Dinsdag 17 September.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 296 1912
en
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
Zij die zich met 1 Oct a. s. op ons
blad abonneeren, ontvangen de nog
in September verschijnende nummers
gratis.
t* - Het ontelag van dr. Kuyper.
TE U I L L ETON.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Ministerieele Rede.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
fS
Pau-
llezin-
ta, de
leckts
azaar
98 te
t van
Bun-
ikurg,
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
16 Sept. 1912.
De Rijksmiddelen hebben in Augustus
1911 mooi gevloeidmaar nog mooier
deden z|j dit Augustus 1912. Werd in
Augustus 1911 een bedrag van 13 mil
joen ontvangenin Augustus 1912 was
dit bedrag 'nog ruim 8 ton hooger. En
het mooiste van alles is dat nagenoeg
alle middelen tot dezen mooien uitslag
hebben meegewerkt.
Meer brachten onder anderen opde
suikeraccijns 268 duizendde invoer
rechten 211 duizendde posterijen 168
duizendde registratierechten 125 dui
zend de bedrijfsbelasting 120 duizend
de vermogensbelasting 36 duizend; tal
van andere middelen waren ook hooger,
elk tot een bedrag varieerende tusschen
de 4- en 27 duizend.
Minder brachten onder anderen op
de successierechten 188 duizend gd per-
soneele belasting 180 duizendslechts
een paar middelen waar lager, doch met
een zeer klein verschil.
Het accres der nu afgeloopen negen
maaHden, b|j die van het vorige jaar be
draagt op enkele duizenden na juist
vijf miljoen gulden.
Voor den minister een blijde ervaring.
"epxt
In De Ingenieur brengt de heer R. A.
van Sandick in herinnering wat Dr. Kuy
per voor de ingenieurs wereld deedDe
opleiding voor ingenieur in Nederland
was geregeld b|j de wet van 2 Mei
1863, Staatsblad No. 50, houdende rege
ling van het Middelbaar Onderwijs,
waarvan het 2e hoofdstuk luidde „Van
de Polytechnische School". Opvolgende
ministers hebben medegewerkt om de
Polytechnische School zooveel mogelijk
aan haar doel te doen beantwoorden,
maar z|j waren daarbij steeds gebonden
aan de artikelen 89—43 en 59—66 van
de wet op het Middelbaar Onderwijs,
die elke eenigszins ingrijpende wijziging
moesten tegenhouden. Intusschen werd
de critiek steeds heftiger en overtuigen-
Anna Louisa Geertruida
BosboomT oussaint.
HL
In 1835 deed Mejuffrouw Toussaint
haar eerste poging, om iets op letter
kundig gebied voort te brengen. Hst
betrof een vertaling van een Fransche
historische roman, waarin Struenseea's
held optrad, die haar zeer had getroffen.
Het mocht haar evenwel niet gelukken
een uitgever voor deze eerste proeve van
bekwaamheid te vinden en er zat niets
anders op, dan een proef te nemen met
iet8 oorspronkelijks. Aan dit drieweif
gelukkig besluit dankt Nederland zijn
grootste historische romanschrijfster der
vorige eeuw.
Ten huize harer ouders schreef z|j in
1836 haar eerste novelle Almagro, die
getuigde van een nieuw, friscb, veer
krachtig, stoutmoedig en onverschrokken
talent. Het was geem zuiver historische
novelle. Een verwonderlijke fantasie
leverde hoofdzakelijk de grondstof.
Het is ondoenlijk, om bjj al de werken
van Geertruida Toussaint lang stil te
staan. Ze z|jn er te talrijk voor. Boven
dien bedoel ik ook niet hier een volledig
overzicht te geven. Het zou niet mogelijk
zijn. Ik vlei m|j slechts met de hoop,
dat de vluchtige opmerkingen den lezer
bewegen den litterairen schat zelf te on
derzoeken, waaruit zooveel op te diepen
der. Geen enkele Minister heeft echter
de koe b|j de horens gepakt, totdat de
Minister van Binnenlandsche Zaken, Dr. j
A. Kuyper den lsten Maart 1902 een
schrijven richtte tot den toenmaligen
directeur der Polytechnische School Prof.
J. Krans c i. waarbij aan hemde in- i
diening eener memorie werd verzocht,
met eeniga volledigheid uiteenzettende
op welke wijze do Polytechnische School
in een Technische Hoogeschool ware om
te zetten. Hiermede was dus door Dr. j
Kuyper het initiatief genomen, waarop j
de Nederlandsche technische wereld 39
jaar lang had gewacht. Want van af de
totstandkoming van de Wet op het
Middelbaar Onderwas is steeds van des
kundige zjjde te vergeefs den eisch ge
steld, dat de Polytechnische School zou
worden losgemaakt uit het knellende
verband van dezs wet.
Na het initiatief had Dr. Kuyper het
doorzettingsvermogen. Het eerste verzoek
aan Prof. Ktaus werd spoedig gevolgd
door een tweede ministerieele opdracht
tot het opmaken van een eerste con
cept-ontwerp van Wet. En, met welke
voortvarendheid is gewerkt, blijkt uit
het feit, dat reeds in September b|j den
aanvang der zitting 1902—1903 der
Staten-Generaal in het ontwerp tot w^zi-
ziging eD aanvulling der wet op het
hooger onderwas een volledige regeling
der omzetting van de Polytechnische
School in de Technische Hoogeschool
werd aangetroffen.
De Wet van 22 Mei 1905, Staatsblad
No. 141 tot regeling van het Hooger
Onderwjjs gaf de definitieve oplossing
van het vraagstuk.
Toen op 10 Juli 1905 de Technische
Hoogeschool te Delft plechtig door H. M.
de Koningin in persoon werd geopend,
was de Minister van Binnenlandsche
Zaken, Dr. A. Kuyper, niet aanwezig.
Het Kabinet was demissionair. Slechts
noode misten w|j hem by deze plechtig
heid, want h|j was de man, wiens arbeid
op dezen dag bekroond werd.
By de nieuwe wet was een doctoraat
in de technische wetenschappen ingesteld.
Toen op den 8sten Januari 1907 aan de
Technische Hoogeschool de eerste pro
motie \an doctoren hoDoris causa plaats
had, was Dr. A. Kuyper de eerste aan
wien ü'8 earetitel werd verleend. Zyn
promotor. Prof. Dr. S. Hoogerwerff gaf
valt tot stichting en vermeerdering van
kennis.
By enkele der voornaamste werken
staan wij dus even langer 'stil.
Werd de schryfster aanvankeiyk meer
beinvloed door vreemde letterkundigen,
als Byron en Walter Scott, later scheen
zy plotseling meer voorkeur aan de
groots Nederlandsche meesters der ze
ventiende eeuw te schenkeneen voor
keur, die een welkom getuigenis aflegt
van haar goeden smaak.
Na Almagro verscheen in 1838 De graaf
van Devonshire, nog vrucht van Scott's
invloed. Het is een romantische episode
uit de jeugd van Elisabeth Tudor. Voor
waar eeD waagstukeen onderwerp uit
de Engelsche vaderlandsche geschiedenis,
terwyi van Lennep zich reeds zoo ver
plicht had met zyn zuiver Hollandsche
werken, de Roos van Dekema en de
Pleegzoon. Het feit evenwel, dat zy de
waarheid in de geschiedkundige karak
ters steeds wist te behouden, verhoogde
de waarde van haar werk aanzieniyk.
Ook hier was het geen mislukking. Ja,
de Gidsmannen gingen haar zelfs met
eerbied behandelen, en van dat oogenblik
af ging haar roem zich snel verbreiden.'
Zy had zich een plaats in de ry der
letterkundigen verworven, die niemand
baar betwistte.
Een schrijfster, die by haar eerste
optreden met zooveel belangstelling werd
begroet, had reden tot tevredenheid.
Later, na vele jaren, gaf zy nog biyk van
haar doorzicht door dit frank en vry te
toen uiting aan onze instemming, be
wondering en dankbaarheid, omdat de
nieuwe regeling van het Hooger Tech
nisch Onderwy--; ruimte overlaat voor
voortdurende evolutie en omdat een be
windsman van geheel andere dan tech
nische opleiding zoo juist de behoefte en
beteekenis van het Hooger Technisch
Onderwys heeft gevoeld, zooals overtui
gend bleek uit de welsprekende woorden,
voorkomende in Kuyper's Memorie van
Antwoord.
Sterker nog dan by universitair
onderwys, is op technisch gebied te
rekenen èn met de sterke concurrentie
van het buitenland èD met den oDmiddel
ïyken invloed van dit onderwys op on
zen volkstoestand, en 's Lands welvaart.
Van onze achteriykheid op dit gebied
levert het zoeken buitenslands van
wat hier te lande niet genoegzaam of
niet in den gewenschten vorm te ver-
krygen is het onomstooteiyk bewys.
Er is, zoo ergens, hier periculum in
mora (gevaar door vertoef), en, beslist
is hy overtuigd dat de onafwijsbare
roeping der Regeering is, ons volk in
het kennen en kunnen op technisch
gebied gelyken tred te te doen hou
den met wat gevonden wordt by de
ons omringende natiën.
„Wy kunnen dr. Kuyper niet zien
scheiden uit het opeDbare leven, zonder
herdacht te hebben wat hy voor ons,
Nederlandsche ingenieurs heeft gedaan.
Aan zyn initiatief en energie danken wy
de gelijkstelling van het technisch met
het universitair onderwys. En het is onze
plicht dat nimmer te vergeten."
BINNffi&LAMD.
Zaterdagmiddag heeft in een vereeDigde
vergadering van de beide Kamers der
Staten-Generaal minister Heemskerk in
naam der Koningin de zitting der Staten-
Generaal gesloten met de volgende rede
Mijne heeren,
Het heeft Hare Majesteit de Koningin
behaagd my op te dragen de zitting van
de Staten-Generaal in Haren naam te
sluiten.
Verschillende wettelyke voorzieningen
kwamen in het afgeloopen zittingjaar,
dank zy uwe medewerking, tot stand.
erkennen. Nog treffender is het te lezen,
wat zy in 1880 by den derden druk schreef
aan haar welbeminden vriend ds. J.P. Ha-
sebroek. Zy herinnert daarby tevens aan
eenige feiten uit haar leven, die ons gansch
niet onverschillig zyn. Zij vertelt dan
hoe Hasebroek zich naar Alkmaar begaf,
om 7,yn vriendin by zich te noodigen op
zyn pastorie te Heiloo, waar Elisabeth
Hasebroek, die zich ook met vrucht aan
de letterkunde wydde, haar met open
armen zou ontvangen.
„Er was geen aandrang noodig, om
my tot haar te lokken" verhaalt
mevrouw Bosboom—Toussaint in 1880.
„Hoe ik my haastte, al liep het tegen
den winter, om den weg te nemen naar
de Heilosche pastorie, die zich gastvry
voor my opendeZy vertelt verder, hoe
spoedig een innige vriendschapsband
tusschen haar ontstond.
Een eigenaardig, een bekooriyk tafe
reel vormden die beide jonge schryfsters
in de pastorie te Heiloo. Hoe zy samen
lief en leed deelden, moge biyken uit
deze woorden van Geertruida Toussaint
„Wy hebben leed en smart gevoeld als
andere menschenkinderen teleurstel
lingen zyn ons niet gespaard gebleven;
w|j hebben te stryden gehad tegen ons
zeiven en anderenlotwisseling, de
eischen van plicht en beroep hebben
onze wegen gescheiden, uiteriyke ver-
wyderiDg teweeg gebraeht voor een tyd,
wy zyn door hoogten en diepten heen
gegaan als iedereeD, maar dit óéne kun
nen wy zeggen zoo als niet velen het
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 19 cent.
Familieberichten van 1—1# regels 1.—, iedere regel
meer 1# cent
Goedkeuring werd gehecht aan een
additioneel protocol by het verdrag no
pens da vestiging van een Internationaal
Pi ij zen hof; aan een verdrag met
Frankrjjk tot overneming van armlastige
krankzinnige onderdanen en oud-onder
danen aan eene te Parys onder-
teekende internationale regeling tot be
teugeling van de verspreiding van on
tuchtige uitgaven aan een te Parys
gesloten internationaal verdrag, metby-
behoorend slotprotocol, tot bestryding
van den zoogen aamden handel in vrou
wen en meisjesaan de te Rome
gesloten overeenkomst tot oprichting van
een internationaal gezondheidsbureau
aan het met België gesloten verdrag
tot regeling van het verkeer van gedis
tilleerd over de Belgisch-Nederlandsche
grensen aan het te Brussel geteekend
protocol tot verlenging der suikercon
ventie.
De wet tot regeling van het lager
onderwys werd gewyzigd, tot het aan
brengen van eenige door de ervariDg
wenscheiyk gebleken aanvullingen en
verbeteringen, in de voorschriften be
treffende het wachtgeld en het pensioen
van onderwyzers, en voorts tot verhoo
ging van de ryksbydrage ter tegemoet
koming in de kosten om te voorzien in
de behoefte aan de schoollokalen voor
het hy zon der onderwys.
Regelen werden vastgesteld betrekke-
ïyk den rechtstoestand der van ouds
genaamde „Gemeane Heiden en Weiden
van Gooiland".
Eene nieuwe wet betreffende het Arm
bestuur kwam tot stand.
Begrootingen en rekeningen van staats-
bedryven werden geregeld.
Bepalingen omtrent de vergelding met
pensioen van in dienst zynde ambte
naren, een college of eene instelling, of
van met dezen gelykgestelde commission
of particulieren den staat bewezen dien
sten, werden vastgesteld.
Eene wederopenstelling van de gele
genheid tot inwisseling van muntbiljet
ten verwierf uw goedkeuring.
De wet, houdende bepalinzen omtrent
de uitgifte van schatkistbiljetten, werd
nader gewyzigd.
Een wetsontwerp tot regeling van de
verplichtingen ten aanzien van de Militie,
mocht uwe goedkeuring verwerven.
Nadere overeenkomsten met de beide
zeggen kunnen wy hebben geleefd in
den vollen zin wat msn leven noemt, in
datgene wat het leven tot leven maakt."
Het clubje letterlievenden breidde zich
alras uit. Daar werd een uitgelezen kring
gevormd. Beets, Potgieter en Beynen kwa
men er, vervolgens dr. Brill, de joDge Hof-
dyk en ds smaakvolle Willem de Clercq.
Welk een aangename kring ontsloot
zich hier voor de aanstaande schryfster
van Lauer nesse. Het was een schoone tyd
voor mejuffrouw Toussaint, toen zy in
de jaren 1888 tot 1840 gestadig de vrien
den te Heiloo bezocht of hun bezoek ont
ving te Alkmaar. Het was ook een vrucht
bare tyd. Na verschijnen van haar werk
Engelschen in Rome, dat gunstig werd
ontvangen, werd van haar een romaD uit
het eerste tydperk derHervormingiD Hol
land gevraagd, die bepaaldeiyk voorstel
len moest: den invloed der Hervorming
op het burgeriyken huiseiyk leven der
Nederlanders, zy was vermetel genoeg,
om de uitvoering van een dergeiyk werk,
met zoo'n riflk onderwerp, ter hand te
nemen en zoo ontstond Eet huis Lauer
nesse. Een uitgebreid onderzoek en nauw
gezette studie had dit schoone werk van
haar geëischt en als de vrucht daarvan
verschenen daarna nog talryke geschrif
ten, te veel om alle afzonderiyk te ver
melden.
Geertruida Toussaint's ongemeens
scheppingskracht nam steeds toede
jaren oefenden geen invloed op den gloed
harer fantasie; de frischheid van haar
vurigen geest bleef ongerept.
grootste Spoorwegmaatschappyen betref
fende de pensioenregeling voor haar per
soneel, erlangden wettelyke bekrach
tiging.
Ten behoeve van uitbreiding en ont
wikkeling van het spoorwegverkeer wer
den onderscheidene wettelyke voorzie
ningen getroffen, in het by zonder tot
krachtige bevordering van den aanleg
van spoorwegen met beperkte snelheid
iu verschillende deelen des lands.
De Yisscherywet, de Merken wet en de
Arbeidswet, alsmede de Beroepswet en
öe wet van 24 Juni 1908 (Staatsblad
No. 268) tot wyziging van ait. 22 dier
wet, werden herzien.
Bepalingen werden vastgesteld in ver
band met de byzondere gevaren voor
veiligheid en gezondheid, verbonden aan
steenhouwerssrbeid.
Eene wet houdende machtiging tot het
sluiten van eene overeenkomst met da
KoninkiykePaketvaart-Maatschappy voor
het onderhouden van een geregelden
stoomvaartdienst tusschen Java en Au
stralië; kwam tot stand.
Het tarief van uitvoerrechten in Ne-
derlandsch-Indië werd aangevuld door
de heffing van een uitvoerrecht van pe
troleum, benzine en gazoüne.
Ten behoeve van den aanleg vaneen
spoorweg in Zuid-Sumatra werden gelden
beschikbaar gesteld.
Ter herziening van de regeling der
kustvaart in Nederlandsche-Indië vond
eene wyziging en aanvulling plaats van
de wet tot regeling van de belangen der
Nederlandsche scheepvaart en werd te
vens artikel 130 van hat Indische re-
geeringsreglement gewyzigd.
Da Indische Comtabiliteitswet werd
gewyzigd, ter vaststelling van de rechts
persoonlijkheid van Nederlar.dsch-Indi6.
Een wetsontwerp tot kwytschelding
van de uitstaande vorderingen der Ko
lonie Suriname, wegens verleende voor
schotten voor de uitoefening van de
baccovencultuur, en van de daarop ver
schenen rente, mocht uwe goedkeuring
verwerven.
De Koningin beeft mij opgedragen aan
u, myne heeren, Haren dank te betuigeD
voor uwen yver en voor uwe toewydiDg
aan 's lands belang.
In naam der KoningiD, en daartoe door
Haar gemachtigd, verklaar ik deze zitting
der Staten-Generaal te zyn gesloten.
Majoor Frans, een letterkundig mees
terstuk, dat niemand zelfs van deze
schryfster had durven verwachten, werd
met geestdrift ontvangen. Zelfs tot over
de grenzen verbreidde zich haar roem.
Ook in het buitenland vond zy algemeene
waardeering.
Doch niet minder werd in onzen eigen
kring haar werk op prys gesteld. De
Delftsche Wonderdokter droeg daartoe
eveneens niet weinig by. Evenais Cons
cience, is ook Mevrouw Bosbeom-Tous-
saint iDnige waardeerirgen groote hulde
tydens haar leven ten deel gevallen. Ver
schillende diploma's werden haar ge
schonken, het eerelidmaatschap van meer
dan een genootschap aangeboden. En
vooral in 1876 op haar zilveren bruilofts
feest bleek d8 groote achting en liefde, die
baar in wy den kring werd toegedragen. Da
grootste voldoening evenwel smaakt een
kunstenares als mevrouw Bosbocm, wan
neer zy de laDge reeks harer voltooide
werken overziet. Het is onmogeiyk de
bonte en belangwekkende schaar te
overzien.
Hoe heeriyk moet niet de viering van
haar 70sten geboortedag voor haar ge
weest zyD. Voor die kloeke vrouw, die
er toen zelfs nog niet aan dacht te gaan
uitrusten van het welvolbrachte werk.
Zestien September 1882, het was een
onvergeteiyke dag voor de litteraire
wereld in Nederland.
En 16 September 1912?
(Wordt vervolgd.)
mresMoti
