of te 1é~~
184 1913
Donderdag 8 Mei.
7e Jaargang
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
HISTORISCH
2 Kalfvaarzen,
CHRISTELIJK-
in rail legen tann
k koop'
varken (zeug),
ol werkend geiii,
M en een Meid
irmansknecht
lende Knechtl
rdenknecht
ishoudster,
Dienstbode.
luishoudster)
verschijnt ZESMAAL per week
I»
Staten-Generaal.
Middelburg,
alk te koopeti,
bij J. DE PAAUW
ng, bij F. DE WITTE
trling Stier,
ABRAHAMSE,
St. Laureus
u een Vaars,
oud, bij LiOTJWS,
.HUIJZEN, Zoutelande.
net Juli gevraagd
als knecht kan zijn,
baar, bij J. L. MOL,
'erstond
ïidsknecht
A, TAZELAAR Pz„
c October
SAMUËL KODDE
October
POLDERMAN,
^tonden aan
Knecht
genegen is met paar-1
m, bij C. ROOZE,
id gevraagd
|EN ENDE, Hansweert,
October
YERHAQE, Prelaat,
|e.
LAMPERS, Oost-j
let October
VADER, Seroos-
laan of met October
IR. MELIS, Ter
(W.)
October
SANDERSE, te
Melisketi
stelling terstond
ame
[IJK, Wolphaartsag
gevraagd
HESSEN, Seisstraat,
londen aan
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
FEUILLETON.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
TWEEDE KAMER.
h.
Hddelburg.
0.
vosschimmel veu. I
Paard, bij L.CIJSOüW
ap elle.
Biggekerh
Hulppostkan t°oï|J
Jonge-Yerwest, 0°0S,;
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
8 Mei 1913.
Het ia in onze omgeving thans de week
der „frontmakers.
Z|j komen bijeen om de kiezers voor te
lichten en als 't kan hen te bewegen
straks hun stem uit te brengen op can-
didaten van links, en zoo te voorkomen
dat het xechtache kabinet aanblaft en
het voorstel doorgaat om in de Grond
wet de rechtsgelijkheid voor .openbare"
school en vrije school vast te leggen.
Het optreden van de openbare onder
wijzers in den lande voor hun school
verdient waardeering.
Er spreekt liefde voor hun zaak uit, en
de erkentenis dat zij nattigheid voelen.
Doch daarom behoeft deze waardee
ring niet zóó ver te gaan dat de voor
standers der vrije school naar hen gaaD
luisteren of zelfs met hen in debat gaan
treden.
Dat is heelemaal onnoodig.
Van ouds zijn er onder ons voorstan
ders der neutrale school en voorstanders
der vrije school. Tot deze laatsten be-
hooren zelfs vele vrijzinnigen.
Laat nu niemstnd zoo onnoozel zijn
van fce meenen dat hjj door een debat
ook maar één voorstander van de open
bare school in een tegenstander verkeert
of ook maar één voorstander van chris
telijk onderwijs wint.
Niet debatteeren met den tegenstander
in een openbare vergadering waarin be
reids vaststaat, dat gij ongelijk hebt,
maar arbeiden in eigen kring om liefde
voor de vrije school te wekken of te
vermeerderen, en geldelijken steun
bieden aan de actie voor de vrije school.
Ziedaar uwe roeping.
Stechts in één geval zou 't geraden
zijn in openbare vergadering tegen den
spreker op te treden. Het zou zijn in ge
val aren ter vergadering woest wezen,
en de noodzakelijkheid bleek om voor de
zaak des Heeren te getuigen. Maar dan
doe men dit kort en goed, en omdat de
nood is opgelegd.
Doch overigens hoade men zich van
deze vergaderingen verre.
Men heeft het nu te Wolfaartsdijk weer
gezien. Een voorstander der vrije school
heeft daar tegen den woordvoerder der
frontmakers gedebatteerd, en het gevolg
is geweest dat zijn naam door de Zeeuw-
sche vrijzinnige pers rijdt als van een
die door den spreker, en ook zelfs door
den voorzitter zonderlinge manieren
houden sommige menschen er op na l
is „beantwoord", lees afgemaakten dan
de reclame
Dergelijke openbare vergaderingen
met debat hebben weinig nut. De tegen
stander grijpt ze alleen aan voor de
reclame. Die immers hebben ',wjj niet
noodig; want zoo niet nu dan toch
over zeer weinige jaren, „de vrijheid van
onderwijs, zij komt".
Een vriendelijk verzoek.
Mogen w|j den verslaggevers in de
vrijzinnige en neutrale bladen vriendelijk
verzoeken dat zij toch de nauwkeurig
heid zullen betrachten bij het uitbrengen
van verslagen van hetgeen door vrijzin
nige sprekers wordt gezegd in hunne
politieke redevoeringen.
Dit geldt vooral van De Breskensche
Courant, een blad dat wel te goeder
trouw meent neutraal te zjjn, doch in
haar verslagen, naar wjj vermoeden, niet
altijd even juist is.
Neem bijv. het verslag in haar no. van
26 April j.l. Daar staat dat jhr. de Mu-
ralt de vrijzinnige candidaat in het kies
district te Oostburg, in een rede over
„Politieke Christenen" te Zuidzande ge
zegd heeft: „te Utrecht is aan de Hooge-
school benoemd de bekende professor
NoordtzQ die de openbare school verge
leek met den satan en die beslist de
Nederl. Herv. kerk haat. Ook professor
Van Leeuwen en professor Visschar staan
tegenover de Hervormde kerk. (Hun
onderwijs) moet ten nadeele der Her
vormde kerk uitloopen."
W(j kunnen niet gelooven dat jhr.
de Muralt dit gezegd heeft; anders toch
zou de man hebben gelogen. Nog nooit
toch heeft professor A. Noordtzij in 't
openbaar over de openbare school ge
sproken, en van een vergelijking der
openbare school met satan is nog nooit
bij iemand sprake geweest.
Dat hij en zyn bovengenoemde collega's
de Hervormde kerk haten kunnen wij
evenzeer tegenspreken.
D8ze zelfde heer Da Muralt heeft te
Zuidzande ook nogal geschermd met „de
vaderlandsche kerk*. Nu dat kan wel
zijn. Toen hij eenige jaren geleden voor
het eerBt optrad heeft hij herhaaldelijk
verteld dat hij is... diaken in da Her
vormde kerk te Zierikzee. Nu vangt hij
daarmee in Goes of Middelburg geen
enkel kiezer; want daar weet iedereen
dat Zierikzee een modern kiescollege en
een modernen kerkerard heefc (behou
dens een predikant en een ouderling, die
daar zij n b(j de gratie der modernen
en ook jhr. De Muralt is in dieü mo
dernen ktrkeraad modern diaken geweest.
Er is derhalve aan zjjn liefde voor de
vaderlandsch8 kerk in verkiezingsdagen
een klein luchtje, hoe theatraal hij die
liefde ook moge voorhangen.
Id die wereld nu, waarin ik u door
tnijn voorgaande schetsen heb trachten
in te leiden gistte en bruischte, woelde
en kookte het in toenemende mate, pn
op allerlei terrein. Er was gisting op
politiek en kerkelijk terrein, ook op het
terrein van letterkunde en wetenschap
en niet minder op oeconomisch terrein.
In die woeling viel allereerst en aller
meest in het oog de strijd op politiek
terrein. De ergste van alle kwalen, bur
gertwist, ontwikkelde zich hier. Hoe dat
kwam? Ach, door allerlei omstandig
heden. De eenmaal machtige Republiek
der Vereenigda Nederlanden was uitge
leefd. Overal vertoonden zich gebreken.
Er was geen leiding. De schitterende rij
van regenten was voorbijgegaan. Willem
I en Maurits, Frederik Hendrik en Wil-
mm III leefden in de herinnering en
Willem V die toen als Erf-Stadhouder
de zetel der Oranjes innam, een zetel
door de geschiedenis geheiligd, was een
welwillend, goedig, maar weinig betee-
kenend Vorst, wiens posirie, door zijn
meer dan hij, begaafde vrouw, eerwan-
1 trouwen dan vertrouwen opwekte. Die
i schitterende rei van zeehelden en krijgs
lieden, van nij veraars en geleerden, van
landontdekkers en ondernemers werd
j zelfs niet door een groep of groepje
j epigonen gevolgd. Familie-regeering en
I gekonkel waren aan de orde. Ioplaats
van nationale eenheid overheerschte het
provinciaal particularisme. Het overwicht
van de Provincie Holland wekte de na
ijver der andere provinciën, ook die van
Zeeland op. Door dien naijver was de
vloot niet meer in staat de vlag tever-
toonen, laat staan onze kusten te ver
dedigen, Legar en vestingen waren in
desolaten toestand. Inplaats van ernst
en opoffering, van gezag en eenheid trad
eigenbelang en baantjes-jacht op den
voorgrond. Niet zelden werden de baan
tjes toegewezen aan gunstelingen voor
de waarneming allerminst geschikt. Door
anderen werden de baantjes voor een
schijntje waargenomen en de begunstig
den ontvingen het tractement. Zoo wist
de burgemeester eener aanzienlijke stad
zijn twee vrouwelijke dienstboden te doen
benoemen tot stads-tamboars.
Daarbij kwam dat de Stadhoudor zicht
baar steeds het oog naar Engeland wend
de, en Engeland werd door een groot
deel des volks begroet als onze heftigste
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
Op dat punt zal het verslag in de
neutrale Breskensche wel juist zijn ge
weest. Maar in de grove weergeving
van de beschuldiging aan 't adres van
Prof. Noordtzij zal zij wel mis zijn
geweest.
Voorshands zenden wij dit no. van ons
blad aan prof. Noordtzij. De Breskensche
zal zeker hetzelfde ook wel gedaan heb
ben met haar no. van 26 April?
Wfl hooren daar nog wel van.
Nu wfl opnamen de advertentie uit
Bodegraven, waarin o. a. als vereischte
werd gesteld dat de kinderen op de open
bare school zouden gaan, namen wij ook
nota van de advertentie van Volksonder
wijs. Zy luidt aldus:
De Afdeeling „Schoonhoven" van de
Vereeniging Volksonderwijs teekent
tegen de wijze van reclame voor de
OPENBARE School, voorkomende in de
Schoonhovemche Courant van 16 April
j.l, onder Ieders V.O., aan den Boek
handel Sanders te Bodegraven, ERN
STIG PROTEST aan.
Dit «ernstig protest" juichen wij toe.
Het bewijst dat men te Schoonhoven
het stuitende van de Bodegravensche,
Bergentheimsche en Saaksumhuizensche
praktijken haat.
Moge dit „protest" ook tot Zseland
doordringen. Want ook daar wordt nog
wel eens gefluisterd van indirecten
dwang ten behoeve der openbare school.
Weldra zullen wij hiervan een staaltje
openbaar makenen houden ons voor
de opgaaf van meerdere mogelijke ge
vallen aanbevolen.
Wjj ontvingen uit twee plaatsen be
merkingen op een paar „starren." De
eers.e was van een brievengaarder-tele
fonist, dis in zake de beperking van den
Zondagsdienst ons attent maakt op de
gunstige positie van hem en andere
postambtenaren in plattelandsgemeen
ten. Wanneer toch deze openstelling
gebracht werd op 1—2 uur zouden er
verscheidenen mee achteruitgaanwant
by meer dan een is het kantoor slechts
van 8 tot 9 uur open, en dan is voorts de
ambtenaar den heelen Zondag vry. Bo
vendien geeft het vroege uur nog dit
voordeel dat er nooit door iemand ge
bruik van gemaakt wordt en de ambte
naar geregeld 's morgens en verder den
ganschen dag naar de kerk kan, hetgeen
niet het geval zou zyu wanneer het
kantoor van 1 tot 2 uur werd openge
steld.
concurrent, als de belager van onze wel
vaart.
Onze welvaart verminderde, onze
handel verliep, onze koloniën werden be
dreigd, en wie was da schuldige? Wel
immers Engeland en niemand anders.
Zeg my wie uwe vrienden zyn en ik zal
u zeggen wie gy zyt. Welnu, de vriend
van den Prins was Engeland, wie was
hy P
Verwondert het u, dat dit alles in aan
merking nemende zich een party tegen
den Prins vormde en dat de nationale
eenheid gebroken werd door een opko
mende en gestadig in kracht winnende
party die zich de Patriottische noemde
en het uitsluitend bezit van vaderlands
liefde voor zich opeischte. By gemis aan
leiding en goed vertrouwen kwamen nog
andere elementen de beweging der Patri
otten steunen. Geiyk Oranje naar Enge
land zoo zagen de Patriotten naar Frank-
ryk, en uit Frankryk kwam de mislei
dende, maar toch vele bekorende leuze
Vryheid, geiykheid en broederschap. En
de rechten van den mensch. Tegen den
invloed des Stadhouders, tegen het on
betrouwbare en meedingende „Engeland,
tegen het monarchale Pruisen. En daar
tegen hulp gezocht by het vryheidlieven-
de Frankryk.
Deze schryver heeft geiyk. Wy ho
pen dan ook dat de minister met zyn
opmerkingen rekening houden zal. Het
lag trouwens niet in onze bedoeling den
dienst op Zondag te verzwaren.
i Dé andere opmerking was ran sen
burgemeester, die zich niet vereenigen
kon met het door ons gesteunde voor-
stel der sociaal-democraten tot verlen
ging van den zittingstyd der stembu
reaus. De schryver merkt op dat de
zittingstyd voor gemeenten beneden de
duizend zielen, nameiyk van 8 tot 5
uur, reeds eer te lang is dan te kort. In
kleine gemeenten zijn er weinigen be
kwaam en zeker niet gezind om als
voorzitter te fungeerenen de achturige
werkdag waarop de socialisten zoo prat
gaan wordt by deze verlenging van den
zittingsduur, verre overschreden.
Voor deze bezwaren voelen wy even
eens. Daarom wecschen wy ons advies
in dien geest te wyzigen dat voor ge
meenten beneden een bepaald bevol-
kingscyfer de zittingsduur blyft geiyk
die is. In gemeenten byv. boven de
tweeduizend zielen zal het echter wel
geen bezwaar zijn dat de zittingsduur
verlengd wordt. Wanneer de taak van
voorzitter by voorbeeld over drie personen
verdeeld wordt, zal die wel niet te zwaar
zyn.
Het ware allicht te probeeren.
Onze lezers moeten voorzichtig zyn
wanneer zy in aanraking komen met
menschen, die alleen vryzinnige of sociaal
democratische bladen lezen.
In genoemde bladen toch wordt zy
het misschien ook te goeder trouw nog
al eens het etn en ander verteld, dat nu
niet zoo bepaald juist is.
Wanneer nu dergeiyke menschen aan
onze lezers nieuwtjes vertellen uit de pers
van links, en onze lezers gelooven die
nieuwtjes nu maar zoo öadeiykj dan zou
den zy allicht van sommige feiten zich
een veel te erge voorstelling maken.
Zoo by voorbeeld is de vrijzinnige pers
er op uit natuuiiyk, nu zy het met hare
beginselen niet meer af kan om ver
deeldheid te zaaien tusschen da drie
rechtsche party en.
In onze provincie zullen wy daarvan
ook nog wel een paar grapjes beleven.
Men zy derhalve bereids gewaarschuwd.
Vooral sla men niet al te spoedig geloof
aan praatjes, dat het tusschen de anti's en
de Cür. historischan niet boteren zou.
Zoo wordt uitgemeten een bericht uit
Hilversum, dat de Ohr. historischen daar
besloten hebben niet mee te gaan met de
En niet alleen ging de Patriottische
beweging den Franschen, maar ook den
d9mocratischen kant uit De Patriottische
party was voor velen de nationale by
uitnemendheid, voor wie ze de alleen
zaligmakende, de alleen mogelyke was,
die zy beminden met het vuur der eerste
liefde. Naarmate de party vorderde kwam
ze tot meer beslistheid, tot helderder for
muleeren harer eischen. Geen restauratie,
geen herstel, geen oplappen meer.
Steunend op de burgery, vooral op den
middenstand in de steden, verlangde zy
dat deze, in haar oog het volk by uitne
mendheid, gaesteiyk ontwikkelden en
financieel zelfstandigen, invloed op de
regeering zouden krygen, dat de toestan
den van vroeger zouden herleven, toen
de gemeene lieden, de gilden, de schutte-
ryen stem in het kapittel hadden. Geen
herstel op den ouden voet meei van de
regenten-aristocratie, onder wier aan
matiging, en op eigen baat berekend
wanbeheer men nu zoo lange jaren had
gezucht. Niet langer bukken onder den
ijzeren schepter der trotsche, der bittere,
der onbeschaamde aristocratie, die zich
de b onnen van de welvaart toeeigende,
die hun het vermogen verschaffen om
paleizen in plaats van betameiyke huizen
te bouwen, en dezelve ten kostbaarste
candidatuur va» het aftredende, antirev.
lid van dat districtRutgers.
Uit inlichtingen ons uit Hilversum
toegekomen blykt, dat dit besluit is door
gedreven door een groep Ltot hiertoe be
kend als liberaal.
De overigen trachteD nu een nieuwe
Chr. historische kiesvereeniging op te
richten.
i Men kan er gerust op rekenen, zonder
onderschatting van 't gevaar dat derge-
lyke üitloopers als in Nyverdal, waar
„men" dr. de Visser niet wil, en Hilver
sum de massa der chr. historischen niet
achter zich hebban en wat da A. R.
en R. C. aangaat, die zyn zoo soliede
als de Bank.
Goes zal 't straks leeren 1
iHAls een werkman een Christen is,
mist hy alles, wat een proletariër ben-
merkt. Een Christen is een Koningskind,
al was hy van z'n vak putjesschepper.
Kan men dan de poging niet waardeeren,
om van een werkman te maken een
Christen P Laten we onze oopen toch
geopend houden voor de Waarheid 1
Ned.
|-Tot nog toe heeft de minister weinig
loif geoogst met zyn ontwerpen totpen-
sioneering van gemeente-ambtenaren en
van hun weduwen en weezen. Dit jongste
legislatief product is van alle zyden
aangevallen, zelfs van bevriende zyde.
Eersti was het de vryzinnig-domocraat
Treub, die gisteren talryke bezwaren
opperde. Zyn rede was al heel pessimis
tisch gestemd. Hy eindigde met de voor
spelling, dat de W9t toch niet zal worden
uitgevoerd en gaf den raad de behande
ling tot het najaar uit te stellen. De
socialistische afgevaardigde Vliegen be
streed het ontwerp ongeveer op dezelfde
wyze, als Invaliditeits- en Ouderdoms-
verzekering en.Ziektewet ontvangen wer
den. Hy vindt het ontwerp natuuriyk
ingewikkeld en onduideiyk; en veel te
drukkend voor de //ontredderde" gemeen
tekassen en de ambtenaren zelf. Het
premievry pensioen vond hy het eenig
juiste beginsel. Hy kondigde tenslotte
een amendement aan, omjvoor het we-
duw en- en weezen-pensioen een deel van
beï Joon vry te lateD.
De heer De Meester (u.l.) wilde onder
scheid gemaakt zien tusschen de ambte
naren der gemeentebedrijven en die,
te meubelen, in prachtige koets en voort
getrokken te worden door moedige paar
den die den gemeenen burger metsiyk
b ispatten, zich verheugende in heeriyke
buitenplaatsen en kostbare maaltyden.
Ziedaar u de opkomst en groei der
oppositie tegen het stadhouderiyk ba-
stuur geteekend.
Het vaderland bleef niet 4éa en on
gedeeld, maar splitste zich in tweeën.
Regeeringsp&rty en oppositie, Oranje
mannen en Patriotten stonden met toe
nemende heftigheid tegenover elkander,
en straks zou de geschiedenis haar mis
troostig licht laten vallen opeen
ruïne.
Zeeland was geen toongevende pro
vincie, Prinsgezind en conservatief, maar
daarom nog niet van vreemde smetten
vry. Dok hier werden de weekbladen
van de oppositie, de Politieke Kruier en
'de Post van den Neder-Rijn gelezeD, ook
hier waren enkelen die van hun Patriot
tische gezindheid geen geheim maakten
en meerderen die van sympathie voor
het nieuwe verdacht werden.
De een hief het vaandel der traditie
en de andere dat der hoop omboog.
M. sx K.
Wordt vervolgd.
