No. 270 1912
aars
Zaterdag 17 Augustus,
26a Jaargang.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
IIJS.
elbnrg.
Drankbestrijding.
tppljs
tartara.
lordweg E
rekening,
KLUIJF-
esPost-
\and.
Bergzicht"
n metsel-
2ER, Aaa-
oning be-
R, te
ekerke
jftijd, Ger.
R
boekh.
a, te
,HAGE,
kerke.
i k e r k e.
bode.
IUIJZEN,
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HÜIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Anti-Alcoholtentoonstellingen.
Voor vrijheid en voor recht!
•i?-
I*S>
Heeren-
iT
Is 11 n d.
fR,
lande.
Jt
■TEEDAIf.
|ondags
liddelburg
|r.
SLBOBG-
i morgens
liddelburg
17.30
7,30
16,80
|7.
,30
,30
,30
3,IK
3,15
5,-
3,IS
3,15
3.15
3,1ft
3,15
3,1ft
ELDS"
6,30 1,30
8,30 10,30
9,30 9,30
9,30 12,—
9, - 12,-
5,30 12,—
7,- 12,-
7,30 12,-
3,- 12,—
a datum is
de getal ii
A\
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regei meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels 1.—, iedere regel
meer 10 cent.
De drankbestrijders zitten niet stil.
Door woord en geschrift worden voort
durend de menschen bewerkt. (In Lim
burg wordt in deze dagen een congres
gehouden tegen hetonschuldige biertje*.
Wie weten wil wat een onheil op maat
schappelijk en godsdienstig gebied die
bierzee binnenspoelt, leze de verslagen
van dat congres. De Nat. Chr. Geh.-
Onth.-Ver. heeft in verbinding met an
dere vereenigingen een ander middel
(uit Duitschland ingevoerd) te baat ge
nomen, dat veel succes heeft, n.l. de
winkelraamtentoonstellingen, zooals on
langs te Haarlem en Rotterdam gehouden.
Yoor dat doel wordt, liefst op een plaats
waar veel passage is, een ledigstaande
winkel gehuurd,waarin tezamen gebracht
wordt een tentoonstelling van drankbe-
strQdersmateriaaleen zwijgende predi
king van drankellende. Buiten wordt door
groote aanplakbiljetten de aandacht ge
trokken voor de anti-alcoholbeweging. Bin-
Den 't winkelraam en in den winkel han
gen groote platenbjj v. eeD man zittende
op den grond om wiens lenden zich een
groene slaDg kronkelt. Duidelijke beeld
spraak. Daarnaast biljetten met cijfers,
hoeveel jaarlijks wordt uitgegeven aan
sterken drank, likeuren, bier en w|jn
en aan de zending. Ook biljetten
met een aanduiding van het verschil in
de huishoudelijke uitgaven van een
drinkend en niet-drinkend huisgezin; men
kan er zich dan over verbazen hoeveel
meer de laatsten kunnen besteden voor
nuttige zaken. Op zulk een tentoonstel
ling kan men ook voor oogen zien, hoe
schadelijk de alcohol werkt op de levens
kracht van het volk. B|jv. de voorstelling
van een familie welker stamvader een
drankzuchtige wasYan de vjjf-en-twin-
tig nakomelingen van deze man waren
twintig if drinkers, óf gevallenen, óf
kranken. Met de achterkleinkinderen
stierf de gansche familie uit. Daarnaast
schreiende cijfers van kindersterfte in
drinkers-gezinnen en boven deze biljetten
de woorden»De alcohol kweekt zwakke
kinderen, een ongezond leven, kommer
en ellende*.
Ja, gaarne zou ik al die treffende spreu
ken omschrijven, die op zulk een ten-
FEUILLETON.
Normandië en de Hugenoten.
0—
Het is welhaast 24 Augustus, de ver
jaardag van den Bloedbruiloft, de drie
honderd veertigste Bartholomeusnacht
Da dien schrikkeljjksieD, waarin duizen
den weerlooze Calvinisten door een door
Kerk en Staat op hen losgelaten grauw
werden vermoord.
Charles Boissevain logeert op 't oogen-
bük te Dieppe in Normandië, en schrijft
er vaD in Het Handelsblad.
Met geestdrift gewaasft h|j van de
bouwvallen die hem de heldenfeiten in
herinnering brengen van den zeeschui
mer Argo, den ridderlijken Eichard
Leeuwenhart, den dapperen De Coligny,
stamvader onzer Koningin, den stout-
moedigen Montgommery en zoovele ede
len die voor 't geloof goed en leven lieten.
Het slot van z|jn „Van dag tot dag"
laten w jj hieronder in den vorm van
een feuilleton volgen.
Telkens getuigen bouwvallen van wat
de Hugenoten geduld en gedurfd hebben
voor hun geloof. Overal hoort men van
hen. Men komt in Evreux waar de
heerlijkste Gothische toren van geheel
Normandië verrijst I en men leest in
de beschrijving der stad; „Z|j werd in
1590 door de Hugenoten ingenomen...
men ziet opwaarts naar den hoogen toren
van St. Pierre te Caen en hoort: «ad
miraal Coligny plaatste in 1563 «enigen
toonstelling koit en krachtig zeggen, wat
de alcohol doet.
Dan z|jn er afbeeldingen van wat er
wordt van de organen van het mensche-
l|jk lichaam tengevolge van het gere
gelde alcohol-gebruikVergroeide magen
en vergroote hartenen misvormde lever
en nieren. Ook aangrijpende platen van
vrouwen-verdriet en kinderleed in dronk
aard sgezinnen.
Duidelijk woidt ook de leugen van den
alcohol getoond door te laten zien, dat
het geen voedingsmiddel en versterkings
middel is. En nog veel meer verkondigt
zulk een tentoonstelling.
Zulke tentoonstellingen hebben succes
gehad. Altijd stonden er menschen voor
het venster, die er studeerden of elkander
voorlazen. Wat een zorgeloos mensch
voor geld met alcohol koopen kaneen
krank lichaam, een verdorven geest, een
vroegtijdige dood, schade en schande van
allerlei soort. Velen lazen het en menig
een zette z|jn wandeling voort in dieper
nadenken verzonken.
En ik dacht: hoe jammer, dat zulk
een tentoonstelling niet in elke stad en
op elk dorp gedurende eenige weken
gehouden kan worden.
Maaropeens ging het m|j als een
scherpe p|jn door de ziel: Daar wordt
teèl op elk dorp zulk een tentoonstelling
gehouden, niet op platen, maar in wer
kelijkheid: Huisgezinnen, waar veidriet
en twist is door alcohol, z|jn er op elk
dorp; krankeD, die hun ziekte aan hun
drinkeD te danken hebben, z|jn er overal
zwakke en idiote kinderenhuismoeders,
die een stil leed dragen, waarvan z|j
alleen ;de oorzaak weten, zijn er op elk
dorp en dat allee niet op een plaat,
maar in werkelijkheid. En dat alles niet
enkele weken, maar eindelooze dagen
lang
En ik dacht, hoe wonderlijk, dat zoo
veel Christenen, wier rechtzinnigheid
onkreukbaar is, deze ellendige drinkge
woonten door hun matig mededrinken
blijven bevorderen en geen oorzaak vin
den om den goeden [strjjd der geheel
onthoudersbeweging mede te strijden.
Niet voer u zelf, maar voor uw broeder,
voor uw zuster, voor uw zoon, voor uw
dochter.
Maai toch gaan w|j vooruit. Langzaam.
De drankbestrijders zitten niet stil.
Gr. v. S.
van zfln mannen geheel boven op den
toren, van waar ze het kasteel bescho
ten"... men komt te Bernayeu verneemt
«de Hugenoten onder Coligny namen de
stad na die bestormd te hebben..." men
bezoekt het bekoorlijk stadje Falaise
welks kerk St. Gervais een van Nor-
mandië's juweelen is en Coligny's
naam is de eerste die men hoort: de
Protestanten hadden de stad bezet, toen
veroverden de Katholieken haar, maar
ColigDy verdreef hen na een belegering
en rukte de stad binnen. Nadat de Li-
gue op haar beurt de stad belegerd eu
genomen had, kwam Henri de Navarre's
witte pluim den Hugenoten den weg
ter victorie wijzen. Nog is er een ga
pende kloof in de oude muren van het
oud kasteel... dat is de Brêche Henry IV
Daar had h|j een bres geschoten ;en door
de opening bestormde h|j de stad, "een hel
denfeit, z|jner waardig!
Overal in Normandië vindt men be
wijzen van de krachtige wjjze waarop
het Protestantisme zich deed gelden in
het land der Kathedralen en hoe alleen
wreede vervolging en onbarmhartige uit
roeiing het aldaar ten onder brachten.
"Weet men wel dat Rouen, de kathedraal
stad, die toen tachtigduizend zielen telde,
juist de helft van haar bevolking verloor
door de herroeping van het Edict van
Nantes en door de wreedheid van de
dragonders van mevrouw DeMaintenon
en haar biechtvader tegen weerlooze
burgers 1
Onder de heldendaden waardoor Pro-
In het laatste nummer van Hollandia
geeft de „Zoeklicht"-schr|jver zjjne blijd
schap te kennen over het feit, dat de
„kerkelijke kwestie" aan de orde zal
komen.
Daarna levert h|j een historische be
schouwing over deze zaak, waaraan
w|j (De Rotterdammer) het volgende ont-
leenen
De landsoverheid had in 1797 de
gebouwen en goederen, voor de Gerefor
meerde religie in gebruik, na afrezening
met andere gezindten, voor zooveel bet
zielental aangaat, aan de plaatselijke
Gereformeerde Kerken toegewezen. Be
wijsstukken hiervoor zjjn op vele plaatsen
voorhanden. In verband met vroeger door
haar genaaste goederen, heeft de Over
heid voorts b|j de wet zekere inkomsten
uit 's lands kas aan de Kerken verzekerd.
Met de vrijheid der Kerken had dit niets
te maken. Die vrijheid was door de
0verheid3b«sliasing allerminst gedeerd.
Ja, ze was veel meer door die beslissing,
voor zooveel de Overheid aangaat, vastge
steld en verzekerd. Al had de Wet geen
predikanten maar Kerken behooreu te
noemen.
In 1816 vergreep de Overheid zich
echter aan de vrijheid van de Kerken der
Reformatie, door haar een bestuursvorm
op te dringen, die de vrijheid van levens
beweging der Kerken verhinderde, tegen
haar Belijdenis en haar historie inging,
en haar belette, zich naar den eisch van
haar eigen ieven te ontwikkelen. Hiermee
is 't onrecht, waaronder die Kerken sinds
leven en ljjden, aangevangen. En hieruit
is 't opgewassen. De werking der Belijde
nis in die Kerken is sinds verstoord. In
haar wortel, in haar leven, z|jn hierdoor
die Kerken getroffen. En ze z|jn mede
daardoor ten deel» in meerdere opzichten
verbasterd.
Toen nu, eerst in 1834 en later in
1886, door opwakend leven overeenkom
stig haar Bel|jdeni*, meerdere KerkeB der
Reformatie in grooter of kleiner deel uit
het net, dat ze omslaat, uitbraken en zich
weer naar haar levensbeginsel gingen
inrichten, z|jn ze mede door de Overheid
vervolgd en verdruKt. En wel z|jn ze ein
delijk met rust gelaten, doch ten koste
van haar goederen en rechten. Ter wille
testantsche edelen in Normandie zich
onderscheidden, heeft mjj bijzonder aan
getrokken die van Gabriel de Lorges,
graaf van Montgomm?ry. H|j was de
edelman, die in een touinooi kampend
met koning Henri II, dezen b|j ongeluk
doodde doordien een splinter van zjjn
lans door 's konings vizier in diens her
sens drong. Montgommery was een Hu
genoot en ontkwam later den afschuwe-
ljjken moord in den St. Bartholomeus
nacht alleen, doordien hjj met enkele
vrienden ip woesten ren wist te galop-
peeren dwhrs door de benden moorde
naars heen en door een onbewaakte
poort de stad des bloeds ontvluchtte.
Toen in 1574 Domfront belegerd werd
door Matignon en een overmacht van
katholieken, wist Montgommery met
zestig ruiters de stad binnen te komen
even gelukkig dus in het binnenkomen
als ontvluchten van steden 1 H|j begon
met gevolgd door slechts 25 ruiters on
middellijk een uitval te doen, waarin de
kleine troep helden zegepraalde. Batte
rijen werden gesteld en Catherina de
Medicis zoDd telkens meer soldaten totdat
zes duizend man voetvolk en 1200 ruiters
de stad omsingelden. Het geheele gar
nizoen bestond uit slechts 150 man. Dag
aan dag zagen z|j meer katholieken uit
Par|js de benarde stad naderen. Want
het was bekend geworden hoe de pro-
testantsche edelman z|jn geloofsgenooten
te hulp gesneld was en de katholieken
zwermden naar de stad „promptement
et joyeusement, comme pour prendre
van haar vrijheid werden ze gedwongen,
van die goederen en rechten afstand te
doen. Of waar ze haar aanspraken lieten
gelden, werden haar goederen en rechten
door de rechtbanken ontzegd. Dit alles
heeft z'c oorsprong en oorzaak, voor zoo
veel de landsoverheid aangaat, in haar
zich-vergrljpen aan 't recht en de vrijheid
der Kerken in 1816. En sinds duurt 't on
recht voort, dat de ontkomen Kerken alle
inkomsten, die haar naar recht veizekerd
waren, mopten missen. En dat die inkom
sten, alleen verzekerd bl|jven aan de Ker
ken, die ^blijven in 'tnet, waarin ze in
1816 door de Overheid besloten werden.
Deze feiten z|jn onwedersprekel|jk.
Echter niet alleen de Kerken,
die uit het Det uitbraken, leden onrecht.
Evenzeer lijden onrecht de Kerken, die
in 't net bleven. W|jl de vrijheid, om
zich naar haar levensbeginsel in te rich
ten, voor haar slechts bestaat voor den
pr|js van de berooving harer goederen.
Voor zooveel de Overheid hierin hande
len kan, rust daarom ook tegenover deze
Kerken op haar de verplichting, om 't
gepleegde onrecht goed te maken, door
aan die Kerken het haar van de Overheid
toekomende te verzekeren, ook wanneer
z|J om haars levens wil willen uitbreken
uit 't net, dat haar leven beklemt en
bedreigt.
Zoo l|jden de ontkomen Gere
formeerde Kerken onrecht in de beroo
ving, die z(j te dragen hebben, ondanks
de groote genade, die God haar in haar
vrijheid heeft geschonken. Ze zouden
voor het aardsche goed, waarvan ze be
roofd zjjn, die vrijheid nooit, ook niet
in een enkel opzicht, willen offeren.
Maar ze behouden haar aanspraken op
wat haar «aar recht en billijkheid toe
komt, met volle en algeheele eerbiedi
ging en waarborging teven9 van haar
vrjjheid. En de Kerken, voor zooveel
ze nog in het net gevangen z|jn, lijden
onrecht, zoolang haar wat baar toekomt,
niet verzekerd is op zoodanige w|jze,
dat daarmee tegelijk verzekerd is haar
vr|jheid, om zich overeenkomstig haar
levensbeginsel naar eigen oordeel in te
richten, welke dan ook die inrich
ting Zjj;
Ree-is Groen van Prinsterer
heeft met nadruk ons Christenvolk op
de consciëntie gebonden, dat naast, neen
boven de Schoolkwestie de vrijmaking
une beste furieuse et qui a gasté tout
le pays". (IJverig en vrooljjk, als gold
het de vangst van een woedend wild
dier dat het land verdorven had.) Maar
de «als een wild dier" vervolgde Calvi
nist wist als een leeuw zich te vededigen.
Het geschut van de belegeraars had een
groote bres geschoten in de wallen der
stad.
Dertig Bretagnera deserteerden naar
deD vjjand. Montgommery trok ziek terug
in het slot. Toen ook in de muren daar
van een bres geschoten was, deed hjj een
uitval om het geschut van den vjjand
te vernagelen, maar de kleine Gideon's
bende werd teruggeslagen. Toen verde
digde h|j twee uur lang de bres. De
vijand liep storm met meer dan twee
duizend man. Op de ingestorte muren
knielden veertig helden terwjjl de predi
kant bad als voor stervenden. Toen be
gon het gevecht om de bres. Montgom-
mery's ridders sneuvelden, de een na
den ander. Een hunner schreef stervende
met zjjn bloed een brief aan zjjn ver
loofde. 's Avonds trok de vjjand terug,
maar slechts vjjftien man van Montgom-
mery's getrouwen bleven over, Enkelen
hunner waren ten doode gewond, en al
het kruit was op. Eu toen de ochtend
aanbrak werd Montgommery gevangen
genomen en naar Parjjs gebracht waar
Catherina de Medicis hem naar het scha
vot zond. Hjj verklaarde op dat schavot,
dat hjj stierf in het Protestantsche ge
loof en legde zjjn geloofsbelijdenis af.
Toen werd, eer h|J onthoofd werd, ?.|jn
op Kerkelijk gebied, voor zooveel de
politiek aangaat, voorgestaan en gezocht
moest worden 't Bleek echter tot heden
niet mogelijk 'c vraagstuk publiek aan
de orde te kijjgen. De Schoolkwestie
was aan de orde en bleef aan de orde.
Sinds we 'n eerste Christelijk Ministerie
kregen, begon ook waarlijk door Gods
gunst de oplossing dier Schoolkwestie
te komen, 't Ministerie Kuyper zette
die oplossing belangrijk do r. Ze gaat
voort tot op heden. En ze zal voortgaan,
tot ze in alle takken van Onderwijs
volledig gevonden is. Voor de vrijmaking
der Kerken, voor 'n oplossing van het
onrecht op kerkelijk gebied, van hoe
groot en ingrijpend belang dit ook is
voor den geestelijken welstand en de
geestelijke ontwikkeling van ons volk,
en daarmee voor vaderland en maat
schappij, kwam echter maar geen krach
tige stemming der geesten op politiek
gebied op. Zelfs in de ontkomen Kerken
bleven of werden de Gereformeerden
door bet roepen om recht en oplossing
meer ongevoelig. En wie klaarder in
zicht hadden, achtten den t|)d niet ge
komen en niet geschikt, om voor deze
belangrijke kwestie, wier oplossing zeker
verre van gemakkelijk is, warmer stem
ming te wekken. Uit vrees ook, dat de
eenheid, waarmee in de landspolitiek
goede voordeelen te behalen waren voor
de Christelijke beginselen, schade kon
lijden.
Intusschen is onze Christelijke
actie op politiek terrein in kracht ge
wassen. En velerlei kommer, in de Gere
formeerde Kerken geleden, heeft ook
meer ontvankelijk gemaakt en eindeljjk
meer ingaDg gegeven voor 't geroep, dat
toch de landsoverheid, voor zooveel aan
haar staat, aan die Kerken zou vergoeden,
wat haar onrechtmatig ontnomen of ont
houden is. 't Besef, dat dit onrecht voor
recht moet plaats makeD, groeit, sinds
hiervoor meer vrijmoedig en met nadruk
gepleit is, schier met den dag. Er gaan
thans reeds stemmen op, om zelfs door
de Generale Synode der Gereformeerde
Kerken bjj de Overheid op 't verschaffen
van recht voor onrecht, ODder waarbor
ging van de volledige vrjjheid dier Kerken,
aan te dringen. En dit waar vroeger zelfs
de gedachte werd weerstaan, om in die
Synode dit gewichtige vraagstuk zelfs ter
sprake te brengen.
vonnis hem voorgelezen. Z|jn antwoorden
z|jn bewaard.
gDécapitéc'est bien. Hes biens acquis
et confisqués au roi! J'y consent. Hes
sept tours de Montgommery raséesl J'y
consens encore. Dégradé de noblesseNeuf
ftls, et deux ftlles declares vilains. J'y
consens toujourss'ilt n'ont la vertu
des nobles pour s'en relever I" („Ik moet
onthoofd worden het is m|j welMjjn
goederen verbeurd verklaard aan den
koning 1 Het is mjj well Mjjn zeven
torens van Montgommery zullen met
den grond gelijk worden gemaakt.
Het is mjj wel. Veivallen verklaard san
den adel met mjjn negen zonen en twee
dochters! Wederom zeg ik het is m|j
welindien zjj niet hun adel tooneD
door zich weder te verheffen 1)
Dus lieten Protestantsche edelen in
Normandië het leven voor hun geloof.
En het is heerljjk te kunnen mededeelen,
dat de zon an van den held hun adel
toonden en hun ouden naam tot groote
eer waren. Le Sieur de Montgommery
toonde zich den graaf de Montgommery,
zjjn vader, in elk opzicht waardig. Toen
de vesting Mont Saint Michel in 1591
door de Hugenoten belegerd werd, heeft
hjj zich zeldzaam onderscheiden. Maar
het verhaal van wat h|J deed, zou te veel
plaats vergen.
Indien ik al de heldendaden wilde
melden van de Protestantsche edelen en
burgers, die in Normandië hun geloof
wilden handhaven, dan zou ik ons blad
vol schrijven
westGees*
