aaïn^
No, 223 1913
Dinsdag 24 Juni.
27e Jaargang
IIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND
n J
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
M iddell
dig slippen.
•op een Geit,
JCtaren Hooigras
gemeten Vlas,
[bakkersknecht,
[mende Knecht
mende Knecht
J. H. BLUM.
it Rooie Klaver
KOO p~~~^
Arbeider
Lersknecht,
f hakker,
lid.
ik Dienstmeisje,
[EID
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
ne
Juli 4e dracht, bij
[SPERSE Jr.,
E KOOP
'CHI'RE, Qrijpakerke.
hand te R00p
plzendepolder, gemeente
|n bij L. NISUWiN.
p Putten) Kruiningtn,
■paard oud 5 jaar, zon.
bruine Merrie oud R
In best spenoud Henest.
L DEES, Westpclder,
KO€P
te landbouwers hier in
J. Te bevragen bij N,
|ssionair, G e e r s d ij k.'
Terstond
[ng beschikbaar, bij D.
a p e 11 e.
|en Augustus of eerder
?oede getuigschriften.
|N 'T WESTSINDE,
Machinale Bakkerij,
's Heerenhoek.
bd October
WILLEMSE,
St. Laurens.
Jnd gevraagd
HIRDES, I e r s e k e.
October
jelken kan, bij A. DE
Ihe weg.
pd gevraagd
K1 o e t i n g e.
October
|KOLE, Zuidbeeksche
i r k e.
|teiijk gesticht voor
irederust" te
nog enkele
van beslist christe-
om in de verpleging
fen aan den
■HEER-DIRECTEUR.
rraagd
Hen 17 jaar.
jeerstraat H 84.
direct in Den Hua§
Zonder goede ge*
lich aan te melden.
I adresseeren Mevr.
Irsplein No. 19, Den
Ictober
ielken kan, bij W.
Ie.
ifonfe-Verwest, Goes.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
BERICHT.
Zjj, di# zich thans op ons blad abon-
neere'n, ontvangen de tot 1 Juli a. s.
verschijnende nummers gratis.
Prov. Staten.
(Herstemming 27 Juni.)
De Zeeuw" beveelt ten dringendste
aan de navolgende candidaten
Middelburg,
ff A. DE RIJCKE.
H. R. STRUVE.
L. J. VAN VOORTHUIJSEN, aftr.
Goes.
M, NOORDIJKE, aftr.
Hulst.
Mr. P. DIELEMAN, aftr.
C. YSEBAERT.
Wij ontvingen het volgende ter plaat
sing:
Protestantsche Kiezers
Bij de herstemming een enkel woord.
Neemt het ter harte, wij zeggen het na
rijp beraad. Wij zijn geen Coalitie-man
nen. Wij hebben dit getoond.
Nu de Coalitie geslagen is, staan wij
voor een anderen toestand. Wij willen
geen beulswerk verrichten.
De Liberalen verkoopen zich aan de
Socialisten.
Protesteert metj ons tegen' deze begin-
selverzaking.
Thans is er geen keuze dan om rechts
(«stemmen en op te'komen voor gezag
en orde.
Het gaat nu niet meer om de Coalitie.
Het gaat thans om de vraag of er al dan
riet plaats zal blijven in ons staatkundig
leren voor wat ons dierbaar is als Pro
testanten en Hervormden.
Nu de Liberalen aan het Socialisme
ie broederhand reiken om alles uit te
l, wat hoe gebrekkig ook
voor het Christelijk beginsel voelt,
gt gij niet mede de verantwoorde
lijkheid dragen voor deze politiek, maar
®oet gij de Rechtsche candidaten steu-
jffl ten spijt van alle bezwaren.
Straks zetten wij den strijd tegen het
separatisme voort. Maar nü steken wij
1 waard op, omdat we het zouden kee-
'en tegen onszelven.
Blijft niet thuis, maar helpt de zége
whinderen der thans gecombineerde
«raai socialistische concentratie.
"s. A. G. H. VAN HOOGENHUIJZE,
A TYiafömQTYl
Ds. G. H. WAGENAAR, Rotterdam.
L de Nieuwe Courant (wij wezen er
"ris op) komt een zeer belangrijk in
bonden stuk voor van een liberaal:
J. F. Dijkstra. Hij stelt zich zelf
11 de volgende wijze voor
Wat mij zeiven aangaat als kenbron
treffende de onderhanden onderwer-
I jtn ik bereikte einde 1911 en ge-
I {®®de 1912, als onbevooroordeeld pu-
Hst, staande buiten alle partijen, niet
«oorende tot een kerkgenootschap,
Ia' zoo goed als geheel Java. Ik toefde
I «otteren of langeren tijd in de verschil-
'e afdeelingen van de Preanger,in
j toeribon, Tëgal, Pekalongan, Semarang,
papara, alwaar ik bij den Regent lo-
ftrde, derhalve in het huis waar Kar-
;®i werd geborenVorstenlanden, Ke-
Rembang, Soerabaya, in Bantam
P 'n Banjoewangi. Ik hield mij niet
alleen op in de hoofdplaatsen van
eet of afdeeling, doch ik trok het
hanenland in per as of te paard. Ik
bezocht kweekscholen zoowel als kleine
("nnitieve, doch zéér nuttige schooltjes
p bet gouvernements kinaland, in de
I 'eboone vlakte van Pengalengan op meer
5000 voet en 't onooglijk leprozen-
kooltje te Palantoengan, zijwaarts van
Selokaten aan den voet van den mach
tigen Dieng. Ik was per auto in Rem
bang, zat op een pikelpaardje toen ik
de Moeria omtrok van Djabara naai1
Pati, door het noorden heen.
En overal kwam ik zonder vooropge
zette meeningen, gaf alleen mijn oogen
en ooren den kost, ondervroeg zoowel
ambtenaren als particulieren.
Als mede-redacteur van het liberale
„Soerabajasch Handelsblad", zag nie-
mond in mij een regeeringsvriend door
dik en dun, doch een neutraal jouralist,
wat ik was. Ik werd daarom dan ook
nergens met wantrouwen begroet.
Soms kruiste ik het pad van mr. Van
Deventer, b.v. in Djocja en in Sema
rang. Ik echter zag meer, en allicht
keek ik door minder idealistischen dan
wel zwarten bril.
Ik toch had geen weerstand van eenig
partij-impuls 'te overwinnen, had geen
behoefte aan voorraad in een partij -
arsenaal.
De Nieuwe Courant had nl. alle oud-
Indische gasten,die in Den Haag wonen
speciaal opgeroepen om den strijd
tegen dit Kabinet mee te strijden
om aan dit Kabinet dat Insulinde in
gevaar brengt een einde te maken.
Mr. Dijkstra geeft het schrijven van
de N. Ct. aldus weer
En nu vraag ik verlof, uit uw advies
de quintessence naar voren te brengen.
Ik onderscheid drie punten
1. Onder het coalitie-regime zou de
verdraagzaamheid zoek raken, strikte on
zijdigheid in het gedrang komen. En
dat, door verschillende maatregelen der
Regeering inzake onderwije voor in
landers en bevoorrechting der zending.
2. De bevolking zou onder dit regime
voor de keus gesteld worden tusschen ge
brekkige dessa-scholen en de betere
Christelijke Zendingsscholen, en dat met
conversie oogmerken.
3. Op dergelijke actie van onverdraag
zaamheid en partijdigheid,|zou de reactie
reeds tot uiting komen in de woelingen
van Sarekat Islam.
En nu is het interessant, wat Mr.
Dijkstra omtrent die beweringen van
de N. Ct. zegt. Te meer is zijn opinie
van beteekenis, omdat hij zelf zegt,
noch tot de coalitie noch tot de con
centratie te beh ooren
Hij zegt
Ik verklaar hier nu uitdrukkelijk, dat
ik nergens iets heb bespeurd of verno
men, wat ook maar in het minst uw
vorengenoemde meeningen dekt.
Van onverdraagzaamheid bij de Regee
ring iB mij niets gebleken, evenmin van
partijdigheid inzake onderwijs. Wél ver
nam ik in Djapara iets wat op voorde
inlandsche bevolking schadelijk grond -
politiek geleek, doch dit was een lokale
aangelegenheid, plaatselijke autoriteiten
rakende, niet de centrale Regeering. Ik
deed mij ook omtrent deze aangelegenhe
den door Djapara's zéér ontwikkelden
regent voorlichten.
Nergens bleek mij ook maar iets, wat
wijzen zou op onvrijheid in 't belijden
van iemands godsdienst, of drijven door
zendelingen.
Nu zegt u de feiten spreken anders.
U haalt dan als feit aan, een belofte van
Minister Fock, welke belofte zou „zijn
ingekrompen." De door dezen liberalen
bewindsman toegezegde 1000 scholen zou
den door de Regeering zijn teruggebracht
op 700. Mag Bet niet nakomen van Re-
geeringsbeloften als argument dienen?
Zou de heer Fock, ware hij in 1909 tot
heengaan niet genoopt, d e belofte wèl
hebben gehouden Waarom g&f die Mi
nister niet, instee van te beloven Wat
deed hij in zake onderwijs, om aanne
melijk te doen zijn uw meening, dat deze
Minister 1000 scholen zou hebben gege
ven
Wanneer u het werk van mr. Van De
venter „Overzicht van den eeonomischen
toestand der inlandsche bevolking van
Java en Madoera," Martinus Nijhof, 1905,
naslaat, izult u zien, dat tegen het einde
van 1904 er op Java en Madoera 303,
openbare inlandsche scholen bestonden
en 326 particuliere. Op pag. 195 van ge
noemd werk schrijft mr. Van Deventer
o.a.Zeer dikwijls moet de toelating van
nieuwe leerlingen wegens plaatsgeberek
worden geweigerd. Openbare onderwijzers
trachten in den onderwijsnood te voorzien,
door in hun vrije uren les te geven Van
meer belang is echter de steun ten dezen
geboden door particuliere scholen, welke
Staatssubsidie kunnen krijgen, enz.
Deze onderwijsnood ontstond derhalve
niets onverhoeds tegen het einde van de
liberale periode 19051909, doch bestond
re,eds in 1905. Waarom, vraag ik mr.
Fock, nu scholen, liefst 1000, beloofd en
slechts een paar honderd gegeven zooals
uit het Officieel Verslag over 1910 blijkt
Het aantal der openbare inlandsche
scholen was einde 1910 nog slechts 629,
dat der particuliere 546. Genoemd ver
slag kenschetst den toestand in dit op
zicht dadelijk na het heengaan van mr.
Fock als Minister als een zeer treurige.
Op pag. 17 heet het b.v.Aan het ver
zoek om toelating kon op verscheidene
scholen, wegens gebrek aan ruimte, niet
voldaan worden, wat voor een deel aan
de particuliere scholen ten goede kwam.
En elders De drang van het volk naar
onderwijs, is de laatste jaren zeer sterk
geworden, en riep de particuliere scholen
in het leven, in verband met het plaats
gebrek op of het ontbreken van open
bare scholen.
Hier is derhalve sprake van veel belo
ven, weinig geven. Het feit dezer be
lofte moet als argument derhalve worden
gepasseerd, als ondeugdelijk. Een ander
feit, ten behoeve van uw betoog, zou
gelegen zijn in het subsidieeren van het
bijzonder onderwijs. Nu meen ik, dat,
wanneer vast staat, zooals uit mijne voor
gaande aanhalingen blijkt, dat deze bij
zondere scholen de taak der Regeering
vervullen, en zóó flink den onderwijs
nood helpen lenigen, het de plieht van
de Regeering is, te zorgen, dat het bij
zonder onderwijs deugdelijk is. En hoe
zou dat anders kunnen, dan door finan
cieel die scholen wéér noodig, met sub
sidie te steunen?
En dan zegt u, dat het een feit is, dat
het peil van het onderwijs op de dessa-
scholen verlaagd is. Derhalve zou het de
toeleg zijn, den toestand nóg slechter te
maken. Hoe komt het dan, dat juist tij
dens mijn, verblijf in Djapara twaalf
nieuwe dessascholen werden geopend In
die dessa's werd dan toch zeker het peil
verhoogdIn dit opzicht is het zeker
wel dienstig, de lezing aan te bevelen van
wat mr. Van Deventer t.a.p schrijft
pag. 200: „De behoefte aan lager onder
wijs is wellicht minder dringend, dan
die van eenig onderricht, dat de kinderen
des lands meer voordeel zou doen trek
ken van den arbeid hunner handen. Aan
ambachtsonderwijs voor de gewone inl.
bevolking is evenwel tot dusver zoo goed
als niets ,door de Regeering gedaan.
Alleen door de Zending werd op dit ge
bied iets tot stand gebracht". Gewezen
wordt dan op de ambachtsscholen der
Zending te Modjowarno, Kediri en Swa-
roe, waarvan mr. Van Deventer getuigt,
dat zij beantwoorden aan het doel. De
leiding van die door u gewraakte zende
lingen is blijkbaar nog zoo kwaad niet.
Nu punt 2. Deze Regeering zou de inl.
bevolking voor de keus stellen tusschen
kleine dessascholen en betere Zendings
scholen. Hoe stond het in dit opzicht
geschapen tijdens het liberaal interreg
num, 19051909. Wij zagen reeds, dat er
toen haast evenveel Bijzondere als open
bare scholen waren, én dat er ten op
zichte van het ambachts-onderwijs geen
keus was, daar alleen de Zending dit
onderwijs gaf. In Djapara heb ik van
Zendingsonderwijs weinig of niets, van
onderricht op dessascholen veel be
speurd waar blijft de keus
In het groote gewest der Preanger Re
gentschappen zijn 8 of 9 Zendingsschool
tjes, doch die der dessa's haast niet te
tellen, terwijl er tot op korten tijd gele
den 2013 Mohammedaansche scholen met
49884 leerlingen waren. Waar is hier de
keus? Weet gij, meneer de Redacteur,
wanneer de Javaan-Soendanees deze Zen
dingsscholen kiest? Als hij ziek is, om
daar liefderijk te worden verpleegdIk
ken menschen, die ik u gaarne bij name
noem, die dergelijken Zendingsarbeid gel
delijk, steunen, en toch groote bijdragen
afstonden voor de concentratiekas
Punt 3 de reactie, bij voorbaat alvast
uitkomende in de woelingen van Sarekat-
Islam.
Ik heb dergelijke beweringen immer
fabels genoemd. Deze geestesstrooming
dankt z'n oorzaak aan MekkaDe meeste
gisting bespeurt men, ziet men goed toe,
in de Preanger. In het gewest, waar een
achttal Zendingsschooltjes zich meer met
ziekenverpleging, dan met wat anders opr
houden, zoodat van drijverij elk spoo-
absent is. Juist bij Tjibadak, waar een
zuivere socialist aan het hoofd staat van
de openbare school, gist het wel 't ergst,
men denke slechts aan de woelingen, de
vorige maand te Tjitjoeroek.
In Garoet afdeeling Limbangan eigen
lijk, in het hartje van de Preanger der
halve, is één Zendingsschooltje onder een
kalm, practisch man. Uit deze afdeeling
vertrekken dit jaar of zijn nu reeds ver
trokken 2500 menschen ter bedevaart naar
Mekka. Het vorig jaar vertrokken alleen
uit het stadje Bandoeng 967 bedevaart
gangers. 'Wie hoorde te Garoet of Ban
doeng of waar ook, ooit van drijverij en
Zeudingsfanatisme
Raden Mas Toemenggoeng Oetajo,
wiens portret als aandenken, aandenaan-
fenamen tijd samen in Djapara doorge-
racht, voor mij staat, oordeelt gansch
anders dan zij, die u, M. de R., hebben
voorgelichtDeze Regent van Apara heeft
mij onverholen zijn meening aangaande
vele aangelegenheden gezegd, doch op de
onderwijsgestie der tegenwoordige Re
geering had hij niets aan te merken. Stel
zijn getuigenis naast hetgeen ik-zelf er
voer, o.a. in de Preanger, waar ik bijna
2 jaren toefde, 1911 en 1912, en gij komt
tot gansch andere inzichten.
In de Lampongs, een land waar nog
nimmer een Zendeling kwam, en men
haast niet weet, hoe dominee of pastoor
er uitziet, hoorde ik een inlander, be
woner des lands zeggen wat doet gij uw
huis te verhuren aan een ongeloovigen
hond Mekka, echter, is ook voor den
Lamponger de heilige stad, waar de gioar
vervloekt wordt. Mekka ziedaar vol
gens mij het groote gevaar
Met heel veel belangstelling hebben
we het artikel gelezen, waarbij Mr. Dijk
stra weer vele liberale onjuistheden over
Indië heeft rechtgezet.
Wat Idenburg en Malefijt voor Indië
gedaan hebben en nog doen zal straks
blijken een zegen voor Indië geweest te
zijn. Ook voor Indië zou het een ramp
zijn, indien aan dit bewind een einde
werd gemaakt en Van Deventer en Fock
de plaatsen van Malefijt en Idenburg
zouden gaan innemen.
Denkt hieraan bij de herstemmingen.
24 Juni 1913.
Aan de kiezers te Middelburg.
Voorzoo ver ons blad u nog bereikt
wekken wij op tot trouwe opkomst
teneinde den Kamerzetel zoovele jaren
door de beste mannen onzerzijds bezet
voor den heer Blum te herwinnen.
Bedenkt allen dat het liberalisme, ook
al tooide het zich met den minder stui
tenden naam van vrijzinnigheid bezig is
zich in het socialisme op te lossen.
Mr. Troelstra heeft het verleden Dins
dagavond in „Bellevue" te Amsterdam
gezegd
„De vrijzinnigen hebben op de coalitie
een overwinning behaald, maar tegen
over de Sociaal-Democraten hebben zy
een geweldige nederlaag geleden. Zy
mogen plaats nemen aan de regeerings-
tafel, maar het aantal en beteekenis der
Soc.-Dem. in de kamer blykt thans reeds
zoo groot te zyn, dat den vryzinnigen
het regeeren tegen den zin der Soc.-Dem.
onmogeiyk is. Er is maar één mogeiyk-
heid voor hen om te regeeren, en wel
als zy liuu eigen program, het algemeen
kiesrecht onvervalscht gaan uitvoeren,
eeriyk en zonder vervalsching."
Het proces, door nu wijlen ds. Littooij
voorzien en bij elke verkiezing in open
bare geschrifte voorspeld gaat zich nu
voltrekken. Wie het liberalisme steunt,
bevordert de komst van het socialisme.
Wie den liberaal stemt, steunt de
vrijzinnige partijen die, door het program
der S.D.A.P. te aanvaarden, zich onder
de tucht van de sociaal-democratie heb
ben gesteld, en zich door de zweep van
Troelstra laten voeren.
^Tegenwicht daartegen is in een zoo
sterk mogelijke rechtsche minderheid,
in welke niet ontbreken mag onze en
Middelburgs trouwe vriend
De Middelburgsche Courant beweerde
Vrijdag in een stukje getiteld „Trucs"
dat een Ned. Hervormde „heel logisch
handelt wanneer hij het Kamerlidmaat
schap niet toevertrouwt aan een anderen
Ned. Hervormde, indien deze samengaat
met een partij, die onverholen zijn vijan
digheid jegens die kerk te kennen heeft
gegeven".
De redactie vertelt in dat verband er
bij dat zij „een paganistisch hersenstel"
heeft.
Wat dit er nu mee te maken heeft,
begrijpen wij niet goed.
Trouwens niemand heeft ooit gezegd
dat vrijzinnigen „paganisten" zijn of
menschen met een paganistisch hersen
stel.
Maar onjuist vooral is 't dat er een
partij zou zijn die vijandig staat jegens
de Hervormde Kerk.'Daarom is 't niet
logisch dat een Ned. Hervormde, ten
minste een die God vreest en beeft voor
Zijn Woord den heer Blum niet stemmen
zou voor de Kamer, en in plaats van
dezen den heer v. Raalte.
Gelukkig dat men dit begint in te
zien, en zoo iets herstelt van het vele
dat men bedierf.
Blum is nu ook de candidaat van Van
Hoogenhuijze.
Biergelagen.
Wij hebben een onverwachten bond
genoot tegen valschheden bij verkiezin
gen gekregen in de redactie van' de
(neutrale) Kruiningsche Courant.
Dat blad heeft geprotesteerd tegen
biergelagen bij verkiezingen en de can
didaten die onder bierpressics gekozen
zijn uitgenoodigd daartegen te protes
teeren.
Wij juichen dit toe en noodigen het
neutrale blad uit den vader der concen
tratie, den heer Goeman Borgesius, Ka
merlid, voer Emmen, eens onder handen
te nemen.
Volgens een schrijven uit Koevorden
aan Het Volk zouden ten einde diens
verkiezing te doen slagen, van liberale
zijde min passende middelen zijn ge
bruikt. Ook Bijltje in De Standaard wees
er op.
We lezen toch o.m.„Het is eenvou
dig een schandaal, zooals er van liberale
zijde met bier en andere dranken en ook
met geld is gewerkt".
Hieromtrent nu moet opheldering
worden gevraagd. De heer Goeman Bor
gesius toch is Eere-Voorzitter van den
Volksbond tot bestrijding van drank
misbruik.
Terecht schrijft Het Centrum-.