No. 16131913
Donderdag 10 April.
27e Jaargang
NIEUWSBLAD
VOOB ZEELAND
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Uit de Pers.
Staten-Generaal.
Binnenland.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
PT» De opgaaf van den spoordienst
komt In dit nommer voor op de gebrui
kelijke plaats.
Zondagsviering.
Over het „accoord",
TWEEDE KAMER.
„Ik geloof, dat geen volk genoeg
heeft aan Staatsonderwijs.
„Ik geloof, dat van al onze vrijheden
de vrijheid van onderwijs de kostbaar
ste is, omdat zij, naast de vrijheid van
drukpers, het eenige wapen is, dat
overblijft voor den overwonnen."
Hoogleeraar BUYS.
(Liberaal.)
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p.p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
Het laatste of Mjjfde artikel van het
Program van Actie, waarvan straks onze
deputatenvergadering, zoo w(j hopeD,
haar zegel hecht, luidt: „Betereregeling
van de openbare viering van der. Zondag*.
In de Antirevolutionaire pers is in den
loop der jaren nogal eens over dit onder
werp geschreven en wjj hebben hieraan
bescheiden meegedaan. Tot noê toe met
weinig goed gevolg.
Wjj schrijven opzettelijk met „weinig",
want goede gevolgen zijn er wel degelijk
gezien. Bij de post en de telegrafie, in
de kazerne en op de vloot, ook in het
treinenverkeer is een grootei e of kleinere
beperking van den Zondagsdienst inge
treden. Er is derhalve reden om dank
baar te zijn-, doch „dankbaar" is nog
verre van „voldaan".
Nu is op dat punt vooral heil te wach
ten an een Kechtsch ministerie. Onder
het ministeiie-Mackay bevorderde minis
ter Havelaar zooveel mogelijk de Zon
dagsrust; onder het ministerie Kuyper
werd zelfs een ontwerp tot betere rega
ling van de Zondagsv'ering in gereedheid
gebracht. Toen men er aan het departe
ment zoo goed als mee gereed was,
moest echter het ministerie aftreden,
en z|jn liberale opvolger liet het ontwerp
liggen of verwees het ter snippermand.
Het kabinetrHeemskerk deed in deze rich
ting nog niet veel, behoudens dan de
aanvankelijk geringe beperking van den
treinenloop.
Daarom doet 'tons genoegen dat het
Program van Actie op deze belangrijke
aangelegenheid de aandacht vestigt, met
herinnering aan artikel 5 van Ons Pro
gram van beginselen, hetwelk luidt„Zjj
beljjdt dat de Overheid regeert b|j de gra
tie Gods, en hieraan hare regeerii gsmacht
ontleenende ter vrijlating van den
dag des Heeren, en alzoo mede in 's volks
belang, na wijziging der Zondagswet,
zoowel zelve zooveel doenlik in al haar
vertakkingen op dien dag behoort te
rusteD, als in haar concessiën aan maat
schappijen van vervoer geheelei of ge
deeltelijken stilstand vaAzaken voor dien
dag heeft te bedingen."
Aan de toelichting van dit juut (blz.
30 van het bekende «grijze boekje") ont-
leenen w|J het volgende
Gelijk men ziet heeft onze pait|j geen
Engeischen Zondag als staatsinstelling
bedoeld, gelijk dan ook in het Tractaat
van den Sabbath door dr. A. Kuyper met
beroep op de historie is aangetoond, hoe
zelfs de hoogleeraar Voetius zich in de
17e eeuw tegen de invoering van den
Engeischen Zondag als in strijd met de
Calvinistische beginselen verzet heeft, en
hoe alleen door invloed van Schotsche
litteratuur zulk een opvatting omtrent
de Zondagsviering bij ons binnendrong.
De instelling van een der zeven dagen
als dag der ruste, behoort volgens Gen.
2 1 reeds tot de Seheppingsordinantiën,
geldt als zoodanig voor alle volkeren,
maar staat met de Israëlitische Sabbath-
viering dan ook niet geheel op éénl|jn.
Vandaar dat de Overheid zeer zeker ge
roepen is tot de instandhouding van de
Zondagsrust mede te werken, doch steeds
onder beding, dat de geestelijke inhoud
van de Zondagsviering niet van haar,
wel van eigen vromen zin van het ?olk
en van het kerkelijk leven worde inge
wacht. De taak die op de Overheid rust,
bestaat daarom hierin, dat z|j zorg drage,
dat die dag vr|j z|j, een non dies, die
juist daardoor beantwoorden kan aan
haar doel. Vandaar dat het niet de vraag
is of de Overheid rust voor den arbeider
instelle, maar dat z|j beginne met zelve
die dag haar gewone taak neder te leg
gen, geen gerechtsdagen houde, geen
vergaderingen saamroepe, en haar amb
tenaren en dienstpersoneel, zooveel dit
kan, rust gunne: doch dan ook, datz|j,
den Zondag als een instelling Gods eeren-
de, niet toelate dat iemand een in z|jn
d'enit z|jnd medeburger, onnoodig afhou-
de van het doel waartoe deze dag is in
gezet, Geheel de opvatting van de Over
heid moet dus uitgaan van de overtui
ging, dat het hier eenu Goddelijke instel
ling geldt, en dat z|j zelve voor baar deel
en evenzoo in zoover ze andeier levens
gang te regelen heeft, dien dag eere door
den gewonen arbeid, die voor ondervan
ging vatbaar is te doen ophouden. Het
is daarom, dat in het artikel gesproken
wordt van openbare viering van den Zon
dag. In geen geval toch mag de viering
van dezen door God in gestelden dag ver
vangen worden door een philantropische
zorg voor een fusten van deD arbeid,
die evengoed op Zondag zou kunnen
doorgaan, door b.v. op Vrijdag of Dinsdag
afgebroken te worden.
Nu zjjn er enkele takken van dienst
die reeds zonder wetswijziging zouden
kunnen pu fit eer en van een als boven
gevraagde betere regeling.
Reeds wees hierop in De Standaard
van 3 April de heer Belgraver, ambte
naar bij de Postergen en Telegn fie te
H'llegom. Dit geldt met name de Poste
ren en Telegrafie.
Reeds z|jn er velen in den lande, die
op Zondag geen „post" wenschen te
ontvangen. Nog meerderen zouden dit
allicht wenschen, indien z|j niet tegen
de moeite van de schriftelijke kennis
geving opzagen.
Maar in een Christenland, geen God-
loozen staat (état at behoort het ook
niet zoo te z|jn, dat z|J die een Chris
telijke Zondagsviering naar Gods bevel
voorstaan, aanvraag moeten doen om de
«post" niet te ontvangen. Het behoorde
juist andersom te zjjn, dat z|j die hun
«post" op Zondag wel willen thuiskrij
gen, een aanvraag daartoe indienen.
Wjj wezen daar reeds vroeger op; van
daar dat wjj tevens aandrongen op de
invoering van postzegels met aange
hecht verzoek, niet om des Zondags
niet, maar om des Zondags wel te be
stellen, en dergelijke postzegels in dat
geval tot dubbelen pr|js verkrijgbaar te
stellen.
Tot Dog toe evenwel wilde dt Overheid
hier niet aan. Mogen wij er nog eens
op aandriDgen
Nu is het een feit, dat de postambte
naren en -beambten nog te veel op
Zondag, zjj het ook voor slechts enkele
uren, in touw moeten z|jn voor stem
pelen en uitzoeken en bestellen van
allerlei stukken, die best 's Maandags
zouden kunnen verhandeld worden, doch
hetgeen hun nu belet wordt doordat het
publiek niet op couvert of strook schrijft:
„Zondagsrust" of „Zondags niet bestel
len" of geen gebruik maakt van de Zon
dagsetiketten.
Wjj vragen derhalve in de eerste
plaatslaat het publiek meer nog dan
vroeger meewerken, door gebruik te
maken van evengenoemde etiketten en
door afzonderlijke of gezamenlijke schrif
telijke aanvraag aan den postdirecteur
of den brievengaarder in hunne ge
meente om van postbestelling op Zon
dag te mogen verschoond blijven. Laat
men 's Zaterdags na een bepaald uur
voortaan geen brieven meer bestellen,
dan bjj dringende noodzakelijkheid. In
dit geval zou dubbel port kunnen ge
vorderd worden. Trouwens men heeft
nog de telegraaf en de expresse bestelling.
Werd er in dien geest gehandeld, er
zou geen ingrijpen van de overheid noo-
dig zijn.
Maar ook zelfs met het zenden van
telegrammen op Zondag behoorde men
zoo zuinig mogelijk te z|jn.
Mogen w|j eens enkele middelen aan
de hand doen, door welke de voor onze
duizenden postambtenaren in den lande
zoo noodige, en door hen begeeide
meerdere Zondagsrust is te verkrijgen?
Zie ze dan hier:
1°. Zaterdags ra, 7 uur geen postver
zendingen uitgezonderd expresse-bestel
lingen.
2e. Zaterdags i 4 uur .geen verzen
ding van postpakketten.
Be. Zondags geen enkele bestelling;
uitgezonderd xpresse-bestellingen.
4°. Zondags geen enkele postverzen
ding.
5e. Telegrammen en telefoongesprek
ken op Zondag alleen tegen tarief van
dringende telegrammen en gesprekken.
5e. Openstelling der kantoren op Zon
dag uitsluitend 's middags 1- 2, en alleen
voor het aannemen van expresse brieven,
dringende telegrammen en dringende ge
sprekken.
6e. Op Zondag geen behandeling van
spaarbankzaken en telegi fische post
wissels, geen zegelverkoop en bovod dien
opheffing van de gelegenheid tot afhaling
van correspondentie.
Nu de handel algemeen den vrijen
Zaterdagmiddag gaat invoeren, ia tegen
dergelijke inkrimping niet veel meer in
te brengen.
Indien de Zondagsrust, en daarmee de
Zondagsheiliging voor de postambtenaren
kon worden mogelijk gemaakt en on
der hen z|jn nogal menschen van onze
richting ookdan werd langs dien
weg ook de mogelijkheid geopend dat wjj
onze jongelui zonder bezwaar kenden
doen in dienst treden in genoemd vak.
Punt 5 van het Program van Actie
wordt door ons van harte toegejuicht.
zegt De Standaard o. m.
Natuurlijk is, voor wat onze part|j aan
gaat, volstrekt niet aan al onze wen
schen voldaan. Dit was met geene der
drie partijen het geval. En dit kon ook
niet, als men tot compromis zou geraken.
Vandaar dat ook onder de medecontrac
tanten voor soortgelijke gewaarwording
plaats zal z|jn. Maar in hoofdzaak is het
resultaat van de gevoerde onderhande
lingen dan toch gunstig. Er is in Om
men onzerzjjds veel toegegeven, maar
was dit niet geraden? Mits maar duide
lijk vaststond, dat het nu te trtffen ac
coord Ommen niet voor nu en voor al
toos voor ons verloren deed gaan, kon
er toch geen overwegend bezwaar z|jn,
om 't onzerzijds tljdeljjk aan Dr. de Vis
ser af te scaan. Dr. de Visser was in
1897 reeds candidaat in Ommen geweest,
en wat vooral in aanmerking kwam, h|j
viel in Leiden, ingevolge het accoord
van 1909, uit. Kon dus z|Jn candidatuur
in Ommen niet het gereede middel z|jn,
om de extravagantiën van enkele heet
hoofden in Ommen te fnuiken, en ook
in dat district, b|j w|jze van overgang,
weer een normalen toestand in het leven
te roepen P
Het is zoo, men had Ommen buiten
het accoord kunnen laten, maar dit had
licht te feilen str|jd gegeven. En nu ze
kerheid te verkrijgen was, dat de conces
sie, thans gedaan, niet op een volgende
stembus zou doorwerken, was onzerzijds
een loyale houding 't beste.
Dat Bodegraven nog moeite kan b iren
is niet te loochenen Toch mogen we niet
vergeten, dat on Ier het Kabinet-Kuyper
de heer van Idsinga meer dan eens iD
gewichtige oogenblikken, b.v. inzake de
Hooger Onderwijswet, een steun van be-
teekenis bood, ook als Dr. de Visser het
Kabinet scherp bestreed. Bovendien, zoo
de onzen in Bodegraven een offer aan
de Coalitie moeten brengen, dan vergete
men niet, dat de Roomsch Katholieken
dit in Enschedé en Alkmaar niet minder
doeri, en dat ook de districten nietont-
breken, waarin de Christ. Hist, onzen
candidaat zullen te steunen hebben, ook
al daalt de sypmathie die hunnerzijds
aan dezen candidaat gegeven wordt, be
neden het vlies-punt.
Reeds meermalen wezen we er op, hoe
verlammend en verzwakkend het, voor
welke partij ook, in eeD bepaald district
is, cm aldoor voor een candidaat van een
andere partij te moeten optreden, en hoe
gewenseht 't daarom z|jn zou, zoo men
bjj de ééae stembus aan het ééne en b|j
de volgende stembus aan een ander di
strict dezen Coalitie-plicht oplegde, door
eenvoudig om en om uit te ruilen. Jam
mer slechts, dat hier weer andere moei
lijkheden tegenover staan, en dat de
tegenstander zoo licht beproeven zou van
de moeilijkheden, die hieruit opkwameü,
ten eigen faveure het profijt tetrekkeD.
Laat ons liever hopen, dat het Kabinet
Heemskerk de Grondwetsrevisie tot een
goed einde moge brengen, en dat langs
dien Koninklijken weg eerlang een kies
wet in het Staatsblad moge komen, waar
door voorgoed al deze moeilijkheden weg
vallen.
Het accoord is er nu. De Deputaten
vergadering evenmin als de partij vergade
ringen van de beide andere Rechtsche
fracties zal 't casseoren. Het komt er
daarom nu maar op aan, met vereende
kracht op te trekken.
Het politiek accoord is sober, maar toch
niet zonder pit.
Het concentreert ons bedoelen thans op
de Grondwetrevisie, en stelt b|j de Grond
wetsrevisie artikel 192, als voor de drie
Rechtsche partijen het neusje van den
zalm voorop.
Geen West-Indische Cultuurbankl
Voor den Suri aaamschen landbouw
wordt niets gedaan voorloopig.
De Kolonie wacht nog. Zij wacht met
ongeduld op daden, die bet Moederland
belooft had.
In Januari was de zaak nog niet r|jp
genoeg zooals men weet. Op 23 Januari
j.l. nam dé Kamer een motie aan, waarin
tot verdaging van de behandeling werd
besloten, ten einde de regeering in de
gelegenheid te stellen, waarborgen te
bieden, dat de voorgestelde cultuurbank
allereerst den grooten en kleinen land
bouw ten goede zou komen en dat op
het octrooi van de Surinaamsche Bank
geen inbreuk zou worden gemaakt. Aan
die motie hebben ook verschillende leden
bun slem gegeven, die de daarin opge
nomen overw gingen niet deelden, maar
die een korten t|jd van beraad wensche-
l|jk achtten, w|jl het twijfelachtig was
geworden of een van de participanten
(de Rotterdamsche Bankvereeniging) haar
vroeger aanbod wilde gestand doen.
Het laatste punt gaf geen aanleiding
tot ongerustheid. In ander opzicht kon-
d8n echter geen toezeggingen gedaan
worden. Te minister heeft er ongetwij
feld zjjn uitersten best voor gedaan.
Allerlei voorstellen zjjn in overweging
gegeven. Maar speciaal de Rotterdamsche
Bankvereeniging wilde den zuiver com-
mercieelen grondslag behouden, met ter
zijdestelling van de belangen var grooten
en kleinen landbouw.
Ontegenzeggelijk is het ook onbegrij
pelijk, dat men wil, dat de bank alleen
den landbouw tot object neemt. Ook de
industrieën inherent aan de cultures, als
rjjstpellerjjen en suikerfabrieken, moeten
gesteund worden.
Entin, er wordt tenslotte niets ge
steund. Het ligt niet aan den minister.
De heer de Waal Malefjjt heeft de zaak
inderdaad met kracht verdedigd en niet
minder krachtig gewaarschuwd voor de
gevolgeD, wanneer het ontwerp zou wor
den afgestemd.
Als het ontwerp wordt verworpen, al
dus de minister, dan zullen alle moeilijk
heden in de kolonie voortduren zonder,
dat ik er iets aan zal kunnen doen. De
voorbereiding van eiken anderen maat
regel kost ontzaglijk veel t|jd, die voor
Suriname meer is dan geld. De Kamer
laadt bjj verwerping een groote verant
woordelijkheid op zich Ik zie geen kans
met een beter voorstel te komen. Het is
geen voorstel, om maar iets te doen,
maar het eenig mogelijke.
Het heeft niet mogen baten. Met 33
tegen .29 stemmen werd het verworpen.
Het ging hier dus niet rechts tegen
links. De stemmen waren ditmaal hope
loos verdeeld.
Vóór hebben gestemd 15 katholieken,
9 anti-revolutionairen, 1 christeijjk-his-
torische, 2 unie-liberalen en 2 vrijzinnig-
democraten.
Tegen 5 katholieken, 2 anti revolutio
nairen, 7 christelijk-historischen, 9 UDie-
liberalen, 2 vrjjzinnig-democrateD, 2 vr|je
liberalen en 6 sociaal democraten.
Wat er nu gebeuren moet, is volslagen
duister. De heer De Meester deelde een
plan mede van den gouverneur van
Suriname, dat de instemming scheen te
hebben van de Surinaamsche Bank, vol
gens hetwelk een uitsluitende landbouw-
baDk zou worden opgericht met een ka
pitaal van f750,000, waarvan het R|jk
5 a 6 ton zou leveren. Maar de minis
ter, die, evenals de heer Bos; opmerkte,
dat dit plan al oud en afgekeurd was,
wilde hiervan niets weten. De heer
Hugenholtz beval een Staatsbank aan,
met zetel in Nederland. Daarvan uitte
haast iedereen zjjn hevigen afschrik.
Alleen de heer Bos vond het, eventueel,
nog zoo kwaad niet.
Zoo is er weder veel arbeid tever-
geefsch geweest.
Onze West zal nog tot veel getob aan
leiding geven.
Nog even is de Ziekteverz' kering aan
de orde geweest.
L. Zeker om de gedachte aan de Suri
naamsche belaDgen te verdrijven. Men
is niet veel gevorderd. Het regende
weer amendementen, ditmaal van Duys
alleen.
Er waren er bjj, die den minister wel
sympathiek waren, toch bleken ze ten
slotte zoo niet onaannemelijk, dan toch
ongewenscht.- Wel worden ze spoedig
ingetrokken, doch intusschen is er ge
woonlijk weer heel wat tjjd verpraat.
Kamerverkiezingen. De Chr. Historische
kiesvereeniging in het district Oostburg
aldus de N. R. C. beeft besloten de
candidatuur mr. P. Dieleman krachtig te
steuneD.
De antirevolutionaire, Christelijk Histo
rische en Roomsch Katholieke kiesver-
eenigingen te Dordrecht, zullen, volgens
de Dordr. Ct., deze week nadere bespre
kingen houden over de candidatuur voor
de Kamer. Gisteravond zou de Papen-
drechtsche kiesvereeniging een vergade
ring houden, in welke hoogstwaarschjjn-
ljjk de heer C. van der Voort van Zjjp
voorloopig candidaat zou worden gesteld.
Na de deputatenvergadering op 24 dezer
zal ded finitieve candidaatstelling plaats
hebben. Als candidaten voor het district
Dordrecht worden nog genoemd de heeren
ds. H. C. Hogerzeil te Vlissingen, mr. de
Veer te Middelburg, lid van de Provinciale
Staten van Zeeland en D. Wisboom Ver
stegen, notaris te Dordrecht.
Men meldt aan de Rotterdammer, dat
dr. E. J. Beumerte Utrecht voor de hem
door de centrale antirevolutionaire kies-
