No. 98 1912
Vrijdag 26 Januari 26e Jaargang
3HRISTEUJK
IIEIIWSBLAD
HISTORISCH
VOOR ZEELAND
ilnnii
VERSCHIJNT ZESMAAL PEK WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWES F, te Goes
F. P. D'HUIj, te 1» iiddelbi rg.
PRIJS DER AtfVERTENTIËN
LEESTAFEL.
Buitenlandsch Overzicht.
1E1 (EREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per irle maanden franco p. p.3.25
tfnkele nummers. 00.05
aSSjjaEBggag SgV-J l&emZimWIiMisS&IMBaKgaSBS&aSm
UITGAVE DÉR FIRMP S
EN
vin 1—5 regels 50 cent, Iedere regel meer 10 cent
F, milieberichten van 1-10 regel." 1.—s iedere regel
m er 10 cent
MBSI iiiM"gsr^^ia»Mwai.sM^giMiwe!5ÊjtBBrnmsgBBBSssstt&sssiïswfè&.B&ssiifi-'
Onder ons is nog geen algemeene
meening tot stand gekomen die de voor
standers van Staats-albemoeiïng en de
verdedigers tot eiken prys van Staats
onthouding vereenigt.
De een zegtla?t de Staat alles doen
dat is de Staats-socialist die de maat
schappij in dsn Staat laat opgaan.
De ander zegt: laat de Staat overal
afbleven, de maatschappij moet't maar
doen.
Geen van beiden heeft 't evenwel met
zyn theorie ver gebracht. De staats-
socialist heeft de meerderheid tegen zich
wyi alle Staatsbemoeiing duurder is dan
het Particulier Initiatief. De staatsont-
houder laat zelf zyn theorie los omdat
h« ziet dat zonder overheidshulp menige
goede onderneming in de geboorte zou
bleven steken.
Bovendien de Staat zelf heeft zich aan
al dat getwist over hetgeen hfl doen oi
niet-doen mag al heel weinig gestoord.
BH is stilletjes voortgegaan met den
neus in velerlei zaak te steken en rege
lend op te treden. Zoo kwamen in zijn
blad het Staatsbladachtereen
volgens de Ongevallenwat, de Beroeps-
wet, de Arbeidswet, de Veiligheidswet,
de Woningwet, de Gezondheidswetten,
de Kinderwetten, het Arbeidscontract,
de Steenhouwerswetstraks worden er
ook, hopen wjj althans, de Pensioen
wetten in opgenomen.
Hier trad de Staat regelend op. Het
is jammer dat hjj het doen moest. Doch
zoolang een volk om der zonden wil
•en overheid heeft, die met het gezag
en de wetgevende bevoegdheid van Gods
wege is belast, zal de Staat zich van
deze taak telkens weer hebben te kwyten.
Maar de Staat behoeit niet overal en
altyd regelend op te treden. m heeft
ook te steunen, en kan hier'éh daar
met steunend optreden volstaan.
Het vakonderwijs, door dsn Ijver van
het particulier initiatief hiér en daar tot
stand gekomen, wordt door den Staat
en de Provincie saam voor de grootste
helft gesteund. Ten gevolge daarvan
bloeit het vakonderwijs op vele plaatsen
en breidt het zich uit.
Ook tramverkeer en andere middelen
door particulieren of gemeenten aange
wend om isolement te breken en afstan
den in te korten, worden door den Staat
gesteund.alsmede pogingen om tot ge
zonder watergebruik te komen, gelijk de
WaterleidiDgondememing op Zuid-Beve-
land, en elders.
Mocht de.Staat ook zoo nog eens zich
opmaken om Noord-Beveland uit zijn
treurigen staat van afgezonderdheid op te
heffen
Op de faciliteiten, welke de Staat door
de Woningwet bijvoorbeeld bij het stich
ten van nieuwe woningen of vervanging
van oude woningen verleent, wezen wy
reeds.
Maar er is nog een ander terrein waar
over de Staatsbemoeiing zich moet gaan
uitstrekken.
Wij hebben vroeger reeds gewezen op
de noodzakelijkheid van Overheidssteun
voor de heide-ontginning.
Hier is het particulier initiatief op ver
dienstelijke w\jze mee begonnen. De Hei-
de-maatschappij voorop. Maar ook parti
culieren zijn ei al sinds geruimen tijd
mee doende.
Even over de grens van Zuid-Beveland,
nabij Wouw, staat de Julianahoeve, tot
voor drie jaren nog heidegrond, thans in
vruchtbaar bouwland herschapen, waarop
twee landbouwers met hunne gezinnen
hun bedrijf uitoefenen, en tal van arbei
ders een flink stuk brood verdienen. Een
onderneming op bescheiden schaal be
gonnen,en ODder Gods zegen door noesten
vlijt in Btaat gesteld om zicb uit te breiden,
brengt nog meerdere gronden in cultuur,
met het doel om op de aldua gecultiveerde
hei H(vere klein-landbouwer# te plaatsen,
die de gronden kunnen pachten, om later,
desverlangd, eigenaar te worden.
Op veel groofer schaal, natuurlek, doet
dat de Heide-Maatschappy. En nu is bier
een mooi terrein voor den Staat om zich
mee te bemoeien. Want er moet opdat
terrein veel meer gedaan worden.
De Staat moet maatschappijen, die zelf
beginnen, door renteloos voorschot of
subsidie steunen, opdat zij de proef kun
nen voortzetten.
Kon de Staat hier eens een ton of vijf
in steken, hoeveel heidegrond dat nu drie
kwart cent per vierkanten meter waard
is, zou voor dit geld kunnen ontgonnen
worden hoevele menschen, die nu suk
kelen of doelloos arbeiden of tevergeefs
uitzien naar een bestaan, of in Amerika
hun geluk gaan «beproeven", zouden
langs dien weg kunnen voortgeholpen
worden.
Eenige jaren geleden werd door De
Standaard in overweging gegeven //dat
het Rijk of de door het Rijk gesubsidi
eerde Maatschappij op de aangekochte
gronden eenvoudige boerenwoningen doet
bouwen, en dat de bewoner daarvoor den
hem toevertrouwden grond bewerkt en
in vruchtbaren toestand brengt. De be
woners zouden jaarlijks huur met een
aflossing hebben te betalen, waardoor de
grond hun eigendom kan worden. Van
zelf zou het Rijk of de Maatschappij ook
de meststoffen behooren te verschaffen.
Op deze wijze zou onze heide langzamer
hand kunnen bebouwd worden en zouden
vele oppassende kleine luiden /eigen
boertjes" kunnen worden."
Een denkbeeld dat wij van harte
steunen.
Wij hebben 't al meermalen gezegd:
door dit te doen houdt de Staat of de
Onderneming onze nijvere jongemannen
van landverhuizing terug.
Duizenden van dezulken zijn tengevolge
van het niet-weten hoe aan den kost te
zullen blijven voor ons land en volken
taal verloren gegaan.
Wanneer de Staat hier steun biedt be
vordert hjj zjjn eigen belaDg, werkt mede
aan de sociale verheffing van menigen
klein-landbouwer, en bestrijdt bjj de
emigratie.
Aan den minister van landbouw, onzen
voortvarenden Talma, worden boven
staande gedachten eerbiedig in overwe
ging gegeven.
25 Jan. 1912.
De Nieuwsbode is boos op den burge
meester van Bruinisse, wyi deze aan de
propagandisten voor staatspensioneering
te Bruinisse de opvoering geweigerd
heeft vaD het tooneelstuk «Genadebrood".
Gelukkig, dat, vooral tot haar eigen
geruststelling, want de burgerij van
Bruinisse zal zich van deze weigering,
die toch slechts uitstel van behandeling
beteekent,weinig aantrekken,zij kan mel
den te hebben vernomen, „dat dezen win
ter door den] burgemeester aan niemand
vergunning zou worden verleend voor
het geven van openbare uitvoeringen."
De redactie verklaart z*tfs dit te kun
nen begrijpen, zij 't ook maar tot zeker#
hoogte.
Welnu, alles begrijpen is alles vergeven.
Vergeven allicht ook de inconsekwen-
tie van den Nieuwjaarsdag, toen de
burgemeester een muzikale wandeling
van het Bruinisser fanfare-gezelschap
heeft toegestaan. Iets wat de burge
meester niet had moeten doen, terwille
van de consekwentie van zjjn eigen
standpunt: geen publiek vermaak zoo
lang Bruinisse nog rouwt over 30 Sept.,
en terwille van de buitenwacht die zoo
milddadig nog steeds Bruinisse steunt,
doch allicht de gevolgtrekking maakt,
dat zij 't daar nog zoo kwaad niet hebben.
De weigeriDg van de opvoering van
het bewuste tooneelstuk komt ons dan
ook zeer ad rem voor.
Terwijl er nog steeds door menschen
van allerlei richting gelde* worden in
gezameld voor Bruinisse, openbare ver
makelijkheden toe te staan, waarvan
verslagen in de courant komen, en waar
op het verwijt zon kunnen volgen dat
zij 't in Bruinisse niet meer noodig
schijnen te hebbeD, zou een domme daad
van den burgemeester geweest zjjn. En
de Nieuwsbode, die, in plaats van op de
mindere kieschheid der Staatspensioneer-
ders te wijzen, die in deze omstandig
heden den burgemeester om toestem
ming tot deze opvoering vraagden, de
weigering aan de groote klok hangt en
daardoor eene openbare bespreking dezer
aanvraag en haar weigering uitlokt, be
wees hiermede Bruinisse een slechten
dienst.
Theorie en Practyk.
Socialisme en anarchisme zijn twee
wel te onderscheiden uitingen van her
vormingsmanie.
De eerste wil de hervormingen, die zjj
voor gezonde maatschappelijke toestan
den noodzakelijk acht, tot stand brengen,
langs politiekeD, wetteljjken weg. Zy ver
klaart althans dit te willen. De verant
woordelijkheid voor onwettige daden, in
zyn Kerstrede heeft Troelstra het nog
maals zeer duidelijk gezegd, kan zy niet
op zich nemen.
Het anarchisme daarentegen verklaart
elke wet voor onwettig. Wie voor zijn
wil niet buigen wil, zal breken voor zijn
geweld.
Opmerkelijk is het dat de anarchisten
in Zweden en Noorwegen zich met den
naam van de jong-socialisten betitelen.
Dat die naam echter hun koppigen an ar-
chistischen wijn niet verwaterd heeft,
blijkt wel uit het feit dat zij een besluit
hebben aangenomen, waarbij het vernie
len van materiaal en machines als wet
tige striJmiddelen bij staking of uitslui
ting worden erkend, en volgens hetwelk
stakende mijnwerkers nier verplicht zijn
dynamiet-patronen uit de boorgaten te
verwijderen, hoewel de grootste rampen
daarvan het gevolg kunnen zijn.
Dat besluit werd genomen op groote
socialistische vergaderingen.
Voor Troelstra om zich de haren uit
het hoofd te rukken.
En toch, wie zal de jong-socialtistische
partij verwijten, dat zij den sociaiistischen
geest ontrouw is geworden?
Verklaarde niet Vliegen, het socialis
tische Kamerlid, in den Amsterdamschen
gemeenteraad, dat het socialisme onte
vredenheid moet zaaien, met haar nasleep
van haat en nijd?
Kan men het den jong-socialisten kwa
lijk nemen, dat zij een klein beetje ruwer
toon aanslaan, wat hardhandiger te werk
gaan, waar ook de „bezadigder ouderen"
Diet nalaten de revolutie te prediken
Abyssus abyssum invocati Van den
eenen afgrond stort men in den anderen.
Waar de theorie een willekeurige grens
trekt tusschen haat en zijn gevolgen,
tusschen een wettige revolutie en on
wettige daden van geweld, waar die the
orie de verantwoordelijkheid op zich durft
nemen voor het eene, daar is het ook
haar schuld, dat een meer onbesuisde
practyk zich op het andere werpt.
En dan moge het parlementaire socia
lisme zich al schamen over wat het een
verwording van het socialisme kan noe
men, het anarchisme is een appeltje dat
gevallen is van den sociaiistischen boom
en het aardje verraadt van zijn vaartje.
(Geld.)
Ons Tijdschrift. Red. L. Bückmann
en anderen. 17e Jaarg. afl. I. Prijs
per jaargang f6.— 's-Gravenhage,
D. A. Daamen.
Deze jaargang begint met een open
brief aan ds. Hulsman door J. H. Gunning
J.Hzn. Het is de quaestie door ds. Huls
man opgeworpen, of liever, in herinne
ring gebracht, tegen de //ethisehen». (Het
woord hindert ons ons altyd om zijn
onjuistheidimmers niet de dominees
zijn ethisch Doch hun standpunt of leer,
maar het karakter der waarheid), Ds.
Hulsman heeft de ethisehen op de teenen
getrapt met zijn verwijt van odwaarheid
Schriftentiek in de studeerkamer, Schrift-
geloof op den kansel. In Het Handelsblad
hebben v. d. Flier uit Middelburg (nu
Cleve), de man van de critische preeken
Hunnigher, De Sopper de (evenwel o. i.
juiste) beschuldiging gepareerd de evan
gelische Beversluis en de moderne Bis
schop Boele vielen den beschuldiger bij,
en zoo kreeg men een dooreen warreling
van hanegeveebten in Het Handelsblad,
mooi om te lezen, al lag het „odium
theologicum" er hier en daar duimdik op.
Maar nu komt Gunning, de zoon van den
ouden Gunning die met diens leermees
ter den ouden Chantepie de „ethische"
richting in de Hervormde kerk gepopu
lariseerd heeft en ook wel „afgescheiden"
predikanten onder haar bekoring bracht.
H|J, zoon en evenbeeld van zijn zacht-
moedigen vader spreekt een gemoedelijk
woord tot zyn „waarde(n) collega Huls
man"schoon geen „wooidvoeder van
eenige richting" het opneemt voor
de fjlrtfcha heeren door Hulsman in
zijn tiröchure „Het ethisch beginsel en
de ethische richting" aangevallen, in
welke brochure ons o.m. tegenstaat de
uitnoodiging tot de ethisehen om nu
evenals hjj de lijn consekwent afteloo-
pen, en ook modern te worden geljjk hjj.
Het is mooi om te lezenal zal het
terechtden schrijver van den
twaalf jaar geleden verschenen «Open
brief aan ds. Zeydner niet overtuigen.
Het is toch een feit dat dertig jaar ge
leden de jongere ethisehen, Valeton Jr.,
De la Saussaye Jr. en anderen verder
gingen dan Gunningen twaalf jaar
terug Cramer, Zeydner, Gerretson, Boss
v. Charante e.a weer verder gingen dan
dezen. En nu reeds in een epheme-
risch verschenen tijdschrift, waarvan ons
op 't oogenblik de naam ontgaan is, ge
waagde men van overbrugging der kloof
tusschen Jongste ethisehen en Modernen.
Doch wij gaan verder. Door J. Jac. Thom
son wordt een beschouwing geleverd over
P. N. v. Eyck en diens verzen. Nieuwe
schoonheden zien wij voorts aangewezen
in Schrijvers nDe lichte last" door dr.
Vorder Hake. Stevigen kost bevat C.
Gerretsons ^Sociale Kroniek". By de
beoordeeling van de sociale wetsontwer
pen van minister Talma mogen de gulden
volzinnen op blz 51 al onzen Christen-
critici voor den geest staan. Da „Terug
blik" herinnert aan de door dr. Bavinck
en dr. Beerens afgeweerde beschuldiging
van prof. Eerdmans als zouden de ge
reformeerden, schoon „niet meer conform
aan de Geref. Theologie der Dordtsche
vaderen", modern zyn gewordeD. Op bei
der geschriften geeft de schrijver een
interessanten kijk. In de „Leestafel"
woïdt het mooie boekMallock, Kritisch
onderzoek van het Socialisme, door W.
H. de Savornin Lohman vertaald, terecht,
zeer waardeerend beoordeeld.
Vermelden wij nog dat niet alleen de
schryvers maar ook de uitgever y veren
om het tydscbrift degeiyk te maken. Deze
laatste toch zorgde voor een vergroot
formaat, mooi Hollandsch papier, nieuwe
letter en uitgebreider inhoud. Zelden
heeft een aflevering van O. T. ons zoo
vriendeiyk aangekeken als deze. Zeker,
mede, ook dewyl nu enkel onderwerpen
behandeld werden, waarmee wy 'tallen
eens kunnen zyD, en de „politiek" zweeg.
Duitschland.
j Over de belangryke versterking van
j Links, die de tweede herstemmiugsdag
gebracht heeft kan weinig verschil van
meening bestaan over de vermoedeiyke
einduitkomst loopen de meeningen uit-
eeD. Men is het er .echter over eens dat
de kiezers ondubbelzinnig hun oordeel
over de coalitiepolitiek hebben uitge
sproken. Tegen het blok werden 7,500,000,
vóór slechts 4,500,000 stemmen uitge
bracht. Een winst van l'/a millioen
stemmen aan de eene, 1/3 millioen ver
lies aan de andere zyde scherper
zegt het blad kan hét volksgericht geen
uitspraak doen.
Men weet, dat de verdeeling der man
daten niet aan dit steromenaantal even
redig is en men kent ook de oorzaak
de ongelyke indeeling der kiesdistric
ten. Dat zal van nu aan een groote poli
tieke quaestie wordende linkerzyde
zal het als haar taak beschouwen, hier
allereerst rechtvaardigheid in te brengen.
Intusschen is de verschuiving der
mandaten reeds belangrijk: men rekent
thans met 176 stemmen tegen de coa
litie, terwijl er in den vórigen Ryksdag
slechts 157 tegen waren," en dit cyfer
zal door de herstemmingen ongetwyfeld
aaazieniyk toenemen.
Wanneer inen Welfen, Elzas-Lotha-
ringers, Polen en Wilden wat niet
onvoorwaardelijk geoorloofd is tot de
coalitie rekent, zijn er thans 190 stem
men voor de oude meerderheid uitge
bracht tegenover 73 stemmen van de
vereenigde liberalen en 99 sociaal-aemo-
craten. By de 33 herstemmingen die
nog moeten plaats hebben, komen 27
blokmandaten in het spel, waarvan
nauwelijks de helft kan worden behou
den. Een kleine meerderheid verwacht
men dus nog voor de coalitie, onbetrouw
baar echter wegens de onzekerheid van
den steun der kleine partyen. En zelfs
wanneer de herstemmingen buitenge
woon gunstig mochten uitvallen zal de
coalitie die thans over 157 stemmen be
schikt, uit eigen krachten geen meer
derheid kunnen vormen.
Merkwaardig is ook de ineenstor
ting van het anti-semitisme, dat als
party zoogoed als verdwenen zou zyn,
indien niet hier en daar nationaal-libe-
ralen en centrum zich geleend hadden
tot ondersteuning van ar:ti semieten. De
ractionaire aanhangsels van het blok
hebben het zwaarst geboet.
De sociaal-democraien zyn teleurge
steld over het niet-winnen van Berlyn
I. Zij troosten zich evenwel met de 18
districten welke de sociaal-democraten
voor het eerst veroverd heeft en met
de toekomst.
Trimborn, de verslagen centrumscan-
didaat te Keulen, doet in het r.-k. or
gaan dier stad een oproeping tot zyn
partygenooten verschijnen, waarin hy
hen aanspoort bij de herstemmingen in
Bocbum en Duisburg geen verbittering
te laten blijken, dat te Keulen een so
ciaal-democraat gekozen werd, maar als
één man op de beide rechtsstaande na-
tionaal-liberale candidaten te stemmen.
Tot toelichting diene, dat de nationaal-
liberalen in Dusseldorp, Essen en Dort
mund hun stemmen aan het centrum
verkocht hadden tegen den steun van
het centrum te Bochum en Duisburg.
Zoodat de aansporing van den gevallen
candidaat een mooie daad kan genoemd
worden tegenover een party die onge
veer overal de socialisten hielp.
Rusland.
Thans staat het vast, dat een afge
zantschap van Britsche parlementsleden
het bezoek zal gaan beantwoorden, dat
enkele leden van de Doema in 1909 aan
Londen hebben gebracht. Lowther, de
Speaker van het Bouse of Commons,
gaat mee, omdat in 1909 ook de presi
dent van de Doema mee is gekomen.
Dit geeft echter aan de deputatie iets
officieels, dat men er in Rusland ook
gaarne aan hechten wil,- maar gezien
de ontstemming over Sir Edward Grey's
politiek, die zich immers in misnoegd-
heid tegen het Rusland, dat Perzië poogt
i te overweldigen, uit de deputatie,
