N1EU WSBLAD
VOOR ZEELAND.
I\o. 31.
1913.
Vrijdag- 34 October.
38e Jaargang.
GHRISTEUJK-
HISTORISCH
EERSTE BLAD.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
F. P. DHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Dit nummer bestaat uit twee bladen
Buitenland.
Binnenland.
Rede Prof. Dr. J. de Zwaan.
van de
dood van
et sluiten
6 dln.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p. f 1.25]
Enkele nummersO.05j
UITGAVE DER FIRMA'S
0(0 STER BAAN LE COINTRE, te Goes
EN
van 15 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels f 1.iedere
regel meer 10 cent.
Het Tarief.
Het moet in de vergaderingen onzer
Kiesvereenigingen den leden ter dege in
geprent worden, dat de overwinning der
liberalen en socialisten in den afgeloo-
pen zomer is gekocht met laster en met
gekregen geld.
Dat die laster is uitgesproken door vrij
zinnige staatslieden eersten rang, en door
propagandisten van minder allooi, door
den een wat fijner, den .ander meer grof,
allen met verschil in graad van optreden.
En met geld dat ingekomen was van een
niet-politieke vereeniging om de strijdkas
der liberalen te stijven, en de handen te
vullen van tal van lieden, die als kiezers-
makelaars, hetzij als sprekers of druk
kers, als huisbezoekers of opjagers, met
eerlijke middelen of met oneerlijke de
menschen naar de stembus hebben ge
bracht.
Dat geld werd geschonken door het
Anti-Tariefcomité tot een totaal bedrag
van een honderd en zestigduizend drie
honderd gulden.
Zegge f160.300!
Voegt men hierbij de som waarover
de linkerpartijen vermoedelijk hebben be
schikt, dan mag men ramen, dat met een
totaal bedrag van om en bij de vier
ton door liberalen en socialisten bij de
verkiezingen gegooid is.
Wie de pretmakers, beschonkene of
nuchtere, ook maar in een enkele plaats
hebben bezig gezien, zullen begrijpen, dat
onze raming niet te hoog kan zijn.
En dan komt daar gelijk „De Stan
daard" terecht aanmerkt ook nog de
f15000 van de Chineezen bij. Zoodat „het
geld, en het geld alleen het gedaan heeft".
Een macht, waartegen wij niet aan kun
nen.
Te minder aldus „De Standaard"
„Te minder, nu deze geldmacht niet de
richting in de politiek, maar eeniglijk
eigen voordeel beoogde. De handel èn in
't gemeen èn meer bepaaldelijk de in
voer van bewerkte artikelen van buiten
waakte voor niet anders dan voor eigen
belang. Een politiek beginsel is bij het
vraagstuk van protectie of vrijhandel niet
in 't spel. Immers de uitkomst toont, dat
alle land van Europa, Amerika, Afrika
en Azië, geheel onverschillig of 't Libe
ralisme, dan wel de tegenovergestelde po
litiek er heerschappij voert, op één na
voor protectie partij koos.
„De groote heeren van den handel
duchtten schade. Een schade die zeer
licht in 't jaar op eenige millioenen te
begrooten viel. En het is om deze schade
voor eigen beurs af te wenden, dat zij
willig hun ruim anderhalve ton bijeen
brachten en offerden op 't altaar van de
stembus.
„Onze arbeiders en onze nijverheids
instituten zijn er aan opgeofferd. Doch
dat doet er niet toe. Zoo als de heeren
zeggen: Finis corona t opus. De
uitkomst toont dat 't die uitgave waard
was.
„Immers de heeren kunnen nu rustig
voortgaan hun winste weer binnen te
halen. Met partijgeld is een profijtelijke
uitkomst, niet voor 't land, maar voor
hen gekocht."
De Tariefwet.
Nu wij toch wat over het Anti-Tarief wet-
coinité zeiden, herinneren wij nog aan de
advertentie in „Het Handelsblad" van 9
Juli, waarin gevraagd wordt aan allen,
die nog iets te vorderen hebben van het
Anti-Tariefwet-comité, hun rekeningen in
te zenden aan den penningmeester A.
Loeber.
Deze Loeber is eerste firmant van de
firma Ft. A. Loeber, de grootste invoer
ders, importeurs, van Duitsche papieren
in ons land.
Let welvan Duitsche papieren.
Voorts zij herinnerd, dat omstreeks 'dien
zelfden tijd, in ieder geval na den uit
slag der stemmingen en herstemmingen,
toen derhalve de „Tariefwet" van de baan
was, in een Duitsch blad, „De Confectio-
naire", een jubel opging, van welken wij
het volgende opvingen
„Nederland is reeds sinds lang een dei-
beste afzetgebieden voor de Duitsche con
fectie- en weefindustrie. Voor vele Duit
sche ondernemingen is de uitvoer naar
Nederland een der belangrijkste gedeelten
van het 'bedrijf. De tariefverhoudingen zijn
gunstig, maar reeds geruimen tijd dreig
de het gevaar, dat door een zeer aan
zienlijke tariefverhooging de Duitsche uit
voer ernstig benadeeld en ten deele be
lemmerd had kunnen worden. De con-
servatief-clericale Kamermeerderheid, die
het heft in handen had, was sterk pro
tectionistisch en had reeds een nieuw
tarief voorbereid, dat in 't bijzonder de
Duitsche confectie- en weefindustrie zeer
bezwaarde.
„Door de thans gehouden verkiezingen
voor de Tweede Kamer is echter het ge
vaar voor een beschermend recht afge
wend. De tot dusver bestaande meerder
heid is verslagen. In de meerderheid zijn
thans de liberalen en socialisten, die te
genstanders van bescherming zijn. Hun
aantal is zoo overwegend, dat verras
singen niet zijn te vreezen. De Duit
sche n ij verheid heeft alle rede
nen om zich over dezen uitslag der
verkiezingen in Nederland te verheugen."
Let welDe Duitsche nijverheid.
België.
Krijgt België een oorlogsvloot?
Reeds langen tijd liepen er geruchten,
die van de inrichting van een dergelijke
vloot spraken.
Afgevaardigde Vanderperre wilde er
iets meer van hebben, en hij sprak onge
twijfeld in den geest van tallooze kiezers
achter zich, toen hij minister de Broque-
ville de volgende vraag, stelde„De bevol
king is over hét algemeen zeer ongerust
over de inzichten, die men den minister
toeschrijft over de inrichting eener oor
logsvloot. Zou de minister mij kunnen
zeggen, of zulks inderdaad zijn inzicht is?"
De achtbare voorzitter van den minister
raad heeft daarop het volgende geant
woord: „Ik heb aan niemand soortgelijk
inzicht medegedeeld."
Daarmede zijn dus de praatjes uit den
weg geruimd, dat de minister-president
aan zou sturen op den bouw van een
oorlogsvloot ter verdediging van de Bel
gische kust.
Duitschland.
De zaak van de Duitsche Rijnmonding
wordt bij' onze naburen aan een ernstig
onderzoek onderworpen.
De rapporten van de betrokken provin
ciale autoriteiten, spoorwegdirecties en,
van het Oppermijnbestuur in zake het
tot stand brengen van een Duitsche Rijn
monding en speciaal in zake een verbin
ding van de Weser met de monding van
den Eems, zijn thans allen te Berlijn
ontvangen.
Op het oogenblik worden over deze
rapporten thans onderhandelingen tus-
schen de betrokken ressorten van Prui
sen en het Rijk gevoerd, welke er toe
moeten leiden, dat de regeering zelf een
ernstig onderzoek' der kanaalplannen tear
hand neemt. Eerst daarna zal de regeering
baar houding tegenover het groote en
grootsche plan bepalen.
We zullen de regeeringsoverwegingen
met belangstelling tegemoet zien. Dat de
kwestie voor Nederland niet van belang
ontbloot is, behoeft nauwelijks betoog.
Vereenlgde Staten.
Te .Chicago aldus het Hbl., is dezer
dagen een nieuwe methode van afper
sing toegepast.. Een aantal rijke dames ont
vingen nl. een brief, die ongeveer aldus
begon: „Door dezen brief te openen, hebt
u ongeveer twee millioen door mij ge
kweekte bacillen van u heen verspreid.
Gij zjjt daardoor reeds geïnfecteerd, maar
gij behoeft u nog niet ongerust te maken;
mijn voorbehoedmiddel zal de kiemen dei-
ziekte in het lichaam weder vernietigen,
mits het voor den negenden dag wordt
gebruikt.
Dat middel werd verder beschikbaar
gesteld tegen verschillende prijzen, al naai
de gegoedheid van de geadresseerden.
Twee dames, van wie resp. 2500 en
25000 doll, voor het middel werden ge-
ëischt, hebben de brieven in handen van
de politie gesteld. Een scheikundig onder
zoek bracht aan het licht, dat de brieven
een laagje pasta bevatten, waarop werke
lijk kiemen voorkwamen, die echter, naar
het schijnt, volkomen onschadelijk waren.
Minister Bosboom en de aan
staande Pension nee ringen.
In militaire kringen wekt het optreden
van den nieuwen minister van oorlog
groote verbazing, vermengd met ergernis.
De nieuwe titularis toch heeft de gene
raals Tonnet, Bruce, Kleinhens en Fa-
bius, respectievelijk commandanten van
de 2e en 3e divisie, der nieuwe Holland-
sche Waterline en stelling van Amster
dam, voorgeschreven, dat zij met 1 No
vember den dienst met pensioen moeten
verlaten. Dit optredeis te meer be
vreemdend, „daar al deze opperofficieren
een zeer goeden naam hebben, en dat
hun ontslag geschied is zonder medeweten
of goedkeuring van den chef van den staf,
generaal Snijders, en de twee eerste bo
vendien pas ervaringen als divisie-com
mandant bij de manoeuvres hebben op
gedaan. Men meent dan ook, dat het mi
nister Bosboom vooral te doen is geweest
om generaal Snijders te dwarsboomen. De
minister, hoewel geen onbekwaam offi
cier, heeft de, vooral voor een hoofdoffi
cier, lastige eigenschap, geen meening
naast de zijne te kunnen dulden. Zijn
bijnaam is daarom ook „je sais tout". Hoe
het zij, kolonel Bosboom, destijds com
mandant der veldartillerie in. Den Haag,
werd door generaal Snijders niet benoemd
tot sous-chef van den generalen staf,
waarover hij zich zoo gebelgd toonde,
dat hij onmiddellijk zijn ontslag nam. Van
toen af probeerde hij opvolger van mi
nister Colijn te worden. Nauwelijks was
hem dit dan ook gelukt, of de gepension-
neerde kolonel Bosboom liet zich dooi
den ministerraad tot generaal benoemen
en stuurde den bovengenoemden generaals
hun ontslag thuis. Ook kolonel De Vries,
commandant der Vile infanteriebrigade,
wien door minister Colijn, dus indirect
door generaal Snijders een generaafsplaats
lieloofd was. Deze laatste heeft zicli ech
ter gebelgd c^ver bet onhebbelijke optre
den slechts drie weken te voren kreeg
hij bericht van zijn ontslag, niet, zoo
als de anderen, gehaast om pensioen te
vragen, maar zich met een request tot
de Koningin gewend. Over het heengaan
van generaal Fabius is reeds veel te doen
geweest. Inderdaad was er scherpe critiek
op de manoeuvres geleverd, maar in een
vergadering van opper- en hoofdofficieren
heeft generaal Fabius zich schitterend
kunnen rehabiliteeren, en kunnen aantoo-
nen, hoe de gemaakte fouten zijn schuld
niet waren. Er is dan ook voor 't ont
slag van den stelling-commandant, die nog
zeer jong is en een goeden naam als
militair heeft, geen andere uiterlijke oor
zaak, dan zijne goede verstandhouding
met minister Colijn en generaal Snijders.
Men beweert echter, dat de politieke mee
ning van generaal Fabius, die zeer voor
uitstrevend is, hem bij den minister, die
bekend staat als zeer conservatief, ver
dacht heeft gemaakt. Een interpellatie in
de Tweede Kamer over deze Nederland-
sehe Faurey-zaak zal dan ook niet uit
blijven. (Tel.)
Chr. Nat. Werkmansbond.
Gisteren kwamen de ingekomen voor
stellen aan de orde.
Het voorstel van Biggekerke om den
naam van het orgaan (De Voorzorg) te
veranderen, om 'den schijn van het voor
opstellen van bet stoffelijk belang te ver
mijden, werd met algemeene stemmen
verworpen.
Inzake het voorstel Serooskerke om
trent de reiskosten der afgevaardigden,
werd besloten de oude regeling yoorloo-
pig te handhaven, n.l. om alleen de reis
kosten van één afgevaardigde te ver
goeden Voorgesteld wes de reiskosten van
alle afgevaardigden uit de algemeene kas
te bestrijden
Van Goes was het voorstel ingekomen,
dat het hoofdbestuur zich wende tot de
afdeedingen met de vraag: Acht uwe af-
deeling het niet dringend noodig zich tot
de Synode te wenden met het verzoek
een andere vertegenwoordiging Voor de
Kerk in het leven te roepen, waardoor
het groote gevaar, waarin de Hervorm
de Kerk verkeert, worde weggenomen. In
verband met het prae-advies van het
Hoofdbestuur, dat meent, dat dit alleen
een zaak is voor kerkelijke vergaderin
gen, werd besloten zich over deze zaak
niet uit te spreken.
In verband met deze voorstellen be
toogde Dr. de Visser, dat hij het.onge-
wenscht acht, dat de Bond zich te veel
met kerkelijke zaken inlaat. De deur
wordt geopend en men gaat er toe over
bij de belijdeniskwestie de reorganisatie-
kwestie op het tapijt te brengen. En
daarvoor wake men. Dat brengt de splijt
zwam in den Bond. Onze Bond moet
geen kerkelijk werk .gaan verrichten,
maar zich bepalen tot Christelijk: en so
ciaal wérk. Voor kerkelijke zaken wende
men zich tot Kerkeraden en Synode.
Dan was aan de ox-de het voorstel
Brammen, om uit de statuten te ver
wijderen een artikel, waarin het den af-
deelingen vei-boden wordt op de verga-
deiïngen te spreken over de politiek.
De voorzitter zeide, dat dit niet voor
komt in de statuten, maar wel in art. 45
van het program. Het prae-advies luidt:
Dit artikel ongei'ept laten. Juist omdat
de Bond niet is een vereeniging van en
kel anti-rev. of chr.-hist., zou door de
politiek in den Bond te halen, zeer veel
verschil van opinie rijzen.
De afd. Brammen wilde hebben, dat
men zich op de vergadei'ingen helder en
klaar kan uitspreken over de politieke
richting, waar ook de andere werklieden-
organisaties zoo van links als rechts dit
doen, moeten wij met onzen mond vol
tanden staan.
Middelburg o.a. steunde met kracht 't
voorstel Brammen. Na de laatste Kamer
verkiezing is duidelijk de leemte gebler
ken, dat de Bond niet aan politiek doet.
D r. deVisser kon zich begrijpen, dat
men teleurgesteld is door den afloop der
verkiezingen, en zich thans verwijt, niet
aan politiek gedaan te hebben. Toch moet
de Bond zich hiervan onthouden.
De Bond moet niet doen aan actu
eele politiek, maar daarom wel aan
de algemeene politiek. Krachtens ons
eigen sociaal program moeten we over po
litiek spreken, maar we hebben daarbij
een vast beginsel.
En dat beginsel is, dat de zedelijke
kracht van een volk ligt niet in de
Vetten, maar in de krachtige ontwikke
ling van het particulier initiatief. En
daarom, wij behoeven niet aan actueele
politiek te doen, van ons gaat een kracht
uit, waannede hoe langer hoe meer re
kening wordt gehouden.
Daarvan is het resultaat nu reeds te
zien iir de Invaliditeitswet e.a. En zijn
er nog broeders, die links stemmen dan
ligt dit aan de onkunde, niet van de
actueele politiek, maar de onkunde van
onze eigen beginselen. Die de Chiïsibeliji-
ke beginselen' kenden, vonden deze be
lichaamd in de wetten van minister
Talma. Broed eis, zoo eindigde spr., zij
ten allen tijde Christelijk-sociaal.
Daarna verliet Dr. de Visser de vei-
gadeiïng, nadat hem door de aanwezigen
was toegezongen Psalm 1214.
Na behandeling van nog een paar min
der belangrijke zaken werd de 19de jaar
vergadering gesloten.
De rij der winterlezingen in de Bogard-
zaal werd gisterenavond geopend.
Prof. De Zwaan, hoogleeraar te Leiden,
trad op met een rede over „de gedachte
niswereld van Paulus' hoorders".
I i i i i i|
Spr. begon met er aan te herinneren,
hoe moeilijk het voor iemand na 2000
jaar zou zijn, een brief van thans, han
delend over een godsdienstig onderwerp,
volkomen te begrijpen. Hij zou, dan goed
op de hoogte moeten zijn van de levens
wijze dier menschen, van hunne opvat
tingen, van het Protestantisme in die da
gen. Zoo ook gaat het met het lezen
en veistaan van de brieven van den Apos
tel Paulus, die in groote, i'orsche trek
ken schreef.
Moeilijk alzoo is het ook, zich in den
vreemde, in het verre Oosten b.v. zich
voor den inwoner duidelijk, verstaanbaar
uit te drukken, daar hunne gedachten-
wereld weer anders is dan de onze. Hun
voorstellingsvermogen ivijkt vaak geheel
af Van het ojxze. i
Begrippen, die voqr ons Europeesch
denketi heel helder zijn, zijn dat vaak
voor den Oosterling niet. Een enkel woord
in een vreemde gedachtenwereld kan een
reeks van gedachten wekken, geheel ver
schillend van die, welke we op het oog
hadden. Zoo is b.v. de gedachtenwereld
van den Animist, wait de Verlossing aan
gaat, geheel anders als die bij den Chris
ten.
Spr. wil thans over het oriëntalisme
van Paulus' tijd het een en ander zeggen.
Wij zien jn onze gedachte de aarde
als een heel klein bolletje, dat otm de
zon draait. De zon beweegt zich dan
weer om een middelpunt, dat gehoorzaamt
aan den invloed van twee sterrenstroo-
men. Zoo wordt de oneindigheid bij het
zien der gansche sterrenwereld tot een
schrik. De gedachte, hoe nietig de mensch
is in 't gezicht dier oneindigheid, zou hem
als tot wanhoop kunnen brengen.
Ook in Paulus' dagen stond het heelal
vijandig tegenover den mensch. Voor hem
was de aarde het middelpunt, waarover
zich welfde een doorschijnende koepel,,
waaraan de maan bevestigd .was. Boven
deze was weer een koepel, waaraan de
zon was gehecht, hierboven meerdere koe
pels met de sterren. Het bovenste gewelf
was van vuur, .waarin de Godheid zer
telde.
De menschelijke geest was voor den
Griek van een vuurachtige substantie. De
stoffelijke dingen waren alle min of meer
geestelijk. Boomen, b.v. werden bewoond
door geesten. De schitterende planeten,
aan den hemel stelden groote geestes
krachten voor. Onze aarde lag onder de
werking dier bposaardige machten. De
grondstelling van het oriëntalisme is al-
zoo het pessimisme. Daar tegenover ver
toonde zich de reactie.
De mensch is een denkend wezen; hij
laat zich niet veipletterenhij heeft in
zich een adeldom, die hooger staat dan
de brate overmacht eener boosaardige
werkelijkheid.
Na de pauze behandelde spr. enkele
stellingen, waarover de philosofen van
die dagen het vrijwel eens waren
„1. Het menschelijk, lot wordt be-
lieerscht door een praedestinatie en daar
aan t,e ontkomen is verlossing.
2. Verlossing wordt verkregen door
kennis.
3. De mensch is een samengesteld we
zen, dat iöe sterk aan een hoogere we
reld verwant is.
4. God is de opperste abstractie, de
rustende eenheid.
Het duidelijkst komt het pessimisme
van het oriëntalisme uit in het begxip
van de ellende eu de verlossing des men
schen. De praedestinatie lag voor de wijs-
geeren opgesloten in het materialisme.
In den godsdienst was in die dagen
een groote verandering gekomen. Vroe
ger hadden de Grieksche staten alle een
particuliere godheid. Toen Alexander de
Groote 'die Giieksohe wereld uitbreidde,
kwam er uil het Oosten een gods
dienstige beweging, die een einde maakte
aan dit veelgodendom. Er ontstond een
natuur-godsdienst.
Met de lagere wereld was het anders
gestemd. Over ieder der zeven hemel
koepels heersclite één groote, machtige
geest. De hemelvuren boven de koepels
hadden machtigen invloed op de aarde,
ook op de geestelijke verschijnselen. Het
lot van den mensch hing af van den
planeet, welke bij zijn geboorte bovenaan
