NIEUWSBLAD
TOOR ZEELAND.
No. 37. 1913.
Woensdag; 13 November.
28e Jaargang.
HISTORISCH
GHRISTELIJK-
Staten-Generaal.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
OOSTERBAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10|cent.
Familieberichten van 1—10 regels fl.iedere
regel meer 10 cent.
Amsterdam III.
De liberalen in Amsterdam III zijn er
in geslaagd met de officiëele hulp van
C-hr.-historischen en winkeliers, en met
den officieusen steun van Katholieken en
anarchisten den eenigen vasten burcht
der sociaal-democraten te veroveren.
Het doet ons genoegen, dat de spoor
wegkoning van 1903, de man die zich
op de verloochening zijner Christelijke op
voeding beroept, dat de heer Oudegeest
uit de Kamer geweerd blijft, ook al is
ons de keuze van zijn tegenstander, een
openbaar hoofd eener school, heelemaal
niet sympathiek.
Voor de S. D. A. P. is het verlies van
Troelstra's zetel een gevoelige slag. Een
slag dien zij moeilijk te boven komt. Haar
beste mannen waren in actie geweest om
hem te paseeren. Polak, Mendels, Troel
stra, en mindere goden als Kleerekoper,
Duys en de candidaat zelf, waren dag
en nacht in de weer; maar 't mocht niet
baten. i i i
De snoevende, praatjesmakende S. D. A.
P. moge leering trekken uit 't geval!
vf
Een toontje lager, s. v. p.
De vrijzinnigheid heeft gisteravond te
Amsterdam in den roes harer overwinnig
overmoedige woorden gesproken.
Dat zij blij is, laat zich begrijpen. De
overwinning was inderdaad mooi, te meer
omdat zij behaald werd op Troelstra en
de S D. A. P.
Doch te zeer vergaten zij dat dit niet
zou geschied zijn, indien rechts zich in
zijn geheel onthouden had.
Zoo ooit. het beeld tot zijn recht
kwam van den tot armoe verval jen.edel-
man, die een boterham aanpakt met het
air alsof hij u een tientje in de hand
stopt, dan is het in de Amsterdamsche
meeting geweest, waarin tie overwinning
gevierd werd.
Natuurlijk werd de candidaat met ge
jubel en het Wilhelmus ontvangen.
Mr. Sine en ge gewaagde van „rotsvast
vertrouwen in de goede zaak betoond."
„Amsterdam", zoo jubelde deze veteraan,
„staat weer aan de spits van alle goede
dingen."
Professor Kohnstam stofte op de over
winning als „een keerpunt, in de Neder-
landsche politiek."
Een ander jubelde vooral „over de een
heid in de Concentratie."
Ketelaar riep zelfs uil dat (zij) „een
drachtig zullen samenwerken om te komen
tot algemeen Kiesrecht, wegneming dei-
beletselen voor invoering van liet Vrou
wenkiesrecht en Staatspensioen."
Het applaus dat volgde vertolkte aller
vertrouwen als had men het al.
De Jong gewaagde van „het heilig
vuur onder de vrijzinnigen door deze
winning 'weder aangeblazen."
Manassen, de tolk der vrij liberalen
roemde „van het verjongd liberalis
me" (alsof niet Minister Treub reeds in
1888 dat liberalisme bij eane oude jonge
dame niet verkilden geest vergeleken had 1)
len hij prees bij de o u d-liberaal de
nieuwe wijsgeerige levensbeschouwing
die zich onder de liberalen hoe langer
hoe meer is gaan baanbreken."
Groenewout, die aan Rechts wel eens de
meerdere uitgaven voor Oorlog had voor
gehouden, beweerde nu „dat de vrijzinnige
propagandisten, ook als het militaire
vraagstuk aan de orde wordt gesteld,
sterk staan tegen hunne tegenstanders.
Nogpen spreker vergeleek den heer
Ot.to bij een reuzenduikelaar, die het hoog
terecord van 3400 tot 6700 M. verbeterd
had, en de „kroon heeft verdiénd van het
vertrouwen van het Nederlandsche volk."
Men merkt wel, de vreugde was onge
temperd groot; te groot in verhouding tot
den stand, tot welken deze edelman ge
daald "is.
Jmmers geen der liberale Kamerleden
is anders dan slechts door herstemming,
en met behulp hetzij van de sociaal-demo
craten, hetzij van rechtschen in de Kamer
gekomen.
Dit geldt, ook van den nu .gekozene.
Daarom had een toontje lager ook nu
de Amsterdamsche vrijzinnigheid niet zoo*
kwaad gestaan.
Praktijk en beginsel,
„De Standaard" constateert met voldoe
ning, dat er dan toch nog vijf Kamerleden
tegen de annexatie van den Hoek bij Rot
terdam gestemd hebben, en althans nog
één lid der antirevolutionaire partij, den
heer Lohman, in het door dezen zoo
meesterlijk opgezette debat bijviel.
Wij moeten eerlijk bekennen toen de
uitslag van het debat en van de stem
ming ons ter oore kwam, dat wij onze
oogen eens hebben uitgewreven, en ons
zelf hebben afgevraagd, of de antirevolu
tionaire partij nu de studie van „Ons
Program" gaat opgeven.
Het is toch van ouds een antirevolu
tionair beginsel geweest: de autonomie,
zelfs der kleinste gemeenten, en de door
„Do Standaard" zoo juist genoemde ge-
biedscontinuïteit.
Vooral in 1913, het herinneringsjaar
eener verbroken annexatie, doet een in
lijving als nu door de Kamer toegestaan
werd, onaangenaam aan.
Annexeeren, Bismarck had er een leo-
lijk handje van, doch dat was dan ook
Bismarck, die er niet om gaf of hij histo
rische lijnen uitwischte en rustige onder
danen dupeerde. En Bismarck was precies
het tegenovergestelde van een antirevo
lutionair.
Het is zoo jammer, dat onze mannen,
zoodra zij in de regeering van stad of
land komen, zoo telkens verplicht zijn
mooi te vinden, wat zij zeiven van den
beginne ons geleerd hebben te verfoeien.
Het ontwerp was namelijk van den vo-
rigen minister Heemskerk, en werd ver
dedigd door den Rotterdamschen wethou
der Van der Molen, natuurlijk op prac-
tische gronden.
Op practische gronden zijn de wereld
steden groot geworden, en bepleiten de
kleinere steden uitbreiding van grondge
bied.
Ook in onze omgeving!
Edoch met wegwerping van een be
proefd beginsel.
•j*
Vrijzinnigen en sociaal-democraten drin
gen bereids op kortheid bij de beraad
slagingen aan.
(Jok over de verkiezingen willen eerst-
genoemden liefst maar gezwegen hebben.
Zaken doen, is de leus.
Goed zoo mijne heeren. Maar waarom
dat nu niet bij vorige begrootingen ook
gezegd? Toen was het uwerzijds lang
praten en veel, ook bij de algemeene
beraadslagingen over de invaliditeitsver
zekering, de socialisten op een na alte-
gaar, en Duys met een speech van slechts
tien uren. (Schaper 21/4, Ilugenholtz 31/2,
Vliegen 2i/d, Troelstra 4 en Duys 91/2 uur
tussehen 6 en 8 Nov.Bij het jongste
begrootingsdebat ook zoo. Praten, praten.
Volgens de linksche pers van toen was
dit geen obstructie maar beginseltrouw.
Zou zij daar dan nu tegen opkomen?
Overigens rechts zal den tijd niet ver
praten. Let er maar op. De begrooting
komt er voor Kerstmis wel door.
De vorige sprong ver in Januari.
De Sarékat Islam.
Nu de Indische Begrooting aan de orde
is zij nogmaals herinnerd, dat alle be
schuldigingen aan 't adres van 't vorige
kabinet en van den gouverneur-generaal
weerlegd zijn. Ook die inzake de oprich
ting van bovengenoemde vereeniging. In
kiezersvergaderingen is gelogen, dat deze
„mohamedaansche" vereeniging reactie
was tegen het drijven der Indische re
geering tot kerstening (Christen maken)
der Javanen.
Wij herinneren, dat reeds in Augustus
van dit jaar de rechtsche pers „De
Nederlander" voorop van goed inge
lichte zijde wist te vertellen, dat het be
stuur van de Sarèkat Islam zelf „uit
drukkelijk verklaard, dat de Christelijke
regeering absoluut geen invloed heeft ge
had op het ontstaan der vereeniging en
dat het het bestuur gehinderd had dat
alle couranten zulke onware artikelen
tegen de regeering hadden geschreven,
weshalve het er prijs op stelde te verkla
ren, dat niemand zich ooit ongerust had
gemaakt over de bedoeling der regeering,
ook niet waar zij de zending bevorderde
en dat het nooit eenigen dwang had op
gemerkt."
Een mededeeling, die dezer dagen in
een interview (spreek uit intervjoe) door
het soc.-dem. Eerste Kamerlid Van Kol
is bevestigd.
■Op alle punten van zijn beleid is de
gouverneur-generaal Idenburg door zijn
belagers zeiven gerehabiliteerd.
w
Rechts of Links.
Onder dit opschrift vestigt „De Ned."
er de aandacht op een der gevolgen van
de verdrijving van het rechtsche Kabi
net, waartoe ook vele Christenen hebben
meegewerkt. Zij bedoelt de benoeming van
den socialist Hugenhollz tot lid van het
Algemeen College van toezicht, bijstand
en advies van 's Rijks Tucht- en Op
voedingswezen.
Welnu, die man welke in 1903 bij de
spoorwegstaking zich als stationschef op
wierp, en de beschermer is van een ieder,
die de tucht bij de Marine ondermijnt,
krijgt nu, dank zij deze benoeming mede
toezicht op den gang van zaken in de
tuchtscholen en rijksopvoedingsgestichten,
en heeft hij toegang en recht tot onder
zoek ook van alle particuliere gestichten,
die zich met de opvoeding van minder
jarigen belasten.
?f
w
„Naar Rome".
T out c h e m i n m éne a Ro m e,
zegt een bekend spreekwoord.
Dit is niet waar. En zoo het waar ware,
zou toch de eene weg gemakkelijker naar
Rome leiden dan de andere.
Iri ons no. van 31 Oct. (Hervormings
dag) schreven wij aan het adres van de
hedendaagsche (moderne) protestanten:
„Het geschreeuw „tegen Rome", trou
wens als haat tegen „Rome" en de beide
andere Chr. partijen bedoeld, en bij de
jongste verkiezingen door deze averecht-
sche Protestanten aangeheven, was juist
hierom zoo misplaatst, dewijl niet wij,
maar juist z ij, voor velen den weg „naar
Rome" effenen." 1
Deze, trouwens overbekende, waarheid
vonden wij herhaald in „Het Centrum",
welk blad mededeelt, dat in de classi-
cale vergadering der Ned. Herv. Kerk te
Zwolle, door ds. Guittart van Dalfsen,
met instemming der vergadering is vastge
steld, dat „honderden protestanten tot de
Katholieke Kerk zijn overgegaan, nadat
zij hadden ingezien, dat er voor de een
heid des geloofs een onfeilbaar leergezag
noodig is".
Over de juistheid der motiveering van
dergelijke overgangen laten wij ons niet
uit.
Wij vestigen slechts de aandacht op
bovenstaande uitspraak, welke ons ver
wijt aan het adres der modernen vol
komen bevestigt: Niet wij maar gij baant
den weg voor Rome.
Wij werken in de politiek met onze
Roomsche medeburgers saam ter bestrij
ding van het in beginsel hoogst verderfe
lijke liberalisme.
Maar tegen de R. K. Kerk voeren wij
als gereformeerden op kerkelijk en dog
matisch gebied een ernstigen principiëelen
strijd, voorzoover daar dwalingen in die
kerk worden gehandhaafd.
Dat doen echter niet de „protestanten".
Die schelden alleen „tegen Rome", en
vragen om maatregelen tegen Rome",
en zetten de kiezers op „tegen Rome",
en adres Middelburgs o, zoo vrijzin
nigen gemeenteraad! stemmen op no.
2, omdat hij niet is met hen „tegen
Rome".
Tweede Kamer.
'tMoet gisteren voor sommige Kamer
leden wel een pijnlijke zitting geweest zijn.
Ware er tussehen den stembusstrijd en
deze vergadering niets1 gebeurd, dan zou
het een dag van verrassingen geworden
zijn; stel, dat het voorloopig verslag en
de memorie van antwoord ons omtrent
de voor Indië te volgen gedragslijn in
hef duister gelaten hadden.
Het moeten, 11a den ommezwaai van
de vrijzinnige leidslieden, ten opzichte van
de beoordeel ing van het beleid desl gou
verneur-generaal wel pijnlijke momenten
geweest zijn, toen de heeren Boogaardt
van Veen hun objectieve, weldoordachte
redevoeringen hielden over Indië en In
dische toestanden en bewegingen, die hun,
dien vrijzinnigen heeren, eigenlijk het
schaamrood op de kaken moesten jagen.
Bij den jongsten verkiezingsstrijd is, ook
met Indië geschermd; op een wijze, dia
der vrijzinnigheid tot schande moest strek
ken. Zoo afkeurenswaardig, dat de rechter
zijde op veel milder eerherstel mocht aan
spraak maken, dan haar dezer dagen te
beurt viel.
Bij de komende debatten is er nog geL
tegenheid. .Ofschoon het veel te laat is,
zullen we alle openlijke en eerlijke veront
schuldigingen nog aanvaarden.
Wat minister Pleyte betreft, uit een
oogpunt van algemeene politiek zou men
kunnen vragen of op de geweldige agi
tatie, die tegen het koloniaal beleid Van de'
vorige regeering gevoerd is, niet een ge
heel ander optreden van den nieuwen
minister zou moeten zijh gevolgd.
Doch wij willen ons, o.a. met de Rotter
dammer, op een ander standpunt stel
len en 's Ministers antwoord losmaken
Van hetgeen voorafging in de Junimaand,
al moge ons dit soms moeilijk vallen.
En als minister Pleyte dan wil me
dewerken om het Indisch beleid en met
name de ondenvijs-polifiek, zooveel moge
lijk te houden buiten den strijd der po
litieke partijen hier te lande, dan glelooven
we, dat er nog wel iets goeds bereikt
wordt. Doch dan rekenen we andermaal
op Pleyte's: volgelingen.
Zij kunnen nog terug.
Laten zij, kortzichtig als ze gebleken
zijn, ook de binocle ter Jiand nemen.:
Zekerlijk valt hun het beeld van Iden
burg dan mee.
Zooals reeds gezegd, de r.k. afgevaar
digde Boogaardt heeft een keurig stuk
werk geleverd in zijn helder betoog van
gisteren over den financieelen toestand
en die 'financieele positie der ambtena
ren, over de Indische partij en de indo's,
over de Sarekat Islam en de beweerde
kers ten ing p olitiek.
Het moet Douwes Dekker, en de .zijnen
- de heeren waren tegenwoordig well
getroffen hebben, dat een afgevaardigde
met zooveel kennis van Zaken en ge
documenteerd over allerlei stroomingen
kon spreken en zoo onomwonden een
vernietigende kritiek dut Me uitcefenen.-
Want verpletterend was ze.
Ook aan de zoogenaamde kerstenings-
politiek heeft de heer Boogaardt een har
tig woordje gewijd.
Men had verband gelegd tussehen de
opkomst van de Sarekat Islam en de
kerstening sp ol it iek.
Doch gelukkig, de S. I. zelf heeft aan
d «legende een einde gemaakt. De vereeni
ging zelve heeft verklaard, dat zij niet isi
opgericht tengevolge van christelijk drijven
der regeering, :nog ala bolwerk tegen bet
christendom. Haar verklaring was. in ieder
opzicht afdoende; zij werd bij notarieele
acte afgelegd.
Reeds verleden jaar heeft spr. hetzelfde
betoogd en de vorige minister ook, doch
toen heette het „officieel,e waarheid". Nu
echter komen de direct belanghebbenden
zelf met een verklaring, die te meer waar
de heeft, nu zij na de verkiezingten is
afgelegd.
Ook de heer Van Kol schrijft de Sa
rekat Islam niet toe aan de z.g. kerste-
ningfepolitiek, en ook de Locomotief i,s
reeds bijgedraaid. De godsdienstige op
leving onder de inlanders moet volgens
spr. worden toegeschreven aan de neder
laag der Turksche wapenen.
Spr. leverde in verband hiermede een
krachtig pleidooi voor het particulier ini
tiatief inzake het onderwijs.
Moet dus, zeide spr., het gouvernement
slechts de vruchten der Westersehe be
schaving toonen, het moet aan het par
ticulier initiatief de hand reiken, om dit
initiatief te laten toonen den boom, die
de vrachten voortbrengt.
Waar de zending dan ook scholen
bouwt, daar geeft de bevolking 'daaraan
de voorkeur boven de gouvernements-
schooL zonder eenigen drang of dwang
op die bevolking. Bouwde men op Java
naast allje gouvernementsscholen Chris
telijke scholen, dan zouden de gouver-
npmentescholen leegloopen.
Hoe kan men intusschen zeggen, dat
de reg. de zending heeft bevoordeeld? In
4 jaar tijd worden 500 dessaschoten en 478
le en 2e klassescholen gebouwd tegenover
38 zendingsscholen. Voor vier gouverne
mentsopleidingsscholen wordt vijf maai
moer uitgegeven dan voor de zes par
ticuliere opleidingsscholen.
Wanneer er in Indië een schoolstrijd
is gekomen dan is dit niet de schuld
van de regeering, maar van het fanatisme
van de neutrale onderwijzers in Indië.
En dan gaat hij aldus voort:
De rechterzijde heeft er recht op, dat
de minister de woorden verklaart, die
hij in de verkiezingsdagen heeft' gespro
ken. De Troonrede, noch de memorie van
antwoord, wijizen op verandering van
koers, maar dan is de vraag des te meer
gewettigd, wat de minister in den verkies
zing strijd met zijn critiek heeft bedoeld.
Ook de liberale pers: is na de verkie
zingen geheel veranderd en nu tracht zij
haar fout goed te praten door den gou
verneur-generaal verandering van koers
toe te schrijven. Spr. wijst in dit ver
band op de houding van de N. R. Ct. en
de Locomotief.
Spr. concludeerde, dat de antithese:
Christendom ep rationalisme, en de
schoolstrijd niet naar Indië zijn over
gebracht door de Christelijke regeering,
maar dat zij; zijn uitgedacht door een(
groepje fanatieke anti-cterieate publicis
ten. De koloniale anti-these is het ras-
Verschil tussehen het overheerechte »ni
0 ver h eerscherr as
De koloniale politiek moet er daarom
op gericht zijn, die Idoof te overbruggen
door tussehen beide rassen te bevorde
ren eenheid van sociaal denken en lief
de en trouw voor het moederland (bra-
vo's rechts).
De heer Van Veen (c.h.) was ook niet
malsch; de vrijzinnigen zullen bepaald
een zuur gezicht zetten. Het gaat echter,
niet aan, zooals, de N. R. C. doet, omj
ons het recht te ontzeggen op de ver
kiezingsdagen en -practijken terug te ko
men.
Wij kunnen zeer goed begrijpen, dat de
kabinetswisseling niet onmiddellijk ge
volgd is door het aftreden van Hen gou
verneur-generaal en door ettelijke beslui
ten of voorstellen om terag te komen!
op onder rechtsch bewind in Indië ge
troffen maatregelen. Wij kunnen dat zeer
goed verstaan, doch daarin ligt tevens
een zware beschuldiging aan het adres
van de liberalen met betrekking tot hun
stembus geschreeuw van dezen zomer.
Die beschuldiging nu wenschen we te
handhaven en we laten ons; niet het recht
ontnemen, om de linkerzijde openlijk om
opheldering' te vragen, opdat zij openlijk
van hun daden verantwoording doen.
De heer van Veen, noch de hteer Boo
gaardt, noch de heer Scheurer, die h~-t
laatst het woord voerde, waren onbillijk,
toen ze het onstandvastige en hol onop
rechte in d ebouding der links,chen in het
licht stelden.
En dient ook de minister niet eens
op de vingers getikt? Ook al zullen!
rechts en links in 't vervolg moeten sa
menwerken
Juist daarom is het noodig, dat er hel
derheid komt.
Als spreker in de verkiezingsdagen heeft
hij volgens de verslagen verklaard, dat de
schoolpolitiek van rechts de haren ten
berge doet rijzen, dat de rechtsche poli
tiek het land ten verderve voert en dat
tegen zulke politiek de politiek moesit ge
steld worden van den bezem in de mast.
Deze woorden, waaraan de gedocumen
teerde rede van den heer Van Veen her
innerde, typeeren den verkiezingsstrijd. Zij
zijn ontzettend kras, maar aldus heeft
men alom kunnen lezen en hooren. Thans,
zit daar d© heer Pleyte als Minister. Het
schrikkelijk gevaar, de onherstelbare scha
de, de roekelooze kersteiiingspolitiek, hij
heeft ze alle laten bestaan en voortgezet
Vragen naar de moreele rechtvaardi
ging van zijn optreden, is recht en
plicht. 1
