No. 239 1912 Vrijdag 12 Juli, 26e Jaargang
ÖHRISTEüJK»
iliËÏI WSBLAD
HISTORlSCi-
VOOR ZEELAND
Het Nteiiw lalUüsiaiisHi.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'BUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 1—10 regels ƒ1.—, iedere regel
meer 10 cent.
BïS&Êtf.
t Het is ontegenzeggelijk dat het N. M.
geen onbekende maar een alom bekende
is en helaas in ons land meer.,en meer
aanhangers krijgt ook in christelijke
kringen.
Het staat gekleed, het wordt beschaafd
geacht, wanneer men het met slechts een
tweetal spruiten afnam
Ê&Het is de weelde, het genot, allerlei
stoffelijke overwegingen, die toch eigen
ljjk er ook op neerkomen dat het stof
felijke voorgaat.
Alleen hoogere motieven, aan gods
dienst en Christendom ontleend, zijn in
staat dit in bedwang te houden. In
Frankrijk geven 1000 huwelijken maar
163 k.nderen en in Duitschland 270
kinderen. In Frankrijk waren in het begin
der 19e eeuw 25 millioen, in Duitsch
land 15 en in Engeland 12 millioen zielen.
Nu na 100 jaren heeft Frankrijk 36,
Duitschland 56 en Engeland 41 millioeD.
Malthus, de stichter van het 2 kinder
stelsel heeft beweerd dat daar in 25 jaren
het menschdom verdubbelt, en na 2
eeuwen 256 maal zooveel menschen
zouden zijn als thans, maar daarbij is
over het hoofd gezien dat oorlogeD, epi-
demiën of andere rampen eene ontzag
lijke slachting kunnen teweeg brengen.
Vrees behoeft er niet te bestaan dat in
eenigen afzienbaren tjjd de aarde niet
genoeg zou opleveren voorde toenemende
bevolking, getuige de vele onbewoonde
streken en woestenijen.
De gevolgen van het N. M. zijn ge
makzucht en zelfzucht, want ofschoon
in Frankrijk het persoonlijk vermogen
grooter is dan in Duitschland, neemt in
Duitschland het nationaal vermogen al
daar veel sterker toe dan in Frankrijk
als gevolg van meerdere werkzaamheid
op het gebied van handelen nijverheid.
Een vader van een talrijk gezin is ge
noodzaakt zich krachtiger in te spannen
en draagt daardoor meer bij tot den
nationalen rijkdom dan wie slechts voor
een Klein gezin heeft te zorgen.
Reeds kort na de Koninklijke goed
keuring der Statuten van den N. M
Bond onder het Min. v. Houten drong
het kamerlid Brummelkamp aan op het
verbod van de propaganda der N. M.
middelen door openbare uitstalling en
verspreiding van brochures, hetgeen nu
in de zedeljjkbeidswetten strafbaar is
gesteld.
Jammer, dat men ook bij die wetten
toch nog gelegenheid vindt tus schen
de mazen der wet door te kruipen ge
tuige de telkens herhaalde advertentie's
van „adressen", in neutrale bladen.
Dat kindereD een erfdeel zijn des
Heeren is voor velen een verouderd
dwaalbegrip. Het niet begrjjpen der god
delijke dingen is schering en inslag, of
zou men cok kunnen denken aan niet
willen begrijpen
Eens is Griekenland volgens Polybius
vergaan uit gebrek aan menschen,
Frankrijk gaat nu denzelfden weg op;
reeds zijn er hofsteden waar men haast
geen pachters of koopers meer voor
vindt, terwijl volgens de statistische
gegevens van 1911 het aantal sterfge
vallen dat der geboorten met 34869 in
dat jaar overtrof.
Dit bedroeg in 1911 742.144, het laagste
cijfer dat tot dusver bereikt is.
Op eene vergadering te Delft gehouden
iD het begin dezes jaars, uitgaande van
de vereeniging tegen bestrijding van h t
N. M. weid aangevoerd door Itr. van Wijn
bergen Het N. M. is strijdig tegen Gods
gebod, en dus verboden zelis al zouden
de tegenstanders geen wetenschappelijke
weerleggingsgronden kennen.
Dr. A. W. Ausema, vrouwenarts te
Utrecht verdedigde op die vergadering
de groote gezinnen en bracht daar verder
het volgende in het midden„Wel is
waar kunnen de ouders aan elk kind af
zonderlijk minder zorg besteden maar
dit wordt ruimschoots vergoed door de
onderlinge opvoeding van de broertjes en
zusjes.
Een groot gezin maakt de ouders krach
tiger, door hun energie grooter te doen
worden, en leert den kinderen deugdan,
die hun later in de maatschappij zoo te
stade zulleD komen. Bovenal leert het
kind vroeg inzien, dat het moet werken
en zich eer plaats in de samenleving
veroveren. Men zie het „eenig kind" dat
door het te veel aan opvoeding, lichame
lijk zoowel als geestelijk achter is Even
als alcoholisme ook iD zyn indirecte
werking zoo gevaarlijk is voor de samen
leving, is dit ook het N. M Dit moet dus
even vurig bestreden worden als het
alcoholisme.
Wat de N. M. middelen betreft, spreker
acht ze gevaarlijk voor de gezondheid,
maar al waren ze dit niet ot al kon dit
gevaar opgeheven worden, dan nog blij
ven er hoogere eischeD, die hun gebruik
absoluut verbieden."
Laten we du van die vergadering af
stappen en nog een paar korte optn-r-
kingen aan deze gedachten bij voegen.
De kracht en toekomst van een volk
is de opwassende jeugd, de jongelieden,
de kinderen, de talrijke huwelijken, de
echtverbintenissen dis met veel kroost
zijn gezegend.
Malthusianisme is de vrucht van het
ongeloof en mistrouwen, welke in Chr.
kringen niet mogen voorkomen. Kinde
ren zijn een erfdeel des Heeren. Oud-
Isrel zag den zegen van God in het
groote kindertaltegenwoordig vervloekt
menigeen de kinderen te ontvangen die
God hem oplegt, men is niet van plan
voor een gezin met kinderen te gaan
werken.
De Christenen moeten ieder van God
geschonken kind aanvaarden, als een
kostelijk geschenk, een pand, hun ter
opvoediDg toevertrouwd, om in den tijd
hun sieraad en hunne kroon te zijn, en
eens in den jongsten dag voor den
Chiistus, wanneer Hjj komt op de wolken,
door hen te worden voorgesteld met een
zie hier Heeie, ons en de kinderen die
Gij ons gegeven hebt, en met hen zoo
verre zjj des Heeren eigendom zijn, te
juichen in de eeuwige tabernakelen van
het Goddelijk heil.
Waardoor mij deze gedachteD,Mijnheer
de Redacteur, onlangs op eene vergade
ring z|jn voorgelezen, acht ik het on
getwijfeld goed dat er door opname in
uw blad nog meerdere publiciteit aan
gegeven worde.
By voorbaat-dankend voor de plaatsing.
Uw getrouwe lezer M. te O.
11 Juli 1912.
De Stembus.
»Wel is 1913 in zicht, maar wie voor
spelt een Rechtsche nederlaag van eenige
beteekenis
Wy wenschen niet tot de pessimisten
te behooren en voorspellen dus geen
»Rechtsche nederlaag van eenige betee
kenis* in 1913.
Maar wèl mag en moet men zich on-
zerzyds voorbereid houden op een scher
pen stiyd.
Feiteiyk is de verkiezings-campagne
reeds lang door Links geopend, werkt
men voor de galery, werden de kiezers
opgezweept, candidaturec gesteld, concen
tratie-plannen ontworpen en besproken.
In 1913 zal het er spannen, als h6t
misschien nooit te voren gespannen
heeft.
Vooral de arbeiders en de zoogenaamde
middenstof zal men trachten over te ha
len Links te stemmen.
En kan men zelf niet regeeren, in alle
geval zal men een verder regeeren van
Rechts onmogelijk pogen te maken.
Daarom zuilen de Rechtsche partyen
zich wel extra mogen zetten.
Want al zyn wyvol goed vertrouwen,
méér dan het gewone zal worden ge
vergd van onze mannen en in een stel.
ling, die straks zulk een verwoeden storm
loop beeft te doorstaan, dienen alle zwak
ke, of minder hechte, punten vooraf te
worden versterkt. Gelderlander.
Kosten van onderwijs.
In 1908 telden de 7 openbare kweek
scholen voor cnderwyzers en onderwyze-
resserr samen 567 leerlingen.
Deze kostten in dat jaar aan het Ryk
f 483402,29 of per leerliüg 1852,56,
Er waren op 1 April van dat jaar 11
Christeiyke kweekscholen met 688 leer
lingen, die samen van het Ryk ontvin
gen f66782,916 of per leerling f97,07.
Aan de 36 Rc omsch-Katholieke kweek
scholen waren er 1886 leerlingen voor
wie door het Ryk over 1908 betaald werd
f 202884,33 of per leerling 1 123,48.
Vergeleken by vroeger, toen voor de
opleiding van onderwyzers aan byzon-
dere kweekscholen door het Ryk geen
cent werd bijgedragen is er dus vooruit
gang te bespeuren doch meD kon in
1908 nog niet precies zeggen, dat er
reeds fioanciéelo geiykstelling was tus
schen de opleiding van Openbare en Bij
zondere onderwyzers.
Sinds 1908 zal de verhouding iets min
der ongunstig zyn geworden, doch wy
zyn nog by lange niet, waar we zyn
moeten.
Het is toch te dwaas om alleen te
loopen, dat het Ryk van jongelieden,
die voor één en dezelfde Commissie hun
examen afleggen, voor den een 8 4 9
maal zooveel betaalt als voor den ander
alleen maar, omdat de eerste werd
opgeleid aan een Openbare en de laatste
aaD een Byzondere kweekschool. Dit be
hoort voor het Ryk precies geiyk te
wezen. Luctor et Emergo.
Een „hoeksteen*.
Na Sappemeer Groningen. In het Zon
dagochtendnummer der „Nieuwe Rotter-
damsche Courant" van 7 Juli jl. lazen
wy o. a. het volgende
Een mislukt schoolfeest en een interpellatie.
De christelyke onderwyzers te Gro
ningen hadden een plan ontworpen om
met de openbare onderwyzers een
Oranjefeest voor de kinderen van de
openbare en byzondere lagere scholen
in te richten. De hoofden hadden hun
medewerking 'reeds toegezegd, maar
tengevolge vaD het advies van het be
stuur der afdeeling Groningen van den
Bond .van Nederl. onderwyzers om niet
mee te doen aan het voorgenomen feest,
heeft de commissie ad boe haar plan
moeten opgeven.
Dat heeft den heer Muller aanlei
ding gegeven, gisteren in de zitting van
den Groningschen gemeenteraad voor
te stellen, de volgende vragen tot B.
en te richten
le. Draagt de handelwyze van vele
onderwyzers van de gemeenteiykela-
geie scholen in deze gemeente, inzake
het voorgenomen Oranje-schoolfeest,
waardoor de kinderen van de gemeente
scholen daaraan geen deel zullen ne-
meDde goed keurin g weg van B. en W.
2e. Hebben B. en W. ook hun invloed
laten gelden om de mislukking van het
bedoelde schoolfeest te voorkomen P
3e. Zyn B. en W. genegen alsnog
pogingen aan te wenden, opdat ook
de kinderen van de gemeenteiyke la
gere scholen hun Oranjefeest brygen
In de toelichting tot het voorstel
keurde de heer Muller de houding van
de openbare onderwyzers af. Hy deelde
mede, dat de leerlingen van de by
zondere scholen toch op 31 Augustus
hun Oranjefeest z luden hebben, en hy
hoopte, dat ook de leerlingen vaD de
openbare scholen het toch zouden
krijgen.
Met het oog op de afwezigheid van
den wethouder van onderwys, den heer
Kraus, zal de raad eerst in de vol
gende vergadering beslissen, of de door
den heer Muller voorgestelde vragen
tot B. en W. zullen worden gericht.
De N. Zeeuwsche Crt. voegt hieraan too
Was het niet de „Zierikzeesche Nieuws
bode," die onlangs het openbaar onder
wys «de hoeksteen van ons Staafsge
bouw" noemde?
Wat dunkt de „Nieuwsbode" naar aan
leiding van bovenstaand bericht over de
soliditeit van dien „hoeksteen"?
Wie ondermynen hier het Staatsgebouw,
de openbare of byzondere onderwyzers?
Na Sappemeei; Groningen, na het „pal
ladium" de „hoeksteen", 't Is miserie
over heel de linie.
Of de lezers vaD de „Nieuwsbode" ook
over die miserie door hun lyfblad zul
len worden iDgelichtP
We hopen, maar vreezen tegeiykertyd.
Een droef stuk geschiedenis.
Geen waagstuk, een geloofsstuk noemt
dr. Kuyper in zijn Haarlemsche rede de
stichting der Vrye Universiteit, waarvan
hij de voorgeschiedenis als volgt in her- j
nering breDgt (zie brochure „Geloofd
stuk" uitgever Kok, Kampen).
Laat my deze karakterteekeaing van
onze stichting als Geloofsstuk mogen
vastknoopen aan de voor my persoopiyk
altoos zoo sombere heugenis van de ge
boorteweeën, die aan het in het leven
treden van onze Stichting voorafgingen.
Toen op 26 April 1876 eindeiyk dan toch
de vrymaking van ons Hooger Onderwys
in het Staatsblad was afgekondigd, was
ik wel reeds sinds 20 Maart874 Kamer
lid, maar zwierf, door zenuwkrankheid
geheel ontwricht, als verloren man aan
de Riviera. Er lag in wat zich toen tegen
my saampakte, iets byna tergends. Reeds
lang voor ik naar de Kamer ging, was
ik ongezocht in het politieke vraagstuk
van het Hooger Onderwys gemengd ge
worden. Van Amsterdamss AtheDaeum
was de stoot hiertoe uitgegaan, toen
onder leiding van dr. Gunning, den che
micus, schier alle docenten aan deze
Illustre School er destyds op vlasten om
hoe eer hoe liever,.hun Anthenaeum in
een Universiteit t9 zien omgezet; iets
waarby men op wyien dr. Van Konkel
en my dan het oog had om ons te doen
optreden in do nieuwe Theologische fa
culteit. Ook op deze by omstandigheid
dient hier gelet, omdat de A>: sterdam -
sche Kamerleden op dezen wensch in
gingen. en Minister Geertsema, om den
steun van hun stemmen niet te derven,
de begeerde vrymakiDg in zyn straks in
te dienen ontwerp opnam. Naar aan'-ei
ding van dit ontwerp nu, dat op 15 Ja
nuari 1874 by de Kamer inkwam scheen
het my, ook roet het oog op wat men
te Amsterdam voor had, hoog tyd, ook
onze Antirevolutionaire belangen nader
in het oog ie vatten, en hiertoe ging ik
dan ook reeds aanstonds, zoo te Amster
dam in enger kring, als in de residentie
by Groen en Elout over. En dat óók wel
voor wat betreft de Theologische facul
teit, toen reeds politiek struikelblok,
maar toch veel meer nog ten principale
voor wat aangaat het grondbeginsel,
waarop der Calvinisten wetenschap moest
worden opgebouwd. Als vrucht van dat
overleg stond toen al spoedig voor ons
vast, dat heel het Amsterdamsche plan,
als voor ras volstrekt waardeloos moest
worden losgelaten, en dat we, ter zake
dienende, met niets minder vrede moch
ten nemen dan met een geheel zelfstan
dige richting, rustend op breed gepla-
veiden Chrsteiykcn grondslag. Alleen
maar, al was men het hierover spoediger
zelfs dan ik had durven hopen, eens,
men dorst het niet aan. Het zou, zoo oor
deelde men, een reiken met ue hand naai
den hemel zyn.
En zoo wist men voorshands niet beter
te doen dan onze Anti-revolutionaire
Kamerclub aan te sporen, om voorioopig
niet anders dan voor het beginsel der
vrijmaking van het Hooger Onderwys op
te komen en dit beginsel te helpen vast
leggen in de wet.
Daartoe maakte onze club zich dan
W"
ook op, en ook ik, want op 2G aart
'74 was ik ook zelf in de Kamer geko
men, huDkerde reeds naar het oogen-
blik, waarop ik ook zelf voor die viy-
making mijn lans zou kunnen breken.
Maar zie, juist toen op 8 Maart 1876
de gewichtige discussie ever het wets
ontwerp beginnen zou, schenen op een
maal do donkerste wolken zich boven
ons samen te pakken Immer op dien
dag zelf, bet was zoo loerend aangiy-
pend, stierf plotseling Jan Willem van
Loon, het eenig Kamerlid dat ons ais
man van wetenschap ter z.yde kon staan.
DaD, voor Groen van Prinsterer, spreidde
men reeds toen het ziekbed, dat kort
daarna zyn sterfbed zou worden. En
wat myzelf betreft, was ik reeds twee
weken te voren genoodzaakt geweest roy
aan allen parlementairen arbeid te ont
trekken en de wyk te nemen naar het
buitenland. In niets kon ik meer helpen.
Niet lang meer oi alle lectuur zelfs werd
mü ontzegd, voor allo schriftuur viel -
my de pan uit de band en zielsbange
tyden ben ik toen doorgekropen. Vooral
ioen de doffe nagalm van Groen's sterven
tot my kwam, beving my een veriaten-
beid, die in ware zielsawpsf omsloeg.
Ja, zoo werd ik aangegrepen, dat myn
zenuwarts, dr. Ramaer, het met my
opgaf en zaifs weigerde my verder van
sonsuic te dienen. En in die bange dagen
nu was het, dat rny letterlijk als een
nachtmerrie de idee van de Universi-
teitsstichting rusteloos bleef kwellen.
He.t was altoos weer,dat ideaal vaneen
Vrve Universiteit, dat zich in ray als
verwrong en geen uitweg kon vinden.
Het moest, en ik kon Diet. De winst
der vrymaking was er. Het stond nu.in
i de wet, dat wy een eigen Universiteit
stichten konden en zie die winste bleef
ongebruikt. Een gedachte die,te pyüyker
begon te kwellen, toén het gerucht tot
rny kwam, hoe met Groqn van Prins-
teres sterven geheel onze Antirevolutie
naire actie in 't land scheen te verloo-
pan. Toen ik dan ook, na anderhalf jaar
in den vreemde te hebben omgedoold
eindeiyk dan toch weer half-hersteld
terug mocht koeren, wa- het inyn eerste
aandrift om aanstonds weer met Elout,
met Rutgers eD Esser, de Universiteits
gedachte op het tapyt te brengen, dccb
ook uu, zonder dat het vooibands »er-
der kwam. Er was geen bezieling. Men
dorst niet. Doch zie, toen juist gebeurde,
wat geen onzer had kunnen voorzien,
want plotseling werd toen hee, onze
kling als besprongen door Kappeytie's
„scherpe resolutie" en daardooi was het
I of op eens alle man onder ou« wakker
j werd. Het groote volkspptitionneraent
j werd als door een tpoverwoord uit den
grond gestampt. Broeders, die toe dusver
j elk hun eigen weg gingen, mochten
ongezocht elkaar ontmoeten. Het had,
iets van een leven, dat onder de doods»
j beenderen begon te ritselen, ais in
Ezecbiels visioen. Een Fphtstvaal brak
door de donker hei.Heion vei wacht
succes deed geestdr-ft in aller gemoed
ontvonken, En opeens gleed ons durf
voor moedeloosheid ia hart.
XtVS
Socialistische z den.
Een typisch stuk schiyfc de sociaal
democraat, de heer Wibaut, in 't week
blad van Het Volk. Hy gtofc degenen
oneer de socialisten, dia nog prys zouden
stellen op zedelijkheid en fatsoen, harde
noten te kraken.
Een sociaal-democraat had hot ontslag
als leider eener vak-organisatie geëischt
van een ander socialist, dia er met de
vrouw van een vriend, in wiens aui3 by
gastvryheid genoot was van door gegaan.
Zoo'n man heeft geen karakter aldus
de aanklager en kan a s leider n et
behouden biyven,
Daar komt ds heer Wibaut. Van die
pariculiere, i-tieme dingen, moet ge uw
