No. 305
Vrijdag 27 September.
26e Jaargang.
T)
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
len.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
IS,
K.
ode
r
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
N, Smid,
ÏMANN,
ismarkfc,
JCL©.
È1RSE te
lOL,
|je,
voor de
bureau
s*
Zij die zich met 1 Oct a. s. op ons
blad abonneeren, ontvangen de nog
in September verschijnende nummers
gratis.
EIN&KÏÏLAHB.
INGEZONDEN STUKKEN.
Van circulaires, van kisten en van
een blaadje.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. pƒ1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
'EIJN,
LapeUe.
Idelanit.
•t, Goes.
26 Sept. 1912.
Opgepast.
In de dorpen van Zuid-Beveland is op
ruime schaal een circulaire verspreid,
van wegs de liberalen te Goes, met op
roeping van alle „vrijzinnigen* ter bonds
dag te Goes.
Enkele eenvoudigen zullen allicht door
deze circulaire zyn verschalkt geworden
een enkele zal allicht ter „Bondsdag"
opkomen, en later bemerken dat hjj er
niet behoort. Daarom vestigen wij op
deze circulaire de aandacht, om te waar
schuwen dat zy uitgaat van den „Vrij
zinnigen Bond* te Goes, dat er wel vele
malen in de circulaire het woord vrijzin
nigen, en geen enkele maal het woord
liberalen of vrijzinnig-democraten in voor
komt, maar dat de opzet van het plan
van dezen Bondsdag is uitgegaan van de
liberalen.
De liberalen, de Goesche ook, de goede
niet te nagesproken, hebben het in den
loop der jaren er niet naar gemaakt om
met den schoonen naam liberaal getooid
ingang bij het eenvoudige volk te vin
den. Daarom is in den laatsten tyd die
naam liberaal afgelegd en verdonkere
maand, en tooit men zich met den
„vrijzinnigen" mantel. Dit opziehzelfis
reeds misleiding. Maar dit geldt ook van
den „vrijzinnigen" mantel. Dit op zich
zelf is reeds misleiding. Maar dit geldt
ook van den verderen inhoud der circu
laire, al onthouden wij haaf den lof niet
van met talent gesteld te zijn. Wij
meenden er de hand van een domiDé in
te herkennen, al is 't er dan ook niet
een van de Hervormde of Gereformeerde
kerken. Maar des te vrijmoediger moeten
wij 't dan ook wraken dat de schrijver
in deze circulaire beweert dat „vrijzin
nigheid is het snoer, dat allen die het
wèl meenen mei kerk en staat moet
samenbinden, die geen verdeeldheid 5aait,
maar eenheid brengt".
Wat blief? De vrijzinnigheid, dat wil
zeggen het liberalisme, het modernisme
zou eenheid brengenof ook maar ooit
gebracht hebben in kerk en staatAlsof
het liberalisme niet, eerst door de kerk,
en daarna door de openbare school, den
wortel van het geestelijke leven der natie
had aaDgerand, een deel van ons Chris
tenvolk heeft gemoderniseerd en van der
vaderen God vervreemd; moet dat nu
aankomen met samenbinding van kerk
en staat I
In 1887 hebben de Goesche liberalen
geprobeerd onze kiezers te bedotten met
het bekende //doleert niet, maar bleef zijn
kerk getrouw". De grap heeft niet ge
holpen. Wy verwachten dat ook dat „die
het wel meenen met kerk en staat" door
de meerderheid der onzen op haar
waarde zal geschat worden.
Het tractaatje van de liberale Goesche
heeren gewaagt ook van „veiligheid voor
uw persoonlijk geloof" 1 Ook dit is een
groot woord.
In de handen van het liberalisme is
het persoonlijk geloof (der geloovigen
althans) nooit veilig geweest. Men moest
dit niet durven zeggen in een streek
waar een Van Djjke en een Bakker, en
de vaders der „Scheiding" 't tegendeel
aan den lijve hebben ondervonden. Met
dit woord zal de draak gestoken worden,
is te denken. Veiligheid voor uw persoon
lijk gelcofhoe durft men het schrijven,
waar zoo menig feit in de historie van
Nederland en zijn naburen van het tegen
deel gewaagt!
Het tractaatje eindigt voorts met een
versje, waarin de Naam des Heeren
wordt aangeroepen:
Wil God ook nu ons land bewaren
voor broedertwist en kerkkrakeel
Een bede die vastgekoppeld wórdt aan
eene verheerlijking der Zeeuwen, wijl gij
het SpaausChs juk deedt breken en
schiept uit slib een vruchtbren grond.
Een verheerlijking van den mensch
voor hetgeen God deed, en dan een bede
tot God achterop w(j bemerken wel,
met waardpering voor de poging, doch
deze schrijver heeft den misleidenden
toon nog niet goed te pakken. Als be
gin is 't niet kwaadmaar in 1913
zal hij 't toch anders moeten aanleggen.
Overigens verblijdt 't ons dat de libe
ralen in actie komen, en dat zjj ons
wèlbeproefde middel propaganda door
een landdag of-, partijdag ter hand
genomen hebben. Het bewijst dat onze
opvatting omtrent dit soort propaganda
ondanks der liberalen critiek en spot
nog zoo kwaad niet was.
Dat in een vergadering waar de Staats-
pensioneering zal verheerlijkt worden
dcor hen die professor Treub deswege
zoo zonder erbarmen als „politieke slim-
melingea" geeselden, ook diezelfde
professor Treub zal optreden is een
„contra dictio", waarover de buiten
staander zich allicht verwonderen zal.
Maar men houde wel in 't oog, de heele
verzameldrukte van vi(j liberaal, uni
onist en vrijzinnig democraat voor 1913
is een comedie, mede door dit saam optre
den van.Treub en DeMuralt getypeerd,
een beweging in den politieken nevel,
met „1913" in den misthoorn, en dan
moet men niet zoozeer op de personen
die de beweging drijven als wel op de
beweging zelve letten.
En die volgen wij met belangstelling.
Mislukt.
Dr Colenbrander, een liberaal, heeft in
De Gids erkend, dat de openbare, neutrale
school fiasco heeft gemaakt, dat wil zeg
gen eeD mislukking is geweest.
Nu, dr. Opzoomerheeft een halve eeuw
geleden al geklaagd dat z(jn voorspelling
«wat gij aan het openbaar onderwijs uit-
i geeft, zult gij uitwinnen opdegevange-
nissen" niet is uitgekomen.
Maar prof. Eerdmans, de wandelleeraar
van het modernisme, heeft dezer dagen
i dezelfde klacht geuit, toen hij er op wees,
j dat de school wel kennis heeft aange-
i bracht, doch geen godsdienst,
i Omdat hy en passant ook het acht-en-
veertigsche liberalisme een duw gaf
nemen wij uit het in de N. B. G. geplaatst
j verslag zijner te Rotterdam gehouden
rede het volgende over
Het wereldsche liberalisme van 1848
(beheersehte) het tijdperk waarin de poli-
I tieke leiders het populaire denkbeeld, dat
I de kerk een verouderd instituut was,
I trachtten ingang te doen vinden. Meer
kennis, meer onderwys, meer zorg voor
de ontwikkeling vaD de jeugd, dat werd
toen de trots van de opeenvolgende regee-
i ringen. De kerk kon, ter bevrediging van
i het particulier genoegen, nog wel haar
eigen bestaan leiden, doch wat bt teekenis
had voor het leven, dat was de school in
haar uitgebreidste beteekenis.
Nu is men tegenwoordig bezig te be-
grypen, dat 't noodig is voor den mensch,
dat hy wat leert, doch dat het leven nog
een anderen kant heeft jlan het verkrygen
van kennis
Men vergete niet, dat de kerkeiyke
onverschilligheid de oorzaak is van de
bedendaagsche politieke misère.
Wy leggen deze drie uitspraken vast
als van drie onwraakbare getuigen de
openbare, neutrale school als opvoedings
instituut, als kweekplaats van godsdienst
zin is een mislukkingen het liberalisme
van 1848 heett hiertoe niet weinig by ge
dragen.
Dat zegt Professor Eerdmans, een der
corypheeën van datzelfde liberalisme, die
het dus weten kan.
Een handdruk.
#Op welke manier ben je een ander
mensch geworden vroeg iemand aan
een voormalig tuchthuisbewouer.
„Door graaf Schaftesbury, die mjj uit-
noodigde hem te bezoeken, zoo spoedig
ik uit de gevangenis zou zyn ontslagen
„En wat zeide de graaf dan wel tegen
je, dat zoo'n groote verandering er het
gevolg van was?*
„Dat weet ik niet precies meer, maar
wel voel ik nog zyn handdruk, die my
als 't ware electriseerdeik wist op dat
oogenblik, dat die maD voor my een
warm, sympathiek hart hadik wist, dat
zjjn handdruk beteekende„Ge kunt en
zult nog een man worden."
Overal rondom ons wonen zulke ver
loren menschen; velen beseffen hun
treurigen toestand, en dit brengt hen tot
wanhoop; hun onschuld verloren, hun
karakter verspeeld, hun hoop nog slechts
een zwak flikkeiend pitje. Een enkel lief
devol woord, ja, slechts een handdruk
kan hun terugkeer tot het goede pad
bewerken.
Bovenstaande mededeeling aan een
Duitsch blaadje ontleend, doet ons denken
aan 't geen een predikant uit Barmen
naar eigen levenservaring vertelde.
„Op een zomer was ik leidend predi
kant van een Christeiyk pension," zoo
zeide hy. „Onder de gasten, die daar lo
geerden, bevond zich eene deftige Rus
sische dame, wie 't was aan te zien, dat
zy zeer veel in haar leven had ondervon
den. Zy sprak zelden met anderen en
hield zich zeer teruggetrokken. Op zeke
ren dag ontmoette ik haar buiten we
liepen samen een eindje op. Ongemerkt
strekten we ODze wandeling uit en on-
derwyi begon zy eerst moeieiyk, weife
lend, later al vlotter en vloeiender haar
hart voor my uit te stortenzy had een
veelbewogen leven achter zich, de arme
vrouw. //Och, zoo viel zy zichzelf plotse
ling in de rede, «wat ben ik u dankbaar
dat u Diet dadeiyk wat tegen my zegt
't viel my toch al zoo zwaar een aanvaDg
te maken, maar uw zwygend aanhooren
heeft er my overheen geholpen. Nog nooit
heb ik voor iemand myn hart uitgestort,
en als u nu dadeiyk met redeneeringen
en theorieën waart aangekomen
Toen vervolgde zy haar droevig verhaal.
Eindeiyk, nadat zy geheel had uitgespro
ken vropg ik haar waarom zy juist my
deelgenoot had willen maken van haar
leed. „Op zekeren morgen, toen ik zoo
treurig alleen in de gezelschapskamer
zat", zoo antwoordde de dame, „kwam
u binnen en zeide my „goedenmorgen",
niet maar zoo terloops „goêmorgen" of
„morgen", doch recht duideiyk en met
nadruk „goedenmorgen." K(jk, dacht ik,
dat is iemand die meent wat hy zegt,
iemand die my werkeiyk van harte een
„goeden morgen* toewenscht, dieD
kan ik vertrouwen".
„En ik," voegde de predikant, die dit
uit eigen ervariDg vertelde, er nog aan
toe, dankte myn God, dat ik werkeiyk
op dien morgen gedacht had by myn
morgengroet; hierdoor toch had ik het
vertrouwen der beproefde vrouw verkre
gen en kon haar onder Gods zegen tot
nut zyD. Van die ure af aan zeg ik nooit
meec onverschillig «goêmorgen* of „'n
avond'en myn kinderen mogen 't ookniet
doen. „Neen, myn beste jongen, „morgen
vader" wil ik niet hoorenga even de
kamer uit en kom my dan straks een
merger groet brengen zooals het behoort!"
En als de kleine'vent dan spoedig daar
op vrooiyk naar binnen komt gesprongen
en zoo recht van harte uitroept,,'k
Wensch u een goeden morgen, lieve
vader," dan klop ik hem op den schou
der en zeg„Zóó is het goed
Een handdruk, een vriecdeiyk góeden-
mórgen, kleinigheden slechts, en toch
hoe vèr reikt hun invloed! (Nederl)
Ommen. Naar aanleiding van het be
richt als zou prof. Diepenhorst te Am
sterdam ernstig in aanmerking komen
voor een Kamercandidatuur in het dis
trict OmmfiD, wordt aaD de Rott. mede
gedeeld, dat prof. Diepenhorst den voor
zitter van de centrale antirevolutionaire
kiesvereeniging iD dat district er op ge
wezen heeft, dat het professoraat aan de
Viye Universiteit onvereenigbaar is met
het lidmaatschap van de Tweede Kamer.
Kamerverkiezing Ommen. In een
druk bezochte vergadering der Christ.
Historische. Kiesvereeniging „Koningin
en Vaderland" te Ny verdal ztJn voor-
loopig candidaat gesteld mr. AI. Baron
Mackay T. Pzn. te Den Haag en mr. W.
Baron de Vos van Steenwyk te Wyhe.
De definitieve beslissing zal plaats heb
ben in de vergadering van het Centraal
Comité op a. s. Maandag. Ned.
Het Volk meldt, dat Enka (mej. A.
van der Vlies), de bekende oud-propa
gandiste van den Bond van Christen-
Socialisten, thans lid is geworden van
den Bond van de afdeeling Schiedam
van de S. D. A. P.
Naar de N. B. C. verneemt zal H. M*
de Koningin geen gevolg geven aan haar
aanvankeiyk voornemen om de leger-
oefening in de stelling Amsterdam ten
deele l ij te woneD.
Aardschokken. De correspondent te
Batavia van de N. B O seint aan zijD
blad, dat in Madjalengka door aardschok
ken verscheidene huizen zyn iDgestort.
De bevolking heeft de laatste nachten
in de open lucht geslapen. Van bestuurs-
wege worden er nu bamboeloodsen ge
bouwd.
Geref. Ziekenverzorging. Het hoofd
bestuur van de Geref. Ziekenverzorging
in Ned. doet moeite om het landgoed
Dalwyk aan de Schutstreek te Hoogeveen
aan te koopen, om daar een ziekenhuis
opleidingsschool te stichten.
Tot president-directeur van de Ne-
derlandsche Bank is benoemd de heer mr.
G. Vissering, thans president-directeur
van Javasche Bank, en zulks voor den
tyd vau 7 jaren.
Vermoedeiyk met 1 October zal een
verlaging ingevoerd worden van het pak-
ketposttarief tusschen Nederland eD
Groot-Britannié en Ierlandin beide
richtingen.
H. M. de Koningin is verhinderd aan
haar voornemen gevolg te geven om de
Bosboom—Toussainttentoonstelling te
Utrecht te bezoeken.
De genomen proef met de werk-
zaamstelling van verpleegsters by het
militair hospitaal te Utrecht kan als ge
slaagd worden beschouwd. In verband
hiermede zal het aantal verpleegsters te
Utrecht met 4 worden uitgebreid, terwyi
by het hospitaal te Amsterdam 1 hoofd
verpleegster en 8 verpleegsters werk
zaam zullen worden gesteld.
Wethouder de Vries. De Amster-
damsche Raadszitting werd gisteren we
der bygewoond door den wethouder voor
het onderwys mr. S. de Vries Czn. Mi. de
Vries was in staat zich, schoon zeer lang
zaam, steunende op een stok voort te
bewegen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.)
Zeer geachte Bedactie
Mag ik een weinig plaatsruimte, om
wat te zeggen over drie dingen? By
voorbaat dank.
1. Er worden dezer dagen circulaires
verspreid in onze Provincie, waarin hulp
gevraagd wordt voor de Scholen op Suri
name. Verleden week heb ik ze verzon
den naar de plattelandsgemeenten van
Walcheren, naar elke gemeente één ex.
van de Zeister Berichten en zooveel cir
culaires, als die gemeente guldens per
jaar moet contribueeren, zal zjj haar
evenmatig- deel van den last dragen (zie
nader de circulaire zelf). Nu heb ik in
elke gemeente my slechts aan één adres
gericht (Arnemniden zorgt dus ook voor
Kleverskerke, Vrou weD polder voor Gapin-
ge, Koudekerks voor 't Zand), nu eens
tot een Hervormden, dan weer tot een
Gereformeerden broeder, nu eens tot den
predikant, dan weer tot 't hoofd der Chr.
School, Daarmate ik een dezer broeders
't best kende of meende, dat hy 'tmees1:
gelegenheid zou hebben voor de zaak te
zorgeD 'k hoop, dat ik my daariD ner
gens vergist heb. Nu zou ik gaarne aan
de geadresseerden dit willen vragen
och toe, pleeg ieder van U even overleg
met iemand van een andere kerk dan
waartoe Ge zelf behoortverdeel de cir
culaires naar verhouding van 't aantal
leden der verschillende kerkaioepen en
tracht dan even zooveel guldens aan
jaariyksche contributiën byeen tekrygen,
als Ge ieder circulaires hebt. My dunkt,
dit zal heel weinig moeite kosteD. Als
een voorbeeld neem ik Domburg. Daar
wonen een kleine 1200 menschen (tel
ling 1910), waarvan ruim 900 Hervorm
den, plm. 150 Gereformeerden en V6r-
moedeiyk de overigen meerendeels z.g.n.
Oud-Gereformeerden zullen zyn. Dom
burg moet dus plm. 16 per jaar samen
brengeD, waarvan de Herv. f4 50, de
Gr-ref. en Ouc-Geief. elk f0,75 voor hun
rekening moeten nemen. Collega De
Graaf, wlen ik 6 circulaires zond, geeft
er één b v. aan ds. Van den Hoorn en
ééa aan een broeder uit de Oud-Geref.
Gemeente, en houdt er 4 om, in o vei leg
met ds. KoldewyD, onder de Herv. te
werken. Als nu 3 Geref., 3 Oud-Gercf.
en 18 Herv. broeders of zusters bereid
bevonden worden, één kwartje per jaar
by te dragen, is de zaak gezond, en
dragen enkelen meer by, dan is men nog
gauwer gereed. We moeten dit nu maar
even vlug in orde makeD, dat de Zen
dingsactie voor Djailolo en voor MagelaDg
er niet door gehinderd wordt Er is hier
eenvoudig een broederplicht te vervul
len ten opzichte der Zeister Zendings-
gemeente en der misdeelde kolonie Suri
name, die onze God klaarbiykeljjk op
onzen weg heeft gelegd en tot welker
volbieQging Htj aller harten neige.
2. In 't Djailolo-blaa&je van Septem
ber heb ik iets gezegd van kisten met
voorwerpen van 't Zendingsveld in onze
Oost, die voor belangstellenden beschik
baar komen, eu op onze Onderwyzers
vergadering heb ik er over gesproken-
Een 6d ander heeft ten gevolge gehad,
dat ik uit Middelburg, St. Laurens, Seroos-
kerke, Arnemuiden, Grypskerke, Melis-
kerke en Gapinge bericht ontvangen heb.
Van andere gemeenten echter nog niet;
vermoedeiyk is tot sommigen de mede
deeling nog niet doorgedrongen. Laa:
my er hier iets meer van mogen zeggen.
De heer A. J. Drewes, hoofd eenerOhr.
School te Amsterdam, heefc uit Barmen
vier groote doozen ontvangen met voor
werpen uit Sumatra, Nias en Borneo, die
byzonder geschikt zyD, om een denkbeeld
te geven van 't leven der Heidenen,
waaronder de Rynsche ZendeliDgen ar
beiden. 'k Heb de doozen zelf gezien en
kan verzekeren, dat men over den inhoud
van één doos best anderhalf uur gezellig
en leerzaam vertellen kan, dus m. a. w
dat één doos stof geDoeg biedt voor een
mooie les op de school en voor eeu
Zendingsavond met ouderen.
Nu heb ik mynh9er Drewes voorge
steld, de doozen zoo een beetje in ver
band te sturen, daar 't wat lastig gaat,
de menschen b.v. vier avonden in een
week samen te roepeD. Hy vond dit ook
't best, dus dat zal nu wel zoowat op
die manier geregeld worden. De „kist"
(dhr. D. schryft in 't Chr. Schoolbl. in
't enkelvoud, wat ik niet heelemaal be-
gryp, maar dit doet er nu minder toe)
is nu te Leeuwarden, komt vandaar naar
Zuid-Beveland (adres: W. A. v. Wyk,
h. d. Chr. sch te Wolfaartsdyk) en van
daar naar my. Ik vermoed, dat ik ze
