No 183 1913
Woensdag 7 Mei.
27e Jaargang
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Zeeland in den Franseiien lijd.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Staten-Generaal.
TWEEDE KAMER.
Wordt vervolgd.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
7 Mei 1913.
De Beukelaar, het Christelijk sociaal
orgaan van mr. dr. v. d. Laar, schrijft
een en ander over de bestendiging van
de coalitieen wraakte de goedkeuring
van het politiek contract door de Chr.
historischen.
De schrijver verkondigt hierbij deze
wijsheid„Be coalitie gaat op 't stuk van
onderwijs in separatistische lijn. En nu
had mogen verwacht worden, dat in
plaats van 18 stemmen, meerdere waren
opgegaan tegen dit separatisme.
„Zoo is men op het sleeptouw van
het separatigjne, ook de Friesche Chris
telijk historischen, die deel uitmaken
van de unie. De politiek van het oogen-
blik heeft gezegevierd, het gaat in de
Kuyparlijn.
„En blflfc door dit accoord de coalitie
aan het bewind, en gaat straks de Grond
wetsherziening er door, dan is de op
lossing der schoo'quaestie in separatis
tische richting 6en voldongen feit. Op de
leden der Christelijk historische unie,
die het separatisme tegenstaan en toch
het politiek accoord hebben aanvaard,
rust een niet geringe verantwoordelijk
heid".
Tegen deze philippica valt niet te
praten. Wie gaat nu verdedigen, dat zwart
geen wit is 1
Laat ons eenvoudig herinneren, dat de
schoolstrijd van ouds en sinds 1888 door
alle Christelijk historische voormannen
van nu is gevoerd in deze zelfde lijn
dat 170 afgevaardigden, waaronder ook
dr. Kromsigt, hun steno aan dit accoord
hebben gegeven, en dat zelfs mr. Mackay,
de man uit Ommen, die uit de coalitie
trad, aan een interviewer van het (vrij
zinnige) Handelsblad heeft verklaard,
met het politieke gedeelte van 't accoord
volkomen accoord te gaaD, ja zelfs ta
meenen, dat een Chr. historisch man
zich daar, uit den aard der zaak, veel
beter mee vereenigen kan dan een anti
revolutionair
In de kleine liberale bladen staan
tegenwoordig de Persoverzichten vol mat
verklaringen van „outsiders" en bezwaar
de broederen van rechts, als Van Hoo-
genhuyze, Keuchenlus, en anderen. Maar
bet oordeel van broeder Mackay zagen
wij nog nergens opgenomen. Zeker om-
7 FEUILLETON.
Het zou, na het lezen der laatste ar
tikelen den schjjn kunnen wekker, dat
in den Fransehen tijd in Zeeland niet
anders was dan armoe en ellende. Toch
was dat niet zoo. Er was ook weelde.
Het was wel de naglans van den rijkdom
van vroeger, de schaduw van het ver
leden, gevoed door de schatten van Oost
en West, maar die naglans, die schaduw
bestond dan toch. Toen nog overgebleven,
misschien nog versterkt, was ook de
scherpe afscheiding der standen. Dat
God het gansche menschelijk geslacht
uit eenen bloede had geschapen mocht
men rechtzinnig als men was
belijden, maar beleven Diet. Voor vele
adelijken en hooggeplaatsten bestond de
maatschappij uit menschen en schepsels.
Hoe spoedig zou een wreeds ontnuchte
ring volgen 1
Maar ik zou u voorheden laten zien,
dat niet alleen armoede en ellende maar
ook weelde in Zeeland heerschte, en ik
kies daaitoe het bezoek van onzen laat-
sten stadhouder Prins Willem V voor de
laatste maal in Middelburg gebracht.
Hat was in 1786. Het geheele Prinselijk
gezin kwam daartoe in den zomer van
dat jaar naar Middelburg.
„Vijfde Willem met z(jn vijven, wou
v(jf weken hier verblijven," zongen de
jongens op straat, en de Oranjevrienden
maakten van deze gelegenheid om hunne
oranjeliefde, hunne symphatie voor het
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cenf.
Familieberichten van 1—10 regels ƒ1.—, iedere regel
meer 10 cent.
dat het in hun kraam niet te pas komt.
Maar of dit eerlijk is, is een andere
vraag.
Intusschen het verblijdt ons zeer, dat
mr. Mackay, de zoon van den oud-pen
ningmeester der Unie „Een schoei met
den Bijbel", en een der vaders van het
Unie-rapport, het met zijn vader eens is
in zake de vrijheid van onderwijs en het
politiek accoord.
En wij betreuren het in dezen strijd
tegenover ons te moeten zien den zoon
van den oud-minister Keuchenius, den
schoolstrijdman bij uitnemendheid, as
sessor in het Centraal Comité!
In verband met bovenstaande maken wij
nog melding van een bericht in de bladen,
als zou mr. A. Mackay te Deventer in een
hotel geheime samensprekingen hebben
gevoerd f/met een drietal voormannen van
de vrijzinnige Concentratie uit de Ommer
streken".
Wij weigeren, begrijpelijkerwijs, dit te
gelooven.
Wat echter niet zeggen wil, dat wjj
vreezen voor geheimzinnigheden.
Toen mr. Bichon in Ommen candidaat
was, confereerde en logeerde hij ook
dagen achtereen met den secretaris van
het Anti-Tariefcomité. En de zoogenaamd
protestantsche actie in Amsterdam op
touw gezet en tot zelfs door de Goesche
Courant, de beschermster van de Ned.
Herv. Kerk nota bene, verheerlijkt, wjj
bedoelen den „Nationale(n) Bond van Pro
testantsche Kiezers in Nederland I"
west in Rechtsche kringen wel zeker
angstig gevoel van conspiratie, van ge
heimzinnige machten, waartegen wjj niet
zullen op kunnen.
Wat nu wel niet behoeft. Immers wij
hebben gelijk de heer Hovy schrijver
dezes ter deputaten vergadering in het oor
fluisterde wij hebben den levenden
God, op Wien wjj mogen en moeten ver
trouwen.
Maar dit vertrouwen brengt mede, dat
wjj rustig bljjven uitkijken en het oor te
luisteren leggen en op elke mogelijkheid
verdacht zijn.
Eike strijd wordt met waakzaamheid
tegemoet gezien en tegemoet gegaan.
Zoo ook de stembusstrijd.
oude s tamhuis te openbaren gretiggebruik.
Na een paar dagen van welkomst en
begroeting was het Prinselijk gezin in
de Abdij, waar de 6erste Edele van Zee
land, Willem Carel Hendrik baron van
Lynden van Blitterswijk resideerde, ge
ïnstalleerd en waren de offlcieele recep
ties afgeloopen of daar begon een reeks
van feesten, die ons den indruk geven
dat Middelburg den naam van een zeer
rijke stad, waar vele familien op grooten
voet leefden, waardig was.
Prachtige woningeD, kostbare meube
len, dure schilderijen en kunstkabinetten,
vergulde koetseD, rijen eigen equipage»,
een rijkdom van goud en zilver, dat
alles deed meer denken aan vorstelijke
paleizen dan aan woningen van stede
lijke regenten. Naar waarheid wordt
gezegd dat toen meer besteed werd aan
een koepel op een buitenplaats dan na
aan een villa.
De Prins was 18 Juni aangekomen.
Op 7 Juli begon esn reeks van festivitei
ten met een maaltijd door de stad Mid
delburg aangeboden. De 66 genoodigden
kwamen ten 2 ure. Da raadzaal, pas ge
restaureerd, prijkte in den glans der
nieuwheid. De tafel was vorstelijk inge
richt en versierd met kunstwerk van
den banketbakker de FeiJter. In den
koepel boven de hoofdtrap, direct gren
zende aan de eetzaal, was een orchest
ingericht voor de muziek. En de burgerij
werd gelegenheid gegeven om zoowel
vóór als onder den maaltjjd, de schoon
aangerichte tafel te aanschouwen en de
heeren te zien eten. Toen de avond daal
de werd de feestdag besloten door een
Wjj kunnen 't brengen van B(jbelsch
Onderwijs op de Openbare Kweekschool
te Botterdam niet toejuichen.
Wel zouden wjj dit doen, wanneer
vaststond dat bedoeld onderwijs altijd
zal bleven in rechtzinnige handen, het
toezicht door gereformeerde predikanten
wordt uitgeoefend, en de Schriftcritiek
blijft geweerd.
Ook zouden wjj geen bezwaar hebben
tegen het eenvoudig Bijbellezen, zij het
ook al gepaaid met taal- en redekun
dige ontleding.
Immers de Bijbelkennis van hen die
geen Bjjbelsch onderwijs in huis of school
genoten hebben, is o, zoo gering.
Wjj gaven reeds eenige voorbeelden
daarvan. En wjj zouden die slag voor
slag kunnen vermeerderen.
Zoo viel laatst in hst vrijzinnige
Handelsblad ons de volgende opmerking
op»Ik houd van Isaak en ik haat Esau«.
Blijkbaar een foutieve weergeving van
het woordJacob heb ik liefgehad, Ezau
heb ik gehaat.
En in datzelfde nommer op de tweede
bladzijde: „ors strekkende naar hetgeen
voor ons is", nog wel aangehaald als
„woorden van den Apostel", door niemand
minder dan Johanna Naber.
Ter verbreiding van bijbelkennis onder
onze toekomstige toongevers zouden
wij derhalve het Bijbellezen op de open
bare Kweekschool gaarne zien ingevoerd
doch niet meer dan dat.
Bijbeluitleggingen van modernen en
critische etbischen zijn onzes inziens ge
vaarlijker dan heelemaal geen Bijbel.
Groen bepleitte ook in dit opzicht ge
durende een groot deel van zijn leven
voor het openbaar onderwijs de absolute
neutraliteit.
In de meeste provinciale bladen van
vrijzinnige richting, en ook in de neu
trale, dat wil zeggen die voor neutraal
willen doorgaan, is de brief opgenomen
van ds. v. Hoogenhujjze, een rechtzinnig
predikant die uit de Christelijk Histori
sche Unie trad en daarvan mededeeling
deed iD het Vrijzinnige Handelsblad.
De Kruining8che Courant, de veelhoof
dige, voegde zelfs een vertaling van de
vreemde woorden er bij, opdat haar
lezers toch maar alles goed zouden be-
bal iu St. Joris. Daarop volgde eenige
dagen later een souper ten huize van
den secretaris der admiraliteit, de heer
Thibaut, De tuin was schitterend geïl
lumineerd. In het midden stond een
ChiDeesche tempel, waar muziekanten,
als Chineezen gekleed, een treffelijk con
cert gaven. Daarnaast waren piramiden
opgericht, met zooveel lampions behan
gen als de levensjaren der vorstelijke
personen bedroegen. Aan het einde van
den tuin glinsterde een kunstig verlichte
zeldzame aloe-plant.
Nog weder eenige dagen later stelde
de bewindhebber der O.-I. Compagnie, de
heer Radermacher van Nieuwerkerk zijn
prachtige woning op de Noordzijde van
den Dam voor genoodigden open om daar
de eerste zaDgers en speellieden te
hooren zingen en musiceeren.
En de heer Paulus van de Perre gaf aan
iederen burger, die een kaart verzocht,
vrijheid om voor een aangekoudigden
feestavond zijn schitterend verlichte en
in een betooverend schoone wandelplaats
herschapen t ïin (achter de tegenwoordige
kweekschool) te zien. Meer dan één mu
ziekcorps verhoogde daar het genot der
wandeling of van een zitje.
En vooral kwam in dezen schoon en
zomertijd het buitenleven, het leven van
vermaak en weelde veihoogen. Wie In die
dagen een buitenplaats had, liet niet na
het stadhouderlijk gezin te noodigen. De
Hoogbaljuw, Cornelia Kien van Gitters,
bezitter van Ter Hooge ging voor. Zeelan-
dia Illustratie be waait nog in platen de
roem der luisterrijke tuinparty door hem
gegeven. En eenige dagen later trok het
grijpen.
Ten allen tijde zijn het in onze pro
vincie brieven van predikanten geweest,
die de kiezers tegen ons en voor het
liberalisme moesten stemmen. Edoch,
met die brieven is men in onze omge
ving altijd bekaaid weggekomen.
In 1888 was bet de brief van den ge
leerden pastor van Ovezande, ds. Joh.
Verwey, die van de Qoesche Courant
naar andere liberale bladen werd uitge
dragen, tot hij ten slotte als een zoo
vaak rondgezonden loddereindoos, we
gens verlies van d' oude geur weid
weggeworpen.
In 1891 was het een manifest van
dr. v. Leeuwen c. s.in 1897 het door
predikanten geredigeerde Ned. Dagblad;
in 1901 nogmaals de oppositie van dr.
Bronsveldin 1905 van ds. Wagenaar.
Toch heeft dat schermen met uit
spraken van deze weleerwaarde heeren
in onze omgeving geen succes gehad.
Trouwens tegenover deze betrekkelijk
weinige stemmen, staan meerdere van
Ned. Herv. predikanten, die, der waar
heid getiouw, tegen al deze bangmake
rijen, door vrijzinnige kerkbeschermérs
geexploiteerd, waarschuwen.
Onze kippenhoudende boeren hebben
met den vos nooit veel op gehad.
Mr. Van Houten zegt in zijnjongsten
Staatkundigen Brief: „Overal komt slechts
één candidaat van de concentratie in de
baat, terwijl naar allen schijn bij de
herstemming liberalen en sociaal-demo
craten ter afwering van dwangverzeke
ring en tarlefsverhooging elkander weder-
keerig zullen steunen'.
Juist, dat verwachten wjj ook, en dat
denkt iedereen met gezonde hersenen die
de geestelijke ve wantsehap tusschen
deze verbondenen erkent, en iets gezien
heeft van den haat jegens ons die hen
vereenigt.
Daarom zullen wjj deze twee, die mal
kaar nu zoo schelden, in de gaten houden.
Al dat gescheld tusschen vrijzinnigen
en socialisten bijvoorbeeld tusschen
Volk en (loesche Courant, en op volks
meetings is niets anders dan comedie.
Niet de verplichte verzekering, en ook
f niet de tarlefsverhooging, maar deanti-
these trekt deze oolijke vechters straks
hof in drie koetsen met zes paarden be
spannen de Largevielepiort uit om de
gasten te zijn van den gezant «ter Repu
bliek ta Brussel, die op Der Boede zfln
zomer verblijf had. Niet zelden gingen
deze bezoeken gepaard met allerlei uitin
gen van Oranjeliefde gebiacht door de
Prinsgezinde dorpsbewoners.
Maar het ligt buiten ons bestek daarvan
te verhalen.
Het was slechts mijn doel, om, na de
armoede geschetst te hebben, die overal
grijnsde en plaagde, ook te doen zieD, dat
verkwistende, ongekende weelde in an
dere standen schitterde.
Het zou genoeg scbijneD om u te ver
halen van die reeks van feestelijkheden,
indien ik nog niet even uwe aandacht
vragen wilde voor een verhaal van een
bezoek aan Duinvliet en Westhove, een
verhaal dat meer dan eenig ander den
geest des tjjds kenmerkt.
Nadat de verwon derenswaardige afgo
den der oude heidenen, hier uit zee aan
gespoeld zooals mijn berichtgever
zegt bezichtigd waren, begaf de familie
zich naar Duinvliet, toen ook het eigen
dom van den bewoner van Westhove,
mr. Johan 4driaan van de Perre.
Op het terras vóór het huis werden
de gasten ontvangen in een sierlijke tent
en door vier boerenmeisjes met bloemen
bestrooid, waarna de dochter van den
tuinman wafelen, boterhammen en scha
penkaas aanbood, alles bereid uit voort
brengselen van de plaats. Daarna kwa
men een paar kinderen als tuiniers ver
kleed aan de prinsessen bloemruikers
schenken en beneden aan het terras
weer tot elkaar.
Niet de verplichte verzekering, want
daar waren de unieliberalen tot voor
eenige jaren ook allegaar voor, en moer
dan één vrijzinnig-democraat verdedigt
ze nog.
En ook niet de tariefsverhooging, want
die stelde de unieliberaal Piérson in
1901 nog vooren legde de ucieliberaal
De Meester in 1907 nog over.
Haar enkel en alleen de antithese, die
deze heeren dwingt om te zijn tegen
hetgeen waar zij een paar jaar geleden
nog voor waren doch waar zij nu tegen
zfjn, omdat het van rechts komt.
Ziedaar een der vuile kanten van de
vrijzinnige politiek.
Het Kustverd9digingsfonds aangeno
men. Ziedaar het belangrijkste resultaat
van de veelzijdige Kamerzitting van
gisteren. Reeds na weinige weken van
ernstig boor en wederhoor de leiding
was i-ij voorzitter en minister ingoede
haDdenmag de laaiste het genoegen
smaken z|jn ontwerp aangenomen te
zien. Ieder brenge hem dank en hulde
voor zijn onvermoeiden arbeid en zijn
onafgebroken toewijding. Hij heeft zich
er geheel aan gegeven, en ieder moest
zich wel bewust zijn, dat hetgeen bij
vroeg, terecht geöischt mocht worden
met het oog op onze onafhankelijkheid
en in verband met de voorname plaats
die Nederland met zijn vele bezittingen
in andere werelddeelen in de rij der
volkereD inneemt.
Ja, elk ernstig staatsman, tot oordeelen
bevoegd, moest in zijn hart er van over
tuigd z(jn, dat waar er zoo hooge be
langen op bet spel staan, niets te
veel gevraagd werd.
Daarom maakte de uit-lag der stem
ming een zeer onaangenamen indruk.
De geheele linkerzijde voor, zoover aan
wezig, uitgezonderd de heer Van Karne-
beek, die de stem zijner overtuiging
volgde, stemde tegen het ontwerp. Wat
moet men daarvan denken I De Nieuwe
Rott. Cs. schrijf s in een hoofdartikel naar-
aanleiding van de verslagen der L^ger-
stonaen vier keurig getooide kindeieD,
de jaargetijden voorstellende, waarbij een
achttal met een draagtent, om de gasten
voor den zonneschijn e beschutten Bj)
de wandeling ontmoette men eerst een
jongen en een meisje als herder en
herderin verkleed, die aan de prinses een
lam aanboden, en bij de vijvers als
visschers uitgedoste kinderen, die een
kom met goudvisschen aanboden.
Langs een met eerepoorten en bloemen
versierden weg kwam men op Westhove.
Na op het kasteel een maal tg d gebruikt
te hebben, den gastheer waardig, voeren
de jonge prinsen in een als fregat ge
tuigden boeier, door de breede slotgrach
ten, terwijl het overig gezelschap een
wandeling deed naar een belvéière op de
duinen, waaruit men een heerlijk land
en zeegeiicht had, en waar de bewoner,
tevens de stichter van het Zeeuwsch
Museum de beste teloscopeu en micros
kopen uit zijne verzameling had geplaatst.
In het terugkomen werd ae hermitage
bezie", waar een Viaamsche arbeider in
capucijner monnikengewaad, als here
miet, fruit en kruidenwijn aanbood,
en niet ver van middernacht brachten
de koetsen de hooge bezooekers de Noord-
pcort binnen."
Tot zoover mijn verhaal van weelde en
feesten. Velen onzer zal bet met mij een
twijfelachtig genot zijn, om eenige weken
lang haast dag aan dag, in een kriDgetje
van „standgenooten" zooals het toen
heette, feestelijk rond te draaien.
Maar, over smaak valt niet te twisten.
<M. DB K.
