NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Hi©. 57. 1913.
Vrijdag 5 December.
38e Jaargang.
ren
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
BERICHT
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUII, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
boeiend Feuilleton
F e u i 11 e t o n.
Staten-Generaal
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. 1.25
Enkele nummers0.85
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
var» i—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f\.iedere
regel meer 10 cent.
üffêfclr* In den loop der volgende
week hopen wij te beginnen met
het plaatsen van een
van den alom gevierden schrijver
L. PENNING.
't Is dus nu de tijd, zich op „De
Zeeuw" te abonneeren.
Zij, die zich met ingang van 1
Januari e. k. op ons blad abonnee-
ren, ontvangen het tot dien datum
GRATIS.
Men make dus spoed
De antithese.
„De Nederlander" heeft terecht gewezen
op de nadeelige gevolgen van het gemis
aan gelijkstelling tusschen openbaar en
bijzonder onderwijs, hierin vooral uitko
mende, dat de overheid, voortgestuwd
door vrijzinnigen en andere fijnenhaters,
openbare scholen gaat bouwen niet uit
liefde tot de openbare, maar uit afkeer
voor de bijzondere school.
Wat het trouwens altijd geweest is: een
onedele concurrentie.
Het bleek weer in de Kamerzitting van
29 Nov. j.l., toen de minister zich bereid
verklaarde gouvemementsscholen te stich
ten, ook daar, waar particulieren reeds
bezig waren de stichting van vrije scholen
voor te bereiden.
Een liberaal blad „De Nieuwe Cou
rant verklapte het; dat blad schreef:
„Er is vraag naar hoogere burgerscho
len te Bandoeng, Djokjakarta en Padang.
Vooral in eerstgenoemde plaats, waar
zich thans het departement van Oorlog
bevindt en die een groote-stads-opkomst
tegemoet gaat. Er bestaan dan ook reeds
plannen om in die stad een Christelijke
H. B. S. op te richten. De stemming
i n de Kamer is echter op dit
oogenblik sterk antithetisch
en zoo kreeg de motie van den
heer Ter Laan, na deze 111 e d e-
deelingen, een z e e r g r o o t e k a n s.
Zij werd met 38 stemmen van links
tegen 23 rechts aangenomen."
Met andere woorden, zoo merkt „De
Ned." zeer juist op, de oprichting van
de, zoogenaamd „voor allen geschikte",
„.nationale" H. B. S.. was, volgens het
liberale orgaan, een daad van een sterke
part ij politiek, een vooropstellen van
de antithese door de vrijzinnigen.
Eerst, laat het hlacl voelen, was de
Kamer onbeslist, maar na de mede-
d e e 1 i n g dat ook het particulier ini
tiatief „van ongewenschte zijde" zich in-
11) in het jaar 1787 (Juni en Juli).
Dez,e maatregel, maar misschien meer
nog een toespraak van prof. Krom, voor
kwam hier een tooneel als hij dr. Ste-
veningh. Men kon echter niet verhinderen,
>dat de bende zich naar den kleermaker
Watervliet begaf, hem dreigende zijn huis
te zullen plunderen, indien hij geen wijn
schonk.
Hetzelfde geschiedde hij den schilder
Esting in de Brakstraat, die de vaandels
voor het excereitiegenootsehap geschilderd
had. Ook hier moesten het de glasruiten
ontgelden.
Nog niet voldaan begaf men zich naai
den heer Hicken, koopman in snuif, in
den Langendel'ft, waar eveneens de gla
zen verbrijzeld en andere baldadigheden
gepleegd werden.
Bevreesd dat de onlusten weder de
overhand zouden nemen, besloot de Ma
gistraat geweld te gebruiken en voorzag
zij de soldaten van scherpe patronen.
Deze maatregel boezemde dermate
vrees in, dat, het plunderen gestaakt
werd. Het volk begaf zich inmiddels naar
de Groote Markt. Door eenige heeren on-
spande, kreeg de motie aanstonds groote
kans.
Hoe duidelijk komt ook in deze ver
klaring van het vrijzinnige orgaan weer
uit, dat de „neutrale Staat", naar vrij
zinnige opvatting, niets dan een partij-
instrument is, waarvan men gebruik
maakte om het gemis aan eigen maat
schappelijke kracht te vergoeden.
Gelijk ook de heer Vliegen de oprich
ting van Gouvernementshospitalen naast
die der medische Zending aanbeval op
grond, dat er zóó groote behoefte aan
medische hulp op Java is, meent ge?
Misgeraden: op grond dat anders de Zen-
dingshospilalen te veel macht zouden
krijgen I
Zoo verstikt en ontwricht de vrijzin
nige partijstaat uit „anticlericalisme" meer
en meer de maatschappelijke zelfregeering.
De zondenlijst.
De lange zondenlijst der vrijzinnigheid
bij de jongste Kamerverkiezingen is haar
deze week in de Kamer voorgelezen door
de heeren v. Wijnbergen en v. d. Voort
van Zijp, en de heer Troelstra onder
het gemeesmuil der Roodhuyzen-claque
toegegeven, dat hunne klacht over de mis
leidende leuzen der vrijzinnigheid gerecht
vaardigd was.
Of dan rechts alles in de puntjes deed?
Licht zal er nog wel eens een strooi
biljet gedrukt zijn, waarin ook rechts fout
ging. Maar hierover gaat het niet. Het
gaat en hier geven wij aan „De Neder
lander" het woord over de symptomen
(ziekteverschijnselen) eenev gezindheid, of
van verschillende gezindheden, vreemd
aan de politiek, en toch ten bate van de
politiek aangewend door lieden die er
tijdelijk hun boos bedrijf van maakten de
kiezers te misleiden ter bevrediging van
hunne machts-wellust.
Vinden wij den heer Drion zoo belang
rijk, dat zijn hartroerende zorg voor de
Ned. Ilerv. Kerk, tot welke hij niet be
hoort. evenmin als tol eenig ander Kerk
genootschap, in de Kamer tot onderwerp
van debat moet worden gemaakt? Aller
minst. Iemand als déze propagandist der
vrije-liberalen, die Roomsch-Katholiek is
geweest en vervolgens alle gelederen der
vrijzinnigheid heeft doorloopen van
anarchist tol vrij liberaal toe, en die
dus geenerlei waarborg biedt dat zijn mee
ning van gisteren ook zijn meening van
vandaag zal zijn, mist, zoolang hij niet
eenige meerdere stabiliteit in zijn gees
telijke gesteldheid blijkt te bezitten, de
qualiteiten die hem bestrijdbaai' maken,
noch kan hij verwachten dat men zijne
exclamaties, bijv. over de liefde voor de
Hervormde Kerk, die hij als het laatste
bolwerk der modernen blijkt te beschou
wen, au serieux neemt. Maar zijn
optreden is typeerend voor den geest
dervraagd, wat men 'eigenlijk verlangde,
kregen dezen ten antwoord, dat, evenals
als elders, ook een eed van trouw aan
Oranje van de schuttere zou worden ge-
ei sclit.
Dientengevolge werd den volgenden
dag, den 27en Juli te 1 ure van de pui
van het stadhuis een publicatie afgele
zen. inhoudende dal de leden van het
ontbonden exercitiegenootschap een eed
van getrouwheid moesten afleggen. Deze
publicatie werd door het volk met een
luid „hoezee. Oranje boven" begroet.
Des middags ten 3 ure werden door
het roeren van de trom acht burgercom-
pagniën opgeroepen, hetgeen natuurlijk
weer een groote menigte op de markt
bracht. Voor het stadhuis werden de
burgerwachten in een halven cirkel ge
schaard, terwijl inmiddels de gedagvaar
de schutters van het genootschap „Luc.ta.n-
dum Emergentes" ten stadhuize versche
nen, waar ze door den stadssecretaris
en twee commissarissen ontvangen wer
den.
De secretaris lvield nu een toespraak,
waarin hij er op wees dat zij bij een groot
deel der burgerij onder verdenking lagen,
waarom Hun Eclelachtb. hadden besloten,
hen op te roepen om in het openbaar een
eed van getrouwheid aan den stadhouder
af te leggen. Indien zij weigerden aan dit
waarin men dezen zomer tegen rechts
is opgetrokken.
De heer Ter Spill tweede voorbeeld
zal waarschijnlijk vooralsnog als lei
dend Staatsman een weinig op den ach
tergrond blijven, en aan zijn adviezen
behoeft men geen grooter waarde te hech
ten dan aan die van menigen andeven
gegadigde naar het gestoelte der eere,
maar alweder: wanneer de heer Ter Spill
in Utrecht het antipapisme predikt, en
hij, jurist nog wel, zijn Grondwet zoo
slecht blijkt te kennen, dat hij zijn gehoor
durft prikkelen met Roomsche benoemin
gen in den Hoogen Raad, en met.een
Roomsche op den voorzittersstoel dei-
Tweede Kamer! dan is, helaas, ook
de heer Ter Spi 111 weer niet een uitzon
dering, maar een der meest brutale typen
van eene vrijzinnigheid, die het met be
ginselen niet meer winnen kan, en het
dus met het stoken van religieuse twist
vuren probeert.
Wanneer de heer Moojen, candidaat der
vrijzinnig-demokraten in Goes, van eene
partij alzoo, die scheiding van kerk en
staat in haar program schrijft, desniette
min tot tweemalen toe aan den Bond
van Protestantsche kiezers om diens steun
bedelde, dan is dat, alweder, niet een
misstap van een kersversch in de Neder-
landsche politiek ingeschoven nieuweling,
maar de welbewuste r.tfing eener gezind
heid, die ook den steun van door kerke
lijke hartstochten opgezweepte lieden niet
versmaadt.
Zegt men: Gij, vrijzinnigen, hebt dezen
zomer door anti-papisme, door 't gebruik
van de witte das, en door het anti-Tarief-
comité, den strijd vertroebeld en aldus
een overwinning behaald onder valsche
vlag, dan roept men: Bewijs, bewijs!
Welnu, men zal voortaan de bewijzen
voor deze meer dan dubbelzinnige poli
tiek in de Handelingen der Tweede Kamer
kunnen vinden. Men vindt er nu officieel
geslaafd wat aan ons allen bekend was.
Dat is het nut van redevoeringen, als die
van de bovengenoemde heeren.
Verkiezingscijfers.
Wie de cijfers optelt dei' stemmen,
welke over het geheele land zijn uitge
bracht op candidaten van verschillende
partijen krijgt een kijk op de sterkte-ver
houding der politieke groepen.
Daarbij behoort te worden gerekend,
dat er in 5 katholieke districten met on
geveer 37.000 kiezers geen stemming heeft
plaats gehad, daar zelfs de sociaal-demo
craten er geen 40 onderteekenaars voor
een candidatenlijst konden vinden. Ver
der dat er in meerdere katholieke distric
ten geen strijd van belang behoefde ge
voerd, zoodat de opkomst gering was.
Daardoor mag het op katholieke candida
ten uitgebrachte aantal stemmen, dat
124.487 bedraagt, gerust met 35.500 wor-
bevel te voldoen, dau zouden ze hun
burgerrecht verliezen en de stad moeien
verlaten. Aanvankelijk protesteerden de
schutters tegen deze schande hun aan
gedaan, maar na de verzekering, dat dit
slechts geschiedde. ,om de rust te herstel
len gaven zij toe.
Voorafgegaan door twee bodes, die ge
volgd werden door de beide regeerende
secretarissen, werden de schutters ten ge-
tele van negentig personen in den kring
geleid, terwijl de trommels roffelden en
de soldaten het geweer presenteerden.
Het marktplein was als bezaaid met
menschen, vele daken der belendende ge
houwen zagen zwart van toeschouwers.
De volgende eed werd nu voorgelezen:
„Ik geloove en zwere 's lands aloude con
stitutie en de rechten van den Prins en
erfstadhouder zoo als de regenten dezer
stad des wegen bij publicatie van 2 dezer
maand haar gevoelen heeft geopenbaard,
ten allen tijde te zidlen handhaven, zonder
mij ooit te- zullen bemoeien ot intelaten
in gesprekken, bijeenkomsten, ongewone
wapenoefeningen of andere daden, die in
de bedoeling of in de gevolgen tot eeni
ge verandering van deze denkwijze zou
kunnen streken en mij voorts als een
stil, vreedzaam en mijne overheid in de
uitvoering van dezelver bevelen en or-
donnatiën gehoorzaam burger en inwoner
den verhoogd en komen wij tot
gende slotsom in ronde cijfers.
Uitgebracht op Katholieke cand.
Antirev.
Chr.-Hist.
Vrij Lib.
Unie Lib.
n Vr\) Dem.
Soc. Dem.
S. D. P.
Prot. Bond
Chr. Soc.
Chr. Dem.
Wilde
Diverse
II
II
II
de vol-
160.000
174.000
68.500
45.000
124.000
67.000
145.000
1300
6000
4000
1200
4500
1500
Totaal stemmen 802.000
Om uit de gezamenlijke getallen de
sterkte der verschillende partijen te ken
nen, moet men in aanmerking nemen,
dat in de cijfers der Anti-revolutionaire
en Christelijk-Historische candidaten een
zeer aanzienlijk quantum zit van kafho
lieke kiezers, ongelijk veel grooter dan
dat der Anti-revolutionaire en Christ.-
Historische kiezers, die op Katholieken
moeten gestemd hebben.
Uit een samentrekking der drie eerste
groepen blijkt intusschen, dat ondanks
den feilen tegenstand tegen Rechts, toch
nog de Coalitiepartijen 402.500 stemmen,
dus de meerderheid behielden onder de
stemmende kiezers over het geheele land.
Daartegenover slaat, dat de Concentra
tie slechts 236.000 kiezers achter zich
kon krijgen. Zelfs met de 145.000 sociaal
democraten en het verdere afval komt.
zij nog niet aan de meerderheid.
Bovenstaande becijfering van „De Tijd"
is ook in het Voorloopig Verslag dei-
Tweede Kamer over 't geheel beaamd.
Men onthoude derhalve goed 402 en
380 zijn de verhondingscijfess of 49 links
en 51 rechts bij evenredige vertegenwoor
diging.
Tweede Kamer.
Klaagliederen. Men durft
de vrijheid niet aan. Pos-
snmus, vij kunnen wêl.
Alsof we 't nu nog niet wisten, is de
vrijzinnigheid doorgegaan met te verklaren,
hoe de actie bij de verkiezingen in haar
voordeel kon afloopen.
En alsof we nog niet genoeg met eer
bied en ontzag voor de concentratie ver
vuld zijn, stak de unie-liberale afgevaar
digde de Meester andermaal een lofrede
op het kunstgewrocht af.
Het spreekt vanzelf, dat het samengaan
met de sociaal-democraten op gemaakt-
ernstige wijze uit den nood der tijden
verklaard moest worden.
De regeering der rechterzijde was voor
te zuilen gedragen."
Met opgeheven vingers moesten de
schutters dezen eed bevestigen. Hierop
werd een publicatie gedaan, waarin ver
zocht werd dat ieder zich rustig zou hou
den. Een luid „hoezee" volgde, waarna
de roede van Justicië, die tot verzwaring
van den hoon der schutters, evenals bij
terechtstellingen geschiedde, aldaar ge
staan had, werd weggenomen. Vervolgens
wei-den de schutters naar een der ver
trekken van het stadhuis geleid, totdat
de menigte zich verspreid zou hebben.
Daar enkele gewezen leden van het
excercitiegenootschap uitstedig waren en
alzoo den gevorderden eed niet hadden af
gelegd, werden dezen biji publicatie op
geroepen tegen 8 Augustus om alsdan
van hunne trouw aan de Overheid blijk
te geven.
Inmiddels naderde de tijd. dat de re
geering moest veranderd worden, d.w.z,
dat er nieuwe burgemeesters en raden
moesten gekozen worden. Te dien ein
de werd door den Raad een nominatie
opgemaakt, waaruit de Prins een keus
moest doen. Het ging in deze raadsverga
dering zeer on rustig toe, de slotsom was,
dat de beide aankomende burgemeesters
Le Sage en Huysman, beide bekend als
Patriotten, zich gedwonge» zagen voor
hun ambt te bedanken. Ook de schepen
ons land verderfelijk. Daartegen moest
met vereende krachten geageerd worden.
Het gemeenschappelijk doel, n.l. de rech
terzijde uit haar machtspositie te ver
drijven, drong tot wederzijdschen steun.
En wat ons betreft, zeide de heer de
Meester op kinderlijken trant, wij ble
ven wie wij waren, tegenstanders (sic).
Wat men van liberale zijde inzake den
schoolstrijd te hooren krijgt, grenst wer
kelijk aan het belachelijke. Alles wijst
er op, dat men doodsbenauwd is 't bij con
currentie met het vrije onderwijs te moe
ten opgeven, of door haar een jammerlijk
figuur te slaan. En dan zegt men in
z'n angst dingen, die ieder verstandig
mensch niet een glimlach en 'n schou
derophalen in ontvangst neemt.
Zoo trachtte de heer de Meester in z'n
vaderljjke bezorgdheid te doen gelooven,
dat de rechterzijde ten doel heeft de ver
nietiging van zijn en der liberalen troe
telkindje, de openbare school. En dan
durft hij verwijzen naar de rede van mr.
Heemskerk in de Eerste Kamer en de
artikelen van dr. Kuyper in de „Stan
daard".
Nóg weet men niet, of liever gezegd,
nóg w i 1 men niet weten, dat we slechts
om gelijkheid vragen, om vrijheid en ge
lijkheid. O die concurrentievrees 1
Men voelt, dat men 't in een eerlijke
concurrentie tegen de vrije school moet
afleggen en daarom grijpt men maar al
les aan terecht of ten onrechte wat
stemming kan maken tegen de bijzondere
school.
We zullen niet op alle bijzonderheden
uit 's heeren de Meester's betoog ingaan,
niet op elk slakje zout leggen. Over de
schoolkwestie, die onze politiek momen
teel beheerseht, waar het om een vrij
heidsbeginsel gaat, kan niet genoeg ge
schreven worden, en we zullen niet na
laten elke poging tol het geven van val
sche voorstellingen of om onze zaak af
breuk te doen, trachten te ontzenuwen.
Op één punt dient echter nog de aan
dacht gevestigd. De heer de Meester heeft
zich krachtiger dan iemand zijner partij-
genooten uitgelaten over de houding van
de S. D. A. P., zoodat, toen hij van een
buiten de geoorloofde perken gaanden uit
val van den heer Troelstra sprak, een
hoongelach opsteeg uit d<- rij der roode
broederen.
Volgens Troelstra was niets natuurlijker
dan dat het extra-parlementaire Kabinet
vrijwel het program-Troelstra overnam.
Er zijn weinig vrijzinnigen, die hem dat
nazeggen. Dezen hebben verklaard, dat
dit geluk en geen wijsheid was. In het
woordgegoochel van Troelstra, die deze
erkentenis der vrijzinnigen, met name van
dr. Bos, „praatjes voor de vaak" noemde,
werd het behoud van het piogram-Troel-
stra zoo eenvoudig, dat men niet meer
wist wat b.v. van het Zwolsche Congres
te denken.
D. van Visvliet en het Magistraatslid Pöus
werdén uit den Raad geweerd, terwijl
ook de Pensionaris Ermerins in dit lot
deelde. De laatste verliet de stad en
vestigde zich te Tholen.
Inmiddels naderde do jaardag' van Hare
Hoogheid Prinses Wilhehnina.. den 7en Au
gustus. AJs een protest tegen den smaad
Haar aangedaan door de Patriotten bij
Goejanvenvelle sluis, besloot men dezen
dag met bijzonderen luister te vieren. De
stedelijke regeering gaf verlof tot illumi
natie, maar verbood het uithangen van
vlaggen en het afsteken van vuurwerk
en bepaalde tevoren, dat niemand zou mo
gen gedwongen worden te illumineeren.
Op boete van f lOO wercLHevens ver
boden geld of dranken te vorderen van
de inwoners der stad.
Dan reeds bij het aanbreken van den
dag waren veie huizen gevlagd. Wel werd
op grond van de gedane publicatie ge
last deze in te halen, doch dit bevel
vond zulk een tegenstand, dat men van
de handhaving ervan moest afzien. Alom-
me werden nra de vlaggen uitgestoken.
Op verschillende plaatsen der stad wa
ren versieringen aangebracht.
(Slot. volgt.)
