No. 237 1912
Woensdag 10 Juli»
26e Jaargang
3HRISTEÜJK-
NIEUWSBLAD
VOOR ZEEL»
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENT1ËN
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de gebrui
kelijke plaats.
fjxT mm
HQIQ1ZSI.
mSCMT3ZAK£&
mm tiOYwaïi.
V-
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1.25
Enkele nummers0.05
UITGAVE DER FIRMA'S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent.
Familieberichten van 110 regels ƒ1.iedere regel
meer 10 cent.
9 Juli 1912.
Verwording.
De Koningin is te Sappemeer geweest.
Naar aanleiding daarvan waren er
schoolfeesten.
En lot die schoolfeesten weigerden
twaalf onderwijzers, onder wie het hoofd
van een school, hun medewerking.
Ziedaar het nuchtere, ongekleurde feit.
Het is niet wereldschokkend, maar het
is toch wel teekenend.
Tot een koninginpe-feest wenschen
de heeren zich niet als „knechtjes" van
den burgemeester te laten //opcomman-
deeren".
Tot alle christelijke en maatschappe
lijke deugden moeten ze krachtens hun
ambt opleiden.
Maar eerbied voor het gezag voelen
ze geen greintje.
Kan het ook anders, waar hun steeds
wordt voorgehouden dat het onderwas
vrjj moet zijn van alle godsdienstige en
politieke dogma's?
En als het onderwijs daarvan vrjj
moet zijn, hoe kan men dan aan een
huldiging van de koningin deelnemen
Inconsequent zijn de Sappemeersche
onderwijzers niet en laf zijn ze ook niet:
zjj geven zich zooals ze zjjn.
Maar van den anderen kant is het geen
wonder, dat vele ouders met dergelijke
onderwijzers en met de openbare school,
door zulke onderwijzers bestuurd, weinig
op hebben.
Zoo'n geval als te Sappemeer stelt in
het licht, dat de openbare school in
sommige streken van ons lana feitelijk
een socialistische school wordt.
Wij zeggen niet: goed zoo, hoe erger
men 't maakt, hoe beter voor de bjjzon
dere school, maar wel staat vast dat
het onmogelijk is, zooals sommigen van
rechts willen, aan de openbare school
een christelijk karakter te geven, en wel
staat ook vast dat feiten als te Sappemeer
de urgentie van bijzondere scholen in
een te scherper licht stellen. Hsg.
Middenstands-Vertegeuwoordiging.
Met het oog op het komende Midden
standscongres spreekt De Rotterdammer
over de Middenstandsvertegenwoordiging,
die op 't congres zal worden besproken.
Vweeërlei stelsel, zegt het blad, is denk
baar
Vooreerst kan men de zaken van
den Middenstand, vakonderwijs, leer
lingwezen en zooveel meer, laten be
handelen door het centraal gezag, ter-
wfll men lichamen samenstelt uit de
belanghebbende leden van den Midden
stand zelf, die telkens over de te
nemen maatregelen worden gehoord,
maar daarbjj niet dan een louter ad-
waterende bevoegdheid hebben. Het
centraal gezag beslist, wat er zal ge
schieden, de vertegenwoordigende ad
viseurs gehoord.
Maar men kan ook een ander stelsel
volgen. Men kan bij de wet de alge-
meene aangelegenheden in groote trek
ken regelen, en dan deze ter verdere
uitvoering aan de vertegenwoordigers
van den Middenstand zelf overlaten.
Hetzjj dat hierby een zekere autonomie
wordt toegekend, hetzjj dat men de
taak tot louter uitvoering beperkt,
steeds krijgen de vertegenwoordigende
collega's bjj dit stelsel zekere dwin
gende macht over de mannen, die zjj
vertegenwoordigen.
De Rotterdammer spreekt over 't laatste
stelsel
Het gezonde principe, dat in de
publiek-rechteHjke organisatie schuilt,
dat is dit, dat de regc ling der belangen
riet het beste geschiedt, door de organen
van den staat en zjjn ambtenaren,
maar door de belanghebbenden zelf.
Er is geen va'scher leer dan die, dat
dit niet zou kunnen ol met een goed
staatsrecht zoude in strjjd zyn. Hier
en elders spreken de feiten luider dan
de theorieën. Slag op slag komt het
voor, dat de staat zjjn werk zóó doet,
dat de particulieren het hem uitban
den moeten nemen,
Van den particulieren r acht veilig
heidsdienst tot de by den dag meer
toenemende arbitrage overeenkomsten
voor heele takken van bedrjjf wjjst een
heele reeks van sociale verschijnselen
er op, dat belanghebbenden zeer wel in
staat z!jn niet alleen hun particulieren,
maar ook hun gemeenschapszaken
zelf te regelen. Een fabeltje van ka
mergeleerden is het om meenen, dat
dit zou ontaarden in een belangenstrijd,
die het omgekeerde is van alle recht.
Alleen maar, wat hier noodig is, dat
is, dat de Staat toekenne zekere dwin
gende bevoegdheden, van zeer beperkten
omvang trouwens en in de wet Dauw-
keurig te regelen, om de gemeenschap
pelijke zaken tot oen solutie te bren
gen. Zulks op denzelfden voet en om
precies geljjke redenen, als dat bjj de
waterschappen het geval is. De in het
leven zelf bestaande en uit het leven
zelf opkomende gemeenschappen, ge-
doogen het nu eenmaal niet, dat een
enkele of een paar leden van een kriDg
den heelen boel in de war kunnen
sturen Zoo mm als een paar onwillige
ingelanden de mede ingelanden moeten
kunnen stellen voor de keus om èf den
polder onder te laten loopen, öf het
aandeel der kosten voor de on willigen
bjj te passen, zoo min mogen dergelijke
toestanden in het bedrijf worden ge
duld.
Na uurljjk zijn daarbjj ook moeilijk
heden te overwinnen. Het blad hoopt dat
het Congres daartoe den weg zal aan
wijzen, en ondertusschen voor een over
gangsmaatregel zal zorgen, die het blad
aangeeft
Vooreerst ga men voort, met de
gewone middelen den gemeenschapszin
op te wekken door vakorganisatie,
coöperatieve vereenigingeu en andere
samenwerking. Want dan zal zich met
ijzeren onafwendbaarheid, alsdit|proces
genoegzaam is gevorderd, het rechts
gevoel baan brekeD, dat het onrecht is,
dat een paar onwilligen de gemeen-
schapszaken in de war sturen. D&n,
maar ook d&n eerst, is de tijd aange
broken voor de publiekrechtelijke ver
tegenwoordiging.
Tot zoolang stichte men een kleine
Commissie, bestaande uit de hoofd
mannen van dan Middenstand, en
enkele algemeene Staatslieden en man
nen van studie, om de algemeene lei
ding der Middenstandszaken voor zoover
deze van staatswege heeft te geschie
den, op zich te nemen Die staatswerk-
zaamheid besta niet het minst in de
voorlichting en prikkeling van bet
particulier initiatief, tot de noodige
rjjpheid voor zelfbestuur zal zijn be
reikt.
Als binnenkort de Enquête- en Staats
commissie hun taak hebben vervuld, acht
het blad daarvoor het oogenblik aange
broken.
Ned.
lndië. Vruchten der Zending.
J. S. schrijft in de Java Bode
Het verhaal van den „kalen" mijnheer.
Dr. AdriaDi zal het me niet euvel duideD,
dat ik boven het verslag van het onder
houd, dat ik dezer dagen met hem had,
den bijnaam zet door de Toradja's hem
gegeven.
Het verhaal van den kalen mijnheer,
dat is in 't kort, een stukje geschiedenis
van ten mooi zendingswerk, van de po
ging wat beschaving te brengen onder
de wilden en heidenen van de zelfop
offering van menschen die een grcot
deel van hun leven te midden dier on-
beschaafden doorbaengen, om hen nader
te brengen tot het Evangelie. Maar dat
is ook het verhaal van het slagen, van
de gunstige resultaten, van de belooning
van ingespannen arbeid.
Als dr. Adriani voor u zit, met kalme
gebaartjes zijn sigaret rookend, met den
rustigen oogopslag van een geleerde naar
u kijkend, dan vermoedt ge niet dat daar
een man voor u zit die reeds 17 jaar
onder de Toradja's het zendingswerk
verricht, die de binnenlanden van Ce
lebes indrong om daar de blijde bood
schap te komen brengen.
Het pï8d. Bijbelgenootschap, dat ook
Gods Woord wil brengen onder de vol
keren van den Indischen Archipel, be
greep, dat alleen dan succes kon worden
verkregen, wanneer de Heilige Schrift
uitstekend in de taal dier volkeren werd
overgebracht. Dat liet eerst veel te wen-
scher. over.
Toen werd besloten jongelui te laten
studeeren in die falen. Eerst dan zou
men beter slagen, als men de taal, het
voertuig der gedachte kende.
Dr. Adriani behoorde tot die jongelui,
die zich voor het werk voelden aange
trokken.
In 1893 was dr. Adriani tot dokter in
de talei van den Indischen Archipel ge
promoveerd en in 1895 begon hjj zjjn
werk in Celebes, waarheen reeds de zen
deling A. C. Krujjt, een jaar te voren
was vertrokken.
De streek daar was vrijwel onbekend.
Het land stond onder den ass.-resident
van Goröntalo, een afstand van dr.
Adriani noemde het voorbeeld Does
burg naar Dublin.
Men kende de taal der Toradja's niet.
Om elkaar te begrijpen, moest dus eerst
de taal worden geleerd.
De beide zendelingen deden alsof zjj
niets wisten. Ze wezen naar de zon en
vroegen wat dat was.
Dat begrepen de inlanders niet. Hadder
zö dan in het land, waarvan zij kwamen
geen zon
En toen de zendelingen vroegen wat
d' zee was, toen kende hun verbazing
geen grenzen. Zjj waren zelf over het
water gekomen en zy wisten niet wat
het was. Hoe noemden de vreemdelingen
datP Zee, zeiden ze. Och nee, in hun
taal beteekende dat het schuren van een
voorwerp, langs den grond. In hun taal
was de zee fftassie.u
Zoo werd hun t al geleerd, die veel
verwantschap heeft met het Boegineesch
en Makassaarsch en daaimede hetzelfde
taaltype vertoont.
Het ging heel moeilijk den T 'radja's
aan hei verstand te brengen waarvoor
men kwam. En die moeilijkheid sproot
vooral voort uit hun godsdienst.
Men kan hun godsdienst in twee deelen
verdoelen.
Daar is de populaire godsdienst, die
bestaat in een aanbidding van de afge
storvene familieleden, van vader, groot
vader,van hen, die door wijsheid, karakter
en dapperheid hadden uitgemunt. De
ouderen worden altijd het meest vereerd,
de stijgende lijn wordt door den dood
niet opgeheven. De overgrootvader geniet
meerdere vereering dan grootvader eu
vader. Maar die doodenvereering bleef
tot de familie beperkt.
Zij gevoelen niets voor de dooden uit
een andere familie, die zijn hun volkomen
onverschillig.
Daarin bestond ook de groote moei-
1 ljjkbeid voor de zendelingen. Toen zij
spraken van God en van Jezus, toen
j vroegen de Toradja's of dat familie van
hen was. Die familie kon hun niets
schelen. Zjj hadden hun eigen dooden
i te vereeren, die van anderen niet.
Behalve den populairen of familie-
goisdienst, heeft men den zoogenaam
den priesteressegodsdien3t, waarbij de
priesteressen voor de menschen optre
den om van de goden, als zon, maan,
*ind en andere natuurverschijnselen,
lang leven en gezondheid te erlangen.
Toen de zendelingen optraden, meen
den zij dat het Christendom daar abso
luut nooit vooruit zou gaaD. Het ging
heel moeilijk om den Toradja's aan het.
verstand te brengen, dat de gemeen
schap des geloofs boven de „gemeen
schap des bloeds" ging. Toen men meende
in de taal eenige vorderingea te hebben
gemaakt, noodigde men Zondags de lie
den, de hoofden bijeen, om hun wat te
vertellen.
De hoofden en hunne slaven kwamen
ook, maar het duurde niet lang, want
de sprekers hakkelden nog te veel, kon
den de vertellingen niet smakelijk ge
noeg maken. De hoofden bleven weg,
stuurden hun slaven alleen, die graag
kwamen, omdat ze altijd iets kregen.
De zendelingen worden beschouwd als
eerlijke menschen, die geen kwaad de
den en bjj ziekten rondgingen enz.
Daardoor wonnen zy het vertrouwen
der menschen, ondanks het kwaadspre
ken van de Mahommedaansche lieden
van de kuststrooir; die de Toradja's tegen
hen opstookten.
De Zendelingen begrepen, dat zy nog
beter de taal moesten leeren.
Zy deden het, en zoo kwamen de
stamhoofden weder onder hun gehoor.
Het zou ons te ver voeren te vertel
len hoe zoo langzamerhand de zending
wortel begon te schieten. Scholen wer
den opgericht, waarby een Indisch Chris-
tenonderwyzer uit de Minahassa die de
t>al der Toradja's hal geleere mede
werkte.
Nu werkt z«lfs op die scholen een
Toradjaonderwyzer, een bekeerling.
Dat het zendingswerk moeilijk is, dat
d varvoor veel geduld en volharding noo
dig zyu, kan biyken uit het feit, dat,
nadat men sinds 1895 was opgetreden,
eerst op hot Kerstfeest van 1909 de eer
ste bekeerling werd gedoopt.
In 1905 trad het gouvernement op.
De stam, waar de „kale" mynheer en
„de vader van Doortje" (de zendeling
Kruyt, die een dochtertje Doortje heeft)
hadden gewerkt, gaf zich zonder slag of
stoot over. Door hun aanraking met de
zendelingen die zy hadden leeren ver
trouwen, by wie zy om iaad en daad
kwamen, waren de Toradja's niet moer
bang. Zy vei trouwden het gouverne
ment. De stammen evenwel die nog niet
met dp zendelingen in aanraking waren
geweest, stonden en moesten met ge
weld van waperen to gehoorzaamheid
worden gedwongen.
Wegen werden aangelegd verschillen
de kleine dorpen tot een grocte verza
meld. De bevolking betaalt geregeld be
lasting.
Deze resultaten mogen, naar demea
ning van dr. Adriani voor ;en groot deel
worden toegeschreven aan de zending.
De zending heeft resultaat in zóóverre
gehad, dat thans ongeveer 1000 lieden
van de Toradja's tot Christenen zyn ge
doopt.
Zie hier een kort relaas van wat dr.
Adriani ons wel heeft willen mededeelen.
Spoedig zal een groot werk varschy-
nen van hem en van de heer Kruyt over
„de baiê-e sprekende Toradja's. De heer
Kruyt schreef 2 deelen over de /land
en volkenkunde", dr. Adriani nam het
derde deel over «taal en letterkunde" op
zich. Hy verzamelde n:' t minder dan
400 v.erhalen van de Toradja's.
Vandaag dient de rechtzaak tegen H.
E. Bosch te Beek, beklaagd van moord
op de 7 jarige Marie Hartjes, wier vader
eerst lang verdacht en te dier zake ge
detineerd is geweest.
De geschiedenis wordt als volgt nog
eens door de'Nieuwe Courant o\gehaald
By was in den middag van d n !8en
Februari gaan biechten in de kerk te
Beek, en daarna omstreeks 4 uur een
glas bier gaan drinken in het bierbuis
van Ten Beuzel. Op hetzelfde oogenblik
was Harretje Hartjes daar het patje luc-
fers komen halen. Hy moest het kind
dus gezien hebbeD, schoon hy dit zelf
ontkende. Volgens zyn verklaring was
by van Ten Benzei per rywiel gereden
over de Kildersche weg naar zyn ouder
lijk huis en daar omstreeks hainyf aan
gekomen. Tal van p-rsonen evenwel,
wonende aan dim Kilderschen weg zyn
komen getuigen, dat zy tusschen 4 en
4^2 uur op of aandien weg zyn geweest
en Bosch niet hebben gezisü, terwyi hy
zelf niemand kau opgeven, dien hy is
tegengekomen.
Daartegenover staat dat de vrouw van
Hartjes verklaa t, op een hoog en open
punt in het bosch naby haar woning,
van «vaar men een vry uitzicht heeft over
da zich kruisende wegen en ook op het
koffiehuis van Ten Benze), omstreeks 4
uur ieman i uit dat koffiehuis te hebben
zien komen en pet flets den weg naar
Zeddam opryden. Het bosch heeft dien
persoon toen aau haar blik onttrokken,
teiwyi zy hem niet heefc teiuggezien op
een verder weder opengelegen gedeelte
van den weg. En juist in dat boschge
deelte, naby den weg, heeft mejuffrouw
Gottsmaun uit Emmerik een man met
een kind gezien en is het ïykje later
gevonden.
Ook een 13-jarig meisje Agues te
Winkel, wonende in de buurt van 't huis
van Borch, weet te verklaren, dat de be
klaagde tusschen 4'/a en 5 uur, alvorens
naar huis te gaan, daar een praatje is
komen maken, terwyi hy toen niet van
den grindweg Beek—Kilder maar van
den Dassenboomschen weg, welke weg
voorby de plaats des misdiyfs op den
weg Beek—Zeddam uitkomt, kwam af-
ryden.
Zouden deze ongetwyteldi vage aanwy-
zingec, in een ander geval derjustitie wel
licht geen aanleiding hebben gegeven tot
een vervolging te besluiten, het feit, dat de
verdachte ree is eerder wegens aanlanding
van een minderjarige is veroordeeld, en
ook nog onder verdenking staat vau an
dere oneerbare hand-dingen met meisjes,
zoo ook met een zusje van het ver
moorde kind, heeft blykbaar den door
slag gegeven.
Middelburg. Daar aldus verzoekt
men ons t melden uit het praeadvies
van B. en W. omtrent de subsidie-aan
vraag van ue vereeniging O. L. en B.
alhier alhier biykt, dat niettegenstaan
de aan alle leden van het gemeentebe
stuur brochures zyn gezonden, waaruit
men strekking en beteekeais van eene
O. L, kan leeren kennen en trouwens bet
karakter van eene O. L. thans als alge
meen bekend mag worden verondersteld
B. en W. op grootendeels zoowel
uit een principieel als uit een financieel
oogpunt onjuiste gronden een geheel
verkeerde voorstelling van eene O. L,
geven, als zynde eene inrichting, die niet
veel meer is dan eene vereeniging van
bestaande bibliotheken, eene miskenning
dus van het, zelfs door de regeering ge
steunde, streven van de centrale vereeni
ging voor Openbare Leeszalen en Biblio
theken, heeft het Bestuur van de Ver
eeniging hier ter stede tot den gemeen
teraad het verzoek gericht de bedoelde
j aanvraag om subsidie nog niet te behan-
deleD, opdat het Bestuur in de gelegenheid
zal worden gesteld eene thans noodzake-
lijk gebleken volledige toelichting aan.
bet adres toe te voegen.
Middelburg. Het Middelburgsch Mu
ziekkorps geeft een muziekuitvoering op
Vrydag 12 Juli a.s. om 8 uur op het
Molenwater.