No. 294 1913
Maandag 15 September.
27e Jaargang
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
te pachten
nolsWÉr
GHR1STEUJK-
HISTORISCH
AND,
1EID
een, 20QO paD.
ken, Vloer- en
i Ramen, Deu-
ut, enz., staande
eer" te Nieuw-
>k te bevragen
Segeerssingel.
van vijf of
iren
75 CeDtiaren
ngsche weg, ia
'en C. Boogert.
weiland van te
m op Donderdag
wmds tusschen
Consistorie van
ente te Aagte-
OP
irkpaard,
OTP
gstveulen,
geboden
d~ÖT~
iecht
knecht,
etterzetters
erjongen
Dl
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bericht aan de abonné's
van ons blad.
Onze Oost en de Waarheid.
Uit de Pers.
Binnenland.
Uit de Provincie.
ilbosch 1918.
erkeraad,
ODDE, Diaken.
5, 6 en 7 jaar,
Driewegen.
Biggekerke.
3ulppostkantoor.
MATTHIJSSE,
November
enshuis, bij N. J.
St.Joosland.
jdhulp gevraagd,
sker ke.
S.J.DE JONGE-
rukkerij, Goes.
LUIJS, Varkens-
)ctober
kan, hoog loon.
ke
ember
gergezin. Brieven
ma F.P. D'HUIJ,
FJ.
gezin met 2 kir.-
i Dienstbode.
Loon f 2,25 en
>ON Jr.,
98, Botterdam.
LEGRAAF".
derd des Maandags)
Antwerpen voorm-
boot
-ZI1RIKZEE.
r 1918.
dagalflks vm. 7.30
dagelijks vm. (be-
n dan 6,30) 7,30 en
>tdi«Bit
slb-rotterdam.
ir 1613.
des Zondags) van
van Middelburg vno.
ma. 8 uur. 'sMaan'
m. 7,— uur.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
In de jongstgehouden aandeelhouders
vergadering van DE ZEEUW is beslo
ten, met 1 October a. s. ons blad in
vergroot formaat, en, voor wat sommige
rubrieken aangaat, in kleinere letter
gedrukt, te doen verschjjnen.
Reeds lang bestond hieraan behoefte.
De beperkte plaatsruimte was menig
maal een beletsel om de verschillende
verlangens onzer abonné's tot hun recht
te doen komen.
Door dezen maatregel zal het dan nu
mogelijk z\jn dat in verschillende ru
brieken, meer dan tot nu toe mogelijk
was, aan de wenschen van het lezend
pnbliek beantwoord wordt.
Meer dan te voren zal ons blad, dank
zjj deze uitbreiding, voor het gansche
gezin het blad kunnen zijn, waarin men
niet tevergeefs zijn in- en voorlichting
zoekt. Het staatkundige gedeelte zal
beter verzorgd worden; de buitenland-
sche overzichten zullen geregelder wor
den opgenomen; de rubriek nieuwstij
dingen wordt uitgebreid; en aan de
gebeurtenissen van den dag zal meer
de aandacht gewijd worden.
In verband met deze uitbreiding van
ons blad wordt de abonnementsprijs met
vijf en twintig cents per kwartaal ver
hoogd. De abonnementsprijs van ons blad
wordt derhalve na 1 October fl.50 per
kwartaal.
De uitgevers van ons blad vertrouwen
dat onze abonné's ter wille van boven
genoemde verbeteringen zich deze be
trekkelijk kleine verhooging van den
abonnementsprijs zullen willen getroos
ten.
En de redactie zal zich beijveren om
de meerdere plaatsruimte, waarover zij
te beschikken krijgt, dienstbaar te
maken aan het belang en liet genoegen
der lezers en lezeressen, zoo oud als
jong.
Zjj, die zich met 1 October a. s. op ons
blad abonneeren, ontvangen het tot aan
dien datum GRATIS.
Onder de factoren die men in en vanuit
Indië tegen ons vorige kabinet heeft uit
gespeeld, komen voornamelijk deze twee
naar vorende Kerstening van Indië en
de Sarèkat Islam.
Onder kerstening van Indië wordt dan
niet verstaan de gemoedelijke arbeid der
Zending voor dezen toch hebben de
Indische ambtenaren in den regel nog wel
eenig respect maar een tiranniek fana
tiek gebruikmaken door de regeering van
haar macht om Indië met geweld Christe
lijk te maken.
Nu is de beschuldiging in laatstge
noemden zin genomen, een onjuistheid,
tegen de verbreiding waarvan niet genoeg
kan worden geprotesteerd.
Reeds tijdens de verkiezingen heeftin
De Nederlander de oud-Resident van Ma-
doera, de heer Fokkens, in een lezens
waardig opstel duidelijk aangetoond, dat
de beweerde „kerstening van Java" een
voudig een verkiezingsleugen was van
een gewetenlooze Indische pers.
Een oud-O.-Indisch ambtenaar, de heer
Z. de Beyl, maakte zich van deze ten tolk,
toen hij in een vrijzinnig blad De
Nieuwe Rotterdamsche Courant gewaagde
van „de beruchte pasar-ordonnantie, die
dessalieden deed vragen, of men den gek
®>et hen stak; en de even gevaarlijke
priutah der Zondagsheiliging, waarbij
den Mohammedaanschen landbouwer
verboden wordt op den Zondag zijn sawab
te bewerken".
Deze beschuldigingen, hoe ook in een
Vorm gekneed welke indruk moet maken
Jtrekking (Vederl.)
wegens de paar Javaansche woorden die
er in voorkomen, zijn onjuist. Waren zij
juist er zou van (gedwongen) kerstening
van Indie sprake kunnen zijn. Doch, zij
zijn het niet.
De Mohammedaan kan op Zondag zijn
werk blijven doen. De Europeaan kan
zijn Zondag vieren zooals hij wil. Feeste
lijkheden, zelfs publieke, mogen op Zon
dag blijven plaats hebben. Alleen offici-
eele bemoeienis met publieke feestelijk
heden werd verboden en opgedragen werd
aan de landsdienaren om geen officieel ge
tinte openbare vermakelijkheden onder
kerktijd te doen houden.
Ziedaar allés. Zooals blijkt uit de Zon
dags-circulaire, waaraan wij het onder
staande, door De Ned. gepubliceerd, ont-
leenen
„Het niet eerbiedigen van den Zondag
door de Overheid, welke eene Christelijke
natie vertegenwoordigt kan allerminst
strekken om aan Heidenen en Moham
medanen eerbied voor ons karakter en
onze overtuiging in te boezemen.
In verband met een en onder heb ik
de eer, op last van den Landvoogd,
UHEd.G. mede te deelen dat het de be
paalde wensch van Zijne Excellentie is,
dat de landsdienaren zich zullen ont
houden van elke officieele semi-officieele
bemoeienis met feestelijkheden op Zon
dag, welke een publiek karakter dragen,
en dat hij publieke feestelijkheden op
Christelijke feest- en herinneringsdagen,
er voor worde gezorgd, dat gedurende
den kerktijd geen openbare vermakelijk
heden plaats vinden, gedurende dien tijd
althans aan de feestviering geen officieel
karakter worde gegeven."
En wat nu den tweeden factor aan
gaat de oprichting van de vereeniging
Sarekat-Islam aangaat, deze is al even
onjuist ter sprake gebracht. Door tal
van vrijzinnige bladen was beweerd dat
deze vereeniging is opgericht hij wijze
van reactie tegen het Christelijk gedoe
der regeering.
En nu kwam een man uit Java, die
daar geboren en getogen is en de bewe
ging van nabij kent, aan De Nederlander
dat al dadelijk tegenspreken
„Wat de liberale couranten bazelen
van die S. I. als gevolg van de kerste-
nings-politiek van bet Christelijk Mi
nisterie is eenvoudig klare onzin, omdat
die kerstenings-politiek alleen in de
verbeelding der beeren bestaat. Al zat
er ook een soc.-dem. ministerie, dan
zou de S. I. er toch gekomen zijn, een
voudig omdat het een der teekenen is
van de ontwaking van het volk. En
nu moet ik U eerlijk zeggen, dat ik
onzen Gouv.-Gen. bewonder in zijn takt
om de beweging te leiden in goede banen.
Dat is niet gemakkelijk. Laten we hem
dragen in ons gebed."
Dat is een andere toon dan die welken
de heer Pleyte, thans minister van ko-
koloniën, in zijn Amsterdamsche verkie
zingsrede te beluisteren gaf een andere
toon dan die welken de vrijzinnige pers
De Wereld voorop deed booren, als
onder meer dat men den gouverneur-
generaal zou terugroepen.
Trouwens die vereeniging welke dan
een godsdienstig-staatkundige zou moe
ten zijn, met een anti-christelijk rea-
geerende strekking is oorspronkelijk heel
wat anders geweest.
Immers „Sarèkat" is afgeleid uit het
Arabisch, en wil zeggenmaatschap,
vennootschap, enz. Oorspronkelijk is de
naam geweestSarèkat dagang, wat be-
teekent Handelsvennootschap. Toen is het
geworden Sarèkat dagang Islam dus Is-
lamietische HandehverecnlgiugTen slotte
beeft men ook dat „dagang" laten vallen.
Kan de vereeniging zich dan als een
anti-regeerings-vereeniging of tegen de
kerstening van Indië reageerende partij
ontpopt hebben?
Immers neen. Zij toch heeft 't zelve
verklaard niet uit reactie tegen ker-
stenings-maatregelen te zijn opgetreden,
maar als poging om blijvend te ont
komen aan invloeden als die der Chi-
neezen, welke nu jarenlang den Javaan
hebben uitgezogen en overbeerd.
Zeer zeker, de beweging vertoont een
geestelijk karakter; doch hierin is niets
vreemds. De Javaan is godsdienstig in
zijn diepste wezen. Al zijn doen en laten
wordt beheerscht door religieuse over
wegingen.
Zij staat naast die andere welke, als
Boedi-oetams bekend, bedoelt den in
lander verder te ontwikkelen. Want de
algemeene drang naar meer kennis die
alle volken van Azië drijft, heeft ook
den Javaan aangegrepen. Hij ondergaat
mede den invloed van Westersche cultuur.
Vandaar ook de vereenigiDg Sarèkat, die
den inlander ook maatschappelijk zoekt
los te maken uit de hem knellende
banden.
En nu heeft deze oplossing die zeer
haastig gekomen is, zich in korten tijd
zeer snel uitgebreid. En dit nu gaf aan
leiding om de vrijzinnige staatsmannetjes
en niet objectieve deskundigen, typen
v. Deventer en Marchant, aanleiding ver
band te zoeken tusschen dezen snellen
aanwas en het kabinet.
De vrijzinnigen trachtten zich van de
beweging meester te maken, doch de
wijl deze beweging een religieusen geest
vertoonde, althans van bet Islamitisch
godsdienstig besef niet te scheiden was,
lieten zij haar los, en waarschuwden met
een zie je wel, eerst was het economisch
zaakje, maar het drijven van het chr.
kabinet heeft het tot een godsdienstige
en daardoor hoogst gevaarlijke zaak ge
maakt.
En zoo kwam men algemeen tot de
conclusieIndië is in gevaarEen gods
dienstoorlog Dat heeft Idenburg, dat
heeft het kabinet Heemskerk gedaan
Waarheid is, dat Idenburg en het ka-
net Heemskerk niets hebben gedaan dan
voortzetten wat de vrijzinnige minister
Cremer reeds in 1899 begonnen was
de zending in onze Oost bevorderen.
Maar wat willen dan toch nu de vrij
zinnigen
Niets anders dan hetgeen zij al voor
Thorbecke's dagen hebben nagestreefd
de eenheid der natie, en hieraan moet
mede helpen de neutrale school. Hoofd
doel en hoofdmiddel moeten zijn ver
standelijke ontwikkeling, verzorging van
het hoofd. De wetenschap naar voren,
de religie naar achteren, terug tot in de
diepe schuilhoeken van het hart. Maar
zij vergaten dat uit het hart zijn de
uitgangen des levensen dat de gods
dienst, de zaak van het hart, zich uit
het persoonlijke noch uit het nationale
leven, ook niet van den Javaan laat
terugdringen.
Daarom staat de vrijzinnige levens
beschouwing zoo diametraal, middellijn-
lijk tegen de Christelijke over. Hier is
de antithese in al hare consekwenties.
Brengt de vrijzinnigheid den Javaan
alleen wetenschap, ontziet zij den Islam,
en wisselt zij handdrukjes met het mo-
hamedanisme, dan verheft zij den Javaan
niet. Dit vermag alleen het Evangelie.
En daarom kijken wij deze beweging
Salekat Islam niet onrustig aan, en zien
haar niet zoo ernstig in, als sommige
vrijzinnigen u willen wijsmaken er over
te denken.
Het onbesuisde dat de beweging op
't oogenblik kenmerkt zal wel wegval
len. Het is de uiting van een volk, dat
zich jarenlang terneergedrukt, miskend,
en uitgezogen geacht heeft. Wij mogen
derhalve den uitslag rustig afwachten.
En zijn nieuwsgierig of het nieuwe kabi
net dat ook zal doen.
15 Sept. 1913.
Een liberale meerderheid is sinds 1888
nooit anders dan vrucht van knutselwerk
geweest.
Wat hen in de macht hielp, en hield,
was partijdige districtsindeelingnooit
na de uitbreiding van het kiesrecht de
keuze van de meerderheid onder het
kiezersvolk.
Zelfs in Juni jongstleden was dit nog
zoo. Standaard.
Het blijft toch altijd maar eenigszins
zot klinkenTreub, de tegenstander van
Staatspensioneering door de actie der
voorstanders van Staatspensioneering op
het kussen gekomen.
Nou maar, meesmuilen de oud-libe
ralen bij monde van de N. Rott. Crt.,
Treub behoeft nu juist niet als tegen
stander van staatspensioneering dan wel
als tegenstander van de bureaucratie
daar te gaan zitten.
Want Talma was toch maar een echte
bureaucraat. Hij wilde maar getrouw de
arbeidersbelangen van uit de ministri-
eele en andere bureaux laten regelen.
Terecht herinnert tegenover deze be
wering De Rotterdammer aan een uit
drukking in de Kamerrede van mr.
Treub op 17 Oct. 1912.
Na zijn vrees te hebben uitgesproken
dat die bureaucratie wel een hebbelijk
heid zou zijn van alle opvolgende minis
ters van arbeid, gaat mr. Treub voort
„Ik heb den indruk gekregen, dut aan
het geheele Ministerie van Landbouw en
speciaal aan de ajdeeling Arbeid het
Inbegrip van bureaucratie er zoo diep inzit,
dat als er een volgende Minister komt
J in plaats van den heer Talma, wij toch
niets anders zullen krijgen en dat deed
de deur bij mij dicht. Ik ben over
tuigd, dat, wanneer wij moeten krij-
gen eene reorganisatie van het Mini
sterie van Landbouw, welke Minister
er ook zit, die even bureaucratisch zal
blijven en men even weinig besef zal
hebben van de noodzakelijkheid, om
de krachten in het volk levende, voor
deze belangrijke zaak te gebruiken.
Altijd zal men van uit het Ministerie
[den opzet krijgen: de ambtenaren
moeten het doen, die zijn per slot van
rekening de eenigen, die dat kunnen."
Wij cursiveerden den volzin waar het
hier op aankomt. Ons dunkt, er blijft
niet veel over van der oud-Liberalen
verwachting dat mr. Treub het nu, als
minister, zal opnemen tegen datgene
waartegen hij als Kamerlid zoo vaak
getoornd heeft.
En ons dunkt ook dat minister Treub
nog wel eens zuchten zalhad ik van
mijn leven maar wat minder gesproken
en geschreven, ik zou er nu niet zoo
mee zitten 1
Staatsraad mr. Heemskerk.
De Standaard driestart
De voordracht van den Minister van
Binnenlandsche Zaken tot de benoeming
in zijn plaats in die van wijlen mr. Asser,
van professor Jitta en mr. Heemskerk
mag een gelukkige heeten. De Raad van
Staten had, als we ons zoo mogen uit
drukken, na het zoo betreurde afsterven
van mr. Asser, volkenrechtelijke verster
king noodig, en in beide benoemingen
is die versterkt. En evenzoo doet 't
aangenaam aan, dat, waar twee leden
van liberalen huize uit den Raad uit
vielen, dit blijkbaar geen beletsel is ge
weest, om één van deze beide zetels aan
een man van Rechts toe te wijzen. Het
tegendeel van exclusivisme.
Dat er desniettemin, niet in deze be
noeming, maar in de aanvaarding ervan,
iets is, dat ons leed doet, behoeft wel
nauwelijks opgemerkt.
De afgetreden President-Minister moest
niet gaan schuilen in een College dat
slechts mét gesloten deuren vergadert.
Zijn plaats was in de Tweede Kamer,
en voor onze Club in die Kamer zou
zijn optreden geen weelde zijn geweest.
Het is zoo, er had in de Tweede Ka
mer een plaats voor hem moeten ge
maakt zijn. A2
Dat dit niet geschied is, kon eerlang
wel eens de Club meer dan het nieuwe
lid van den Raad van State berouwen.
De Rotterdammer wijdt er o. a. het vol
gende aan:
De benoeming van onzen oud-Minister
Heemskerk in den Raad van State zal
met gemengde gevoelens door de belang
stellende vrienden zijn vernomen.
Verblijdend is de gedachte, dat in dit
hooge college deze trouwe voorman zijn
woord van gezag zal spreken en mee
invloed op den gang van 's lands wetge
ving blijft oefenen. 42
Ook stemt het aangenaam dat het Ka-
binet-Cort van der Linden bij een zijner
eerste benoemingen aldus ook bekwaam
heid en ^geschiktheid in den tegenstander
weet te waardeeren.
Al mogen dus met dankbaarheid
lichtpunten vermeld, toch ontbreekt
waarlijk bij deze benoeming de schaduw
zijde niet.
Heemskerk's benoeming in den Raad
van State komt op een hoogst ongelegen
tijdstip.
Zij beduidt toch, dat in de komende
parlementaire periode in onze Tweede
Kamer Mr. Heemskerk de antirevolutio
nairen niet zal leiden.
Dat dit voor de ontwikkeling onzer
kracht een gevoelig verlies is, zal worden
verstaan.
Heemskerk paarde aan een bezonken
wijsheid een politieken speurzin, als
slechts den geboren parlementariër ken
merkt.
Heemskerk, al zal hij in het actieve
politieke leven voor de toekomst onge
twijfeld een beteekenende rol vervullen,
blijft thans uit de Tweede Kamer.
De antirevolutionaire Kamerclub blijft
zonder leidende kracht. De antirevolu
tionaire Kamerclub ieder voelt het
heeft versterking noodig. Die versterking
is gemakkelijk te bekomen. We hebben
hoogstaande reserve.
Wie denkt niet aan Talma, aan Colijn,
aan De Waal Malefijt? Spoedig hopen
wij te kunnen melden, dat ook door een
onzer zittende Kamerleden aan hen ge
dacht is.
De Ziektewet. Naar Het Volk meldt,
had minister Talma in het begin van
Augustus het initiatief genomen tot sa
menstelling van een commissie, welke
der regeering van voorlichting zou die
nen bij het nemen van maatregelen ter
uitvoering van het bepaalde in eenige
artikelen der Ziektewet, die regelen be
vatten betreffende de erkende bijzondere
kassen. Vier organisaties, het Neder-
landsch Verbond van Vakvereenigingen,
de Christelijk Nationale Werkmansbond,
het Alg. Nederlandsch JWerkliedenver-
hond en de Federatie van de diocesane
R. K. Werkliedenbonden waren uitgenoo-
digd een lid voor deze commissie aan te
wijzen.
De opvolger van minister Talma heeft
thans evenwel aan deze organisaties me
degedeeld, het instellen van de commis
sie in nadere overweging te hebben ge
nomen, en dat althans voorloopig een
zoodanige commissie niet zal worden be
noemd.
De jaarvergadering van de Ver. tot
Chr. verzorging van krankzinnigen in
Nederland wordt 25 September a. s. te
Amersfoort gehouden.
Middelburg. Uit het verslag der Pro
vincie Zeeland over 1912 blijkt dat door
wijlen den heer J. P. Fokker te Middel
burg aan de „Vereeniging tot bezoeken
