No. 196 1912,
Woensdag 22 Mei,
26e jaargang
SHRISTEUJK-
ilEHWSBLAD
FOOR ZEELAND
I
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWES T, te Goes
F. P. D'HIJIJ, te Aiiddelbt rg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
OP DEN UITKIJK.
Buitenlandsch Overzicht.
IEl IEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per irie maanden franca p. p.
Enkele nutnmers.
3 O 3
1.25
- 0.05
EN
van 1—5 tegels 50 cent, iedere regel meer 10 ceni
Familieberichten van 1—10 regelt iedere regd
mi §t 10 cent
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de gebrui
kelijke plaats.
Het ljjkt wel verstoppertje spelen.
Op godsdienstig en theologisch terrein
waar ik een leek der leekec ben,
maar sinds de reformatie der 16de eeuw
durft ook een leek in een leekenpraatje
zyn leekenoordeel te gevenis het
één groote warrelboel.
Niets sch|jnt meer vast te staan.
Wat is orthodox? Wat is ethisch?
Wat is gereformeerd Die vragen wor
den in allerlei toonaarden gesteld. Alleen
wat „modern" is, staat wèi vast en als
men de moderne godgeleerden gelooven
mag, dan zijn ethischen, orthodoxen en
gereformeerden tenminste de „neo-
Calvinisten" alle te zamen reeds halve
en heele modernen geworden, al willen
ze 't zelf nog niet weten.
Kr is „rumor in casa».
Dat is begonnen met ds. Hulsman,
die eerst orthodox wastoen h(j in
Holland stond krachtig tegen de Schrift-
critiek opkwam, maar in Gruno's veste
modern geworden is en daar ook eerlijk
rekenschap van gegeven heeft.
Had hy niet móer gedaan, 't zou niet
zooveel stof hebben opgejaagd.
Maar hy wreef zyn vroegere vrienden,
de ethischen, aan, dat zy mannen zijn
met twee aangezichten, 't Eene aange
zicht is voor de studeerkamer, waar zy
goeddeels de resultaten aanvaarden der
moderne critiek en 't andere aangezicht
is voor den kansel, waar zij prediken in
overeenstemming met wat in die kringen
genoemd wordt het geloof der Gemeente".
Dat was de kneppel in 't hoenderhok.
Daar is wat over losgekomen.
De ethische broeders waren hier op
hun zéeren teen getrapt, te meer wyi
niet kkn worden ontkend, dat hun hou
ding inderdaad vaak tweeslachtig is.
Tal van artikelen verschenen.
Brochures werden geschreven.
't Ging er soms heftig naar toe.
Ds. Hulsman heeft nu een tweede
brochure, waarin hy al deze critieken
vermeldt en onder handen neemt ge
noemd „In de distelen en de doornen"
de titel zélf reeds getuigenis gevend
van datgene, waarover hy zich beklaagt.
En ondertusschen gaat maar steeds
de stryd door, of er wèzeniyk verschil
is tusschen orthodox en modern.
Zekere ds. Bina van Ellewoutsdyk is
er met een brochure tusschen gekomen,
die hy den teekenenden titel geeft: „Door
eengeloopen kleuren" en waarin hy van
zichzelf en andere jongeren getuigt, dat
het hun „heilig onverschillig is, hce men
hen gelieft te noemen, hetzy orthodox
of modern".
Die termen''moeten volgens hem op-
gebergen worden „in de antikwiteiten-
kast der historie".
Beeldrijk vertolkt hy zyn meening al
dus „De twee tegen elkander vloekende
kleuren zyn door een gestad ge was»
sching in den helderen stroom dor voort
gaande openbaring Gods dooreengeloo-
pen.
Nu men kan 't zoo vatten.
Door de modernen worden al zulke
verklaringen met handgeklap begroet,
Zy weten wel, dat hun kleur by een
dergeiyke vermenging de grondkleur
wordt. Over de tint van die grondkleur
maken ze zich niet erg drukvryheid
blyheid
En zoo droomen ze dan van een on
gedachte zegepraal, na jaren van achter
p uitgang onverwachts behaald
Ja, ze meenen 't maar voor 't zeggen
te hebben, hoever die overwinning zich
uitstrekken zal.
Immers men heeft het verbazende
verschynsel gezien, dat ze zelfs een man
als prof. Bavinck durfden toeroepen, om
er zyn Gereformeerden leerstoel maar
aan te geven en zich by héa te voegen
aangezien hy krachtens zyn geschriften
toch eigenlyk by hen hoorde!
Nu dat laten we „zwemmen".
En de professor moet zich déar maar
niet veel van aantrekken
Wat nu zéér opmerkelijk is?
Dat in deze zaak de eenvoudige ge-
loovige zooveel makkelyker en fijner
onderscheidt dan vele geleerde theologi
sche heeren.
De eenvoudige geloovige heeft waar-
lyk geen moeite, om de grens laat ik
liever zeggen de klove te zien die „ortho
dox" en „modern" van elkander scheidt.
In de jongste aflevering van Ons Tijd
schrift heeft ds. Stegenga van Zwartsluis
dat »geloof der gemeente», om dienon-
juisten term nu ook maar eens te ge
bruiken, zoo juist beschreven.
„Ons hart gebogen onder schuld
vroeg een verlosser, een middelaar;
-^aan de behoefte onzer ziel paste de
j Christus des evangelies zich aan, en
v vrede gevonden hebbende in zyn offer,
kwam eerst daaraé, het verstand aan
de beurtWy bleven staan voor
vele vragen, zagen problemen en mys
teries opryzen, waar we geen weg mee
wistenToch was één ding zeker,
het kruis van Jezus Christus was enze
troost en hoop en waar we naar dat
woDder opzagen, was geen wonder
meer wonderiyk, integendeel werden
wonderen een behoefte."
Dat is de zielservaring en het ziele-
proces in eindelooze variatie by èlk ge-
loovigt.
Geen grootmeester der theologie, wil
hy kennen en genieten den eenigen troost
in leven en sterven, of hy moet ddaraan
kennis hebben, zoo goed als de eenvou
digste onder de eenvoudigen, die al spel
lend haar By bel leest.
Daér gaapt de diepe klove.
En dat Kruis van Christus, Het geloof
in den lichamelijk verrezen Heiland, die
vrede door het bloed van Jezus, kan de
moderne niet verdragen.
Ze zyn hem een dwaasheid en ergernis.
En den „orthodoxe" zaligheid.
Als d&t kruis en d&t geloof en die
vrede maar niet worden genoemd, dan
wil de moderne wel honderd „orthodoxe
termen" slikken.
Maar wee! wie van de gesmade „bloed
theologie" spreken durft!
Wèl schreef onlangs een der nobelste
modernen in het Handelsblad:
„De naar rechts verschuivende mo
derne zal de vry moedigheid hebben en
de gelegenheid vinden, om in zyn mo
derne gemeente te getuigen van de
verandering in zyn inzichten"
Maar hoe het modernisme dit opvat
is in Boskoop gezien
In die moderne gemeente werd de pre
dikant orthodox. Waarop kerkeraad en
kiescollege hem rondweg beduid'den, dat
het zyn plicht was, heen te gaan. Zelfs
eeD beroep op de gemeente werd hem
niet gegund.
Ziedaar de kerkelyke „vryzinnigheid".
In haar geroemde „verdraagzaamheid".
Op elk terrein is 't steeds hetzelfde
verschynsel: Véél verdraagt zij, véél
duldt zy, voor véél is ze onverschillig
maar wie over de kloof springt, die ver
vloekt zy. Friesch Dagblad.
De stryd in Zweden tusschen de beide
Kamers der volksvertegenwoordiging
over de invoering van Vrouwenkiesrecht
is nog in vollen gang. De in meerderheid
radicale Tweede is er voor, de in meer
derheid oud-liberale Eerste is er tegen.
Dezer dagen heeft de Tweede Kamer het
wetsontwerp der regeering tot invoering
van Vrouwenkiesrecht aangenomen met
140 tegen 66 stemmendoch de Eerste
Kamer verwierp het wetsvoorstel met
86 tegen 58. Voorloopig [is derhalve het
vraagstuk van de baan.
In de Hongaarsche Kamer van Afge
vaardigden is de obstructie tegen de
legerwet weer begonnen. En het eenige
wat de regeering meent te kunnen doen,
is weder te pogen een wyziging te bren
gen in het bureau van de Kamer van
Afgevaardigden. Precies dus dezelfde
methode, die verleden jaar door Khuen
werd beproefd zonder eenig succes.
Toen moest dq president van het Huis,
Von Bercewiczy, aftreden, evenals de
vice-president Kabos. Van den eersten
vice president Navay werd verwacht, dat
hy krachtiger het reglement van orde
handhavend, de obstructie zou kunnen
bestryden.
Maar dit lukte Navay evenmin als zyn
voorgangers.
Nu wordt het aftreden van Navay ge
meld, en de voorgenomen benoeming van
graaf Stephan Tisza als president van
het huis.
Het zal er wel op uitloopen moeten
dat het reglement van orde wordt her
zien. Maar dat zal ook voeten in de
aarde hebben.
In Portugal is de positie van de re-
pubükeinschs „regeerders" nog steeds
hacheiyk. Men zegt in verband daarmee,
dat de ex koning Maiioël in Galipië toeft,
de Spaansche provincie, grenzende aan
Noord-Portugal, de verzamel;laats der
Portugeesche monarchisten. Hy zou zich
met twee adjudanten bevinden ten huize
van graaf de Bretiandos, indertijd mi-
minister in een der laatste kabinetten
van de Portugeesche monarchie.
Volgens enkele berichten is dom Ma
noöl na verschillende conferenties met
royalistische leiders, naar San-Juan-de
Luz vertrokken, waar zich velen zyner
getrouwen moeten bevindenanderen
weer beweren, dat hy zich verborgen
houdt te Ponte-Vedra, waar ook kapitein
Paiva Couceiro, zich ophoudt.
De Spaansche regeering heeft den Por-
tugeeschen bewindvoerders wederom de
verzekering gegeven, dat zy aan de gren
zen de grootste waadzaamheid zou doen
betrachten, teneinde samentrekkingen
van Portugeesche royalistische benden
te voorkomen.
De verovering van Rhodos heeft voor
de Italianen een belangrijk, zoo stoffeiyk
als zedeiyk (moreel) effect. Als men
tenminste by de Italianen van „moreel"
spreken kan.
Van belang is het feit, dat generaal
Ameglio thans wederom beschikken kan
over een aanzieniyke troepenmacht, om
daarmede een volgend eiland te bezetten.
Het krygsgevangen Turksche garnizoen
is reeds Vrydagavond aan boord van een
Italiaansche stoomboot gebracht, en naar
Italië vertrokken. Tevens werden inge
laden een veroverde bergbattery, een
sectie mitrailleurs en tweehonderd kisten
munitie.
Niet onmogeiyk dat Italië nu, ingeval
Italianen uit Turkye mochten worden
verbannen, op zyn beurt de Turken op
de in bezit genomen eilanden zal uit
zetten.
De oorlog wint daardoor in hevigheid.
Ook zyn de Italiaansche schepen reeds
begonnen met het bombardement van
Chios.
Thans is ook officieel Turksch bericht
ontvangen over den strijd op Rhodos in
den nacht van Donderdag op Vrydag.
De Turksche troepen werden door de
overmacht van de Italianen, die van
verschillende kanten oprukten, totaal in
het nauw gejaagd. Bij een poging tot den
terugtocht kwamen de Turken onder het
vuur van de Italiaansche scheper), dat
uren lang duurde. Meer dan een vierde
gedeelte van het Turksche garnizoen
vond by dit bombardement den dood. De
Turken vuurden onafgebroken op de Ita
lianen, die ongeveer 300 dooden en ge
wonden hadden. Deze "gebeurtenissen
hebben in Konstantinopel geen pessinris
tische stemming gewekt. De bladen
vestigen er de aandacht op, dat de over
winning behaald is met een zesvoudige
numerieke overmacht en de hulp der
scheepskannen. De dappere houding vau
de Turksche troepen vervult de burgers
van Konstantinopel met trots. Opnieuw
wordt aangedrongen op een spoedige
verbanning van alle Italianen uit Tur
kye. Hedenavond vergaderde de minister
raad, die zich hoofdzakeiyk met deze
quaestie bezighield. Er werd nog geen
bindend besluit genomen. Morgen zal
weer een buitengewone vergadering van
den ministerraad plaats hebben, en dan
zal vermoedeiyk besloten worden tot de
verbanning. Volgens offieieele berichten
kruisen Italiaansche oorlogsschepen by
Chois en Lemnos.
WXT
Administratieve rechtspraak.
Onder dit kopje schryft De N. Prov.
Qron. Crt.
De sociale wetgeving, zooals die thans
door de regeering wordt ter hand geno
men, moet leiden tot een groote machts
uitbreiding van de administratie.
De Staten-Generaal hebben mee de
beslissing over de wetten.
Maar steeds meer wordt wat in de
wetten zeer in 't algemeen is omschre
ven, by bestuurmaatregel uitgevoerd en
aan ministerieele beslissing overgelaten
waardoor feiteiyk een steeds grooter ge
bied aan de contröle der vertegenwoordi
ging des volks, die voor de rechten van
het volk behoort te pleiten, wordt ont
trokken.
Zoo gaat het ook weer by de bakkers
wet.
Waar moeiiykheden ontstaan, biedt de
ministerieele beslissing, of in 't algemeen
een administratieve beslissing een weg,
om aan die moeiiykheden te ontkomen
Zoo by de vergunning voor den alleen
arbeidenden patroon om des nachts te
mogen bakkenzoo by de vergunning
voor de gemengde bedryven, om des
nachts beschuiten en koek te mogen
maken.
De wet kan alle zaken niet regelen en
dit te minder, naarmate zy diep in het
maatschappelijk bedryf ingrypt.
De bestuursmaatregel, de ministerieele
beslissing enz. geven dan uitkomst.
De macht der administratie groeit.
Wij willen hierover niet klagen.
Maar de vraag komt opwordt er vol
doende gewaakt tegen willekeur?
Blijft er voor de burgers volle gelegen
heid, om door alle administratief staket
sel heen te dringen, en beroep op den
onafhankeiyken rechter teveikrygen?
Dit is voor de handhaving van de bur-
fleriyke vrijheid tegenover de steeds meer
omvattende taak der administratie toch
een zaak van groot belaDg.
Men heeft opgemerkt, ter verdediging
van het verbod van den nachtarbeid ook
voor de bakkerspatroons, dat een bedrijfs
organisatie ook tot zulk een verbod zou
kunnen komen en dat dus de Overheid
het even goed mag doen. Maar men ver
geet dan, dat in het eerste geval de weg
van beroep op de Overheid of den rech
ter overblyft, maar dat in het laatste
geval de administratie beslist en de kla
ger by dezelfde administratie als rechter
weer terecht komt.
Hoe meer de macht der administratie
toeneemt, des te meer spreekt de behoefte
aaD een goede regeling der administra
tieve rechtspraak. De vrye burger moet
tegenover da zich meer en meer met
zijn zaken bemoeiende administratie, den
weg tot beroep op den onaf hankeiyken
rechter vry hebben. Anders worden zyne
plichten hem wel ingescherpt, maar zyn
rechten niet behooriyk gewaarbord. En
't laatste is zoo goed noodig als het eerste.
Landbouw Onderlinge en Ziektewet
raken, als er geen middel tegeD gevonden
wordt, met elkander in conflict.
De Standaard wyst daarop in een
driestar, die we hier overnemen
Met leede oogen ziet men in sommige
kringen gevaar opkomen voor de Land-
bouw-Onderlinge, en dit is te verstaan.
Geiyk we ons, toen ze opkwam, veroor
loofden op te merken, klonk ons de lof
zang van deze Vereeniging op zichzelf
wel wat hoog toe. Tientallen van jaren
toch, toen er geen wetsdwang in de
lucht zat, deed men niets, en nu eerst
nu men duchtte dat de wet nog zwaarder
verplichting zou brengen, s;ak men zelf
de armen uit de mouwen.
Toch mag dit geen reden zyn, om niet
ten zeerste tewaardeeren wat deze Ver
eeniging in zoo korten tyd reeds verricht
heeft. Ze ia er wel op verre na nog niet
en omvat nog volstrekt niet het geheel
van belangen dat om verzorging roept,
maar ze breidde zich toch steeds uit, ze
werkt niet kwaad, en was een kostelijke
proeve van particulier initiatief.
Zeer goed verstaan we het dan ook,
dat zy, die voor deze Vereeniging hart
kregen, door zeer ernstige vreeze bekro
pen worden, nu ze duchten, dat, biyft de
Ziektewet, geiyk het ontwerp dit ver
moeden laat, de Onderlinge haar testa
ment wel kan maken. Eer inrichting toch
als de wet op het oog heeft, zal aan de
Onderlinge het gras voor de voeten weg
maaien en al spoedig de doodsklok over
haar doen luiden.
Dit nu zou zeer te betreuren zyn, èn
om de zaak zelve èn om de moedeloos
heid, die zulk een tegenslag voor het par
ticulier initiatief op alle particulier initia
tief werpen zou. Dat zal dan ook wel ge
stuit worden. Alleen maar, de zaak staat
zoo eenvoudig niet als velen het zich den
ken. Had het ontwerp zich geheel van alle
bemoeiing met den Landbouw onthouden,
dan is het zeer te vreezen, dat ook de
Onderlinge maar al te spoedig ware in
geslapen en ware gaan rusten op haar
lauweren. Wat we zoo even uit het ver
leden herinnerden, geeft aan dit booze
vermoeden maar al te goeden grond.
Verreweg het best zal 't daarom zyn,
zoo de komende Wet èn aan de Onderlinge
èn elke vereeniging van dien aard het
leven spaart, maar dan ook de verplich
ting tot verzekering op allen legge, zoodat
men öf particulier zich redde, öf onder
ambteiyke bemoeiing komt. En zal dit
effect hebben, dan dien t wetteiyk voortaan
vast te staan, wat het minimum is, waar
mede de Overheid vrede kan hebben, en
op wat wys de Overheid het particulier
inititatief kan contröleeren. Contröle
vooral in dien zin, dat het recht van
den landarbeider van hooger hand ge
waarborgd zy.
By wat men aan zichzelf overlaat,
sluipt altoos tekortkoming en krenking
van rechten in, en dan alleen mag de
Overheid het particulier initiatief vry laten
uitgaan, zoo zydie door deze tekortkoming
en krenking lijden zouden, hiertegen ge
vrijwaard worden door een macht, waar
aan ook het bestuur der Vereeniging
zelve onderworpen is.
Verschuifbare partijverhouding.
Rechts is by de Bakkerswet gevoeld,
dat men sterker had gestaan, zoo geen
enkele beslissing gehangen had aan het
al of niet meestemmen van de zeven
sociaal-democratische Kamerleden, en
meer dan één persorgaan van Rechts gaf
aan dat gevoel reeds uiting.
Wy voegen ons daarbij, temeer nu er
uit Rechts stemmen opgingen om in dit
gebeurde iets zeer gewoons, iets vol
maakt natuuriyks, iets byna pryzens-
waards te zien, en althans iets waarop
(n geen enkel opzicht critiek te pas zou
komen.
Tegenover dit beweren blijft 't ons als
regel gelden, dat by goede, gezonde poli
tieke verhoudingen het Kabinet zyn
kracht moet vinden niet in verschuifbare,
maar in vaste party verhoudiDg.
Dit staan we voor, allereerst omdat
