ten
tarwe,
No. 289
9 September.
N1EQWSBLAD
Jaargang,
VOOR ZEELAND.
RIJ
lit
linde,
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
O0)J
in Zee-
W. aan
Goes,
ing 20
ong vee,
rg.
ard,
SE,
d" over
Goes,
eien aan
en met
leveren
KAKE-
ning 5e
G r ij p s-
er,
etjes.
pim. 50
reau van
ke (W.)
paard,
i s s e n-
gevraagd
cht
ANS, te
WERSE
t October
Az.,
V e e r e.
aan H8b,
Nov. we-
irdige,
u kan, van
pigen voor-
venataand
meid,
DAMME,
[heden zoo
ludster
bij JACOB
Nieuw-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
BIRMKMLJlMD.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
LEESTAFEL.
Christelijk Historische Unie.
kerke.
BUf
lande.
bbendyjke.
'erTee'-Sam
-s
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25-
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
Zij die zich met 1 Oct a. s. op ons
blad abonneeren, ontvangen de nog
in September verschijnende nummers
gratis.
7 Sept. 1912.
Wy vestigen nogmaals da aandacht
op den op Woensdag 11 Sept. Ie Mid
delburg, Seissingel, te houden Zendings
dag der gereformeerde kerken in Zeeland,
met medewerking van het fanfarecorps
van Serooskerke. Aanvang 1 uur. Een
viertal tekende en kundige sprekers ho
pen het woord te voeren, met nameds.
J. B. Netelenbos over De beteekenis van
Jezus' Zendingsbevel voor onzen tyd"
ds. Pol over .Geloof, hoop en liefdeals
Zendingsmotieven*ds. Lammertsma
over „Da Zending in het licht van de
hoofdsom var- Gods wet»ds. Van Loon
zal een slotwoord spreken.
Wy hopen dat velen uit de heele pro
vincie ter Zendiugsdag zullen opgaar),
on zich tot meerderen en grooteren Zen-
aiegsy ver laten bezielen dat Gods Geest
sprekers en hoorders aangorde en ruime
giften in de collecte getuigen zullen van
de hartelijke instemming met het Zen-
dingswerk der Zeeuwsche geref. kerken,
en den moeilijken, helaas aanvankelijk
zoo droef beproefden arbeid van den
missionairen D. d. W. onzer provincie.
Men schaft uit Renkum aan De Rot
terdammer
A - Renkum. Het nieuwgekozen antirev.
Raadslid de heer G. Wolzak Gzn. te
Oosterbeek, zond zijn geloofsbrieven in.
Een commissie onderzocht de stukken
en haar rapporteur, de heer Prins, deelde
mede, dat de commissie tot haar leed
wezen geconstateerd had, dat de stukken
in orde waren en zij mitsdien tot toe
lating moest adviseeren. De Raad besloot
daartoe.
.Tot haar leedwezen 't Kon wel
eens zijn dat de heer Wolzak in den Raad
van Renkum zeer goed op zijn plaats is!
Hoe de heer Wolzak Raadslid werd
Tegen wil en dank.
In 1911 spraken alle kiesvereenigingen
af de beslaande party verhouding in den
Raad te bestendigen. Nu ontstond de
vac.-Van der Pol (antirev.) De rechtsche
kiesvereenigingen besloten te stellen een
roomsch-kath. candidaat, nl. den heer
F. Campman.
Da liberalen, wetende dat vele kiezers
niet op een roomsch-katholiek willeD
stemmen, besloten om op buit uit te
gaan en een liberalen tegencandidaat te
stellen.
Door vrienden van den heer Wolzak
(a.r.) werd nu beproefd dezen candidaat
te stellen en hoewel de heer Wolzak zelf
de candidatuur-Campman (r.k.) sterk had
aanbevolen en bleef aanbevelen, nam hy
toch de candidatuur aan, zich overtuigd
houdende in herstemming te zuilen ko
men. Hy wist, dat als hy tegen den li
beralen candidaat in herstemming kwam,
hy zeker gekozen zou worden en dan
alzoo de rechtsche zetel niet in handen
der liberalen zou vallen. Ook was de
heer Wolzak van plan, wanneer hy in
herstemming kwam met den roomsch-
katholieken candidaat Campman, hy zich
te diens gunste zou terugtrekken en zyn
kiezers zou verzoeken hun stem op
Campman uit te brengen, om zoodoende
aan de roomsch-katholieken recht .te
doen en hun een tweeden zetel in den
Raad ie geven.
De stemming kwam. De liberale can-
didaat viel af. Alzoo kwamen de heeren
Campman (r.k.) en Wolzak (a.r.) te zamen
in herstemming. Wolzak deed wat zyn
voornemen was geweest en vroeg zyn
kiezers hun stem aan Campman te geven
en zoodoende diens verkiezing zeker te
maken.
De liberalen die een gruwelljkan hekel
aan Wolzak hebben, gingen op het laat
ste oogenblik een spaak in het wiel ste
ken en bevalen hun kiezers aan hun
st m op Wolzak uit te brengen om toch
maar den roomsch-katholiez uit den
Raad te houden, en stuurden daarvoor
op den vooravond der verkiezing nog
kaarten rond.
Wolzak beantwoordde die met een
laatste aanbeveling voor Campman, al
zoo zyn eigen candidatuur bestiydende.
Ret mocht evenwel niet baten. Wol
zak werd met 9 stemmen meerderheid
gekozen en zal nu tegen wil en dank
zyn benoeming aanvaarden, daar da libe
rale kiesvereenigingen niet schriftelijk
willen verklaren en beloven wanneer hy
voor de benoeming bedankt ten gunste
van den roomsch-kath. candidaat, zy
geen liberalen tegencandidaat zullen
stellen.
Wolzak heeft thans zyn geloofsbrie
ven ingez inden, welke, zooals wy boven
meldden, zyn in orde bevonden en waar
op tot zyn toelating moest worden be
sloten.
Nog „'n zaakje" teRenkum Naar
aanleiding van het nieuwe adres aan
Ge-iep, Staten van den heer G, Wolzak
Gzn. om Dr. K. Th. Haverkorn van Ryse-
wyk, commissaris der Renkumsche gas
fabriek, vervallen te verklaren van zyn
Raadslidmaatschap, heeft in de gisteren
gehouden gemeenteraadszitting da Wet
houder Jhr. J. Beelaerts van Blokland
een motie voorgesteld om te verklaren,
dat in de oogen van den Raad beide
functies niet te vereenigen waren. De
motie werd door voorsteller ingetrokken,
toen de heer Dr. Haverkorn van Ryse-
wyk verklaarde zyn ambt als commis
saris te zullen neerleggen, als degewy-
zigde statuten koninkiyk goedgekeurd
zyn.
Besloten werd, dat de Raad aan Qedep.
Staten als zyn meening zal te kennen
geven, dat Dr. Haverkorn van Rysewyk
in geen geval art. 24 der Gemeentewet
heeft overtreden en dus art. 26 niet op
hem kan worden toegepast.
Sluiting zitting Staten-Generaal. By
Kon. besluit is bepaald, dat de tegenwoor
dige zitting der Staten-Generaal zal
worden gesloten op Zaterdag 14 dezer,
des namiddags te drie uren. De minister
van binnenlandsche zaken is gemachtigd
zich op dat tydstip te begeven naar de
vergadering der Staten-Generaal, ten
einde in een vereenigde vergadering der
beide Kamers de zitting in naam der Ko-
gin t8 sluiten.
Voorzitter van de Eerste Kamer. By
Kon. besluit is benoemd t,ot voorzitter van
de Eerste Kamer der Staten-Generaal,
gedurende de zitting die zal aanvangen
op den derden Dinsdag in September, J.
E. N. baron SchimmelpeDninck van der
Oye van Hoevelaken lid van die Kamer.
Verplichte Winkelsluiting. B. en W.
van Dordrecht adviseeren den Raad af
wijzend te beschikken op h6t adres der
afdeeling Dordrecht van den Algem. Ned.
Bond van Handels- en Kantoorbedienden,
die daarin verzochten een Verordening
in het leven te roepen, waarby het ver
boden zou zyn winkels en magazijnen
voor den .verkoop van waren geopend te
hebben of bedienden daarin te laten ver
toeven vóór des morgens 7 uur en na
des middags 8 uur.
Scheepvaart Suezkanaal. In de ver
meerdering van het scheepvaartverkeer
op het Suezkanaal, dat in het eerste
halfjaar van 1912 een voordeelig verschil
van 1,190,548 ton aanwees met de scheep-
vaartbeweging in de eerste zes maanden
van 1911, heeft Nederland voor zijn aan
deel een vermeerdering van 153,000 ton,
een cyfer dat door geen enkele andere
natie is bereikt, zoodat Nederland, wat
de vermeerdering van trafiek betreft, dit
maal no. 1 staat onder alle zeevarende
mogendheden op het kanaal Sedert 1 Jan.
1911 en 1 Januari 1912 is het tarief
telkenmale met 50 cents per ton vermin
derd. Hbl.
Eigen vertegenwoordiging van Ned.-
Indië.
De Nieuwe Grt, schryft:
Nu, naar aanleiding van het. bericht,
dat de Landvoogd, ter openbare audiëntie
van-31 Augustus, in uitzicht heeft ge
steld dat binnenkort de eerste stap ge
daan zal worden in de richting van een
eigen vertegenwoordiging van Neder-
landsch-Indië, melding is gemaakt van
het wetsontwerp, dienaangaande door
den Minister van Koloniën naar Indië
gezonden en reeds met het advies van
den Raad van Indië hier terugontvangen
herinneren wy aan hetgeen de Minister
van Koloniën op 27 Juni j.l. in de Eerste
Kamer (by de behandeling van de wijzi
ging der Ind. Comptabiliteitswet) omtrent
de bestaande regeeringsplannen heeft
medegedeeld.
Do heer Van den Berg had zyn bezorgd
heid te kennen gegeven dat de Regeering
wellicht voornemens v»as een soort van
Indisch parlement in het leven te roepen.
Dit lag volstrekt niet in de bedoeling van
de Re veering, verklaarde de heer De Waal
Malefijt. Ik ben, zoe zeide hy
„Ik ben een warm voorstander van
zelfbestuur, ook voor Indië, maar ik
meen, dat, zal dit zelfbestuur reëel zyn
en waariyk strekben tot heil van de
bevolking, men daarby beginnen moet by
de gemeenten, vandaar opklimmen tot ge-
biedsdeelen en zoo eindeiyk komen tot
een zelfbestuur van geheel Indiër"
Op dit oogenblik, zoo ging hy voort,
is de decentralisatie nog slechts toege
past ten aanzien van gemeenten en van
gewesten of deelec van een gewest. Eer
lang zullen gouvernementen worden in
gesteld, waaraan een groote mate van
vryheid van beweging en eigen verant-
woordeiykheid zal worden geschonken.
Dit zal vanzelf leiden tot inkrimping van
het aantal posten op de Indische begroo
ting, die door den Nederlandsehen wet
gever zullen kunnen worden geamen
deerd en de bemoeiing van dien wetgever
zal zich aldus geleideiyk vanzelt beper
ken tot datgene wat het algemeen poli
tiek beleid raakt.
Daarna ging de Minister voort
«Wat nu het college betreft, dat ik
my voorstel in het leven te roepen, de
bedoeling is, dat dit een lichaam zal
worden, waarin, zooals ik reeds heb
medegedeeld in mijn Mem. v. Antwoord
op het Voorloopig Verslag van de andere
Kamer, de verschillende bevolkingskrin
gen en belangen zooveel mogeiyk zullen
vertegenwoordigd zyn, aan de adviezen
van welk lichaam dus groote waarde
kan worden gehecht.
Het ligt in de bedoeling aan dit lichaam
de taak op te dragen, mede te werken
tot de samenstelling van de begrooting,
doch het eindoordeel daarover vooreerst
nog te doen biy ven by de Volksvertegen
woordiging in Nederland."
Ziehier wat de Minister omtrent het
„Indische parlement* losliet, waaraan
overigens, gel'jk hy op een andere plaats
in zyn redevoering ze'de „een meer repre
sentatie! karakter" zou worden toegekend
dan in het oorspronbeiyb wetsontwerp
(Fock) was voorgesteld.
Koningin Wilhelmina bracht heden
voormiddag een bezoek aan het kamp
van het 9e regiment infanterie by Harder
wijk, ten einde de oefeniDgen van de daar
gelegen troepen in oogenschouw te
nemen.
De minister van oorlog zal zich by
de begrafenis van de zes by de oefenin
gen ia bet Vossegat by Utrecht ver
dronken militairen doen vertegenwoor
digen door geceraal-majoor Bischoff van
Heemskerck, inspecteur van de infanterie,
te 's-Gravenhage.
Voor de Tarief wet. Door de Haag-
sche Afdeeling van „Patrimonium* zal
op 12 Sept. een openbare vergadering
worden gehouden ter bespreking van
het ontwerp Tariefwet. Als inleider zal
optreden mr. J. A. de Wilde. Stand.
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—iedere regel
meer 10 cent.
Op den Loohof, door D. Speekman n
Nykerk, G. F. Callenbach.
Een Iiunenburgerboer, Jürgen Looman,
haalt zyn zoon Hinrich, een Hinken Han-
noverschen uhlaan, na diens volbrachten
diensttyd, van 't station af. De uhlaan
hervat zyn werk op de stee, en betoont
zich da-ar een practische boer en gehoor
zame zoon, ofschoon zyn nieuwere denk
beelden nogal eens botsen met die van
zyn vaderdeze toch is een boer van
den ouden stempel, die alle nieuwigheden
haat, ia de politiek een Welf, met haat
vervuld tegen Pruisen en Bismarck, het
Hoogduitsch verfoeit, en het Platduitsch
verheeriykt, en zjjn buurman, Anton
Riewitz den Pruis, die op de hoeve Delsloo
de nieuwe leer in toepassing brengt,
verfoeit. Intusschen komt Hinrich in
aanraking mat Else, de eenige dochter
van Riewitz; twee ongelyknamigepolen
die elkaar aantrekken, zy poëtisch, on-
pracriscb, kostschoolsch, en daardoor
onbeduidend, by prozaisch, nuchter, man
van de*-daad, en daardoor imponeerend
de zwakke, die door velerlei droeve erva
ringen gevormd en gestaald, tot een
geestkrachtige figuur gerypt, moedigde
iy dansschool doorloopt. Door den dood
haars vaders en den verkoop der hoeve
van [schier alles beroofd, vindt zy op
Loohof een koud onderdak, doch wordt
de verloofde van Hinrich, welke laatste
wegens hardvochtige tegenwerking bui
ten de ouderlyke woning raakt, doch ten
laatste, na een gunstigen ommekeer in
't gemoed zyns vaders terugkeert en
met Else huwt, doch welke laatste pas
ua jaren van miskenning en negeering
de lieide van den ouden man winthet
b8iderzyds volgehouden geef- en neem-
systeera van het echtpaar, bovenal het
noodige optreden der jonge vrouw aan
het ziekbed van haar zoontje, op hetwelk
de luchtpijpsnede (tracheotomie) werd
toegepast, deed het ys voor goed breken
en zoo typeert zich in dit schoone lan-
deiyk verhaal de stryd tusschen het oude
en het nieuwe in de bruine heide, het
zwarte veen, en de groene marschen van
Noord-Duitschland, een stiyd waaruit het
gelouterde oude en het gesnoeide nieuwe
bei als overwinnaars terugkeeren, en
dit alles geheiligd door den invloed van
het Christendom.
De vertaler koos het Overyselsch dia
lect om da tegenstelling tusschen Plat
duitsch en Hoogduitsch fe doen uit
komen waar niets tegen is. Toch vinden
wy hem hier en daar wat al te realis
tisch, waar hy uitdrukkingen als „om
Gods wil", „God, myn kind" en derge-
ïyke, die trouwens in geen enkel Chris-
teiyk gezin gehoord worden, als daar
ontsproten, weergeeft. Overigens pry zen
wy dit verhaal zeer om zyn natuuige
trouwheid, en lofwaardige strekking.
Het harde hart, door A. Mercator.
Het spoorkaartje, vertaald door
H. W. S.
Deze „groene boekjes", eveneens uit
gaven van Callenbach, bevatten twee
aantiekkeiyke verhalen, waarvan het
eerste uit het leven gegrepen is, en het
laatste ons weinig waarschyniyk
schynt, en ook al ware 't dit niet, als
variatie op meer dan één oud thema
(men denke aan het vyftig jaar oude
„Twee kinderen die den hemtl zoeken",
en „Een brief van Jantje aao den Heer
in den hemel", en dergeiyke) niet veel
indruk maken zal.
Vervolg.
Gelukkig is de grondwet van 1798
slechts ten deele uitgevoerd. Yrywel
bleef alles by het oude. In 1801 waren
de overgangsjaren voorbyToen kwam
er eene nieuwe grondwet, waarby het
uitbetalen der traktementen werd ver
lengd. De feitelyke toestand was dus
deze„de kerkelijke goederen waren ge
naast, doch de Staat betaalde de trak
tementen. In 1808 werd door Lodewyk
Napoleon bepaald, dat da goederen der
geesteiyke "kantoren in de schatkist
moesten gestort. Dus „nationaal» ver
klaard. De Hervormden behielden hunne
rykstrabtementen, en evenzoo de Room-
schen, wat in 1814 werd vastgelegd in
art. 136 der grondwet
Het resultaat der revolutie was dus:
«de naarsting der goederen bleef bestaan,
doch de Staat betaalde uit*, 't Meest
van de Hervormden, die ook het meest
hadden gestort. In 1814 ontving by v. öa
Herv. Kerk ODgeveer ééo milFcen tegen
de Roomsche Kerk f 145,000. Toen be
hield dus de Herv. Kerk hare positie als
„volkskerk". Dit artikel bleef tot op he
den, dus byna 100 jaar. Hoofdzaak in
het thans geldende art. 171 is, dat vol
gens alinea 1, de traktementen «biy ven"
verzekerd, welke bepaling rust op ver
kregen historisch recht. Alinea 2 van het
zelfde artikel, welke spreekt van kunnen
gegeven of vermeerderdworden, rust op
biliykheidsgronden en omschryft een
subsidie.
Het nieuw voorgestelde artikel 171
neemt echter het onderscheid tusschen
alinea 1 en 2 weg, en wil alleen van
subsidie weten. Normaliseeren is nu het
woord, en daar komt heel de revolutio
naire, onhistorische neiging der voor
stellers in uit.
Spreker meent voorts dat de voorge
stelde wyziging eene premie op het sepa-
reeren genoemd mag worden en de af
scheiding in de hand zal werken. Zóó
zal de Kerk noodwendig de massa moe
ten prijsgeven, en zy wordeD „de Kerk
van de elite". Nu kan men zeggen „laat
de massa piys, en laat dan onder deze
Evangeliseeren, doch wie zoo spreken,
overschatten hunne kracht en geven de
menigte over aan die leidslieden, die met
hunne revolutionaire ideeën, ons volks
leven bezig zyn te verkankeren. Men
spreekt soms smalend over het „logge
lichaam* der Kerk, maar als zy eeDS ver
dween, zou men zien welk een verwil
dering er kwam. De Hervormers hielden
vas aan de leus: «heel het volk', met
de kinderen en óók het volk in de toe
komst er by I
De conelusie waar spreker toe komt
is deze: „wy moeten, juist als Chr. His-
torischen, met alle kracht opkomen tegen
het nieuwe artikel 171 en vasthouden
aan alinea 1, van het oude artikel. Geven
wy dit laatste prys, dan geven wy daar
mede een stuk geschiedenis, dan geven
wy de Volkskerk prys!"
Spreker zou het meegaan met de coa
litie hiervan afhankeiyk willen stellen.
Hy verlangt 66n vast, schriftelijk accoord,
waarby het behoud van alinea 1, art. 171
oud, is gewaarborgd. Elke verandering
acht spreker gevasriyk. Hy wil zich niet
verzetten tegen subsidieering van andere
kerken onder voorwaarden by algemee-
nen maatregel van Bestuur te bepalen,
doch de Ned. Herv. Kerk behoude haar
voorsprong en recht.
Spreker betreurt het, dat in genoemde
Staatscommissie wèl van Gereformeerde
en Roomsche zijde theologen zittiDg
hadden in dr. Kuiper en dr. Nolens, doch
niet van Eervormde zy de. Heeft spreker
eindeiyk niets dan afbrekende critiek
kunnen geven op het voorgestelde art.
171, over één ding verheugt hy zich, n.l.
dat de Overheid, die veel uitgeeft voor
Sociale Wetgeving, toch ook nog een open
oig toont te hebben voor de geesteiyke
nooden van het volk, dat toch by brood
alléén niet leven kan.
Op het met groote belangstelling aan
gehoorde referaat van dr. Kiomsigt, volg
de een luid applaus, en daarna een
levendige discussie.
Allereerst deelde de voorzitter mede,
dat hy de vraag over het al ofnietbiy-
ven in de coalitie thans niet wenschte
beantwoord te zien, als zyn de buiten de
orde, en merkte tevens op, dat de Re
geering zich over het behandelde punt