No 194 1913
Woensdag 21 Mei
27e Jaargang.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
De Partijdag te Goes.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels ƒ1.—, iedere regel
meer 10 cent.
Dinsdag had de antirevolutiona're partjQ
in Zeeland baar party dag, door bet pro-
raciaal comité georganiseerd, en ODder
de leiding van haar voorzitter den h^er
D. Muiier, van Zierlkzee, uitnemend ge-
slaag-». De vergadering was tcegi keiyk
voor leden van rechtache pari yen. Het
vrae derhalve een coalitie-meeting. Men
zag in de vry wel volle zaal vele christe
lijk historischen en roomsch katholieken
met de antirevolutionairen byeen, met
een enkelen verwaaiden liberaal in hun
midden. Ook de drie rechtsche Kamer
leden uit Zeeland de heeren Blum, Piuy-
tler en De Savornin Lohman waren
aanwezig hetgeen door de vergadering
op bijsonderen prys werd gesteld, en
dezen partijdag tot een prachtigen coa
litie-dag stempelde.
De voorzitter opende met gebed, las
Psalm 20 en sprak naar aanleiding hier-
vai een opwekkend woord. De secretaris
de heer mr. P. Dieleman bracht het ge
wonejaarverslag uit, waarin hy op onder
houdende wijze de verschillende cen
trales en kiesverenigingen de revue
liet pass eren, den aanwas en den achter
uitgang der party op elke bepaalde plaats
deden uitkomen, en al naar het verdiend
was aan da verschillende besturen, en
vooral secretarissen, de pluimpjes of
standjes in de hem eigen hofleiyke vor
men en bewoordingen toediende, en ten
slotte tot steeds krachtiger politiek leven
opwekte, in een schoone slot-peroratie,
waarin hy den zegen Gods op den elec-
toralen stryd inriep.
Na deze luid toegejuichte rede bracht
de penningmeester de heer A. S. J. Dek
ker het financieel verslag uit, dat voor
zoover verstaanbaar de spreker was
wegens een keelaandoening niet zoo ga-
ffiakkeiyk als anders te volgenop
een zachtaan gaanden vooruitgang der
inkomsten wees, die echter niet even
redig ia aan de klimmende behoeften.
Medegedeeld werd o. a. dat de voor
zitter mr. de Veer, wegens d ukke werk
zaamheden zyn taak als voorzitter en
«d van het Prov. Comité heeft neerge
legd.
De heeren L W. B A. M rider en P. W.
a. Bramer vormden het stembureau voor
de verkif-zlDg van bestuursl iden. Uit het
tappoit door eerstgenoemden uitgebracht
Week dat herbozen zyn de heeren A S
Dekker en mr. P. DielemaD, elk met
stemmen, D. Mulder en H. Koelmans
r~imet 45 en G. de Jager met 43, ter-
'11' in de vacature-de Veer met 40 stem-
gekozen was de heer J. H. B'um
j ®8 benoeming na eenige deliberatie
ln 'erband met zyn velerlei andere werk
zaamheden, onder applaus der vergade-
rlB? zich liet welgevallen.
t J38 vergadering kreeg alsnu te genie-
D de magistrale voordracht van pro
fessor mr. H. Diepenhorst,
spreker wees op de ongekende felheid
aan vry zinnige zyde de stryd
wan, meerd8rbeid is ingezet, een stry 1
maai a"e machten, zelfs van Tho-
*n n ,?0r en Pleternel, en van Speenhof
wal p£eroe!)PDbruin en blank met
maabf iD band bebben zich opge-
mp« A om zwart te verslaanen de
h« sf astbare onjuistheden moeten hier-
DS dienst doen.
RtPiiA!°m wil sPreker de politieke con-
nasA !.0 vaa bet ministerie Heemskerk
Bfinaïi scbouweD- ®Pr* behandelt achter-
hol de acti9 der Kamerleden en
van !flai8terie» de oppositie daartegen
rfivaaii si. een Punt van toekomstig
«geeringsbeleid.
heeft zich verdiensteiyk
bRharr j de mllitaire quaestie, het
n»Ho o u d0 Seesteiyke belangen der
snpiala n 0t bracbt een schoon begin van
wetgeving.
woAi' ?ebetsf: bet getob met de militaire
adam^V 8a,in de Matste jaren en de ver-
Coiynsoptredm bracht, een
P eden dat zelfs in de vryzinnige pers
luide geprezen werddoch in de Kamer-
van vryzinnige zyde met gedisciplineerd
verzet werd ontvangen, een veiz't dat
getypeerd werd door dat van den oud-
minis'er Eland, die eenige jaren geleden
als minister zyn taak neerlei omdat hy
niet in de wet wenschte vast te leggen
een oefeningstyd van slechts 8'/a maand;
en die nu een kortoren oefeningstyd
verdedigde.
Toch ondanks die vryzinnige oppositie
beeft CoiyD zyn wetsontwerpen erdoor
gekregen, en mag de natie hem voor zyn
krachtig optreden, een optreden allicht
slechts door dat van Bergansius geëven
aard, dank weten.
In zake de geeateiyke volksbelangen
door het kabinet behartigd wyst Spr.
vervolgens op zyn zorg voor de Zondags
rust teu gerieve van burgeriyke en mlli
taire ambtenaren, de subsidieering van
byzondere middelbare scholen, het ont
werp voor de versterking vaD het mulo,
steunbieding aan het Ghr. onderwijs in
Indië, en aan de pogingen tot kersteDiDg
van onze koloniën door de Zending.
VooralRegouts zedeloosheidswet, waar
tegen de gebeele vryzinnigheid, welke
voor de moraal geen hoogere norma kent,
heeft geopponeerd, de armenwet die de
vryheid van beweging aan dekerkeiyke
liefdadigheid waarborgt, en het bouw-
wetje dat den minister Heemskerk van
vryzinnige zyde het eerediploma van nog
veel gevaarlijker te zyn dan Kuyper
bezorgde, mogen hier genoemd worden.
Wel heeft niet de afhandeling van elk
ontwerp een even bevredigenden indruk
gemaakt, doch het verwyt mag daarom
niet 't kabinet treffen dat het niets deed.
Schier geen ander kabinet ontwikkelde
zoo groote werkkracht. Reeds in het
eerste jaar van zyn optreden bracht
Talma, reuzen werker als weinige, een
verbetering der Arbeiderswet en een
Steenhouwerswet, en 't is voor hem die
het zich eene eere zou rekenen z|jn naam
aan een Invaliditeitswet te verbinden
een groote teleurstelling geweest dat de
Tweede Kamer de Bakkerswet en de
Eerste Kamer het toeslagwetje verwierp.
Tegen de sociale ontwerpen stemden in
de Eerste Kamer drie liberale oud-mi
nisters, hetgeen bewyst dat van links
het meerdere profijt, door links beweerd,
niet ware te verwachten geweest. Spr.
wraakt hiertegenover de weinige aange-
slotenheid der rechtsche partyen o a. by
de Bakkerswet, al heeft hy over 't geheel
reden om warm te huldigen haar groot
verantwoordeiykheidsbesef, krachtige
medewerking, en de eenstemmigheid
waarmee met name de Invaliditeitswet
is aangenomen.
Spr. wraakt de preciese preciesigheid
waarmee de vryzinnigen alle ontwerpen
van dat kabinet hebben bejegönd. Het
was telkens voorstellen om byzitteis te
benoemen, terug te zenden naar de af
deelingen, nieuw onderzoek enz. en ten
laatste heftig verzet tegen de poging van
rechts om door wyziging van het regle
ment var orde der Tweede Kamer een
bespoedigde behandeling van zaken mo
geiyk te maken. En nog is de vryzinnig-
heid van deze malaria treuzeliana niet
genezen. De socialisten deden evenzoo.
iVoelstra sprak het uit dat de Tariefwet-
behandeling aanleiding zou geven tot
het komen van zeer diepzinnige oe :ono-
mische en fil osofische beschouwingen,
waarby de sociaal democraten echte
kruidjes-roer-my-niet zouden z|jn. By
alle wetsontwerpen pleegden de liberalen
ln de Tweede Kamer verzet, doch meer
dan een ontwerp werd in de Eerste
Kamer met hulp van alle liberalen aan
genomen. Toch is het kwaad ook daar
aan het doordringen, biykens't voorstel-
Staal om terug te komen op de eens
gevallen beslissing om de Invaliditeits
wet in de afdeelingen te onderzoaken.
En aan persooniyke beleedigingen aan
het adres van elk der ministers persoon-
lyk ontbrak het ook niet.
De zedeloosheidwet van minister Re-
gout aan wiens nagedachtenis onder
eerbiedige instemming van de vergade
ring warme hulde wordt gebracht werd
door de vryzinnigen als „een vrucht van
vroom puriteinsch gefremel" begroet.
Minister T ilma werd door bet Kamerlid
Patyn in de commissievergadering voor
de Radenwet gedwongen zich te ver
wijderen, niettegenstaande hy zeiten
geen recht had daar te zyc. De aan
vallen op minister Wentholt naar aan
leiding van die os handhaving van deD
„vloot-dominé" waren zoo grof dat zelfs
zifbonken zich afvroegen of „uH de
marinewateren pardoes naar de visch-
markt was koers gezet."
Roodhuyzen, naar aanleiding van een
gerucht dat voor de decoreering van een
arbeider by Leis naar diens godsdienstige
overtuiging was geïnformeerd, maakte
zich schuldig aan uitvallen, die zelfs
een Duys meesmuil 3Dd deden mompe
len Zoo kan ik het ook nog.
En nu de Schoolqnaestie.
Spr. schetst den bitteren schoolstryd
van Groen van PriDsterer tegen Tbor-
becke, van de a. r. en r. k. party tegen
Kappeyne, in een tyd toen de vyand
oppermachtig was en der trouwe ge
tuigen in de Kamer weinige waren. Met
heimwee ziet menigeen naar dien be
nauwden tyd terug en vraagt of 'ttoen
niet beter was dan nu. Spr. biliykt dit
heimwee; maar toch wy moeten
vooruit. De aanvankeiyk onder 't kabi-
net-Kuyper vermeerderde rechtsgeiyk-
heid moet voltooid. Daarby moeten alle
partyen saamwerken om de nationale
grondslagen voor ons volksleven te be
waren. Natuuriyk is om die saamwer
king mogeiyk te maken dat iedere party
iets van zyne wenichen of begeerten
loslaat, doch dit mag in eigen party
niemand verwyten al meer als de drager
der beginselen uit te komen. Als zoo
danig heeft het kabinet onder ons ge
werkt, en in alles aan den eisch vol
daan, en het landsbelang gediend. Slaagt
de grondwetsherziening, nu voorgesteld,
dau zal de vryheid van onderwys, in
1848 reeds gedecreteerd, nu eindeiyk
een feit worden.
De beteekenis daarvan wordt door de
vryzinnigen uitnemend doorzien, van
daar de felheid van hun aaval, welke
toont hoe de oude liberalistische Adam
nog niet dood is. Toch kunnen wy hier
voor niet uit den weg gaan. Immers de
wyziging van art. 192 zal een eind maken
aan de scheeve uitlegging inzake eer
biediging van de godsdienstige begripper»
van andersdenkenden, welke voor de
vry'.innigheid neerkwam op de eerbie
diging van de godsdienstige begrippen
dergenen, die geen godsdienstige be
grippen hebben, een einde komt; dat
de mogeiykheid van Ohristeiyke open
bare scholen geopend wordt, en dat bet
recht der vrjje school op algeheele ge
lijkstelling met de openbare, ook finan
cieel, van overheidswege geboekt wordt.
Een zoo schoon resultaat is de inspan
ning van al onze kracht waard. En het
kan verkregen en onder Gods hoede be
vestigd worden, zoo de waarschuwing
van den dichter wordt betracht
't Geheim van allen zegen
Oranje en Neêrland, hoort 1
Is in Gods vrees gelegen,
Zyn gunst, Zyn dieDst, zyn Woord.
Op deze met geestdriftige toejuiching
beantwoorde rede volgde eenig debat,
waarin de heer Kraak van Goes, een
lans brak voor betere behartiging door
kabinet en rechtsche volksvertegen
woordigers van de geestelyke belangen
der postambtenaren, voor wier Zondags
rust niets wordt gedaan, hetgeen debater
met eenige voorbeelden trachtte toe te
lichten, en de heer A Geschiere, van
Grypskerke, vroeg of ook het vraagstuk
van den Vacclnedwang en de afschaffi g 1
van de doodstraf in het oog gehouden
bleef.
Prof. Diepenhorst antwoordde dat de
klacht inzake de Zondagsrust by de
posteryen en telegrafie by de desbetref
fende chefs beh oortbovendien is in die
richting wel degeiyk reeds gewerkten
met name minister Coiyn heeft zich
daarby zeer beyverd. Natuuriyk moet
rekening gehouden worden met de
elschen van den dienstdoch bet publiek
zelve moet meewerken, en het kabinet
deed reeds iets met de invoering van de
bekende Zondagsrustzegels. In zake de
door dhr. Geschiere genoemde vraag
stukken zy 't bekend dat de vaccine-
dwang een weinig is verzacht door de
jongste wets wyziging, en de doodstraf
invoering nog lang op zich zal laten
wachten, wyi alle partyen die er voor
zyn terug scbrlkke* voor de uitvoering.
Zelfs de Chr. sociale party die op haar
program o. a. invoering van de doodstraf
schreef, moest by de behandeling van het
concept-program dien eisch verzachten,
door de zotte bepaling er aan te verbin
den, dat de rechter zelve die straf vol
voeren moet.
Spr. vond nog gelegenheid het program
der Chr. socialen op menig punt te
weerleggen, en het een en ander belang-
ryks te zeggen in verband met de
quaestie der vrye school.
De voorzitter bedankte hem onder
applaus, en gaf het. woord aan Zyn
Excellentie den minister van staat jhr.
mr. A. F. de Savornin Lohman, afgevaar
digde ter Tweede Kamer voor het kies
district Goes.
Deze spreker, met daverende toejui
ching begroet, verklaarde na de leer
zame, zeer juiste redevoering van prof.
Diepenhorst, niet over de politiek maar
slechts een persooniyk woord te zullen
spreken.
Ik hoor hier niet, zegt Spr., want ik
ben christeiyk-historisch. Daarom te
meer ben ik dankbaar hier te zyn ge-
noodigd, en opnieuw de kennismaking
mat velen uit myn distrcit te mogen
vernieuwen. Ik heb dit district sinds
1879, behoudens een korte afwezigheid,
mogen vertegenwoordigen, en nooit een
ander district, dit acht ik een voorrecht
hetwelk ik hoogeiyk op prys stel. Ik
herinner my nog goed dat ik voor het
eerst door mr. Saaymans Vader in het
district werd rondgeleidtoen is een
nieuwe band tusschen my en het district
gelegd en die band is onverzwakt ge
bleven. Teen in 1894 de stryd in de
a.-r. party ontstond, ben ik oorzaak ge
weest van de hierop gevolgde scheuring,
ik heb die nimmer betreurd, doch in
tegendeel als een groot voorrecht ge
prezen want zonder deze zouden de
christeiyke partyen zich niet zoo hebben
ontwikkeld als nu is geschied, en zou
nu een groot deel der christenen zich
van ons verre gehouden hebben, terwyi
nu al meer blykt dat beide partyen het
zelfde beoogen. Het kiesdistrict Goes,
schoon anti-revolutionair gebleven, wilde
niettemin zyn chr. historischen afge
vaardigde niet loslaten, daarmee uitspre-
k inde dat de scheiding wel noodzakeiyk
was geweest, maar iD werkeiykheid on-
noodig.
Spr. verschilt op slechts één punt met
den professor, nameiyk van de noodig
geachte gedisciplineerdheid der rechter-
zyde. Wy moeten als vrye mannen met
elkaar spreken en beslissen. En zoo is
dit telkens onder dit Kabinet met name
door de (Chr. historische party gedaan.
Dit neemt echter niet weg dat er een
groot eenheidsgevoel was (en is) om het
kabinet te steunen. Een taktiek die het
belang der zaak ten goede komt en het
kabinet aangenaam is. By deZ ektewet
is dit gebleken. Spr. heeft gemeend daar
tegen te moeten stemmen. Ik heb, zegt
Spr., na aanneming der wet, den minis
ter Talma gelukgewenscht, en deze be-
beantwoordde dit met een woord van
dank voor hetgeen ik gedaan had om
die wet tot stand te brengen. Hoe geheel
anders ls de taktiek der llberaleD,
nameiyk om maar steeds af te breken,
waardoor zy dan ook altyd met lamheid
geslagen warden. En zoo kon het gebeu
ren dat de liberale party jarenlang heeft
geiegeerd en loch zoo schromeiyk ls
achtergebleven op wetgevend gebied,
zilfs op neutraal terrein. Een sterk
sprekend voorbeeld is hier wel de zaak
der vakscholenhet was een rechtsch
minister die deze zaak aanpakte en tot
een goed einde brac t.
Het is Sprekers vurige wensch dat
ook in deze provincie de rechtsche kie
zers krachtig zullen optreden tot behoud
van de rechtsche meerderheid. Nog nooit
was de tegenstand van vryzinnige zyde
zoo nydig als dit «jaar, zy 't ook niet
zoo grof allicht als in 1905. Het is aan
u, Goesche vrienden, te toonen dat gy
er nog zyt. Niet om my, maar om het
einddoel te mogen bereikende rechts-
geiykheid voor de byzondere school
tegen de openbare, die met haar valiche
neutraliteit op algeheele vernietiging van
den godsdienst uitloopt.
Spr. zal wel voor het laatst in het mid
den zyner kiezers zyn, maar hy zal het
zich een eere en een voorrecht rekenen,
ten gevolge van hun stem, nog eens ter
Tweede Kamer te gaan om dit schoone
doel te helpen bereiken. (Daverend ap
plaue).
De heer Blum, lid der Tweede Kamer
voor Middelburg, eveneens met luide toe
juichingen begroet, sprak een ernstig
woord om vooral het gewicht der Staten
verkiezing den hoorders op het hart te
binden. Dit jaar is ook hierom gewichtig,
zegt spr., omdat, behalve de Tweede
Kamer, de Staten en de Gemeenteraden,
ook de Eerste Kamer en de Gedeputeerde
Staten moeten vernieuwd wordenln
Zeeland treden af het Eerste Kamerlid,
mr. C. Lucasse, en vier leden van Gedepu
teerde Staten.
De heer Fruy tier, lid der Tweede Kamer
voor Hontenisse, trad hierop naar voren,
eveneens onder groot applaus, om zyn
dank uit te spreken voor de gelegenheid
om te mogen kennismaken met de
Zeeuwsche en Zuid Bevelandsche kiezers.
Spr. sloot zich by den aandraDg van den
vorigen spreker ernstig aan, wekte tot
dichte aaneensluiting op, en b sloot met
den wensch dat de stemming voor Ka
mer en Staten mogen strekken tot zezen
voor Koningin en Vaderland toejuiching
De voorzitter richtte een woord van
dank tot al de aanwezigen, inzonderheid
tot den heer De Sivornin Lohman en
de beide andere iKamerleden en het
Eerste-Kamerlid mr. Lucasse, eveneens
aanwezig; en wenschte hun de kracht
van Boven toe tot hun gewichtvolle taak.
Spr. wekte allen op tot wakpn en stry den,
maar vooral tot vurig en aanhoudend
gebed, immers de grootste overwinningen
worden in de binnenkamer bevochten.
Prof. Diepenhorst ging hierop voorin
dankgebed en de voorzitter sloot deze
uitnemend geslaagde vergadering, van
welke wy gerust mogen zeggen dat zy
al hare voorgangsters ln geestdriftvol
heid overtrof en als <*e meest treffende
blyken van de hechtheid van het van
ouds bekende, veelgesmade, docb ook
veel geprezen »monsterverbond" mag
worden geboekt.
Vermelden wy nog dat uit alle di
stricten van Zeeland, ook uit Schouwen,
niet het minst uit Zeeuwsch Vlaanderen,
de vrienden waren opgekomendat vele
raadsleden en enkele statenleden aan
wezig waren. Wy zagen onder aDderen
het liiddelburgsche raadslid den heer
De Rycke, het Toolsche Statenlid Tichel
man, de Goesche Statenleden v. Oeveren,
Vogelaar, Noordyke eD Duvekot, de
Goesche gemeenteraadsleden Donner en
De Paauw, vele vrienden uit Walcheren,
en een viertal dames, waaronder slechts
eene uit Goes, dat was veel te weinig.
Dat moet eeD volgenden party dag beter
wezen I
Na afloop der vergadering werd menige
handdruk gewisseld, en vooral de heer
Lohman had menigen vriendeiyken groet
