No. 112 1912, Maandag 12 Februari
26e jaargang
QHRISTEyJK-
ÏIEUWSBLAD
historisch
?Ö0R ZEELAll
VERSCHIJNT ZESMAAL Pm WEEK
Wed» S. J. DEJONGE-VERWES F, te Goes
F. P. D'HUIjf te iidclelbf rg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
B|j dit nummer behoort een Bplad.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per Irie maanden franco p. p.1.25
tfnkele nummers. 0.05
ïm-sssssssms «sa? 4 agSssas-rsasgs
UITGAVE DER F1RM£ S
EN
v in 5 —5 regels 50 cent, ieuore regel meer 10 cent.
F; milieberichten van 1—10 regel:, I.—, iedere regel
tta er 10 cent
WBEmB^s^jemammwmé&isstmsBSK iiiniiwmw ■■iiiniilniiniiii 1 inmèi null ~ï%&$SèWSBl W
10 Febr, 1912.
Te Birdaard in Friesland is een school
strijd ontbrand. WIJ deelden er dezer
dagen uit de N. Prov. Qron. Crt. een en
ander uit mede.
In een lang stuk, dat wfl vonden in
de N. Rott. Crt., en overgenomen uit bet
Weekblad voor de Vrijzinnige Hervormden
wordt een poging gedaan om het door
ds. Venema (flerv. predikant aldaar) mee
gedeelde te ontkennendoch dat gaat
blikbaar niet gemakkelijk. De feiten van
boycot en dergelijke worden alleen maar
een beetje zachtmoediger voorgesteld.
Zoo wordt onder meer door het vrij
zinnige blad verteld dat de vrijzinnigen
aldaar een vereeniging gesticht hebben
welker leden zich verbonden om voortaan
alleen werklieden in dienst te nemen die
hun kinderen naar de openbare tcheol
zenden.
Een bepaling die dan met een „het
moet wel" wordt verdedigd.
De vrijzinnige schrijver eindigt zijn
apologie met een drietal onvoorzichtige
opmerkingen. Hy schrijft:
„Een verkeerde opvatting van de
eischen der verdraagzaamheid is menig
maal oorzaak dat vrijzinnigen hierin te
kort schieten."
Dit is de eerste opmerking.
ËEn de tweede luidt:
!~„Wij hopen dat het aan de vrijzinni
gen te Birdaard gelukken zal de open
bare school, die voor hen een groot belang
vertegenwoordigt, te behouden."
En de derde, niet minder leuk, is deze
Misschien komt de strijd dien zij thans
voeren, ook wel ten goede aan hun ker
kelijke politie.
Drie kostelijke opmerkingen.
De vrijzinnigen menigmaal onverdraag
zaam, maar het moet wel
De vrijzinnigen groot belang bij de
opeDbare, immers neutrale en dus niet
vrijzinnige, school
De openbare school behulpsel om de
vrijzinnigen kerkelijk op de been te
houden
Dat zijn dan nu eens de echte clericale
anticlericalen 1
En die er ook rond voor uitkomen
Trouwens, het was nooit anders. De
overheidsschool kan niet anders dan
strikt neutraal zijD, en dat strikt neutraal
doet haar van zelf overhangen naar het
Modernisme.
Het modernisme dat wel met de leus
van vrijheid, gelijkheid en broederschap
dweept, doch als 'tom het behoud van
zijn „heilig huisje" gaat, zijn vrijheid in
tirannie verkeert, zijn gelijkheid in onder
drukking van den arme doet ondergaan
en zijn broederschap verruilt voor onver
draagzaamheid jegens den andersden
kende.
Birdaard leert het weer, met zijn aan
slag op het vaderrecht, op de vrijheid van
consciëntie, op de heiligheid der eerlijke
overtuiging, op de rechtspositie van den
werkman.
Vrouveenadrea tegen de Tariefwet.
De beteekenis vat de medewerking der
vrouw aan de bestrijding van minister
lolkmans ontwerp schijnt niet te hoog
te mogen worden aangeslgen.
Zelfs* een voorstandster dezer Vrou
wenbeweging De Nieuwe Courant
is van die meening.
Deswege door mr. v. Houten, haar
geestverwant, gekapitteld, schrijft de re
dactie van dit vrjj Liberale blad:
Onze „matige ingenomenheid" betrof
geenszins die medewerking maar de
wijze waarop, in vele gevallen, hand-
teekeningen aan de huizen werden
opgehaald. Zoo zijn er, vreezsn wij,
nogal wat opgekomen, die niets be
wijzen omtrent het inzicht der eigena
ressen in haar eigen belangen en die
dus aan de waarde van de petitie af
breuk doen. Toen hier nu nog het vra
gen van (kleine) bijdragen aan de deu
ren bijkwam wat concurrentie van
minder onbaatzuchtige bezoeksters uit
lokt en, naar ons bleek, de beweging
in sommiger oog bepaald discrediteerde
meenden wij even te moeten waar
schuwen dat men niet op die manier
moest voortgaan. Waren de adressen
op tal van plaatsen in de stad ter tee-
kening neergelegd en had men daarna
op velerlei wijs de vrouwen opgewekt
zich de moeite te getroosten er haar
naam onder te gaan zetteD, er zouden
minder handteekeningen verzameld
zijn, maar het resultaat der adresbe
weging zou aanmerkelijk in waarde
hebben gewonnen.
Had men de overtuiging dat het ver
zet hier geen politieken achtergrond had,
men zou er eerbied voor kunnen hebben.
Maar er is goede grond voor twijfel. En
dan welk een beleediging voor een
staatsman, voor een wetgever, om ook
de slagen van vrouwen te moeten pa-
reeren I
Derde Cursus van ds Hogerzeil.
Vrijdagavond had in het Militair Tehuis
te Middelburg de derde cursusavond van
ds H. C. Hogerzeil, van Vlissingen, belegd
door het Protestantsch Vakcomité, plaats.
De voorzitter, de heer A. v. Dijk, opende
met het lezen van Prediker 6 en ging
voor in den gebede. Vervolgens sprak
de voorzitter zijn blijdschap uit over de
goede opkomst, daar er nog meer waren
opgekomen dan de vorige maal.
Hierna verkreeg ds Hogerzeil het woord.
Spreker zeide, dat hij dit jaar zoo ver zal
gaan als dit mogelijk zal blijken, om zoo
gewenscht een volgenden winter verder
te gaan. Spreker herinnerde er aan, dat
men gezien heeft, hoe de steden ontston
den en zoo ook de gilden.
Thans wees spreker er op, hoe de ODder-
ling ontstanen handel, hoede vooruitgang
der oeconomie ook buiten de poorten dei-
steden het noodig maakte, dat er eene
regeeringsmacht ontstond.
In de republiek der Vereenigde Neder
landen hadden de steden alles te zeggen,
de republiek was een landgenootschap
van steden. Dit was slechts voor het ove
rige deel van het land. Het doel van
dezen Europeeschen staat was, het zoo
sterk mogelijk maken van een land, om
dat het dan sterk staat tegen een volk
van een ander land.
De ontdekking van Amerika,de opening
van den nieuwen zeeweg naar Oost-Iodië
bracht een groote verandering in den
oeconomischen toestand.
De Italiaansche steden, die vroeger den
handel in Oosterscbe waren in handen
hadden, waren niet op deze verandering
voorbereid en de handel ging naar andere
steden over, maar ook kwam er bij de ver
grooting van het afzet gebied in casu
Amerika. Het was toen de tijd van aan
pakken, den tijd van Jan Cordaat, niet van
Jan Sali.
Amerika gaf veel zilver. En het doel
van de Europeesche Staten was, zooveel
mogelijk daarvan in hun land te brengen.
Een der voornaamste reden was de
noodzakelijke instandhouding van hun
legers, die het land voor verwering moest
behoeden.
Er was echter nog een andere oorzaak,
dat was de verwering van den handel, die
geen vuil handel meer kon zijn, om de
grootere afstanden men had geld noodig.
Ook toen, evenmin als nu, kon niemand,
die geen geld had, handel drijven.
Behalve het geld, leverde Amerika nog
verschillende andere prod-ukten. Iedere
staat nam zooveel mogelijk land in be
zit en beschouwde het dan als eigen
dom en zoo ook de producten er van.
Dit was de eigenaardige wijze van doen
van de koloniale politiek van die dagen.
De Oost-Indische Compagnie handelde
niet in het belang der kolODiön doch in
dat van de leden der compagnie die
het monopolie hadden de goederen op
de markt te brengen. De staten traden
tsgen de koloniën op zooals de steden
dat deden tegen over het platteland.
Wy hebben, aldus spreker, een eereschuld
tegenover de kolordëD, die zoo stiefmoe
derlijk bedeeld werden om bet moeder
land groot te maken. Enkele voorbeelden
over de ruwheid waarmede werd op
getreden gaf spreker en zeide, dat men
vergat wat men als Christelijk Volk te
genover de koloniën verplicht was.
De staat maakte bepalingen, dat aan
ieder die niet tot de compagnie behoor
de, verboden was handel op Indië te
dry ven. Dit noemde ds. Hogerzeil zéér
kras, dit monopolie eeren. Dit was de
eigenaardige politiek uit de 17e eeuw.
Zulk eene monopolie werd byv. ook ge
geven aan de walvischvoerders. Ook in
andere landen byv. in Frankryk, waar
het merkantilisme ontstond, wil men
hetzelfde terug.
Dit merkantilisme was het stelsel
van het praktische staatsbeleid, dat
iedere staat zich zooveel mogeiyk tracht
te ontwikkelen en zyn volk sterk te
maken, het oeconomische leven terege
len. Men vindt dit idee in onze dagen
steeds terug.
De stofieiyke welvaart moest verhoogd
worden en dit kon men doen door van
de volkshuishouding staatshuishouding
te maken. Men leerde toen dus hetzelfde
als nu hot idee, dat alles van boven af
geregeld moet worden. De ontwikkeling
van dit idee in Frankryk besprekende,
herinnerde ds. Hogerzeil er aan wat een
mm als Colhert op dit gebied deed.
Byv. de zijde-industrie bevorderde hij
door de verplichting van boomen-planten
op te leggeD. Het particulier initiatief
werkte niet en hierin moet, volgens
spr., een „krach" komen. Aan de hand
van een levensschets van Colbert-gaf
spreker een naderen kyk op diens werk.
Men staat verbaasd hoe alles werd ge
regeld, meD haalde personen uit andere
landen om Frankryk's inwoners nieuwe
vakken teleeren. De regeling van boven
af ging zoo in byzonderheden, dat bijv.
bepaald werd hoe de koopwaren moesten
gemaakt worden, op straffe van het aan
de kaak stellen dar goederen of van den
vervaardiger zelf. Tot zulke toestanden
zal ook het tegenwoordig gepredikte
staatssocialisme voeren. De overheid
zorgde ook voor groot afzetgebied. Dit
geschiedde ook door het licht verhoogen
der belasting op uitvoer, doch hooge ver-
hoogiDg der belasting op invoer. Dus
in dit geval ook weer overeenkomst met
tegenwoordig. Het stelsel van protectie
ging zoover, dat de grenzen van Frank
ryk voor enkele producten geheel ge
sloten werden. Hieronder leed zéér ons
land, doch ook Frankryk zelf ten slotte
niet minder. De overheidsbemoeiing in
Engeland betrof meer de bescherming
der scheepvaart en visschery. Hoe eigen
aardig men daar de bescherming uit
voerde, bewees spreker uit enkele aardige
voorheelden. De leden van het Hoger
huis moesten op wollen kussens zitten,
kleediog en hoofdbedekking, ja zelfs het
verplicht eten van visch op bepaalde
dagen, werd voorgeschreven, en het niét
voldoen aan die bepalingen werd met
straf bedreigd. De bepaling, dat tusschen
Engeland en de koloniën alleen door
Engelsche schepen mocht worden ge
varen, was een klap voor de Neder-
landsche scheepvaart.
De Korenwet van 1689 besprak ds.
Hogerzeil ook evendeze wet maakte
dat veel meer betaald werd dan noodig
was.
In Nederland vertoonde zich het mer
kantilisme zéér eigenaardig. Aan het han
delsbelang werd hier alles opgeofferd,
het nyverheidsbelang moest daarvoor
wykendit door het zuiveregolsme der
groote koopsteden. Dit bleea 0. a. teen
de lakenwevers sluiting vroegen der
grenzen voor invoer van buitenlandsche
lakens, en voor uitvoer van wol.
De kooplieden van Amsterdam verzet
ten zich hiertegen, omdat de handel er
onder zou lyden.
Dit was een verkeerd inzicht volgens
spr., en de gevolgen ondervinden wij
nog, door het gebrek van een bepaalde
industrie. Spr. meent, dat men ook nu
de nyverheid meer moet bevorderen.
Alleen van landbouw en handel kunnen
wy niet leven.
Men hoort veel spreken vanVaderlands-
liefde en dit is een groote schat, maar
men moet niet alleen dit in theorie be-
ïyden, maar men moet dit in de praktijk
toonen. Het geld wil men wel geven
voor soms niet bestaande Amerikaansche
sporen, maar niet voor Nederlandsche
ny varheid. Dit moet anders worden, en
dan eerst is er sprake vaD werkeiyke
Vaderlandsliefde.
Het geld is eens genoemd de olie van
den wagen in casu den handel. Dit is
waar maar dan moet men verder de
koetsier zelf de wagen laten besturen
en niet alles van bovenaf regelen.
De groote staatsbemoeiing keurt spre
ker af, omdat dit nooit de roeping kan
zyn van een staat. Deze moet waar noo
dig, leiding geven maar niet zelf de teu
gels in handen nemen. Iedere industrie
moet haar eigen weggaan. De overheid
moet niet alles aak banden leggen zy
moet alleen het particulier initiatief
sterken.
Indieu men doorgaat op dezen weg zal
zelfs de keik niet meer vry zyn, en dat
bleek toen al, men wees het papier van
de kerkboeken aan, men verminderde
het aantal feestdagen. Colbert legde zelf
beslag op de kerkgoederen.
De staat zal ten slotte zeggen wat
moraal is, wat godsdienst is, ja zelfs zou
hij den godsdienst kunnen afschaffen.
Men staat thans weer voor de vraag
vryhandel of protectie, die volgens spre
ker nooit een politieke kwestie mag
worden.
De vraag of de tarietwet werkelijk
verbetering zal brengen is niet direct te
beantwoorden. Maar of vrijhandel of pro
tectie zal zegevieren, de hoofdzaak biyft,
aldus eindigde spreker, of men zal toonen
werkelijk Vaderlandsliefde te bezitten,
of men werkelijk zal helpen de nijver
heid vooruit te brengen. Applaus.
Na eene korte pauze werd weder ge
legenheid gesteld vragen te stellen.
Een der aanwezigen vroeg waarom
spreker in dezen kring vaD arbeiders
gesproken heeft over het steken van geld
in Nederlandsche industrie. Is dit opdat
de arbeiders de kapitalisten moeten aan
sporen om dit te doen. Ook vroeg deze
spreker de meening van den heer Hoger
zeil inzake den duurtetoeslag.
De voorzitter vroeg of de rykdom uit
den tijd der Compagnie ook niet afdaal
de op de werklieden.
Een ander vroeg naar het ont
staan der Compagnie en de voorwaarden
voor het toetreden als aandeelhouders.
Nog stelde een der aanwezigen de vraag
of het toch niet goed kan zyn, dat de
staat ingrijpt byv.-. inzake sociale wet
geving. Deze vrager geloofde, dat de soci
aal-democraten deze een goeden stoot
hebben gegeven.
Ten slotte vroeg nog een ander of de
beide stroomiDgen ook niet in hethuise-
lflk leven terug te vinden zyn.
Ds. Hogerzeil zeide dat hij niet gespro
ken heeft van arbeiders of kapitalisten,
hy heeft een socialen cursus gehouden.
Wilt men propagandeeren, goed, eD in
deze verwacht spr. veel van de pers.
De kwestie van den duurtetoeslag be
sprekende, zegt spr. waarom wel de rijks
werklieden en niet de anderen, doch ook
vraagt hy is er werkeiyk nood.
Nu dit niet zeker is, jjat de vraag, of
de staat het doen mag, waar ook toch
andere noodiy denden aan de belastingen
medebetalen.
De vraag van den voorzitter beant
woordde spreker, met er op te wyzen, dat
een zeker deel van het verdiende geld
weer besteed werd en voordo arbeiders
was het dus geen slechten tyd. De aan
deel-verdeeling der compagnie ging al op
dezelfde manier als tegenwoordig by
goede zaken, de aandee'eu bleven onder
vrienden en kennissen. Wat betreft het
ingrypen door den staat, is het maar de
kwestie, volgens spreker, wanneer is er
noodstand, dus rede tot ingrypen is. Maar
spreker meent, dat, hoe minder de over
heid ingrijpt, hoe beter.
Ten slotte, zeide spreker, zich altijd een
Nederlander en daardoor een vriend van
de vi y beid te voelen.Het particulier initia
tief vooruit brengen, moet het doel zijn,
evenals de ny verheid en industrie.
Hierna werd de vergadering door ds
Hogerzeil met het uitspreken van het
dankgebed ges'oten.
De laatste cursusavond zal niet, zooals
aanvankeiyk bepaald was, op 23 Febr.,
doch op 8 Maart a.s. plaats hebben.
WPS mm wmowsatosmk
Does. Dinsdagavond 8 uur (zie adver
tentie in dit no.) spreekt de heerBuyse
alhier voor Patrimoniums afdeeling over
„Land aan landarbeiders". Een onder
werp dat waard is in een afdeeling jan
ods Christelijk Werkliedenverbond be
sproken te worden. Laten alle geestver
wanten die kunnen van die gelegenheid
gebruik maken.
Vlissingen. De prys van het munt-
gas alhier is met ingang van 1 Januari
jl. verlaagd. Dit gas kost 10 cent per
M3, doch voor hen die moer dan 200
M8 per jaar verbruiken werd 10 pet.
terugbetaald. Vanaf 1 Januari nu wordt
voor dit verbruik 15 pet, gerestitueerd,
zoodat gasverbruikers die meer dan 200
M8 par jaar verstoken voortaan in plaats
van 9 cent slechts 8l/a cent per M3 be
talen. V. Crt.
Ghjjpskerke. Vrydagavond werd alhier
de jaarvergadering gehouden van de
plaatselijke afdeeling van de Chr. Ver
eeniging tot verzorging van krankzinni
gen in de provincie Zeeland. De-voorzit
ter ds. Koopmans heette de 40 opgekomen
leden welkom en opende de vergadering
met gebed, en het lezen van de gelijkenis
van den JBarmhartigen Samaritaan Te
heer A. Francke bracht verslag uit van de
algemeens vergadering in Mei gehouden
te Middelburg. Id de bestuursvacature-
de Visser werd gekozen de heer 8. Ver-
iare, terwyi het aftredend bestuurslid ds.
Koopmans herkozen werd. Als afgevaar
digden voor de algemeene vergadering
in 1912 werden gekozen, ds. Koopmans,
ds. van Selms, J. H Qesebiere en K.
Huijsman. Daarna hield de voorzitter een
schoon referaat over: „Barmhartigheid
hoe zy vroeger beoefend werd en voor
ons een persoonlijke zaak moet zyn."
Hierop volgde eenige gedachtenwisseliDg
en sloot ds. van Selms met dankzegging.
G:\jpsk rke. Op Vrijdag den 16 Febr.,
a s. des avonds zeven uur, hoopt de afd.
Patrimonium in de christelijke school een
belangryke vergadering te houden, waar
op 0. m. de vraag zal worden besproken:
„Hoe kan in deze gemeente meeteenheid
worden verkregen in wat betreft, het uur
van aanvang en eindigen van den werk-
tyd der landarbeiders". Toegankeiyk
ook voor-niet leden.
Kortgene. In de Raadsvergadering van
VrydagmorgeD is thans definitief besloten
nog in dit jaar over te gaan tot uitbreiding
der haven waarvan de kosten circa 23 a
f24.000 zullen bedragen.
Waarde. Vrydagavond veivaderde al
hier de plaatselyke afdeeling der vereeni
ging „Het Groene Kruis". Tegenwoordig
26 leden. De rekening van den penning
meester bedroeg in ontving f 144,84s, in
uitgaaf f82 21 en sloot alaoo met een