No. 262 «913
Vrij da- 8 Augustus.
,27e "Jaargang
IIIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
eHRISTELIJK-
HISTORISCH
EERSTE BLAD.
-BURG.
Rammen.
erenknecht
de KnêchT~
f|
am Vakman,
Dienstbode.
feite DfeslMt,
Godsdienst en Vrijheid.
Uit de Pers.
aarvan een geschikt
Te bevragen D17
e r k e.
uit zes),
>nden aan
inge ziekte terstond
DE BUCK, Zuster-
Oostkapelle, vraagt
der tegenwoordige
J. A. KRUIJSSE-
neldinge, met 1 No-
jaar, groote wasch
lve des Zondags) van
11 van Middelburg en
8,45. 's Maandags van
|uur.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
te koop,
O O P
Wolf aartsdyh.
stond
STEKETEE, Drie-
)E DREU, Landbou-
s d ij k.
rimiierniiiiKtetlii
J. VAN DOORN te
TELEGRAAF".
913.
onderd des Maandags)
■an Antwerpen voo;m.
~a »t „SCHSLDI"
-Rotterdam,
as 1918.*);
Woen.20 8,12,—
Dond.21 6,30 1,—
Vrfld. 22 8,30 12.—
Zater.28 9,— 12,
Zond. 24 6,30 1,-
Maan.26 9,- 12,—
Dins. 26 8,80 12,—
Woen.27 8,30 12,-
Dond. 28 6,30 1,—
Vrfld.29 8,30 10,30
Zater.30 9,— 11,30
Zond. 31 9,30 10,—
stal achter een datnm ii
eshot twssde getal ii
lam.)
ootdiemt
IDELB-ROTTERDAM.
stus,1913.
0 r b 0 01
tG—ZIERTKZEE.
stustl913.
irg dagelijksvm.7,30;
5,15; op werkdagen
e e op Zon- en op Don-
op andere werkdagen
dagen nam. 5,uur;
i.3,15.
ester-öcljrlöe
1913.
0}i) 3,43 e) 6,35 d)
a) 410 c) 7,05
1,2.15 a) 5,05
3,43 6,35 d) h)
0 tantes na vertrek
karka n. Nsum* v». 8,50
sns, Boriselen en Neuzen
reskeni tan hoogst#
anten wachten.
joot van; 10,45 uit Neuzen
heden tot e met 31 Aug'
oes.
1 1 1 1 v «SB!
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers„0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
11.
Slot.—
De vrijheid is in de handen van het
liberalisme niet veilig. Al vroeg in de
vorige eeuw is dit aan het licht gekomen.
Toen in 1813 ons land bevrijd was van
de Fransche overheersching en Willem
I op den troon zat besloten de liberale
raadslieden der Kroon den Koning te
adviseeren om ook de zaken der Her
vormde Kerk weer in orde te brengen,
die geheel ontredderd waren, dank zij de
berooving harer goederen, en die der
RoomBche kerken en kloosters, gelijk dit
op groote schaal in het Napoleontische
tijdperk had plaats gehad.
Doch waarom moest nu juist de over
bid dit doen -
Er bestaat nog altijd een officieel stuk
uit die dagen dat een schandstuk is voor
de Liberale Partij. Dit stuk is nog altijd
(e vinden in het Rijksarchief, terwijl o.a.
een afdruk te vinden is in het boek van
De Bosch Kemper, Staatkundige gedach
ten, Letterkundige bijlage, blz. 524.
Dit stuk is door een zekeren W. Keij-
ser ingediend bij den Raad van State
en heeft tot titelAdvies over de ont-
mrpen, net op de Kerkgenootschappen11.
Hierin wordt o.m. gezegd dat de koning
k benoeming der professoren aam zich moest
Elke kerk Gereform., Roomsch-Kath.
1 Luthersohen, benoemen zelf hun pro-
1. Dat is zooals 't behoort. Maar
dit advies zal niet de Herv. Kerk
I zelf, maar de Koning voor haar de pro-
fessoren benoemen.
Met die benoeming zal dan de Koning
grooten invloed krijgen op het kerkge
nootschap. En het doel is dan ook om
Mt Liberalisme in de kerk te steunen.
MM bij die benoeming moest de Koning
te rade gaan met den Raad van
State. Want als de Koning dit alleen
wed, zou dit wel eens gevaarlijk kunnen
worden als 't gezag in handen kwam van
""1 zwak koning of wat nog erger is in
wen van een koningin,
de daarop volgende jaren is heter
j»eter op geworden.
"ij nemen de jaren 1833 en volgende
tot voorbeeld de jaren der Afscheiding.
I "'gemeen was_ toen de meening onder
I uberalen, zoowel de conservatieven
als de vooruitstrevenden die zich door
oen grooten Thorbecke lieten voorlichten,
de Afgescheidenen moesten ver
volgd worden.
Natuurlijk waren er liberalen die, met
toen van Prinsterer, de vervolging der
j'êescheidenen, aan het staatsrecht ge-
totet, afkeurden.
,1 .8 in den laatsten tijd heeft de vrij-
nmgheid, voor wat de praktijk harer
en aangaat, getracht de mede-ver-
i ,f Woordelijkheid aan de vervolging der
W' n'deuen van zich te schuiven.
le Groens „Maatregelen" kent, beseft
ongerijmde daarvan. Ook een onver -
hberaal uit den lateren tijd heeft
vriiK°'j va.n »ve^e liberalen" tegen de
i' ei(i °P dit punt onbewimpeld erkend.
m.j "V( Pers" schrijft H. P. Abrahams
«acteur der Midd. Crt. blz'. 369
Rge 22 over Donker Curtius
fadSr - *n was hij opgetreden ter
bawl!) TOn Ge rechten der afgeschei-
Ge wijze waarop de ijve-
Mm m,i urine handelingen werden be-
"dj vond bij hem scherpe afkeu-
°eu ds. Scholte voor den Hoogen
was gedaagd, baarde het niet wei-
dat Donker Curtius zich met diens
J |1| r\
1 Jt mi d. Kamp haalde dit aan In Wip
llo'er uh k r'<e' en Git jaar te Axel; wij nemen
E® desbetreffend vetilag in L u c t o r
verdediging belastte, ten spijt der afkeu
ring vam vele /liberalen,verdedi
gende een reeds vooruit, zelfs door de
synode, waarvan zijn eigen broeder pre
sident was, als verloren geachte zaak".
Deze erkenning van die zijde behoort
in 't geheugen bewaard te blijven.
Doch ook op het gebied van het onder
wijs heeft het liberalisme de vrijheid
pooit aangedurfd.
Heel de schoolstrijd, vanaf 1848, is
daar, om dit te bewijzen.
Reeds in .de Grondwet van 1814 kwam
het uithet onderwijs werd niet slechts
een aanhoudend voorwerp jvan de zorg
der regeeringrü bracht het onder haar
beheer. Vroeger was het steeds onder het
toezicht en de leiding der kerk doch dit
kon thans, dacht men, niet meer, men
vreesde voor de onderscheidene gezind
heden eigene scholen te zien stichten.
En terwijl men het onderwijs van de
kerk losscheurde, bond men het vast
aan den Staat. Ziedaar in haar grond
trek de „liberale" vrijheid. Hoe lang
duurde het niet eer de bemoeilijking van
Overheidswege van eigen schoolstichting
door particulieren, werd aangeheven. En
toen eindelijk de vrijheid om eigen scho
len op te richten door den vrijzinnigen
wetgever werd verleend, bleek dit eene
vrijheid als die van den vogel op de kruk
te zijn; want de vrijheid werd wel ver
kend, doch het subsidie daartoe noodig,
niet toegestaan.
Over het jaar 1878 zwijgen wij in dit
verband. Het is het jaar, waarin Kap-
peijne de scherpe resolutie wist door te
drij vendat wil zeggen de schoolwet
aannemen deed, die de nekslag voor de
vrije school worden zou.
Dank zij menschelijkerwijs gespro
ken de actie der Christenouders van
dien tijd, onder leiding van de mannen
der Unie, Een School met den Bijbel, het
drietal, thans nog in leven De Savornin
Lohman, Pierson en Derksen, is het oog
der natie opengegaan voor de schande
lijke aanranding der vrijheid door het
liberalisme gepleegd, en werd in 1889
de band een weinig losser gemaakt voor
de vrije school. De rechtsgelijkheid werd
in dat jaar wettelijk vastgelegd, doch het
was voor volgende kabinetten bewaard
gebleven op de door Mackay getrokken
lijn voort te varen. Maar nog is de vrij
heid van onderwijs niet volkomen. Nog
spartelt de vrijzinnigheid tegen.
De jongste verkiezingen in het teeken
der vrijheid gestreden, wijl het om de
volkomen vrijheid van onderwijs ging,
brachten opnieuw aan het licht dat, kwam
het eenmaal nog eens in hun macht te
staan ons de vrijheid van onderwijs te
ontnemen, de liberalen, door de socialen
geholpen, zich niet zouden ontzien, ons
wederom van die vrijheid te berooven
of die vrijheid aan allerlei beperkingen
te onderwerpen.
Men ziet het nu weer met het eischen
van waarborgen voor degelijk onderwijs
op de vrije scholen.
Men vergeet dat dezelfde waarborgen
die van de openbare school worden ge
vorderd, ook door de vrije school wor
den geleverd.
Wij brengen ze hierbij volgaarne nog
even in herinnering.
1. Akten van bekwaamheid der on
derwijzers.
2. Maximum aantal leerlingen per
onderwijzer.
3. Vakken van onderwijs.
4. Minima der voorgeschreven sala
rissen.
5. Pensionneering van invalide- en
oude onderwijzers.
6. Verbod van nering of bedrijf.
7. Rooster van lesuren.
8. Rijksschooltoezicht.
9. Bewijzen van zedelijkheid.
Verder nog de lijsten en staten, die
op vaste tijden en bij elke voorkomende
gelegenheid moeten worden ingediend
bij de autoriteitende verplichting om
te allen tijd desverlangd alle mogelijke
inlichtingen te verschaffen aan Rijks- en
Gemeentelijk schooltoezicht.
Maar de vrijzinnigheid vordert nog
een waarborg. Zij wil namelijk den voor
standers der vrije school opleggen de
verplichting der schoolbesturen om het
leerplan te doen goedkeuren door gemeen
tebestuur en schooltoezicht. En hierin nu
zullen de schoolbesturen nimmer bewil
ligen; want dat zou wezen de zenuw
onzer kracht doorsnijden, dat zou zijn
het Christelijk onderwijs onmogelijk
maken. Het leerplan voor de Christelijke
school zullen wij nooit aan de goedkeu
ring der autoriteiten (meerendeels vrij
zinnigen onderwerpen. Deze laatsten
toch zullen b.v. het bijbelsch onderwijs
uit het leerplan schrappen, en de Chr.
school zou daarin hebben te berusten
op straffe van het subsidie, en der voor
waarden van haar voortbestaan, te ver
liezen en zou terugzinken tot den rang
van neutrale overheidsschool.
Het recht tot vaststelling van een
beschikking over het leerplan der vrije
school, blijve het recht dier school alleen,
hoe ook de vrijzinnigheid dit recht
moge behagen.
De Vrijheid in zake Kerk en Godsdienst,
in zake School en Onderwijs is onder vrij
zinnig beheer niet veilig. Het geldt voor
een deel ook van de Zending.
Wat is de groote fout van 't liberalisme
steeds geweest, ook ten aanzien van het
beheer onzer Koloniën
Dat het geweigerd heeft het Woord
Gods zijn vrijen loop te laten.
Uitlatingen als van v. Deventer, Zeger
de Beyl en andere Indische specialiteiten
zeggen ons dat het liberalisme van nu ook
in dit opzicht nog niet van de vaderlijke
zede is ontaard.
Het is in Nederland en Indië in alle
liberale geschriften tijdens de jongste ver-
kiezings-campagne herhaaldelijk uitge
sproken, dat den gouverneur-generaal de
kerstening van Indië moet worden belet
zelfs de liberale N. Rott. Courant jubelde
bij de overwinning van concentratie en
sociaal democraten, dat het kerstenen van
Indië nu wel zou ophouden.
Zoo blijkt, dat ook nu nog niet wordt
aangedurfd de onbelemmerde prediking
van het Evangelie. En gelijk het libera
lisme hier te lande den godsdienst wil
terugdringen tot de binnenkamer, zoo wil
liet in onze Oost de Zending verbannen
naar de heidensche eilanden, omdat het
den vrijen loop aan het Woord onzes Gods
niet gunt.
Wij hebben achting voor die enkelin
gen in de vrijzinnige partij groepen, welke
de zorg voor den godsdienst, de bescher
ming van de vrijheid het best aan die
partijgroepen toevertrouwd aChtende
Roëlls die niet ongevoelig zijn voor de
vrijheid van onderwijsde Holwerda's,
die met hun „Kunnen wij niet anders
worden hun geestverwanten van hunne
zucht tot tirannie te genezen de Cremers
die hun gaven en genegenheden voor de
Zending veil hebben. Hen spreken wij
dan ook niet te na. Doch de massa, zoo
leiders alB geleiden, zij voelt niet genoeg
zaam voor anderer vrijheid, en vooran-
derer godsdienst, waar zij toch op haar
beurt eerbiediging van eigen vrijheiden
eigen godsdienst vordert.
Laat ons dit, vooral in de eerstkomende
jaren wèl in het oog houden. En bij de
viering der Onafhankelijkheidsfeesten
niet uit het oog verliezen.
Vrijzinnigheid is nog geen vrijheidszin I
- 8 Augs. 1913.
Het gemeenteraadsverslag van Baar
land in de Zuid-Bevelandsche pers heeft
den sluier opgelicht van een quaestie,
die, wat ons betreft, wel een doodgewoon
dorpsquaestietje mag blijven. Toch ver
oorloven wij ons te vragen of de burge
meester, de blijkens bedoeld raadsver-
slag in de Goesche Crt. van 2 Augustus
buiten zijn boekje ging, er in de vrij
zinnige pers wel zoo goed zou zijn afge
komen wanneer hij, in plaats van libe
raal, man van rechts ware geweest.
Immers uit het verslag blijkt dat de
plannen ter wijziging van twee school
lokalen nog niet door den schoolopziener
waren goedgekeurd, en toch bereids
burgemeester Bruggeman, zonder de
wethouders er in te kennen, de verbou
wing volgens een der wethouders
geen gewoon onderhoudswerk aan
een timmerman in de gemeente had
opgedragen, met voorbijgang van diens
confrater, die ook aanspraak kon doen
gelden om dit werk uit te voeren.
De vraag mag gedaan of het niet nog
meer in j't financieel belang der gemeente
zou zijn geweest, indien dit werk onder
de beide timmerlieden te B. ware aan
besteed. In ieder geval ware dan de
schijn van onbillijke bevoordeeling ver
meden.
Gaarne willen wij, in navolging van
Baarlands vroede vaderen deze kleine
feil van den burgemeester met den
mantel der liefde bedekken; doch niet
dan na te hebben vastgesteld dat de
vrijzinnige pers haar beoordeeling van
het te Baarland gebeurde verzwijgt.
Zoo lazen wij tot nog toe ook in de
liberale bladen nog geen woord over de
secretarisbenoeming te Krabbendijke.
Dat een invloedrijk vader die zijn ambt
neerlegt gaarne zijn zoon in zijn
plaats secretaris gemaakt ziet, valt te
prijzenmaar men had toch van vrij
zinnige zijde, waar men zoo haastig is
met veroordeelen wanneer het een man
van rechts geldt, wel een zacht protest
mogen verwachten tegen de benoeming
van een jongeman die geen bijzondere
capaciteiten heeft getoond, niet zeer ge
lukkig schijnt te hebben gestudeerd en
geen examen voor het secretariaat achter
zich heeft.
Nu de vrijzinnige pers niet spreekt, be-
hooren wij 't wel te doen. En dan spre
ken wij als onze meening uit, dat, waar
zoovele jongelieden tijd en geld en studie
gewijd hebben om 't diploma voor gem.
secr. te behalen, het de voorkeur verdient
dezulken te benoemen, althans niet achter
te stellen bij hen die dit zware examen
niet hebben afgelegd. Het is geen nieu
wigheid, die wij hierbij verkondigen,;
immers hoogst bekwame mannen op het
gebied van gemeente administratie heb
ben er altijd zoo over gedacht en' ge
sproken.
Liberale klacht.
In de zeer vrijzinnige en anti-cleri-
cale Nieuwe Arnhemsche Courant schrijft
„Peregrinus"
„Tot wie uitgaat de deernis van mijn
hart, dat is de Nederlandsche kiezer.
De arme.
De beklagenswaardige. Hij heeft zich
immers zoozeer verheugd.
Hij heeft gestreden.
Z'n adem verbruikt om bijtijds te ko
men aan het stembureau, tusschen acht
en vijf uur geopend.
Wat-al heeft men hem beloofd 7
Algemeen kiesrecht. Uitbreiding van
het artikel in de Invaliditeits- en Ouder-
domsverzekering, waardoor immers zoo-
velen in de lex Talma uitgesloten nu
zouden worden beweldadigd
Hij overwon, mijn arme kiezer.
Hij zegevierde.
Hij stortte tranen van vreugde. Van
trots en van glorie. En thans
De débftcle
De allerdroevigste, nat ziet hij voor
zich 7
Wat antwoordt de „wachter" op zijn
vraag „wat er van den nacht is 7" nu
dan eindelijk, 't gaat gloren om de
kimme 7
Wat aanschouwt de arme 7
Niets, wat hem kan sterken of troosten.
De troepen, onder een nieuwe vlag, die
het regeeringskasteel bestormen, zijn af
getogen.
Kaal, leeg, troosteloos is de vlakte.
Van de tinne waait nog altijd de oude
Rechtsche vlag.
Tot hoe-lang 7 Zal men straks
wanneer de Koningin genoodzaakt zal zijn
nogmaals een beroep op het kiezersvolk
te doen, nogmaals lust, moed, animo
kunnen wekken om de rondjes zwart te
maken op de blokjes 7
Zal er niet onder het toch-al zoo lak-
sche Nederlandsche kiesvolk de jam
merklacht gaan van„Och, waartoe 7"
In trouwe, ik vrees met zeer grooten
angst.
En ik gevoel weemoed bij de gedachte
aan den uitslag van den oogst, waar met
zéóveel hartstocht en ijver gezaaid
werd..."
(Dat klinkt anders dan de triomfkre
ten, die opgingen daags na den verkie
zingsdag, voegt Het Centrum hieraan toe
De roode vaan in de mist.
Profeten zijn zeldzaam. Profeten wier
voorspellingen bewaarheid worden, zeld
zamer. Profeten die beleven dat hunne
voorspellingen uitkomen, het allerzeld
zaamst.
Zulk een allerzeldzaamst man is Zijne
Excellentie Minister Heemskerk.
Wat heeft de vrijzinnige Thomas ge
lachen, gelachen toen de Minister het po
litieke uitzicht na een eventueele neder
laag der rechterzijde vergeleek met
een roode vaan in de mist.
En nu? Hoor het elegisch geklank
van het Hoefijzer, des Handelsblad's Hoef
ijzer.
„De toestand, waarin onze binnenland-
sche politiek thans is geraakt, is er een
van .volslagen onklaarheid, van dichten
mist.
Naar alle kanten is het politieke uit
zicht kort en vaag.
Ais in den mist."
Laat ons het Hoefijzer, dat zooveel bij
droeg om den Concentratie-knol la belle
attaque mogelijk te maken, een weinig op-
vijlen.
De mist is er helaas grijs, vochtig, en
ongezond.
Maar de roode vaan is er, gelukkig, ook
nog I Ned.
KOLONIËN.
De Sarekat Islam. De Javab. meldt,
dat de beslissing omtrent de gevraagde
goedkeuring der statuten van de Sarekat
Islam thans gevallen is. De regeering
heeft besloten tot onthouding der goed
keuring aan de groote vereeniging, maar
is bereid om verzoeken tot erkenning
der plaatselijk werkende vëreenigingen
in gunstige overweging te nemen.
Wat het ledental der Vereeniging be
treft, lezen wij, dat er momenteel 300.000
leden zijn tegen 90.000 in Februari van
dit jaar. Daarbij mag niet uit het oog
worden verloren, dat in de laatste 3
maanden zeker 200.000 personen, die zich
als leden wilden doen inschrijven, wer
den afgewezen. Solo heeft het grootste
ledenaantal, dat op ruim 30,000 wordt
geschatdaarna komen Batavia met
26.000 leden, Cheribon met 23.000, Se-
marang met 17.000 en Soerabaja met
16000 leden.
Dat de vereeniging nog groote plannen
heeft, kan blijken uit de mededeelingen
van een der voormannen, die sprak van
de oprichting eener maatschappij met
eeri' kapitaal van 5 millioen.
Weer uit een anderen hoek vernemen
we, dat men een fancy-fair wil organi-
seeren ten bate van de oprichting eener
Meisjesschool.
Intusschen is het niet van belang ont
bloot, om kennis te nemen van wat een
reiziger in de derde klasse van deri uit
Semarang naar Solo vertrek kenden trein
van eenige hadjis vernam over den Sa-
rakat Islam.
De hadjis hadden het druk over de
