Cement.
No, 244
Vrijdag 18 Juli.
27e Jaargang
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
TTönvérgëtelijke.
Bouwmateriaiei,
Kalfvaarzen,
leen Kalfvaars,
teciii o{ balSwas.
EERSTE BLAD.
ONZE OOST.
M t (ld
indel in
siKLg'ea.,
"5ÖÖP -
Is Merriepaam
"eere. 1
»P een Koe,
lening 3 Augustus van
kalf, bij P. DANIËLSE
|M 197 te Middelburg,
[•Ren, zeug, en een
n, bij J. BASTIAANSE
|ge.
Juli en 9 Augustus
Pz- te Biggekerke.
Augustus, Of in ruil
bij C. DE KORTE,
pevraagd
AK WEG, Wemeldinge,
[ustus gevraagd
[kersknecht,
v/h. A. J. BREVET,
jld d e 1 b u r g.
let October
DEKKER Hz,
It October
C. VADER, N. Vliss.
[t October
tomende Meid
DOBBELAAR, Oude
e 1 b u r g.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
M F E U I LVÉTO Nt
RECLAMES.
Dij LICHTE aandoeningen aan
gewend, voorkomen
vaak zeer GEVAARLIJKE
ziekten.
(Wordt vervolgd.)
11 u i t e n d
't Z a d d.
ianat „SGHBLDX"
3—Rotterdam.
|i 1913*).
Vrfjd.25 9,— 12,—
Zater.26 9,— 12,—
Zond. 27 6,80 1,-
Maan.28 9,— 12,—
Dins. 29 8,30 1,-
Woen.30 8,30 10,—
Dond. 31 8,30 10,30
getal achter een datum ia
[zee het tweede getal ia
|idam.)
bootdianit
IDDELB-ROTTERDAN.
gde Dienst,
lull 1913.
ialve des ^Zondags) vso
rm.van Middelburg en
t. 8,45. 's Maandags van
uur.
.TELEGRAAF',
uli 1913.
[ezonderd des Maandags)
q van Antwerpen voorin-
1 1913.
0«) 5) 3,43 c) 6,35 d)
da) 4,10 c) 7,05
m, 2,15 a5,05
3,43 6,35 d) h)
30 Bi^nntas na h«t vertrek
«kerkt b. Nenie»
kens, Boriselen en Neuzen
Breskeh» ten hoogate 1®
innten wachtea.
boot van 10,45 uit Neuz0D
heden tot emet 31 Aug*
Hoes.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
lit nummer bestaat uit twee bladen.
Voor ons, tweede Koloniale Mogend
heden van Europa, moet de Indische
Staatkunde een hoofdschotel blij
ven op den politieken disch.
Dr. A. BRUMMELKAMP.
Zooals men weet, heeft de Gouver
neur-Generaal van Ned.-Indië geweigerd
aan de „Sarikat Islam" rechtspersoon
lijkheid te verleenen, zonder evenwel
het oprichten van plaatselijke vereeni-
gingen te willen verbieden. Deze maat
regel van den landvoogd bevestigt de
ook hier te lande reeds lang gekoesterde
meening, dat de Sarikat Islam wier
drijven aan vele der in den laatsten tijd
gepleegde misdaden en aanslagen op
Europeanen mede schuldig staat meer
en meer tot een revolutionair-propagan
distische vereeniging is verwordon, wier
erkend bestaan een gevaar voor onze
Oost dreigde op te leveren.
Allicht zal er binnenkort aanleiding
zijn op het gewicht van deze verbods
bepaling nader de aandacht te vestigen
thans willen we ons er toe bepalen met
een enkel woord te wijzen op den aard
der moeilijkheden, waarvoorde regeering
en met name de vertegenwoordiger van
het Nederlandsche gezag in de Oost-
Indische bezittingen, zich gesteld ziet,
en die ongetwijfeld ook nog in de ko
mende jaren van de koloniale staats
manswijsheid buitengewone praestaties
zullen vergen.
Want de thans door den Gouverneur-
Generaal getroffen maatregel betreft
niet maar de beteugeling der buiten
sporigheden van een onbeteekenende
groep malcontentenin het bestaan en
den bloei van de Sarikat Islam uit zich
de geest van een groot deel der inland -
8pLe bevolkingOf lieverde ontwikke
ling van het „nationale" zelfbewustzijn
der Javanen werd daarin openbaar, zij
net (bij gebrek aan goede leiding en
zelfs onder pressie van revolutionaire
elemeneen uit de Europeesche kringen)
"1 een verkeerde richting en in een niet-
'oelaatbaren vorm. Tegen dien vorm,
wet iegen den groei van het zelfgevoel
van den inlander, is de weigèring ge
wit van den landvoogd, die wordt
Vrij naar het Duitsch van
D. Speckmann.
(Geautoriseerde vertaling. Nadruk verboden.)
)o(—
Zijn hoofdbezwaar kleedde hij aldus
ln: „Elisabeth, zou het vreemde kind
jjeen verwijdering tusschen ons teweeg-
Vol vertrouwen antwoordde ik echter
ijfaar ben ik niet bang voor. Integen
deel, ik geloof, dat het ons nog nader
l°t elkander zal brengen.
»Is dat nog noodig? vroeg hij.
«Ja", antwoordde ik zacht,
ik durfde geen ander antwoord te
geven. Mijn man zweeg.
ij heeft mij zelf verzocht van onze
j,ein® Annie te vertellendaarom mag
k ook deze dingen zeggen,
het was Gods hand, Die ons ook in
(T wjlde ieiden. Dat voelde mijn man
Hij voelde, dat het geen gril van
'J Was, maar de sterke stem van mijn
«hebbend hart.
i°en wij den volgenden dag op de
ak terugkwamen, zeide liij dan ook
Lu', ik zie, dat je voor jezelf
«van je zaak bent. Ik laat het gaarne
v0 aa.n je over. Doch bindt ons niet
or altijd. Laten wij zoo afspreken
de inhoud van het telegram nader als
juist bevestigd het optreden dier
Indische vereeniging afkeurt om haar
revolutionaire, tot opstand leidende strek
king, maar aan den anderen kant geen
belemmeringen in den weg wil leggen
aan de zelf-opvoeding van den Javaan,
die in zijn plaatselijke vereeniging liet
instituut kan vinden, dat zijnwenschen
in een program kan belichamen en zijn
zedelijke opheffing kan bevorderen. Niet
onwaarschijnlijk zal bij het verleenen
der toestemming tot de oprichting van
locale organisaties ook als motief hebben
gegolden de o vei weging, dai tegen even-
tueele buitensporigheden van zulk een
vereeniging ook plaatselijk kan worden
opgetreden, zonder dat daarmede aan het
geheele Javaansche vereenigingsleven een
slag behoeft te worden toegebracht.
In dit alles teekent zich de periode
van overgang af, waarin de bevolking
van onze Oost, speciaal die van Java,
zich bevindt.
De tijd van het heillooze Cultuurstelsel
behoort, gelukkig, tot het verled'en. Reeds
vóór'het einde der 19e eeuw had de ko
loniale staatkunde dit te kwader ure door
den gouverneur Van den Bosch ingevoer
de systeem van exploitatie prijs gegeven.
Vele jaren lang was het 't eenig stre
ven geweest van de koloniën te halen,
wat er maar te halen viel. Voor de voort
brengselen van afgedwongen arbeid op
rijksdomeinen werd een gereglementeerde
prijs betaald het zedelijk recht van den
Javaan, zijn eigen belang werd niet ge
teld. Jaar in jaar uit moest 's Rijks schat
kist gestijfd met de sommen, onrecht
matig verworven uit het „batig slot" der
kolmiale begrooting. De zedelijke roe
ping, die op een Christennatie rust ten
opzichte van de onder hare souvereini-
teit levende millioénen, werd niet ver
staan, althans schromelijk veronacht
zaamd de koloniën werden verlaagd tot
wingewesten. Dat zulk een politiek, af
gedacht nog van haar veroordeeling door
hooger beginsel, noodwendig leiden zou
tot een geweldige reactie, die het nage
slacht voor groote moeilijkheden zou
plaatsen niet alleen, maar teven het eerst
kunstmatig opgevoerde peil der inkom-
ten plotseling kon doen dalen en alzoo
verwarring in 's rijks fïnantiën kon te
weegbrengen, 't werd niet geacht door
de Conservatieve bewindhebbeis, onder
wier bestuur het in wezen onzedelijke,
Als later een van ons tot de overtuiging
komt, dat wij zonder het kind gelukkiger
kunnen leven, dan zullen we er zonder
tegenspraak een offer voor over hebben
en het kind van ons scheiden, hoezeer
wij er ook aan gehecht zijn,
Op deze voorwaarde kon ik zonder
bezwaar ingaan. Want ik was overtuigd,
dat het kind mettertijd een voorname
en nooit te veroveren plaats in ons gezin
zou innemen.
Ik begaf mij dus den volgenden och
tend op reis, om mijn kind te halen.
De onderhandelingen met den voogd
werden door mijn vriendin gevoerd, en
ze leidden spoedig tot het gewenschte
doel.
De zusters in het ziekenhuis vertelden
mij, dat de kleine Annie iederen dag
naar die tante met die warme handen
gevraagd had en den vorigen avond in
haar gebedje onzen lieven Heer gevraagd
had haar weder terug te brengen. Dit
moest ongeveer hetzelfde uur geweest
zijn, waarop mijn man de beslissing
gegeven had Deze merkwaardige om
standigheid heeft ons toen zeer geroerd.
Nu wisten wij, dat het Gods wil was,
dat wij Annie tot ons namen.
Toen ik haar zeide, dat zij nu met
mij mee zou gaan, om altijd bij mij te
blijven, keek zij mij ongeloovig aan en
zeide i
„Tanteik geloof, dat U jokt."
„Maar Annie, mag je dat wel zeggen?"
in uitwerking veelszins noodlottig Cul
tuurstelsel tot regeersysteem werd ver
heven. Als ware voor een koloniseerend
Staat geen ander richtsnoer denkbaar en
aangewezen, dan 't beleid van een han
delsfirma, die slechts commerciëele over
wegingen kent.
Geheel anders luidde het in 't Program
der A.-R.- of C.-H.-partij, die reeds in
'78 haar beginsel op dit stuk aldus in
art. 18 formuleerde
„Voor zoover het koloniale vraagstuk
„aanbelangt, belijdt zij dat de baatzuch
tige neiging van onze staatkunde, om
„de koloniën voor de kas van den Staat
„of van den particulier te exploiteeren,
„dient plaats te maken voor een staat-
„kumde van zedelijke verplichting.'1
In gelijken zin spraken zich in '98 de
Vrij-antirevolutionairen uit, en in 1903
de C.-H.-partij, gelijk ook de C.-H.-Unie
in haar program van 1908 dit beginsel
duidelijk poneert (art. 21)
„In de koloniën behoort een onbaat
zuchtige Staatkunde gevolgd te worden,
„met nauwgezette inachtneming van het
„zedelijk en stoffelijk belang der inlandsche
„bevolking."
Maar ook vóór de rechtsche partijen
in staat waren dit beginsel anders dan
langs den weg van propaganda ingang
te doen vinden, was het bewustzijn van
de nationale verantwoordelijkheid der
mate verlevendigd, dat met het cultuur
stelsel gebroken kon worden, en begin
selen van hooger aard in de koloniale
Staatkunde gingen meespreken. Niet het
minst werkte ae meer algemeene ont
waking van het besef der Zendingsroe
ping er toe mede, dat Christelijk Neder
land in zijn voogdij over de koloniën
de groote verantwoordelijkheid ging ge
voelen, die het de taak oplegde de geeste
lijke, zedelijke en sociale belangen van
den inlander ernstig en vol toewijding
te behartigen.
Op dien weg zijn nog slechts de eerste
schreden gezetmaar verblijdend is het
reeds, dat althans het oude pad verlaten
werd, en de overheersching der zelfzucht
in de koloniale politiek voor goed een
einde heeft.
Doch met het streven naar verheffing
van het levensniveau der inlandsche be
volking gaat gepaard, deels als gelijk
tijdig verschijnsel, deels ook als gevolg
van dat pogen, een zich bewust worden
van innerlij klevende krachten, bij die
„Maar het is toch niet waar
Ik sloot haar in mijn armen en zeide
diep geroerd„Ja, het is waar, kind. Je
bent en blijft nu mijn lief, zoet dochtertje.
Ik bleef nog een paar dagen bij mijn
vriendin, om voor het kind nieuwe
kleertjes te koopen. Thuis had ik haar
eigenlijk veel rustiger in eenuieuw pakje
kunnen steken, maar het dacht mij aar
diger ze netjes aangekleed bij haar pleeg
vader te brengen.
Nu moet mijn vertelling een andere
wending nemen en moet ik minder aan
gename dingen uit ons huwelijksleven
vertellen. Ik zie, dat mijn man er om
lacht. Ja, de herinnering daaraan, wekt
nu geen bitterheid meer. Integendeel, ze
vervult ons met groote dankbaarheid.
Ik zal het echter schappelijk maken
en mij tot enkele feiten beperken.
Toen mijn Anneke haar pleegvader
voor den eersten keer de hand gaf, be
spiedde ik heimelijk zijn'gezicht. Het
was een ontgoocheling voor hem, of
schoon hij zich moeite gaf dit niet te
laten blijken. Eigenlijk verwonderde ik
er mij niet over. Het verwaarloosde kind,
pas van een zware ziekte hersteld, zag
er nu niet bepaald uit, om ieder voor
zich in te nemen.
Den volgenden dag kocht mijn man een
zeer duur fotografietoestel. Toen ik mijn
verwondering over den hoogen prijs te
kennen gaf, antwoordde hij eenigszins
kort: „Ik moet toch ook wat hebbenI"
bevolking zelije. En voorzoover de ont
wikkeling van dat zelfgevoel gaat langs
den natuurlijken weg, is dat een voor
uitgang waarover we ons hebben te ver
blijden. Toenemende ontwikkeling, ook
op intellectueel gebied, doet den dag
nader komen, waarop de opvoeding van
den Javaan hare voltooiing zal hebben
bereikt, en hem, op de wijze en naar
de mate als dan zal blijken voor Insu-
linde's welzijn het beste te wezen, zelf
bestuur kan worden verleend.
Maar bij die voorstschrijdende zelf
opheffing" van den inlander komt tevens
nog een itndere factor in het spel.
Een groot gedeelte der bevolking heeft
die ontwaking niet bewust medegeleefd
het gevoel van zelfstandigheid wordt
haar opgedrongen, vaak door Europea
nen, die uit welke beweegredenen zij
hier in 't midden gelaten meenden als
volksleiders en voorlichters te kunnen op
treden, en den inlander door hun predi
king van de volkomen gelijkstelling met
den Europeaan, het hoofd op hol hebben
gebracht.
En als vanzelf leidde dit gevallen
van persoonlijke wraakneming of moord
zucht nu daargelaten tot excessen, die
hoogstens eenigermate hun strafwaardig
heid verminderd kunnen zien door een
beroep op de onbesuisdheid der „vlegel
jaren", waarin het zoo lang onmondige
volk thans verkeert, maar niettemin ener
giek en krachtig moeten bestreden.
Tegenover de onbezonnen buitensporig
heden om geen enger kwalificatie te
bezigen van de gepleegde wanbedrijven
van leden der „Sarikat Islam", die tot uit
de onderste lagen der Javaansche bevol
king haar aanhangers recruteert, zou ook
de geringste aarzeling in het optreden der
autoriteiten noodlottig kunnen zijn. Reeds
wordt in correspondenties gewaagd van
groote onrust, die in verscheiden streken
zich van de Europeanen gaat meester
maken, en hen drijft tot het aanschaffen
van wapenen voor eventueelen tegenweer.
Zulk een toestand, zelfs de mogelijkheid
dat die ontstaan zou, mag niet gedoogd.
En aan den anderen kant: geweld van
wapenen prikkelt tot verzet, en mag
alleen als uiterst middel aangewend.
Niet gemakkelijk is de taak van hen,
die geroepen zijn niet slechts om de sou-
vereiniteit van het Moederland over zijn
bezittingen te handhaven, maar evenzeer
om het volksleven te leiden en aanzijn
natuurlijke ontwikkeling tot zelfstandig
Hij werd een hartstochtelijk fotograaf
en in zijn vrijen tijd ging hij er steeds
op Uit, terwijl ik door mijn nieuwe plich
ten en zorgen meer en meer aan huis
gebonden was.
Door ons kinderlooze huishouding
verwend, kon hij daarom wel eens kreve-
lig zijn en het gebeurde dan ook meer
malen dat Annie hem stoorde of uit zijn
humeur bracht. Hij zeide dit weliswaar
niet, maar meermalen trok hij zoo'n
bezorgd gezicht, dat het duidelijk genoeg
was. Soms was het alsof hij wilde vragen:
„Zie je nu wel; heb ik geen gelijk
gehad? Het kind zal ons nog van
elkander vervreemden."
Het scheen wel zoo. Maar inderdaad
stond de zaak anders. We waren nooit
inniger verbonden geweestde aanwezig
heid van het kind bracht dit duidelijker
aan het licht.
Ik zal niet stil staan bij al de tooneel-
tjes, die zich de volgende dagen afspeel
den, terwijl Annie op allerlei wijze de
vesting aanviel, die echter hardnekkigen
tegenstand bood, maar dadelijk met
blijdschap constateeren, dat het bolwerk
bij een plotselingen nachtelijken aanval
werd ingenomen. Geheel zonder mijn
hulp. Ik was natuurlijk een trouwe
bondgenoote van de kleine, maar uit
diplomatiek oogpunt had ik mij steeds
op een afstand gehouden, en op het be
slissende oogenblik was ik zelfs niet
eens thuis. Ik was n.l. naar mijn ge-
besef geen noodelooze belemmering in
den weg te leggen.
Hoe meer de Overheid doordrongen is
van deze tweeledige taak, haar opgelegd
door het bestel Gods, dat ons land over
zoovele millioenen de voogdijschap doet
uitoefenen, des te meer zal het haar stre
ven zijn om bij het bestuur over ons
schoon Insulinde wijsheid en bedacht
zaamheid met positieve kracht en vast
heid van beleid hand in hand te doen
gaan. Amst.
18 Juli 1913.
Jules le Maitre, een Franschman, gelijk
ge aan z'n naam bemerkt, een schrijver
van naam, vroeg eens aan een sociaal de
mocraat „Meent gij alle menschen met
uwe theorieën gelukkig te maken
„Het is niet onze bedoeling, alle men
schen gelukkig te maken, maar dat alle
menschen even awgelukkig zullen zijn als
wij", antwoordde de aangesprokene heel
openhartig.
Aan deze eenvoudige toelichting van
het beginsel en het doel der sociaal demo
cratie dacht ik, toen ik tijdens de Amster-
damsche stakingsdagen van een juffrouw
las, die met haar net met boodschappen
over het Kattenburgerplein liep en wie
plotseling door eenige vrouwen het hoedje
van het hoofd en het boodschappennet uit
de hand gerukt werden onder den uitroep:
Wij niet te vreten,jij ook niet
Inderdaad, het socialisme als levens
leer is „het evangelie van den haat" en
staat als zoodanig vierkant tegenover het
Evangelie, dat liefde predikt als de drijf
veer tot het aanbrengen ook van sociale
hervorming. Als we deze tegenstelling,
die zich in horiderderlei vorm herhaalt,
goed in het oog houden, vergapen we ons
niet aan de mooie beloften van het socia
lisme en begrijpen we ook beter de histo
rie der Revolutie.
boortestad, om den verjaardag van mijn
moeder te vieren.
Nu Herman, wat er in dien nacht
gebeurd is, kun jijzelf het best vertellen-
Wil je?... Toe!...
Als je dat wilt, graag...
Dat mijn vrouw en Anneke het spel
zouden winnen, had ik al lang zien aanko
men. Wat is een man tegen twee vrouws
personen, die onder één hoedje spelen!
De oudste ging steeds zeer verstandig
en voorzichtig te werk; de kleine was
vaak ongelukkig.
Zoo had ik in onzen tuin een pere
boompje zorgvuldig opgekweekt. Het zou
dat jaar juist voor het eerst dragenu kunt
begrijpen, dat ik het trouw verzorgde.
Maar wat gebeurt op zekeren dag, toen
ik uit de school kwam, kwam Annie mij
juichend tegemoet en gaf mij de onrijpe
vruchten van m'n boompje, die zij er
alle afgetrokken had. En toen ik haar
niet erg opgewekt bedankte, liep zij
huilende naar haar moeder toe.
Een volgende keer gapte zij van mijn
schrijftafel een opstellenschrift en gaf het
mij terug, nadat zij alle bladzijden met
een potlood „bewerkt" had.
Dat waren zeer onaangename dingen,
die mij niet erg vriendelijk stemden.
Doch ik zou u van de overgave ver
tellen. Mijn vrouw heeft gelijk. Een
nachtelijke stormaanval hakte den knoop
door.