No. 120 1913
Donderdag 20 Februari
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
27e jaargang.
SHRISTELïJK-
HISTORISCH
Grondwetsherziening.
Staten-Generaal.
Binnenland.
VERSC HIJNT ZESMAAL PER WEEK
S, JJ. Dk JONGE-VERWES r, te Goes
F. IK D'HUiJ, te Aiiddelbi rg.
PRIJS DER ADVERTENT5ËN
agr jij
HEI IEREN WERKDAG DES AVOND&
Prijs per irie maanden franco p. p.
Enkele nummers.
9 O 6
1.25
0.03
ITGAVE DER FIRMA'S
EN
'"Wgg'swrasaaEgasavEs^ge-,??:"';';
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer ïO cent
F; milieberichten van I—lOregele 1.—iedere reguS
mi er 10 cent
LwessrsdH - «Sfer.vsf. r i .US?*'
De opgaaf van den spoordienst
komt In dit nommer voor op de gebrui
kelijke plaats.
ii.
De Grondwetsherziening is een mooi
stuk werk, uit antirevolutionair oogpunt
bekeken.
Natuurlijk volgt hieruit dat uit vrijzin
nig oogpunt gezien aan deze herzieDings-
voorstellen heelemaal niets moois is.
De vrijzinnigen hebben zich in hun
verzet tegen deze herziening weer niet
verloochend. Dat eert hen natuurlek tot
zekere hoogte. Z|j moeten het zeggen
zooali ztj het meenen. Hadden z|j dat
altijd maar g-daan I
Maar te beter is dan nu aan het licht
gekomen de traditioneele scheidingslijn,
die straks b|j de stembus den kamp om
de meerderheid zal beheerschen.
Toen in 1887 Rechts in de minderheid
was, waren de vrijzinnigen Yan Houten
met Goeman Borgesius voorop, steeds op
hun gut vive, dat er toch vooral geen
enkel, ^antirevolutionair beginsel in de
Grondwet zou worden binnengesmokkeld.
Gp een enkel punt is het Lohman toch
nog, doch natuurlijk b|j verrassing, ge
lukt.
Het was echter maar een jw|jziglng
van ondergeschikt belang.
Het gold de laatste j alinea van artikel
59: ,Deze goedkeuring (door de Staten
Generaal) wordt niet vereischt indien de
Koning zich de bevoegdheid tot het slui
ten van het verdrag by de wet heeft voor-
behouden."
Het gecursiveerde was dejwijziging
door den heer Lohman voorgesteld, en
ln een oogenblik van goedmoedigheid
van een paar liberalen die voor stemden
aangenomen.
Maar volgens den toenmaligen boat der
liberalen Goeman Borgesius was dit
geen goedmoedigheid geweest van die
liberale voorstemmers.,Veeleer beschouw
de h|j het als een verzuim of vergrijp.
Die heeren waren la Homerus in den
dut geweest. Kamerleden en tribunisten
van toen berinneren zich nog wel het
gekakel dat in den linkschen hoek op
ging, toen 't gebeurd was.
Sinds dat oogenblik, bleven de liberale
heeren op hun hoede voor antirevolutio
naire addertjes; en vooral den heer
Lohman hielden zij ln het oog. Zoo zelfs
dat v. Houten hem eens meende te moe
ten verwijten dat h|j (Lohman) z|jn
antirevolutionair staatsrecht in de Grond
wet wilde schrijven.
Than* schrflven w|j 1918.
De heer Lohman zit nog en de heer
Goeman Borgesius ook nog, al zal laatst
genoemde wel in een ander district dan
het tegenwoordige waar de socialist
(men zegt Spiekmanhem na op de
hielen zit worden ondergebracht.
Doch de principieele str|jd van toen, met
name over het intitulé der wet, de Gratie
Gods, de rechtsgelijkheid, de macht des
Konings en het Kiesrecht, zal zich her
halen, en naar te hopen is, zullen deze
twee hoogst bekwame tegenstanders,
naast den man van de Grondwetsher
ziening mr. Th. Heemskerk weder het
debat beheerschen. Doch, naar wij even
zeer hopen, nu niet gelijk toen meteen
LiDksche, maar met een Rechtsche meer
derheid achter zich.
Want al bestaat er geen .gevaar" dat
het antirevolutionair staatsrecht in de
Grondwet komt, eenige antirevolutionaire
grondbeginselen zullen, zoo alias goed
gaan mae, in de Grondwet worden vast
gelegd. W|J hebben hierbij op het oog
de nieuwe regeling inzake het onderwijs
en de regeling van het kiesrecht.
Heads vroeger wezen w|j op de ingrij
pende veranderingen in artikel 80 en
artikel 192 aangebracht.
Aan het kabinet, inzonderheid aan
den minister Heemskerk, komt groote
lof toe voor den door hem gegrepen
hoogen moed om het beginsel der rechts
gelijkheid in de Grondwet te schrijven.
Het is een strijd van jaren geweest, reeds
voor 1857 begonnen, die noodigwasom
in de natie deze gedachte te doen rijpen
dat niet langer het openbaar onderwijs
alleen, maar ook het byzonder ODderwys
voorwerp moet z|Jn der aanhoudende
zorg van de regeering.
Maar ook voor de wijziging in het
kiesrechtartikel komt dit ministerie
dank toe. Vele jaren is telkens weer
het huismanskiestecht aangeprezen, als
het organisch kiesrecht dat het indivi
dueel, het kiesrecht van individuen, van
.een hoop zielen op een stuk grond" be
hoort te vervangen.
Het aantal kiezers zal door deze wjj-
ziging weer met eenige honderdduizenden
vermeerderen kunnen.
Natuurlijk zal er over nog grootere
uitbreiding gesproken worden. Ook zal op
doorvoering van het beginsel van huis
manskiesrecht aangedrongen worden,
teneinde niet alleen aan de mannelijke,
maar ook aan de vrouwelijke gezins
hoofden het kiesrecht te veizekeren.
Over al deze dingen kan nader over
legd worden.
Maar het goede beginselrechtsge
lijkheid en organisch kiesrecht heeft
onze hartelijke sympathie.
En niet alleen de rechtsgelijkheid op
onderwijsgebied, maar ook op kiesrecht-
gebied.
In het sedert 1887 bestaande Kies
rechtartikel 80 is alt|jd nog de uitoefe
ning van het kiesrecht afhankelijk ge
steld van bezit, namelijk van maatschap-
peiyken welstand. Wel niet veel, maar
een zekere som moet toch nog in de
belasting betaald worden, wil men kiezer
kunnen worden.
En wie z|jn belastingplicht, z|j het ook
onopzettelijk, of ook door armoede ge
dwongen, vergat, is onherroepelijk z|jn
kiesrecht kw|jt.
Menig fatsoenlijk huisvader kan om
diezelfde reden geen kiezer zyn.
Daarom is het toe te juichen, dat minis
ter Heemskerk de formule van z|jn vader
op dit punt belangrijk verbeteren wil,
door het kiesrecht los te maken van eeni-
gen census, en het toe te kennen aan de
gezinshoofden. Meer nog, in het oude
kiesrechtartikel werden van het kiesrecht
uitgesloten z|j, die van eenige diaconie of
kerkelijk armbestuur onderstand hebben
genoten. Thans wordt voorgesteld dat die
uitsluiting niet zal gelden voor de z.g.
kerkelijke .bedeelden".
Het nieuwe artikel wil uitdrukkelijk
slechts uitgesloten zien heD, .die gedu
rende tenminste drie maanden van een
gemeentebestuur of andere niet kerkelijke
instelling geldeljjken onderstand hebben
genoten".
Dit is het goede standpunt.
De kerk van Christus heeft tot taak
en roeping de zorg voor arme broederen.
De diakenen z|jn daartoe de aangewezen
uitdeelers. De kerk als een groot huis
gezin waarin de sterkere broeder den
zwakkere helpt, hetzij tijdelijk, hetz|J blij
vend, en de uitvoering daarvan heeft
opgedragen aan bovengenoemde armver-
zorgers. Nu heeft de Overheid niet het
recht zich met de familieaangelegen
heden, met de inwendige zaken der kerk
te bemoeien. Zy deed het tot nog toe
omdat de Wet het vordert. En de kerken
hebben er zich dan ook steeds, zy het
schoorvoetend, aan onderworpen. Men
zou anders zoo zeggen wanneer in een
kerk alle leden een betrekkeiyke wel
vaart genieten, dat het iemand die buiten
de kerk staat niets aaneaat, of er onder
dezen ook zyn die deze betrekkeiyke
welvaart danken aan den steun der
broederen. Met dat beginsel nu heeft
minister Heemskerk, zelve oud-diaken
rekening gehouden, en eenvoudig de ker-
keiyk .bedeelden* (leeiyk woord voor eeD
zoo schoone zaakl) uit de ry der van
het kiesrecht uitgestotenen geschrapt.
Een regeling die allen welke tot de
kerk van Christus behooren, ter wille van
de Kerk, en van de tot hiertoe door den
wetgever op het punt van het kiesrecht
miskende broederen, ten zeerste zullen
toejuichen.
20 Pebr. 1913.
Eet dreigend gevaar.
Laat nu ai wie de Zending lief heeft,
op zyn qui vive zyn
Wint in Juni Links, dan bestaat alge
meen de verwachting, dat Mr. van Deven
ter Minister van Koloniën zal worden.
Deze Koloniale specialiteit nu heeft
gisteren in de Eerste Kamer als zyn ge
voelen uitgesproken, dat in deMohame-
daansche streken van onze Oost de subsi
die aan de Christelyke scholen zal moeten
onthouden worden.
Caveant Consules
En die Consulea zyn hier de manDen
en vrouwen, die y veren voor de Zending
in onze Oost. Standaard.
De politiek en het kind.
In een .Kroniek" die hoofdzakeiyk
over dit onderwerp handelt, schryft de
N Tr. Gr. Ct. o m.
Of meent men, dat de kleine potjes
geen ooren hebben, als een verfeiezings-
st |jd het volk in beroering brengt
Ik herinner my heel goed, hoe, in rnyn
jongensjaren, wy jongens op het school
plein stonden te politiseeren tjjdens een
zwaren verkiesingsstryd. W|j waren ver
deeld in linkschen en reehtschen, en
soms liepen de debatten zoo hoog, dat
een vuistgevecht dreigde.
.Als onze candidaat het wint" schreeuw
de een vurig jong-liberaal .dan kriegen
wie nooit biebel". Daarop trachtte ik
duideiyk te maken, dat de liberale can
didaat het alleen niet te zeggen had.
Maar andere tegenstanders beweerden
„voader hét zegt, as koksen boas worran,
den mout wie noar kerk". ,En as wie
nait willen, brengt veldwachter ons er
bên". ,En harbargen worren sloten".
,Eu kermis is verboden".
Dit vonden sommigen weer te kras.
Eo zoo schreeuwden w|j als echte jon
gens flink door elkander heen tot het
spel alle politiek deed vergeten
Wat zou nu een Ketelaar of een Ter
Laan of dr. Bos ons willen wys maken,
dat de kinderen van liberale of sociaal
democratische kiezers niets opvangen
over den politieken stryd, er niet naar
vragen ook en... ingelicht worden even
zoo? 't Is immers te dwaas om ervan
te spreken.
En er zit ook absoluut geen kwaad
in, al zal een verstandig vader een jon
gen, die al te wysneuzig begint te rede
neeren over de politiek, ook weer op z(jn
nummer weten te zetten.
Ieder, die zyn jongensjaren eens na
gaat of hy moest vroeger een botterik
zyn geweest zal my moeten toestem
men, dat dit alles heel eenvoudige waar
heid is.
Het weer.
In January zestien Hondert zeven en
zestig.
Doen Vroort en het Sneeuwde saer heftig
Sr,yf ses weeken stont de Vaert heel stil,
Drie Weeken voer men weer geheel na
wil
Het voornaamste dat hier wort genoteert
Is datter soo veel IJs quam in Meert.
Den 16 Maert begont weer hart te Vriesen.
Den 17 moesten de Visschers de winst
verliesen.
Den 18 Liep veel Volk door de Laegop
'tIJ.
Den 19 passeert men van t'een tot t'an-
der zy.
Den 20 Boot Weer en Wint nog weynig
soen.
Den 21 Leek of Weer en Wint anders
wou doen.
Den 22 was de Wint weer felder aan 't
Vriezen.
Den 23 begont IJs door de Son hart te
verliezen.
Den 24 Al Vriezende verloor 't IJs zyn
Kragt.
Den 25 zynder veel over 't IJ komeD met
voordagt.
Den 26 Liepender nog drie van Stee
over 't IJ.
Namiddag zeylden de Schuyten de Stad
voorby.
Den 27 Heeft d'Oostenwind 't IJs op
Pampus hoog gezet.
Den 29 was 't Varen daer over nog wel
belet,
Den 30 qaamen eenige daer over varen
en lopen mee.
Den 1 April liepen eenige Peisoonen
nog op de Zuyder Zee.
Den 2 dito is in 't Val een schip door
't IJs vastgehegt.
Dit is genoteert van M. T. de Lootsen
haer knegf,
Om Godes groote Wonder ende Kragt,
Te doen helpen houden in gedagt.
De liberalen verdrukt
We komen nog even terug op het debat
mr. de Wilde— Mooyen. Eéo punt, de
opentare school tegenover de bijzondere,
dient nog wat nader uitgewerkt te
worden.
Do heer de Wilde sommeerde den heer
Mooy*n om één geval te noemen waarin
hy (de heer M.) of zyn geestverwanten
verdrukt worden. Hierop deed de heer M.
een ongelukkige keuze stel, dat een ge
lukkiger keuze mogeiyk wareen noem
de h|j 't onderwijs. .Hat byzonder ouder-
vrys krygt maar subsirliën. terwyi aan
het openbaar onderwijs, niet gedacht,
wordt". De heer de Wilde kwam toen mat
verpletterende bewysmiddelen. Immers
voor het openbaar onderwys, de secte-
school der modernen, voor het onderwijs
dus van een derde gedeelte van ons volk
wordt f34 per jaar en per kind betaald en
voor h»t bijzonder onderwys, waarnaar
2li van de bevolking vraagt, slechts f 18 A
f 19. En op de vraag van mr. de Wilde in
welke gevallen (nog meer) vaB onder
drukking sprake is, is de heer Mooyen het
antwoord schuldig gebleven.
De heer de Wilde zeide toen, wèl geval
len te kunnen opnoemen, waarin de libe
ralen, druk uitoefenden op hem en zyn
geestverwanten. Zoo had spr. indertyd
dubbele examens af te leggen en meer
schoolgeld te betalen.
Hiermede was dus wel klaariyk bewe
zen, dat in de onderwyskwestie van ver
drukking of verwaarloozlng abscluut
geen sprake is 1
EERSTE KAMER.
De regeering koma in geen geval met
„het groote plan" tot afsluiting van de
Zuiderzee. Aldus de wensch van den heer
Zyima (1.). De heeren Hovy (a. r.) en
Cremer (u. 1.) hielden echter een warm
pleidooi voor datgene, wat zy een natio
naal belang noemden. De heer Cremer
heeft de overtuiging dat de zaak van
de drooglegging der Zuiderzee thans op
den goeden weg is, doordat zy gesteld
is in handen eener Technische Commis
sie. De bezwaren van den heer Zyima
richtten zich tegeD het groote plan dat
niet aan de orde was.
De heer Hosy is voor onze provincie
opgekomen. Hy vroeg o.a. bespoediging
met het sluiten van de overeenkomst
tusschen den Staat en de Maatschappy
De Schelde te Vlissingen, welke Maat
schappy voor Vlissingen en voor het
geheele land van groote beteekenis is.
Ook de haven van Vlissingen eischt ver
betering en de exploitatie daarvan dient
opgedragen aan de stad. Een en ander
vindt de heer Hovy dringend noodig voor
de ontwikkeling van het bedryf van de
Maatschappy „Zeeland". Een uitgave van*
3 millioen voor deze havenverbetering is
;swx*iai
alleszins gewettigd. Immers als deslui
zen ?yn weggeruimd zal de Schelde de
grootste schepen kunnen bouwen.
Het was een krachtig pleidooi voor
Vlissingen en de byzondere belangen van
deze stad, oie Diet verwaarloosd mogen
worden. De minister deelde mede, dat
omtrent het erfpacht-contract met »de
Schelde" door de betrokken departemen
ten overeenstemming wss verkregen.
Daaromtrent, en over de exploitatie, za!
wellicht spoedig een wetsontwerp kunnen
worden ingediend. Een diepgaande haven
te VlissingeD zal zonder fort niet moga-
ïyk sjjn. Bovendien is het voorzichtiger
hangende het ontwerp-kustdefensie over
deze zaak.niet te sprekeD. De regeering
zal echter gaarne de gemeente Vlissingen
en de „Zeeland" de hand reiken.
Ook had de heer Hovy het nog over
het station Rilland-Bath, dat dringend
verbetering eischt en waar op 't oogenblik
de toestand zeer gevaariyk is.
Op de andere plaatselijke belangen gaan
we natuuriyk niet nader in. Afdeeling
Waterstaat en wijziging Oorlogsbegroo
ting zyn gister z. h. s. aangenomen. Ons
Hoogerhuis houdt van opschieten,
TWEEDE KAMER.
Zou da Invaliditeitswet er nu binnen
afzienbaren tyd doorkomen? Tot voor
kort had men het nog niet durven hepen.
Een berichtje in Het Hbl. wijst er op, dat
de heeren naar de rust verlangen. Niet
onbegrypeiyk 1 Zoo eenigszins mogelijk
wil de Kamer, althaas volgens dat be
wuste berichtje in Het Hbl., zoo dra moge-
ïyk vóór Pasehen op reces gaan. Het voor
nemen moet bestaan, om dan in elk ge-- al
na de behandeling van de Invaliditeitswet,
geen anderen arboid meer te beginnen
tenzy naPasche».
Als dat waar is -- het klinkt niet
onwaarschijnlijk dan komt hst ons
voor een goede maatreeel te zyn om ds
behandeling van de Invaliditwits- en
Ouderdomsverzekering met wat meer
spoed te doen beëindigen. En wetke!ï:k,
de Kamer beeft gisteren een giooteu
sprong gemaakt. Al regende be, ander
maal amendementen, do minister wist er
nog al handig mee om te springen óf' ze
verdwijnen weer even gauw ais ze ver
schenen zyn, óf ze wordeu met een groote
meerderheid verwoipeD.
Art. 167 is nu aangenomen. Erg ver-
kwikkeiyk z(jn de beraadslagingen over 't
algemeen niet. We zullen den lezer het.
verslag van een en ander besparen.
Moge de Invaliditeitswet spoedig naar
het Staatsblad verhuizen. Het geldt hooge
belaugeD.
De Suiker-Industrie. Werd voor eenige
jaren de suiker-industrie heftig bewogen
door het tot stand komen van het grootsch
opgezet plan, waaruit de algemeene
suiker-maatschappy geboren werd, thans
is, naar „de Avondster" meldt, ean der-
geiyk niet minder grootsch plan op
weg van uitvoering, om ons zoo voor-
zichrig mogpiyk uit te drukken.
Het zou de suikerfabrieken van der
firma's Van Loon te Steenbergen de
Ram te RoozendaalBinsfelt, Meeus,
LaaDe te Werkendam en Statendam te
Geertruidenberg omvatten bd mogeiyk
nog eenige andere fabrieken. Als leider
van deze machtige industrieële combi
natie zal optreden de heer dr. J. A. van
Loon te Steenbergen.
Stead. Het Vad. verneemt «dat
in Den Haag eene commissie in wording
is, met het doel aan het bestuur der
Carnegle-stichting een borstbeeld van
wyien Stead aan te bieden, ter plaatsing
in het Vredespaleis.
Dr. De Visser. N?ar Het Centrum
verneemt, is het juist, dat dr. Da Visser
zich niet meer beschikbaar zou stellen
voor Leiden. Evenwel moet hieruit niet
de gevolgtrekking worden gemaakt, dat
de chr.-hist. afgevaardigde zich uit het
