierde en dat de gedachten van het volk
bij zijn Koningin waren, behoeft geen be
toog.
Immers deze vrouw is geliefd om haar
persoon en haars werk wil in heel het
Koninkrijk en onder bovengenoemd pseu
doniem vermaard ook in het buitenland
om haar letterkundigen, dichterlijken
arbeid.
Zonder tegenspraak, aldus schreef dezer
dagen de „Standaard", neemt onder de
vorstinnen van Europa deze koningin
een eereplaats in, als vrouw, als vorstin,
als dichteresen van allen kant, uit alle
volken, uit alle kringen zal haar dan ook
op dezen dag ongeveinsde hulde worden
gebracht.
Maar het Kumeensche volk, dat zijn
Koningin op de handen draagt, zal het
luidst jubelen. Om wat zij voor dit volk
als zoodanig was en deed.
Aan koning Carol liet zij de taak om
het Rijk te bouwen en te besturenzij
deed haar werk in het koninkrijk door
haar zorg voor ongelukkigen en misdeel-
den, voor de ontwikkeling en opvoeding
van het volk, en niet het minst door haar
werken voor kunst en letteren. Vooral
in haar arbeid voor ongelukkigen en mis-
deelden was zij onvermoeiddoor haar
initiatief zijn hospitalen, ziekeninrichtin-
gen, weeshuizen en verzorgingsinrichtin-
gen ontstaan en met name voor de blin
den heeft zij op moederlijke wijze gezorgd.
Toen Elisabeth, geboren prinses Von
Wied, haar lieftallig, zeldzaam ontwik
keld on veelbelovend vierjarig dochtertje
den 9en April 1874 door den dood verloor,
zeide zij„God had haar mij gegeven,
Hij heeft haar mij ontnomen." En aan
haar moeder schreef zij „Er is mij teveel
gegevenzulke ouders, zulk een echtge
noot en zulk een kind. Tk mag niet
treuren, want Marietje is nu gelukkig,
en mijn liefde is sterker dan Tiet graf,
want mij blijven de herinneringen, die
niemand mij kan ontnemen"
En sinds bleef ze eenzaam als moeder
maar tienduizenden moeders, die door de
zorge voor heur kinderen neergedrukt
werden, hebben gedankt voor wat de
vorstelijke vrouwe ter verlichting van
zooveel bange zorgen heeft gedaan en tot
stand gebracht.
Verder wordt het volgende nog van
haar verhaald
Zij ontmoette haar toekomstigen echt
genoot, Prins Karl von Holienzoliern, het
eerst toen zij bij den ouden Dnitschen
Keizer logeerde. Het was toen zij op een
morgen met haar gewone vaart de trap
opliep en daarbij struikeldezij zou zeker
„evallen zijn, wanneer niet een heer haar
1 j -<■! -f. t I
in zijn armen opgevangen bad. Die heer
was haar tegenwoordige echtgenoot, de
Koning van Rumenië. Eenige dagen later
werd Prins Karl aan haar voorgesteld.
Met een glimlach en een blos beant
woordde zij zijn buiging. „Ik geloof, dat
wij elkaar reeds eerder hebben ontmoet,",
zeide zij.
Gedurende haar verloving bestudeerde
zij de Rumeensche taal en, terwijl haar
echtgenoot dapper tegen de Turken
streed, bleef de Prinses thuis om de ge
wonden te verbinden. Uit eigen middelen
onderhield zij een hospitaal voor honderd
patiënten en door haar voorbeeld wekte
zij de goede kringen van Bucharest uit
hun onverschilligheid op.
Sedert 44 jaren zit zij met haar gemaal
op den troon van Rumenië en is deze
hoogbegaafde vrouw een belangrijke taak
ten deel gevallen. De werken van barm
hartigheid en tot bevordering van het
welzijn des volks door Rumenië's eerste
Koningin hebben overal in het land waar
deering en bewondering gewekt. Als
dichteres en schrijfster is Carmen Sylva
overal bekend. Haar eerste bundel ge
dichten verscheen in 1881,
Men weet, dat enkele van haar werken
ook in het Nederlandscli zijn verschenen.
Een enkele maal vertoefde zij in ons
land> zoo o. a. in Domburg,
Besluiten we dit korte stukje met een
schuldbelijdenis uit de „Overdenkingen"
van Carmen Sylva:
„O Vader, vergeef ons wat wij tegen
over U gezondigd hebben en verkeerd
doen! Zie onze droefheid en verwerp
Uwe kinderen niet! Zie ons berouw en
erbarm U over onsWij zullen de straf
dragen, waarmede wij onze daden en
tekortkomingen boeten, doch laat ons
niet opgaan in wanhoopdat ons berouw
de voorhof zij, waaruit wij gereinigd en
versterkt te voorschijn treden, U ter
eere"
Eyen treffend als ongekunsteld, niet
waar
De Heere zegene verder den arbeid
dezer edele vrouwe, dezer beminnelijke
vorstinne en schenke haar lust en ge
zondheid, opdat zij nog vele jaren haar
arbeid der liefde moge voortzetten tot
heil van het gansche Rumeensche volk.
Roemenië.
De wetenschap, de vergevorderde tech
niek heeft zich thans in dienst gesteld
van de verkiezingen.
Het moge nog ongelooflijk klinken, doch
straks niet meer.
Er ontbreekt nog heel wat aan de wijze
van stemmen. Wél leven we onder een
z.g. „volmaakte kieswet", doch de mees
ten zullen niet nalaten er zoo spoedig
mogelijk trachten onderuit te komen.
Daarover hebben we het thans niet.
Ook de technische zijde van het stemmen
laat veel te wenschen.
Het geheim der stemming is weliswaar
waar vrij goed verzekerd, doch vergis
singen en vervalschingen zijn niet uitge
sloten. En de vlugheid Laat zeker veel
te wenschen over.
Dit zal anders worden. Althans wan
neer het volgende op waarheid berust
en niet te zeer overdreven is. Een Ru
meensche ingenieur, Stelian Russo ge
naamd, heeft, naar in vakbladen wordt
gemeld, een „machine voor geheime
stemming" uitgevonden, die, indien zij
aan de verwachting beantwoordt, wel het
ideaal van een dergelijk werktuig nabij
komt.
Met deze slemmachine wordt met alleen
liet geheim der stemming verzekerd, doch
ook alle vergissingen en vervalschingen
worden onmogelijk gemaakt, en ook
analphabeten, menschen die lezen noch
schrijven kunnen, kunnen er hun
stem mede uitbrengen. Bovendien heeft
het stemmen zeer snel' plaats, en weet
de kiezer daar, waar evenredig- of meer
voudig kiesrecht bestaat het juiste aantal
stemmen uit te brengen. Nadat de kiezer
bij het stembureau zijn legitimatie-kaart
heeft afgegeven, betreedt hij een cel, die
de stem-machine bevat, en waarvan het
mechanisme eerst in werking komt, wan
neer zich de deur achter den kiezer heeft
gesloten.
In deze cel 'nu bevinden zich de por
tretten der candidaten, volgens hun par
tijen gerangschikt. Onder elk portret staat
de naam van den candidaat, en elke partij
is door een partij-teeken onderscheiden,
zoodat ook kiezers, die lezen noch schrij
ven kunnen, weten wien zij te stemmen
hebben.
Verder is voor eiken candidaat een knop
aangebracht, waarop de kiezer moet druk
ken. Moeten er meerdere candidaten wor
den gekozen, dan wordt de machine daar
op ingesteld; en het mechanisme werkt
zoodanig, dal de kiezer geen enkele knop
tweemaal omlaag kan drukken, noch een
te groot aantal stemmen uitbrengen kan.
Daarentegen wordt de kiezer gedwongen
om steeds het g e h e e 1 e aantal stemmen
uit te brengen. Want voordat hij dit ge
daan heeft, kan de deur van de cel niet
worden opengemaakt en zit hij dus ge
vangen.
De machine telt automatisch het voor
eiken candidaat uitgebrachte aantal stem
men, zoodat ook het tijdroovende opma
ken van het resultaat der stemming niet
meer noodig is.
Met deze machine kunnen 10.000 kie
zers in minder dan zes uur stemmen,
terwijl het resultaat der stemming dan
onmiddellijk bekend is.
Zweden.
De koningin-weduwe Sophie van Zwe
den, die, gelijk men weet, Dinsdag op
het koninklijk slot van Stockholm over
leden is, was een nobele vorstin, die
onder alle standen zeer bemind werd.
Als gemalin van prins Oscar en later
als koningin, was zij zeer liefdadig. In
1887 stichtte zij voor ziekenverpleging het
Sophien-ziekenhuis, waaraan tevens een
school voor ziekenverpleging werd ver
bonden.
I)e onkosten voor deze inrichtingen be
streed zij uit eigen kas. Ook voor ontsla
gen vrouwelijke gevangenen en onvermo
gende werklieden richtte zij tehuizen op.
Haar huwelijk met Oscar II, dien zij
op het slot Monrepas bij Wied had leeren
kennen, was uiterst gelukkig; zij was een
volle moeder en wijdde baar geheele leven
aan de opvoeding van haar vier zonen.
In 1907, in het jaar: dat koning Oscar
overleed, vierde zij haar gouden bruiloft.
Sinds de dood van haar gemaal, was
de grijze vorstin ziekelijk, maar haar over
lijden kwam toch nog onverwacht.
Eerste Kamer.
De heer van Kol over de
Indische begrooting. De libe
ralen kijken op hun neus.
Over één onderwerp, dat Woensdag
behandeld is en over één lid, dat het
woord voerde, dienen we nog een enkel
woord te zeggen.
De heer van Kol over de Indische Be
grooting.
De man bij het noemen van wiens
naam men zich afvraagt of hij zijn par-
tijgenooten dan wel zij hem ontgroeid
zijn. De man, die anders zou spreken,
gevoelen en waardeeren dan de meesten
zijner geestverwanten; „degevoelssocia-
list, de man met de hervorm ersdroomen
dien de Marxistische doctrines eigenlijk
volkomen overschillig laten."
Hoe het zij, hoe men hem ook noemen
moge 't waseen merkwaardige en ge
motiveerde redevoering, waarmede hij
het jaar 1913 besloot.
Voornamelijk inzake de Zending en de
opiumkwestie kregen de Senatoren een
ferm woord te hooren, en in 't bijzonder
de rechtscbe afgevaardigden een woord
van lof voor de wijze, waarop zij tegen
het opiumkwaad hebben gestreden.
Hoe meer succes de zending in de
primitieve streken zal hebben, des te
beter. Aldus de heer van Kol. En dan
na de staatsbemoeiing op godsdienstig
terrein veroordeeld te heb ben
„In zake de bestrijding van het opium
bestaat een communis opinio. De anti-
opiumbond deed onder leiding van den
christelijk-historisehen voorzitter dezer
Kamer mooi werk: de Katholiek v. d.
Beeren strijdt met ware hardnekkigheid
tegen het opium en het moet tot eer van
de anti-rev. partij worden gezegd, dat dr.
Kuyper de eerste is geweest, die den
strijd tegen het heulsap heeft aangebon
den.
„Er is niets tegen een opiumverbod;
de tijd is er voor gekomen, nu men ook
elders in die richting gaat. Het gebruik
zou ontzaglijk slinken, ook al bleef de
sluikhandel bestaan. China met berooide
financiën derft millioenen.
„Zou Nederland niet millioenen kun
nen derven? In den Javaan zit een zucht
naar opium. Dat heeft de vreeselijkste
gevolgen.
„Men zou geen nieuwe schuivers in
Indië kunnen toelaten. Financieele over
wegingen mogen in deze geen doorslag
geven. Dat hebben onze gedelegeerden
op de Internationale Conferentie zelf
verklaard.
„Men moet reeds nu voorbereidingen
voor het verbod nemen. Ik vrees, dat
juist financieele overwegingen de Ned.
regeering terughouden van wat eer, plicht
en afgelegde belofte opleggen. Mag men
het geld, waaraan bloed en tranen kleven
nog langer innen? Zoo moet de vraag
worden gesteld; niet of Indië de milli
oenen kan missen."
Inzake onderwijs en kinderarbeid bleek
de heer van Kol ook goed thuis te zijn.
Het onderwijs heeft nog slechte rusulta-
ten door den schandelijken kinderarbeid.
Vandaar dat een onderzoek daarnaar, als
mede naar den vrouwenarbeid en een
verbod als in Britsch-Indië dringend noo
dig zijn.
Als een ander treurig beletsel voor
goed onderwijs noemde de heer van Kol
de slechte gezondheidsverhoudingen in
Indië. Op de groote sterfte is gewezen
door Van Gorkom, Tillema en Wester-
veldt. De sterfte is in Batavia 10 maal
grooter dan in Amsterdam. Men kan iets
aoen. Dat bewees de Semen-tabakmij,
dat bewijst ook het resultaat op Banka.
Tenslotte openbaarde spreker zich als
een voorstander, althans niet als een
vijand van de particuliere industrie in
Indië. Voor den heer van Kol bepaalt
niet de industriëele ontwikkeling de
daden der regeering, maar is veeleer het
omgekeerde het geval.
Dit is natuurlijk allesbehalve Marxis
tisch.
Wij willen hier echter niet alle woor
den van van Kol aan de Marxistische
leer toetsen; dit zij overgelaten aan z'n
roode broeders, die nu en dan een be
denkelijk gezicht hebben gezet of zich
straks zullen schamen, bij het lezen van
hetgeen een broedersenator meende te
moeten zeggen in 't belang van onze Kolo
niën.
Wél willen we opmerken, dat van
Kol gesproken heeft met een eerlijkheid,
die menig liberaal tot beschaming mag
strekken.
Staatscommissie O n d e r w ij s.
St. Ct. no. 1 bevat het Koninklijk be
shut. waarbij is goedgevonden en ver
staan
le. eene Staatscommissie in te stellen,
aan welke wordt opgedragen:
a. wettelijke voorschriften te ontwer
pen ten aanzien van de voorziening in
de kosten van het openbaar en het bij
zonder onderwijs, waardoor de deugde
lijkheid en de krachtige vooruitgang van
het onderwijs der jeugd wordt verzekerd,
onder behoud van de opvoedkundige zelf
standigheid van het bijzonder onderwijs;
b. zoo noodig eene redactie te ont
werpen van art. 192 der Grondwet, welke
met deze voorschriften niet in strijd, is;
2e. de Commissie te machtigen, zoodra
de hoofdpunten zijn vastgesteld, desge-
wenscht een voorloopig rapport aan Ons
uit te brengen;
3e. te bepalen, dat de Commissie no
pens alle zaken, waaromtrent zij niet een
parig oordeelt, bij meerderheid van stem
men zal beslissen, doch dat het den leden
