No. 136 1912. Maandag 11 Maart
26e Jaargang.
0HRISTEUJK-
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PEP. WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWES T, te Goes
F. P. D'HUIj, te Middeïbr rg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Cursus ds Hogerzeil.
De Catacomben van Rome.
LEESTAFEL.
VEREMIGM GSLE VEN.
ga
IE) 'EREN WERKDAG D3S AVONDS.
°rjgs per irie maanden franco p. p.ï25
-inkele nu aimers-0.05
-«re» ^eriniCTsB gss-j.
UITGAVE DER FIRM/» S
EN
in 1—5 regels 50 cent, iectère regel meer 10 cent
Fi milieberichten van 1—10 regel." 1. iedere regel
mi er 10 cent
%1), clS» aaoh met 1 A.pvil a. su
op ons blad abonneeren, out
vauaseRi liet tot «Hess datum
SS ra. f Is.
Vrijdagavond had in het Militair Tehuis
de vierde of laatste cursusavond plaats,
welke ds fl. O. Hogerzeil, van Vlissingen,
op uitnoodiging van het Protestantsch
Christelijk Vakcomité te Middelburg hield.
De voorzitter opende de wederom goed
bezochte vergadering met gebed en las
•en gedeelte uit de H. Schrift.
Ds Hogerzeil het woord verkrijgende,
wees er nog eens op welk een grooten in
vloed het mercantilisme had op het ont
staan van den Staat. Altijd hebben de
actie en de reactie afgewisseld, wanneer
de schaal naar de eene zijde overhelt,
wordt altijd getracht haar weer recht te
brengen. Het mercantilisme hield de
vrije ontwikkeling der industrie tegen,
•ebleken is, dat netzelfde stelsel niet voor
alle tyden geschikt is. In de 10e en 17e
eeuw was het mercantilisme op zyn
plaats, maar later niet meer. De vraag
deed zich voor, hoe men de verkeerde in
vloeden moest bestrijden
De natuur-rechts-philosophie ging de
staatshuishoudkwestie regeeren. Men
verstaat hieronder, dat ieder aan door de
wetgevers geschreven bepalingen moet
gehoorzamen En boven die wetten staat
dan een hoogere wet, die der rede.
Een van die rechten, die de natuur deu
mensch gegeven heeft, is de vrijheid,
aldus zeide een der voorstanders van deze
philosophic.
Dat men meende, dat een volledige vrij
handel het meest gewenscht was, toonde
spreker door een voorbeeld aan.
Wat pbisiocraten zjjn, zette spreker
uiteen. Dit zjjn de mannen, die meenden,
dat men de natuur haar vrij en loop moet
lateD. De natuur werd als bovenaan staan
de beschouwd, omdat zjj alles voortbrengt
en de menschen kunnen die voortbreng
selen slechts vervormen.
De landbouw werd verheerlijkt, om
dat deze beschouwd werd als de eenige
bron van welvaart. Handel en nijverheid
werd als bijzaak beschouwd, omdat men
daarbij alleen de producten verplaatst of
verwerkt. By den landbouw werkt de
natuur en geeft zy overschot.
Er zijn niet velen meer, die thans deze
leer nog verdedigen.
Volgens spreker gebruikt de mensch de
natuurkrachten overal, op allerlei terrein
en niet alleen by den landbouw. By voor
beeld zwaartekracht, warmte, enz. By
den landbouw staat men onmachtig
tegenover de natuur, bij de andere bewer
kingen juist niet. Maar de natuur schept
niets, dit doet alleen God. De natuur kan
een graankorrel ontwikkelen, doch niet
scheppen. De natuur moet men gebruiken
om iets te maken, maar de waarde van
het vervaardigde hangt n iet van de natuur
af. De kennis der natuurkrachten heeft
tengevolge, dat men ze meer kan gebrui
ken, doch dan ontwikkelt de natuur niets,
maar de menschen die de krachten ge
bruiken doen dat.
Na een korte levensbeschry viDg van
Adam Smits, den grondlegger der liberale
leer, deed spr. uitkomen wat deze ook
op de tegenwoordige toestanden voor
invloed heeft gehad.
Ten gevolge van deze denkbeelden is
het egoïsme groot gewordenvoor alles
»ik« En als men het leven beziet, ïykt
dat ook wel dikwyis zoo. Men doet het
voorkomen alsof het leven den mensch
in twee menschen verdeelt, een oecono-
misch mensch en een gewoon mensch.
De mensch in de fabriek of werkplaats
i» een ander dan de mensch thuis.
Ieder zoekt zyn eigen belang, ieder
ha t 0igen belang en kan het 't
oest bevorderen, was het idee, en spr.
ia As u be8rjjpen, omdat men de knel-
banden, die men tot nu toe ge-
voüd had, wild» afwerpen.
Het laat-maar-waaien-systeem had de
overhand.
Uit eenige aanhalingen van Adam
Smits wees spr. erop, dat de regeering
volgens dat stelsel al heel weinig werk
had. Het leger, het handhaven van het
recht, het instandhouden van enkele
inrichtingen was het eenige werk van
de overheid dus niets meer dan politie
diensten.
Het verschil van dit stelsel met het
liberale van thans toonde ds. Hogerzeil
in het kort aan.
Het idee van laat-maar-waaien heeft
tengevolge gehad dat in plaats van over-
heersching door de regeering die van
mensch over mensch kwam.
Een waar christen kan niet mede doen
aan dit systeem van egoïsme. Na het
prediken van dit ide8 is het niet te ver
wonderen, dat men tegenwoordig zoo
weinig voor elkaar doet. De kwestie van
het eigen belang kennen besprekende,
wees spr. erop dat niet ieder zyn eigen
belang kentvooral niet degene die zich
niet voldoende heeft kunnen ontwikkelen.
Heelemaal fout noemde spr. de bewe
ring dat ieder zyn eigen belang het beste
kan behartigen. Indien de Staat niet de
economische zaken regelt, dan zullen
de economisch sterkeren altyd voor heb
ben op de zwakkeren.
Tegenwoordig laat men het Idee dat
de Staat alles moet loslaten, varen en
verdedigt men het stelsel van Staatsbe
moeiing. Het idee van „ben ik myns
broeders hoeder" drong door en daarvan
was het gevolg het slepen van de kin
deren en vrouwen naar de fabrieken.
De mensch is niet in verschillende
menschen te verdoelen.
Spreker besprak vervolgens de ideeën
van Malthus, die in tegenstelling van
anderen, meende dat er overbevolking
ontstond, die een goede ontwikkeling
der Staten tegenhoudt.
Volgens Malthus moet men zich de
vraag stellen of men een mensch in het
leven mag brengen zonder daarvoor te
kunnen zorgen. Ook meeDde Malthus,
dat als men niet wil hopen op oorlogen,
epidemieëD, enz., men zedeiyke zelf
beperking moet toepassen. Niet huwen
vóór men een gezin kan onderhouden
geen kinderen verwekken voor men weet
ze te kunnen opkweeken. Dit idee
juicht ook spreker toe, maar dit is heel
wat anders, dan het twee kinderenstel-
sel en de daartoe aangeprezen middelen
van de Neo Malthusianisme.
Deze middelen keurde spreker ten
sterkste af, o. a. omdat zy het vrye hu-
weiyk doet toenemen, en het gevolg
hiervan is, zooals o. a. iD Frankrijk, ach
teruitgang van het geheele volk.
Als christen moet men de menschen
waarschuwen en dat met kracht.
Maar spreker wy'st er op dat Malthus
zich vergist heeftde bevolking is niet
te gioot, de voedingsmiddelen zijn niet
te weinig voor die bevolÉing.
Vervolgens zette ds Hogerzeil uiteen,
wat verstaan wordt onder de loonfonds-
theorie de kwestie van vraag bd aanbod.
Het verband tusschen het zyn vlottend
kapitaal en het aantal arbeiders dat ge
zocht werd, toonde spreker aan.
Deze theorie was zeer ontmoedigend
voor de arbeiders.
Maar pok hier kwam oppositie tegen.
Men vroeg zich af of de theorie van het
loonfonds wel juist was, en dit bleek
niet zoo te zyn. Niet alleen hangt het
loon, dat men arbeiders geven kan, af
van hetgeen men bezit; doch ook van bet
geen men met zyn kapitaal verdienen
kan. De vraag rees of men de arbeiders
in den winst kan doen deelen.
Een ander stelsel, dat van de yzeren
loonwet was dat het loon zich zal rege
len naar de productiekostenhieronder
verstaat men de noodige kosten voor
eigen onderhoud en dat van zijn gezin
en niets meer.
Deze theorie was een gevolg van de
concurrentie.
Deze theorie is echter gelukkig los
gelaten, zoowel door de liberale school
als door de socialisten (Liebknecht te
Hall in 1890).
Als het waar zou zyn, dat men maar
juist genoeg moet verdienen om te leven,
dan vraagt spreker waarom zoo'n ver
schil in loonen tusschen verschillende
vakken en in verschillende tijden
Maar het kan anders, dat heeft de
latere ty d geleerd.
De christen moet tegen al deze dingen
optreden en denken, dat men ook voor
anderen moet zorgen, men moet denken,
dat ons leven moet zijn een leven van
opofferende liefde.
Daar geen der andere aanwezigen iets
te vragen had, vroeg de voorzitter, of
by het goed begrepen had dat men ontwik
keld moet zyn om het egoïsme te kunnen
voelen en vroeg hy ook enkele dingen in
verband met de kwestie der zelfbeperking.
Over dit punt deed hierop nog een
ander der aanwezigen een vraag, en
zeide, dat de .een gemakkeiyker een groot
gezin kan onderhouden van hetzelfde
geld dan de ander.
Een d9rde spreker noemde een voor
beeld, waar juist by het grooter worden
vaneen gezin, de toestand van het gezin
verbeterde.
Nu de sluizen der welsprekendheid
geopend waren, kwamen meerdere aan
wezigen hunne meening over dit punt
zeggen.
Een drietal der aanwezigen besprak
het stelsel der yzeren loonwet, dat vol
gens een hunner heden ten dage nog
bestaat. Of sinds 50 jaar de toestand
der arbeiders vooruit is gegaan, betwyfelt
deze spreker ten zeerste, want ook de
levensmiddelen zyn gestegen.
Een ander vroeg of daD de coöperatie
wel zou zyn ontstaan.
Een der aanwezigen vroeg welke de
juiste middenweg is waaraan men zich
te houden heeft.
Ds. Hogerzeil beantwoordde degroote
ry sprekers, en wees, wat betreft de
ontwikkeling, er op, dat deze noodig is
om sterk te staan in den oeconomischen
stryd.
Wat betreft de zelfbeperking, wees
spreker er op dat dit een zaak voor ieder
zelf is, maar hy kwam toch krachtig op
tegen het maken van een huissloof van
een vrouw, tegen het ieder jaar vermeer
deren van het gezin. In zulke gevallen
zou hy den man willen zeggen, beperk
u en gy toont meer liefde voor uwe
vrouw dan in een ander geval
Spreker komt nogmaals op tegen het
gebruik van Neo-Malthusianistische mid
delen, maar erkent wel degeiyk de wen-
scheiykheid en de noodzakeiykheid van
zelfbeperking.
De vraag wanneer mag men trouwen,
beantwoordt spreker met te zeggen, dat
het niet-chrlsteiyk is om te trouwen als
men niet een gezin in stand kan houden.
Hiermede in verband had ds. Hogerzeil
gelegenheid er op te wyzen hoe moeiiyk
het is kinderen op te voeden, een chris
tenvader moet zich atvragen hoe moet
ik myn gedoopt kind opvoeden.
Spreker toonde nog aan, dat de loonen
meer geslegen zyn dan de levensbehoef
ten de arbeider heeft het beslist beter
daD vroeger.
Betreffende de cóöneratie zeide spreker
dat in deze dé sociaal democraten eeD
beschamend voorbeeld geven aan de
christelyke arbeiders. Spreker verklaart
zich voor christelyke coöperatie, de neu
trale coöperatie is voor de christelijke
arbeiders niet aan te bevelen omdat zy
zich op het standpunt van den klassen-
stryd beweegt.
Nadat de voorzitter den spreker dank
gebracht had voor de genomen moeite
gedurende dezen winter, deelde de secre
taris mede, dat voorstellen voor de in
Mei te houden algemeene vergadering
voor 15 April worden iDgewacht, dat
buitenleden voor f 1 contributie kunnen
toetreden en dat getracht wordt een
Christelyke Meubelmakers-vakvereeni-
ging op te richten.
Mat gebed sloot ds. Hogerzeil de bLjeen-
komst.
De Cbr. Job'gel. Vereen. Rom. 1 16a
te Middelburg, doorleefde, en velen met
haar, op Vrydag 8 Maart 1.1. een aange
name ure.
Op hare uitnoodiging trad dr. H. T.
Oberman van Vlissingen op, om eene
lezing te houden over bovengenoemd
onderwerp.
De vergadering werd door den Eere
voorzitter met gebed geopend, waarna
deze een kort openingswoord uitsprak,
allen aanwezigen het „harteiyk welkom"
toeriep, en eene korte vergelijking
maakte tusschen het devies der Jongel.
Vereen.«Ik schaam my het Evangelie
van Christus niet", en het onderwerp
van dezen avond, waarna de spreker
het woord verkreeg.
In eene boeiende rede zette deze voor
ons uiteen de ontdekkingen van en de
onderzoekingen in de catacomben.
Spreker gaf ons een overzicht van
personen, die zich by deze onderzoekin
gen verdiensteiyk hebben gemaakt, en
de naam van een Johannes Batista Do-
rossi, werd daarby met eere genoemd.
Hierop volgde eene korte beschouwing
over de inrichting der catacomben.
Het onderaardsche Rome omvat tal-
looze gangen in 4 5 verdiepingen bo
ven elkaar loopende, elkander kruisende
links en rechts.
De bouw, zooals later duidelijk op het
doek werd gezien, was geheel willekeurig.
Zoo vormde het geheel als het ware
één Labyrinth.
In de loodrechte wanden dier gangen
trof men duizenden nissen aan, afgesloten
door platen of steenen, waarep de naam
van den afgestorvene was gegrift, dikwerf
vergezeld van Cbr. symbolen.
Belangryk en ter aangename verduide-
ïykiDg van het gesprokene, waren de
lichtbeelden, die spreker deed zien, en
waarbjj hy zyn verklaringen ten beste gaf.
Welk een rykdom van gedachten ging
aan onzen geest voorby by het blikken in
die geheimenissen van het oude Rome.
Hoe werden we teruggeleid naar die
dagen van voorheen, waarin de eerste
Christenen samenkwamen in deze doo-
denzalen, om als het ware met hunne
lieve afgestorvenen, maaltyden te houden
en zich in geestelijke gemeenschap met
hen te denken in het Parady's.
Onder den grond, had men zich door
het aanbrengen van groen en bloemen
en het plengen van welriekende oliën,
als het ware een hemel geschapen.
Hoe bewonderen wy den geloofsmoed
van die navolgers van Christus, levensge
varen trotseerend, om zich slechts te
kunnen bezighouden in de dingen van
hunnen God.
Wat spreken die Catacomben op ver
schillend terrein van heerlyke diDgen.
Ze ruischen van historie, ze omsluiten
een schat van Archeologie.
En die afbeeldingen op de sercophagen
(steenen ïykkisten) hoe aangrijpend
zyn 7.6.
Nu de Orante of hemelbewoonster, met
de omhootoregeveu handen, in biddende
houding, dan weer het beeld van Jona,
geworpen in de zee, opgeslokt door het
zeemonster, straks uitgespuwd op het
droge, zittend ODdei den wonderboom
sytnboliseeiend de gedachte: Door de
doop, in den dood, tot het leven.
Hier de goede herder met net afge
dwaalde schaap op zyn schoo ier, ginds
Abraham, gereed om zyn zoou Izaak te
offeren, of Jezus, voorgesteld in er schil
lende tafereelen uit het Nieuwe Testa
ment.
Zoo vormde dat alles te zameD een
schoon geheel.
Woord en beeld boden ons een helderen
kyk op die belangrijke dingen uit het
grys verleden.
Na een kort woord tot de Jengel. Ver-
eeniging, gepaard met een geestelijken
wensch voor de toekomst, eindigde spre
ker met dankgebed.
De Jongel. Vereenlging mag met blyde
herinneringen op dezen avond terugzien.
Wij beleefden met haar leer tike oogeD-
blikken, oogenblikken van groote waady.
Het zedeiyk karakter der Refor
matie gehandhaafd tegenover Rome,
door dr. 3. H. Kuyper. Kampen,
J. H. Kok.
Deze „rede by de overdracht van het
rectoraat aan de vrye universiteit gehou
den op 20 October 1910" ziet hier 't licht,
verrjjkt met tal van noten, waardoor deze
magistrale rede belangryk in waarde is
gestegen. De hoogleeraar weert de aan
slagen der Roomsche historieschryvers
op den goeden naam van Luther en
vooral op het zedeiyk karakter der Re
formatie af; zulks naar aanleiding van
de Borromeüs-Encycliek.
Van zekere zqde wordt telkens weer
de beschuldiging gehoord dat de coalitie
den principieelen stryd tegen Rome doet
verflauwen een enkele hekelde zelfs het
„laffe zwygen" tegenover de Borromeüs-
Encycliek. Maar van de protesten aan
die zyde, hoe krachtig ook uitgeschreeuwd
ging geen kracht uit, dewyi er de his
torische ondergrond aan ontbrak. Dr.
Kuyper heeft gezorgd goed gedocumen
teerd voor den dag te komen.Zyn verweer,
hier en daar in een tegenaanval omgezet,
moet door ons worden gelezen. Luther-
schen en andere Protestanten van allerlei
kerk zullen nem er dankbaar voor moe
ten zijn. Hy deed wat zy hadden behoo-
ren te doen en menige valsche beschul
diging of vergissing woidt door hem
recht gezet. Daartoe stapte hy over op
het by voorkeur door de Roomsche ge
leerden ingenomen geschiedkundig ter
rein, en toont hy met de stukken aan
dat Borromeüs niet de Reformator was
in den zin van onze Hervormers, den
voortgang zelfs der Reformatie heeft ge
stuit, en zich bevlekt had aan marte-
laarsbloeddat menige mededeeling om
trent Luther laster is, al is deze Her
vormer op enkele punten niet vry te
pleitenmaar bovenal dat het zedeiyk
karakter der Reformatie onaangetast
blijft, al geeft hij toe dat schynbaar met
haar aanklacht van het tegendeel Rome
het sterkst staat.
Onze plaatsruimte laat n >t toe eenige
van de vele schoone ged aten op zoo
welsprekende wijze door ar. E. vertolkt,
hier af te drukken. Daartoe zouden wy
de gansche rede moeten overnemen.
Meesteriyk is zyn teekening vaD Luther
in zyn tegenstellingen op blz. 30; aan
grijpend de inleiding od 'tslot der rede
in haar tegenstelling tusschen de pracht
die 't graf vau Borromeüs omgeeft, .ter-
wyi niemand diens geschriften meer
leest, en 't onaanzieniy ke graf van Calvy n,
wiens werken nog altoos door duizenden
worden gelezen, wiens geest nog altoos
de volkeren behesrscht.
Sociaal democraten over Verplichte
verzekering en Tarief (overdruk uit
Patrimonium). Drukkery, Koning
straat 21, Arnhem.
Een handig boekje voor debat, of ten
gebiuike by de voorlichting onzer kie
zers. Het kost by getalen van 50 stuks
zes cent. Het komt ons nog meer ge-
wenscht voor dit boekje op ruime schaal
te verspreiden. Men kent nu hec adres.
Donderdag hield de Bondsring Seroos
kerke van de Jongel. v ereen. op geref.
grondslag zijn laatste vergadering in deze
wintercampagne. Alle vereenigingen wa
ren bevredigend vertegenwoordigd, doch