EUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
\o. 56. 1913.
Donderdag 4 December. 28e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISeH
Oproer en plundering Ie Middelburg,
BERICHT!
In de Consciëntie.
Feuilleton.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. D H (JIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
boeiend Feuilleton
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers 0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van i5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.iedere
regel meer 10 cent.
In den loop der volgende
week hopen wij te beginnen met
het plaatsen van een
van den alom gevierden schrijver
L. PENNING.
't is dus nu de tijd, zich op ,,De
Zeeuw" te abonneeren.
Zij, die zich met ingang van 1
Januari e. k. op ons blad abonnee-
ren, ontvangen het tot dien datum
GRATIS.
Men make dus spoed
De antirevolutionaire of christelijk-histo-
rische richting belijdt, dat het gezag der
Overheid in de consciëntie der
Overheidspe isonen aan de ordi
nantiën Gods gebonden is.
Het w'oord consciëntie doelt op ken
nen ol weten, waarbij' het voorvoegsel
co.n (mede) ziet op een Ander die (het)
ook weet.
Consciëntie beteekent eigenlijk m ede
weten. Er is een medeweten Gods dat in
den mensch spreekt, en hem voor God
doet vreezen. Gevolg van onzen diepen
val. Een medeweten waaraan ook de blind-
ste heiden niet ontkomt. De heidenen
hebben de wet Clods geschreven in hunne
harten; overmits hetgeen van God kenne
lijk is, in hen openbaar is. Derhalve
ook heeft ieder overheidspersoon een
consciëntie, ook al waant hij1 zich de
meest ongeloovige. En dit geldt ook van
de overheidspersonen in heidensche lan
den. Want de hand van de ordinantiën
Gods in de consciëntie wil niet zeggen,
dat de Overheid zich alleen tot het licht
dat Gods Woord over de ordinantiën des
levens spreidt heeft te bepalen. Immers
ook in de natuur zij'n ordinantiën Gods,
en die kan ook de heiden, ook de on-
geloovige naam-ohristen vinden. Vandaar
dat ook een regeering mogelijk is over
heidensche volken en door heidensche
overheidspersonen.
God de Heere schonk aan Grieken en
Romeinen bijzondere gaven voor het Over
heidsambt, gelijk hij1 aan deze volken bij-
zonderen eerbied inschiep voor het recht.
Ja, reeds vroeger werd het openbaar hoe
het leven van mensch bij mensch en
het zoeken van onderling verband tus-
10) in het jaar 1787 (Juni en Juli).
Onderwijl trok een andere bende, na
eerst het huis van Gerrit Steutelenberg
in de Brakstraat geplunderd te hebben,
andermaal naar den kamerbehanger Hu-
bertus van Maaren in de Langend elft.
Geen tegenweer kunnende bieden werd
ook hier het gansche huis geplunderd,
kostbare tapijten en behangsels werden
verscheurd en de gansche winkelvoorraad
pp de straat geworpen.
Des avonds ten 9 ure begonnen de
burgers eerst op de Markt 'en voorts
overal in de stad op aandrang der op
roermakers illuminatie te ontsteken, om
daarmede hunne Prinsgezinde gevoelens
te bewijlzen. Inmiddels zaten de plunde
raars echter niet stil. Ditmaal werden
de huizen van den kruidenier Thehof
op de Vlasmarkt en van den wijnkooper
Adriaan Clement, later na 1795 Maire
der stad, aan de volkswoede opgeofferd.
Bij den kruidenier werden alle winkel
waren en liet huisraad op de straat, ge
worpen; bij den wijnkooper had men het
vooi-zien op den wij'nkelder, alle flesschen
werden in stukken geworpen, de tappen
uit de vaten gehaald, zoodat de wijn een
schen mensch en mensch de behoefte
deed ontstaan aan een Overheid om zich
van deze te laten regeeren.
Er liggen derhalve in de natuur gege
vens met behulp waarvan de Overheid
de ordinantiën Gods leert vinden; en in
de geschiedenis der volkeren tal van voor
heelden, waardoor die ordinantiën heter
worden gekend. Recht verstaan worden
deze ordinantiën evenwel niet dan hij' het
licht van Gods Woord. Echter niet in
zijn volle diepte kan dit Woord worden
verstaan, omdat de Overheidspersonen,
die het hebben te onderzoeken en er
uit hebben te putten of hij' zijn licht
hebben te wandelen zondaren zijn.
Onder Overheidspersonen ver
staat men in dit verband d e n v o r s t
en zijn landsdienaren, derhalve
den vorst en met hem allen die onder
en voor hem het recht hebben uit te
voeren.
Hieruit volgt nu niet dat al deze Over
heidspersonen bekeerde menschen moeten
zijn. Waren zij het, dan zou dat heerlijk
zijn. Wij zouden, nog meer dan thans,
nu de regeermacht zoo vaak bijl volstrekt
omgeloovigen berust, een gerust leven kun
nen leiden. Waren zij het, zij zouden
beter dan nu, voorzoover zij zich niet
schamen, uit de Waarheid Gods te put
ten, die Waarheid verstaan. Want de Hei
land, die gezegd heeft: tenzij iemand we
dergeboren worde, hij kan het Konink
rijk Gods (zelfs) niet zien, heeft daar
mede ook te kennen gegeven, dat men
bekeerd moet zijin om de Waarheid te
verstaan.
Bovendien over de gesteldheid en de
innerlijke raadselen des harten oordeelt
zelfs, de Kerk niet, veel minder daarom
de Staat. Alleen moet deze waarheid wor
den vastgehouden, dat Kerk en Staat
heide elk op hun eigen terrein God heb
ben te gehoorzamen en zijln eere te die
nen. Dus ook de Staat heeft deze roe
ping. En daartoe nu moet ook op' zijn
gebied Gods Woord heerschen, zij het ook
alleen door de consciëntie der met macht
bekleede personen. Er moet C h r i s t e-
lijk geregeerd worden, dat wil zeggen
naar de beginselen die voor het Staatsbe
leid uit den Christus voortvloeien. Doch
dit kan nooit anders verwerkelijkt wor
den dan door de eigen subjectieve over
tuiging van de personen die in de macht
staan. Subjectieve, dat wil zeggen de
overtuiging gegrond in hun eigen opvat
ting, zooals zij een ieder voor zich, voor
zijn eigen persoon, de dingen zien.
Wil dit dan zeggen, dat er bij iedere
voet hoog in den kelder stond. Met volle
emmers en flesschen begaf men zich naar
de Markt en onthaalde men elkander van
de gestolen waar, hetgeen de losbandig
heid niet weinig cleed toenemen. Den gan-
schen nacht van Zondag o.p Maandag
duurden deze bachanaliën voort tot des
morgens 10 ure. Clement zelf had zich
door overklimming in den tuin van den
peperkoekbakker Tevel gered en hield zich
aldaar verborgen.
Niet minder dan 24 huizen waren gedu
rende die heide dagen geplunderd.
Daar de regeering niet in staat was
met behulp van de burgerwacht en de mi
litairen het oproer te beteugelen, besloot
zij andere maatregelen te moeten nemen
en liet dientengevolge een publicatie af
kondigen, waarin zij verklaarde den Prins
in a.1 zijn rechten te zullen handhaven.
Voorts liet men den plunderaars we
ten, dat de Oranjevlag reeds op den stad
huistoren was uitgestoken. Op deze tij
ding werd het plunderen onmiddellijk ge
staakt en begaf de menigte zich naar
het stadhuis, terwijl de Oranjevlag van
den toren met luid gejubel begroet werd.
Gevolgd door een talrijke menigte werd
nu een Oranjevlag van het stadhuis naar
den Abdijtoren gebracht en uit de kroon
van den toren gestoken.
Na deze verrichting vervoegden zich
op uitnoodiging der regeering een zestal
predikanten naar het stadhuis, alwaar
verwisseling van magistraatspersonen, ge
vaar is voor onveranderd Staatsbeleid
Immers neen. Ook in de uitoefening van
het recht is daar- een Voorzienigheid Gods,
die ook over deze dingen gaat.
Men kam op dit terrein allerlei moge
lijkheden aannemen, en die zijn ook open
haar geworden. Onder anderen dat een
Vorst dien men schier voor gewetenloos
zou houden tengevolge Van de hiërarchie
van vorst met landsdienaren een recht
uit Gods IVoord in zijn lands wetten liet
boeken, dat hij zelf niet zou gevonden
hebben.
(Landsdienaren zijn dan in dit verhand
staatslieden en rechtsgeleerden, hoogge
leerden en wijsgeeren, die in de eerste
plaats daartoe geroepen zijn.)
En zoo ook moet in dit bestel worden
in het oog gehouden, (lat allengs, in dit
regeering,slichaam een traditie, een over
levering zich heeft vastgezet, die door
opvolgers èn door nieuw personeel als
onaantastbaar worden .aanvaard, zoodat
op de ambtenaarsbiireelcn de algemeen
geldende begrippen het komend geslacht
doen „voortspelen in den eens aangege^
ven toon", zooals dr. Kuyper reeds in
1878 het in zjjn toelichting va.n dit ar
tikel zoo teefcenachtig- uitdrukte.
En hoe geschiedt nu de werking van
Gods Woord op de consciëntie der Over
heidspersonen
Deze geschiedt rechtstreeks, voor-
zoover zij of in de Waarheid onderwezen,
daarin leven, öf later tot het onderzoek
dier Waarheid zijln overgegaan, en nu
ieder voor zich uit Gods Woord putten
wat zij straks in de school, in de rechts
zaal, in "het kabinet, als stelsel van re
geerkunst zullen bepleiten.
Maar ook indirect, dat wil zeggen
niet rechtstreeks maar door middel,
en wel door de Kerk, de Pers en den
Volksgeest.
De Kerk heeft den grootsten invloed
door leer en tucht en vermaan, in één
woord door het Evangelie te brengen en
te bewaren ook in de kringen der Over
heidspersonen.
Dan volgt de Pers, die door Tijd
schrift, Week- en Dagblad, Boek en Bro
chure een machtigen invloed kan uitoefe
nen. Voo:ra)l de Anti-rev. of Chr.-Histo
rische dagbladpers behoort door Christe
lijke Proitestanfsche gezinnen gelezen te
worden, natuurlijk op- voorwaarde, dat
deze bladen de beginselen op Gods Woord
gegrond, duidelijk en naar waarheid uit
eenzetten en op het staatkundig erf de
juiste voorlichting brengen.
door ds. Boi.tet van de pui een toespraak
tot het volk gehouden werd, waarin
Z.Eerw. allen vermaande zich als rus
tige burgers te gedragen, aangezien
H.Ed.aclitb. zich nu geheel voor den
Prins verklaard hadden.
Vergezeld van nog 12 regeeringsperso-
nen en voorafgegaan van een Oranje
vaandel trok deze bezending van predi
kanten en magistraatspersonen door de
voornaamste straten der stad om zoo
doende de rust te herstellen.
Inmiddels waren alle huizen met Oranje
versierd. Waar dit niet vrijiwillig ge
schiedde dwongen de nog steeds dooi
de stad loopende plunderaars daartoe. Er
was geen voorraad genoeg van Oranje
lint en papier, zoodat sommigen zich be
helpen moesten met Oranjezakdoeken en
andere min ongelijke vodden.
Deze maatregelen bleken doel te treffen,
aangezien het plunderen gestaakt werd.
De gewezen bode van het excercitie-
genootschap, Bastiaansë', was op' bevel
der Magistraat in hechtenis genomen en
verhoord, maar werd na twee dagen ont
slagen. De arme man beklaagde zich dooi
de geleden plundering doodarm te zij'n
geworden, waarop hem door de regee-
ïingsleden een kleine handgift verstrekt
werd.
O.p aandrang van het gemeen begon
de burgerij des Maandagsavonds weder
om te illumineerenuit vrees voor plum
Het behoeft niet herinnerd te worden
hoe Bilderdijk en Da Costa den geest dei-
eeuw hebben weerstaan met hun zangen
en vertooigen, hun bijbellezingen en hoofd
artikelen; hoe Groen van Prinsterer de
lijnen heeft getrokken, waarlangs latere
dagbladschrijvers hadden voort te Varen;
en hoe dr. Kuyper met zijn Standaard"
den geest van 't Nederlandsche volk in den
loop van Veertig jaren, dank zij' 'Gods
genade, voor een groot deel heeft omgezet,
niet het minst door de ordinantiën Gods
uit het Woord Gods klaar voor oogen
te stellen.
'Dan volgt de School in hare ver
schillende trappen. Van de bewaarschool
tot de hoogeschool loopt de lijn waar
langs de kennis van Gods Woord en
Wet kan worden levendig gehouden. De
Christelijke opvoeding mits door waarach
tig levend geloof gesterkt vermag zooveel
tot omzetting van den volksgeest, naar
het bekende woord: Wie het kind heeft,
heeft de toekomst! Zoo kweekt de school,
de lagere, de middelbare, de hoogeschool
mannen die den Heere vreezen; Christe
nen die hun roeping verstaan, en wan
neer nu al deze Christenen zich ver-
eeni,gen, dan hebben zij' een grooten in
vloed op het Landsbestuur. Meer nog, ook
zonder zich te véreenigen; indien alle
dus gevormde Christenen leven naar de
ordinantiën Gods, de Christelijke school
steunen en allen Christelijken arbeid,
dan vormt zich zoo, schier ongemerkt,
doch niettemin zeker, de volksgees t.
En deze volksgeest eindelijk beslist
in den regel over de beginselen der Over
heid. Is het volk wuft, wereldsch, licht
zinnig, de Overheid zal van dien geest
de spiegel toonen. Het Fransche volk en
zijn regeering strekt hier ten voorbeeld.
Een. volk dat in zijn overgroote meer
derheid Gods ordinantiën vertreedt, en
een regeering die er zich op beroemt
de lichten des hemels te hcbb'en uitge
doofd, zij vormen een noodwendige een
heid.
Maar een volk dat naar God vraagt,
heeft geen kans op een luchthartige Over
heid. Zoodanig een volk is niet te re
geeren dan door een Overheid die zich
laat leiden, regeeren door Gods Woord;
welker gezag in de consciëntie der Over
heidspersonen gebonden aan de ordinan
tiën gebonden is.
In ons vorig artikel is onze conclusie
„het Staatsgezag is niet rechtstreeks aan
de ordinantiën Gods gebonden" in verband
gebracht met het vraagstuk der zonde.
Dit is minder juist.
dering durfde niemand dit na te laten.
Wel begrijpende, dat deze gedwongen il
luminatie een groote overlast voor de
burgerij dreigde te worden, vaardigde de
Regeering een publicatie uit, waarbij het
illumineeren verboden werd; met het dra
gen van uranje werd echter nog voort
gegaan.
Zondag 8 Juli werd op verzoek dei-
Magistraat in alle kerken gedankt voor
de herstelling der rust, waarbij' toepasse
lijke teksten gekozen werden en do pre
dikanten het volk vermaanden zich nu
voortaan rustig te houden.
Woensdag 11 Juli echter dreigde de
opstand opnieuw uit te breken. Toen toch
verspreidde zich het gerucht, dat dr. Ste-
veningh door zijn tuinman buiten de Seis-
poort gezien was. Gelijk wij1 reeds ge
meld hebben was dit werkelijk het geval
geweest. Dadelijk werden eenige soldaten
afgezonden om hem op1 te sporen, maar
het mocht hun niet gelukken Steveningh
te vangen, daar deze zich, gelijk we
reeds weten, inmiddels bij' een vriend
had verborgen.
Daar echter het kwaad vermoeden tegen
de leden van het opgeheven excercitie-
genootschap bleef voortduren, gaven de
regeerende burgemeesters last, dat bij alle
leden van dit genootschap een huiszoe
king zou plaats hebben om na te gaan
of sommigen hunner nog in het Ire zit
waren van wapenen. Het eenige dat men
Wel is de zonde oorzaak dat eeuwige
beginselen niet rechtstreeks uit het le
ven worden gezien, en kunnen deze ook
niet rechtstreeks maar afgeleid, en niet
ten volle uit Gods Woord worden ge
kend. Doch niet daarop past. de conclu
sie omtrent (jpn bajjd van het Over
heidsgezag aan de ordinantiën Gods-,
„Rechtstreeks noch door de uitspraak
van eenige kerk" doelt op het Room-
sche eenerzijds en hei. Caesaropapistisch©
■standpunt anderzijds, welke beide de anti
revolutionaire richting verwerpt.
De Roomsche leer is dat de Kerk
ten taak heeft den Overheidspersonen bin
dend gezag te leeren, welke de eeuwige
beginselen zijn die Gods Woord hun
Voorlegt.
De caesaropapislische leer is dat een
Overheidspersoon die zelve waant Kerk
.te zijn, bijvoorbeeld de Czaar, immers
tegelijk Souverein en Opperpriester
rechtstreeks, al liet hij zich ook door
zijn geestelijken voorlichten, aan het ge
zag die eeuwige beginselen als uit Gods
woord geput aanwijst.
Beide opvattingen nu verwerpen wij.
Niet rechtstreeks (de Czaar) noch
door de uitspraak van eenige Kerk (de
Paus, Encycliek, Syllabus) maar alleen
in de consciëntie der Overheids
personen is het Overheidsgezag aan de
ordeningen Gods, uit, Gods. Woord ge
kend, gebonden..
Onderwijskosten.
Nog niet zoo lang geleden vertelde „Het
Volk", dat per kind en per jaar op de
bijzondere school meer uit de Overheids
kas betaald werd dan voor een leerling
op de openbare school.
De schrijver redeneerde zoo: 8 miljoen
voor de openbare scholen, dat is voor
550 duizend leerlingen f 13,41 per kind.
En 6 'miljoen voor de bijzondere scholen,
dat is voor 320 duizend leerlingen f 19,60
per kind.
De redeneering was echter fout. De ge
meenten werden heelemaal vergeten.
Door de gemeenten wordt 10 miljoen
voor het openbaar lager onderwijs gege
ven. Het rijk keert 12 miljoen uit, krach
tens art. 48 der Lager Onderwijswet, maar
vraagt 4 miljoen weer terug, wijl. die
reeds ontvangen werd en het Rijk zijn
rekening aldus vereffent. De gemeenten
betalen dus 13 miljoen. Rijk en gemeenten
saam betalen 3 miljoen. Aan schoolgelden
wordt ontvangen 3 miljoen; dus wordt er
31 miljoen bijgepast, waarvan het bijzon
der onderwijs met inbegrip van de gelden
voor opleiding ruim 6 miljoen ontvangt.
Rest dus ruim 24 miljoen voor de open
bare school.
Het aantal leerlingen bedraagt op de
bijzondere school 360 duizend, dus be
draagt de Overheidsbijdrage circa 119.
vond ,was het notulenboek en een kist met
papieren, die bij den gewezen secreta
ris Pietei' de M'aret berustten en naar
het stadhuis g.ebracht werden.
De vaandels van het ontbonden genoot
schap waren nog in liet bezit van den
vroegeren commandant dr. v. d. Kemp,
dien we reeds hebben leeren kennen. Door
de courant had hij laten bekend maken,
dat hij van gevoelen was veranderd en
herhaaldelijk had hij er op aangedrongen
om van de bewaring van de genoemde
vaandels te worden ontheven. Eindelijk'
zou dit gebeuren op Donderdag 26 Juli.
Onopgerold werden zij door den stads-
brievenbesteller Hasebroek en den, stads
werker van het huis van dr. v. d. Kemp
naar het stadhuis gebracht. Toch Ver
wekte ook deze overbrenging nog eenige
opschudding, hetgeen niet te verwonderen
is daar het juist marktdag yvas, en om
7 uur ontstond een samenscholing voor het
huis van v. d. Kemp, Onder woest' ge
tier werden de glasruiten vernield. V. d.
Kemp achtte zich niet langer veilig en
ontvluchtte zijn woning, die daarop werd
binnengedrongen en geheel dooi-zocht;
Reeds was men tot plundering overgegaan,
toen een patrouille militairen nog: tijdig
het huis bezette.
(Wordt Vervolgd:.)