Dinsdag 11 Februari
27e jaargang.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 112 1913
HISTORISCH
KCrtiMiMeÉgsionlellei.
De Balkan-Oorlog.
Binnenland.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed S.J. Dk JONGE-VERWES T, te Goes
Fih D'HUIf, te ilïidclelbt rg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De opgaaf van den spoordienst
komt In dit nommer voor op de gebrui
kelijke plaats.
RT2
IEI tEREN WERKDAG DES AVONDS,
.ƒ1.25
0.05
ITGAVE DER FIRMA'S
Prijs per irie maanden franco p. p.
Enkele nummers,
■s fêSi
!C r
~'lss3anc¥ZfnSJ^im'UMMiK7zfi
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent
Familieberichten van 1—10 regel; 1.—, iedere regel
mi er 10 cent
Bit het ltjvige ontvrerp tot herziening
der grondwet namen wjj in ons no. 108
eenige der belangrykste^artikelen en toe
lichtingen over.
Plaatsgebrek dwingt! ons om ons plan
algebeele opneming van het ontwerp,
te laten varenen thans te volstaan met
deze vier hoofdpunten die in het bijzon
der de aandacht vragen, te weten de
wijzigingen van artikelen 80 en 192
(kiesrecht en onderwfls), het ongewijzigde
artikel 171 (kerkgenootschappen)en de
wijziging in artikel 55 (verhouding Ko-
Ding en volk).
Wat het kiesrecht artikel aangaat, staat
vast dat de leden der Tweede Kamer
niet meer zullen worden gekozen door
,de mannelijke ingezetenen, tevens
Nederlanders, die de door de kieswet te
bepalen kenteekenen van geschiktheid
en maatschappelljken welstand bezitten
en den door die wet te bepalen leeftfld,
welke niet beneden drie en twintig jaren
mag zjjn, hebben bereikt," doch de re
geering wenscht tot kiezer te maken
,mannel{jke ingezetenen,tevens Neder
landers, die den leeftijd van 26 jaren
bereikt hebben en aan het hoofd van
een gezin staan, of zonder aan het hoofd
van een gezin te staan als zelfstandige
personen in de maatschappij optreden,
een en ander nader te regelen bjj de
wet."
Uit de Grondwet is geschrapt de be
paling, die tot nu toe ons kiesrecht tot
een .attributief kiesrecht" (kiesrecht met
kenmerken) stempelde, de bepaliDg die
het noodzakelijk maakte in de kieswet
niet op te nemen de uitzonderingen, de
meDschen die geen kiesrecht zouden
ontvangen, doch aan te wijzen aan welke
eischen ieder moest voldoen ten einde
kiezer te zijn. En er voor in de plaats
is gekomen een soort huismanskiesrecht;
namelijk kiesrecht aan hoofden van ge
zinnen, en aan anderen die als zelfstan
dige personen in de maatschappij geacht
worden op te treden.
Artikel 80 zal dan aldus komen te
luiden
De leden der Tweede Kamer worden
rechtstreeks gekozen door de manne
lijke ingezetenen, tevens Nederlanders,
die den leeftijd van 25 jaren bereikt
hebben en aan het hoofd van een gezin
staan, ot zonder aan het hoofd van
een gezin staan als zelfstandige per
sonen in de maatschappij optreden,
een en ander nader te regelen bij de
wet.
De wet bepaalt, in hoever de uit
oefening van het kiesrecht wordt ge-
Bchorst voor de militairen beneden den
rang van officier b(j de zee- en land
macht voor den tijd, gedurende welken
zij zich onder de wapenen bevinden.
Van de uitoefening van het kiesrecht
zijn uitgesloten, zij wien dat recht bij
rechterlijke uitspraak is ontzegd; zij
die krachtens rechterlijke beschikking
van hun vrijheid zfln beroofdzij die
bij rechterlijke uitspraak, wegens
krankzinnigheid of zwakheid van ver
mogens, de beschikking of het beheer
over hun goederen hebben verloren,
en zU die in het burgerlijk jaar, vooraf
gaande aan de vaststelling der kiezers
lijsten, gedurende ten minste drie
maanden, van een gemeentebestuur
of andere niet kerkelijke instelling
geldeljjken onderstand hebben genoten
Door deze wijziging wordt een door
de antirevolutionaire partij steeds naar
voren geschoven beginsel overgenomen,
namelijk dat het huisgezin de kiemcel
J» waaruit de maatschappij wordt ge
bouwd. Het mechanisch kiesrecht wordt
losgelaten, en zooveel mogelijk het orga
nisch kiesrecht aanvaard.
Sa hoofdverdienste van dit artikel ligt
in de aanvaarding van deze twee recht
sche rechtsbeginselen. Bijverdienste is
natuurlijk ook dat het het elastieke arti
kel van thans vermoordt, een artikel
waaruit een ieder algemeen kiesrecht al
dan niet uithaalt, al naarmate hij voor
de grootst mogelijke of kleinst moge
lijke uitbreiding van het kiesrecht is.
Bij de uitsluitingen zal geen sprake
meer zijn van belastingbetaling ofniet-
belastingbetaÜDg, terwijl de tjjd waar
binnen geldelijke onderstand zonder ver
lies van het kiesrecht kan worden ont
vangen, belangrijk is ingekort, de zeer
betwistbare clausule «kenteekenen van
geschiktheid en maatschappelljken wel
stand" vervallen is, en alle nadere re
geling aan den gewonen wetgever is
overgelaten.
Het artikel zal het aantal kiezers be
langrijk uitbreiden.
Het onderwijsartikel 192 zal volgens
het Regaericgsvoorstol luiden
Het onderwijs is een voorwerp van
de aanhoudende zorg der Regeering.
Het geven van onderwijs is vrij, be
houdens het toezicht der Overheid en
bovendien, voor het lager en middel
baar onderwijs betreft, behoudens het
onderzoek naar de bekwaamheid en
de zedelijkheid van den onderwijzer;
het een en ander door de wet te
regeleD.
Voor zoover zich een behoefte aan
ander algemeen lager onderwas open
baart dan waarin door de ingezetenen
wordt voorzien, wordt dit onderwijs
van Overheidswege verstrekt. De in
richting van dit van Overheidswege
gegeven onderwijs wordt, onder eer
biediging van de godsdienstige gevoe
lens van de ouders der schoolgaande
kinderen, door de wet geregeld.
Het overige onderwijs van Over
heidswege gegeven wordt eveneens bU
de wet geregeld.
In de kosten van het algemeen lager
onderwijs, op scholen door ingezetenen
opgericht, wordt, onder voorwaarde en
volgens regels door de wet testellen,
door de openbare kassen voorzien, op
gelijken voet als zulks geschiedt ten
aanzien van dit onderwijs op scholen
vaD de Overheid uitgaande.
De Koning doet van den staat van
het geheele onderwijs jaarlijks een
uitvoerig verslag aan de Staten-Gene-
raal toekomen.
In deze is de eerste wijziging die de
aandacht trekt deze, dat zij luidt.Het
onderwijs" en niet «het openbaar onder
wijs" is een voorwerp van de aanhou
dende zorg der Regeering.
Reeds kwamen enkele toongevende
liberale bladen verklaren dat het schrap
pen van dit woord hunne geheele en
onverdeelde instemming heeft. Inderdaad,
ook het bijzonder onderwijs eischt de
aanhoudende zorg van de Regeering, aan
houdende zorg dat het technisch en
zedelijk aan alle redelijke eischen vol
doet, dat de kinderen, genoodzaakt om
naar bijzondere scholen te gaan, daar
goed en degelijk onderwijs ontvangen.
Bovendien wordt met deze schrapping
aan een eissh van billijkheid voldaan.
Het is door Groen van Prinsterer reeds
voor en bij de Grondwetsherziening van
'48 herhaaldelijk betoogd dat de regeering
het openbaar onderwijs niet mocht voor
trekken. Zelfs vrijzinnigen hebben in
die dagen in dezen het goed recht op
overheidszorg en overheidssteun van de
vr(je school erkend. Allard Piersons naam
zal onder ons nog jarenlang naklinken
als van een uit weinigen die de vrij
zinnigen tegen den fetish-dienst de
vereering van hun fetish (de openbare
school) gewaarschuwd heeft.
WH zullen nog meermalen gelegenheid
vinden de verschillende andere voordee-
len van dit nieuw voorgestelde artikel
boven het tegenwoordige op te sommen.
Wat het subsidie aan de Kerkgenoot
schappen aangaat, de Regeering heeft niet
overgenomen het voorstel der Staatscom
missie tot uitbreiding van art. 171, dat de
uitkesringen uit 's Ryks kas eveneens zou
verzekeren aan bestaande gezindheden
dia tot dusver niet in het genot daarvan
waren.
's Rijks schatkist te ontsluiten voor
iedere vereeniging die zich in da toekomst
als kerkgenootschap zal gelieven aan te
dienen, ontmoet ernstige bedenkiDg.
Ook het denkbeeld om sedert tal van jaren
genoten uitkeeiicgen, welke een histori-
schen achtergrond kunnen aanwijzen, bij
afnemend zielental te verlagen, zou, werd
het verwezenlijkt, tot ernstige ongelegen
heden leiden. Buitendien is het gebleken,
dat de beoogde verdeeliDg van het geza
menlijk bedrag der uitkeeringen over de
verschillende gemeenten naar gelang der
behoefte, althans ten aanzien van de Ned.
Herv. Kerk, met het oog op de kerkelijke
reglementen onmogelijk is. De voorzie
ning in die behoefte zal dus in nauwere
aansluiting aan de historisch verkregen
rechten en de bestaande toestanden
moeten geschieden.
Artikel 171 blijft derhalve luiden
De traktementen, pensioenen en
andere inkomsten, van welken aard
ook, thans door de onderscheidene
godsdienstige gezindheden of derzelver
leeraars genoten wordende, blijven aan
dezelve gezindheden verzekerd.
Aan de leeraars, welke tot nog toe uit
's Lands kas geen of een niet toereikend
traktement genieten, kan een trakte
ment toegelegd of het bestaande ver
meerderd worden.
En eindelijk in plaats van art. 55 .De
uitvoerende macht berust bij den Koning",
stelt de regeeriDg voor te lezen „Bij den
Koning berust de uitvoerende macht. Hy
oefent de wetgevende macht uit in ge
meen overleg met de Staten-Generaal. In
naam des Konings wordt recht ge
sproken".
Zoowel deze wijziging, als dat in het
formulier van afkondiging der wetten aan
de woorden .by de gratie Gods", grond
wettelijke ondergrond gegeven is, wordt
door ons van harte toegejuicht. De Regee
ring meent terecht, dat de erkenning, dat
alle macht van God afkomstig is, ook in
de Grondwet niet behoort te ontbreken.
11 Febr. 1913.
Kiezer slatten.
Laten onze vrienden toch oppassen
deze week.
Vrijdag is 't al de laatste dag van
aangifte voor de Kiezerslijst.
Laat toch niemand verzuimen zich
aan te geven.
Kiesvereenigingen, op uw hoede. Na
Vrijdag is er niets meer aan te veran
deren. Waar iets werd verzuimd; nog
is het tijd!
Van ouds hebben de LiDksche partijen
in de Tweede Kamer onder hunne leden
een of meer predikanten gehad om er
de goede zeden in te houden,
i Een halve eeuw gelsden gaf de doops
gezinde dominé Moens in de liberale
gelederen den toon aan. Straks kreeg
hH steun van de Hervormde collega's:
Houwing, Poelman, Lieftinck, Roessingh
en anderen die het steekje ruilden voor
de volkstribune in 's Lands Raadszaal.
Ook de oud-Luthersche predikant Domela
Nieuwenhuis onthaalde een tijd lang
zijn medeleden op de vruchten zijner
welsprekendheid. En in de laatste jaren
is de ex-predikant Hugenholtz in de
sociaal-democratische gelederen de man
die zjjD geestverwanten in den goeden
toon moet houden.
Hoe hy zich van deze taak kwijt,
kunnen sommige uitspraken, van zjjn
vrljzen mond opgevangen, ons leeren.
Als pleitbezorger van de marine
matrozen een mededeeling doende, werd
bij door den minister in de rede geval
len mst de woordendat weet ik wel
waarop onze moderne oud-predikant uit
viel Dan staat het u gemeen te spreken
tegen beter weten in. (Zoo staat het in
het Kort Verslag der Vergaderingen. In
de Handelingen die meestal minder juist
het gesprokene weergeven, staat even
wel .Als u dat bekeDd was staat Kt)
tegen beter wetan in te beweren.")
Erg fatsoenlijk is de uitdrukking niet.
Terecht heeft de minister, zeker begrij
pende wie het zei, er geen persoonlijk
feit van gemaakt. Doch men veronder-
stelle eens dat de minister een derge
lijke uitdrukking tegen ds. Hugenholtz
had gebezigd. Alle sociaal democraten
hadden op hun achterste beenen gestaan
en minstens twee redevoeringen van
hen zouden over hem uitgestort zijn
om hem beschaving en goede zeden te
leeren.
De geruchten over vredesonderhande
lingen zijn niet van de lucht. Ze drin
gen zich immer weer aan ons op. Aan
de N. R. C. wordt nu uit Konstantinopel
geseind, dat H&kki pasja vandaag op reis
zou gaan, om zich naar Parijs, Weenen,
Berlijn gd Londen te begeven. In offici-
eele kringen wordt toegegeven dat hij is
belast met een zending, die echter niet
een hervatting van de vredesonderhan
delingen ten doel heeft. Toch moet de
vredeszaak in een niet ver verwijderd
verband staan met zijn zending. In som
mige kringen neemt men aan dat Hakki
voor Turkije den weg zal openen om
den mogendheden de geheele regeling
der hangeDde kwesties toe te vertrouwen.
Merkwaardig is hetgeen de Süd-Slavi-
sche Korrespondenz meldt. De mededee-
lingen zjjn uit Konstantinopel afkomstig
De lezingen, die in de laatste dagen
in omloop zijn over het begin van onder
handelingen met- Bulgarije nemen vaster
vormen aan. Het is niet onbekend ge
bleven, dat Machmoed Sjefket sedert
dagen pogingen doet om een nieuwe
Europeesche tusschenkomst ten gunste
van den vrede te verkrijgen en dat er
herhaaldelijk vertrouwelijke besprekin
gen z(jn gevoerd tussch8n hem en den
Russischen gezant, waarbij aan Turksche
zijde een neiging bleek tot verdere tege
moetkomendheid, daar steeds meer het
nuttelooze van dezen oorlog wordt inge
zien. Het is ook bekend geworden, dat
Machmoed Sjefket aan de Tjataldzja-Hjn
geheime besprekingen met de Bulgaar-
sche gedelegeerden gehad heefc en dat
Izzet Pasja thaDB een onmiddellijke over
eenkomst met generaal Sawof tracht te
verkrijgen. Al deze geruchten worden
wel is waar te Sofia, zoowel als te Kon
stantinopel geloochend, maar waarschijn
lijk slechts daarom, omdat zij onder de
oorlogszuchtige officieren een zekere op
winding veroorzaken en tot een pljniyk
conflict tusschen Machmoed Sjefket en
En ver Bei geleid hebbeD.
Het bombardement van Adrianopel
duurt voort, het duurt onveranderd
voort; het wordt hevig voortgezet; het
duurt met meedoogenlooze felheid voort.
De Bulgaren winnen in kracht en nemen
steeds feller houding aan. Wat zal het
einde z(jn 1
De Turken moeten overigens niet
zonder succes strijden. Volgens offlciöele
berichten hebben z(j verschillende voor-
deelen op het oorlogstooneel behaald.
ZH hebben de versterkte stellingen van
den vyand tegenover Derkos bezet, even
als de hoogten van Ormanli.
Volgens een ander Turksch bericht
hadden de Bulgaren in de gevechten op
bet schiereiland Gallipoli een honderdtal
dooden en gewonden. De Turken maak
ten 30 vHanden krygsgevangen. De Bul
garen lieten 12 kanonnen in de steek.
De eenzydigheid van deze berichten valt
echter aanstonds op, wanneer men met
een Bulgaarsche melding vergeiykt:
Uit Sofia wordt n. 1. geseind, dat op
Gallipoli Zaterdag 20 Turksche officieren
gedood zyn. De Turken hebben aanzien-
ïyke verliezen geleden en kanonnen en
munitie ia den steek gelaten. Van de
Bulgaren waren 412 soldaten en 5 officie
ren gewond, 10 officieren gedood.
Tenslotte nog iets uit Albanië. Volgens
een telegram aan de N. R. 0. uit Cet-
tinje, wordt officieel medegedeeld, dat
de Montenegrynen na de verovering van
de Bardanjolts, die gelukte na een ver
bitterd gevecht, ongeveer 2500 dooden
en gewonden hadden. Men vond op het
slagveld ongeveer 4000 gedoode Turken.
By den Tarabosj en Breditsa wordt nu
al drie dagen lang gevochten. Ofschoon
de troepen te strydeü hebben tegen stel
lingen, die met prikkeldraad versperd
zyn, vorderen zy toch langzamerhand.
Verscheidene versterkingen zyn reeds
veroverd. De verliezen aan beide zyden
zyn zeer groot, maar het juiste aantal
dooden en gewonden is nog niet bekend,
omdat de stryd met groote verbittering
nog wordt voortgezet.
Nederlandsche Bond van Jongelings-
Vereenigingen op Gereformeerden Grond
slag. Eere-comité jubileum 1913. Door het
Bondsbestuur daartoe aangezocht hebben
zich de navolgende heeren bereid ver
klaard z.tting te nemen in het Eere-
comitó voor het a.s. Jubileum van den
Bond.
EerevoorzittersDr. A. Brummelkamp,
Lid d9r 2e KamerDr. A. Kuyper, Minis
ter van StaatA. W. F. Idenburg, Gou
verneur-Generaal vaD Nederlandsch-Indiö
Eereleden van den Bond.
LedenMr. Th. Heemskerk, Minister
van Binnenlandsche ZakenH. Coiyn,
Minister van Oorlog; A. S. Talma, Mi
nister van Landbouw, Ny verheid en Han
del; J. H. de Waai Malefijt, Minister van
Koloniën E. C. Baron Sweerts de Landas
Wyborgh, Commissaris der Koningin in
Zuid-HollandJhr. Mr. H. W. van Asch
van Wyck, Lid der 2e Kamer,'s-Graven-
hage Prof. Dr. H. Bavinck, Hoogleeraar
aan de Vrye Universiteit, Amsterdam
Mr. A. P. R. C. Baron van der Borch van
Verwolde, Lid der 2e Kamer, LarenH.
Bos Kzn., Lid der Provinciale Staten van
Zuid-Holland, RotterdamProf. Dr. H.
Bouwman, Hoogleeraar aan de Theolo
gische School, KampenA. Bruins Slot,
Burgemeester van Smallingerland, Drach
ten A, C. van DrimmeleD, Burgemeester
van KlundertTyo H. van Eeghen, Am
sterdam Mr. D. Engelberts, Officier van
Justitie, AssenDs. G. Geerds, Appin-
gedam; W. Hovy, Lid der le Kamer,
Amsterdam Mr. R. Koppe, Lid van den
Gemeenteraad, GroningenJoh. Krap,
Lid der Algemeene Rekenkamer, 's Gra-
venhage; A. D. P. V. van Löben Seis,
Lid der Gedeputeerde Statep van Gelder
land, ArnhemH. W. van Marle, gep.
Generaal Majoor, Amsterdam G. A. A.
Middelberg, Lid der 2e Kamer, Loener-
f sloot; T. Nauta, Lid der Gedeputeerde
i Staten van Friesland, FerwerdProf. Dr.
A. Noordtzy, Hoogleeraar aan de Ryks-
universiteit, Utrecht; Th. Ruys Gzn.,
Notaris, Amsterdam W. A de Rycke Sr
Lid van den Gemeenteraad, Middelburg
Ds. B. van Schelven, AmsterdamS. L.
Sytsma, Burgemeester van Oostdongera-
deel, AalsumIJ. W. Tysma, Leeuwar
den Mr. H. van der Vegte, Lid der Ge
deputeerde Staten van Overyssel, Zwolle
Mr. H. A. van der Velde, Lid der 2e
Kamer, 's GravenhageJ. Vinhuizen,
Wethouder van Middelstum; Prof. Dr.
H. Visscher, Hoogleeraar aan de Ryks-
universiieit, Utrecht; P. van Vliet, Lid
der 2e Kamer en Voorzitter vaD Patri
monium, Ryswyk; W. de Vlugt, Lid der
2e Kamer, AmsterdamL. de Vries Hzn.,
GroDiDgeDProf. Dr. J. Wolrjer, Hoog-
