No. 90 1912.
Woensdag 17 Januari
26e Jaargang
SHRISfELfljiK-
NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAID
Baeh's „Te Deam."
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed» S. J» DE JONGE-VERWES F, te Goes
F» P. D'HUS] te /dddelbt rg.
PRSjS DER ADVERTENTIËN
INGEZONDEN STUKKEN.
Bewaarscholen.
LEESTAFEL.
Buifenlandsch Overzicht.
♦m '1 min' -
1 1fFf|'r"a'aTWS.
IE1 IEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs par Irie maanden franco p. p.ï.25
Knkele nu rnmers. 1B 0.05
UITGAVE DER FIRMA S
EN
v in 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 ceat
Familieberichten van 1—10 regelc I.—iedere regel
ra» er 10 cent
ms
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.)
Mynheer de Redacteur!
Vergun me op te merken, dat u, blij
kens uw naschrift aan het eind van een
bericht over Bewaarscholen enz. uit
Wolfaartsdfjk, niet geheel op de hoogte
zyt van den stand der quaestie.
Laat ik u even inlichten.
Reeds terstond bi) de oprichting van
de Vereeniging tot Stichting en Instand
houding van Chr. Bewaarscholen te
Wolfaartsdflk was het ons plan te be
ginnen met het bouwen-van aanvankelijk
één bewaarschool te Oostkerke, zoodat
w(j diensvolgens ernstige pogingen aan
wendden om in het bezit te komen van
een stuk grond op het terrein van de
voormalige villa, of, indien mogelijk,
om het koetshuis dier villa te verkrij
gen, teneinde dit te verbouwen tot be
waarschool èn woonhuis voor de onder
wijzeres.
Deze pogingen leken in den aanvang
alle kans van slagen te zullen hebben.
De eigenaar van bedoeld stuk grond en
koetshuis was niet ongenegen op onze
zaak in te gaan; er werd ons zelfs fi-
nantiéele steun beloofd, als n.l.de Kerk
het benoodigde stichtingskapitaal zou
geven. Nu, wat dit laatste betreft, de
Kerk toonde zich daartoe bereid, zoodra
de Vereeniging het noodige bouwterrein
had.
De zaak stond dus goeder scheen
aan de tot-stand-koming van de Oost-
kerksche bewaarschool niets in den weg.
Het ledental èn de jaarlijksche contribu
tie was toen van dien aard, dat er geen
gevaar bestond voor mislukking wan
neer de inrichting er eenmaal was: de
geheele gemeente had er eigenlijk sym
pathie voor.
Maar ja, er is ook hier een »maar"
de aanvankelijks toezegging betref
fende den bouwgrond of inzake het
koetshuis werd nog maar niet verwer
kelijkt. Wél werd ze niet ingetrokken,
wèl werd ze zelfs herhaald, wanneer wij
persoonlijk er naar vroegen, doch daarbij
bleef het.
Waarom 't daarbij bleef, wjj kunnen
het niet met zekerheid zeggan, ofschoon
velen, die met een en ander op de hoogte
z|jn, het meenec te begrijpen.
Wel vernamen wij, dat er bezwaar
bestond tegen de statuten der vereeni
ging, niet tegen doel en grondslag, maar
hier tegen, dat de kerkelijke colleges
(kerkeraad en kerkvoogdij) eenige zeg
gingschap in de vereeniging hadden, en
M—paaiiiiii iwwngrrea
FEUILLETON.
't Was in December 1745,
Bjj Kesselsdorf was twee dagen vroe- i
ger het leger van Maria Tlieresia ver
slagen door Frederik den Groote van
Pruisen. i
Deze trok daarna met 20,000 man naar j
Dresden en vervolgens naar Leipzig, welke
steden haar poorten voordeD overwinnaar
moesten openen.
Dienzelfden dag reed de vorst von
Bissau, Prederik's veldoverste, met een
paar officieren naar de woning van den
beroemden Bach, den grooten koningin
het rijk der tonen.
Bach ontving hem koelden over
winnaar van zijn volk.
Zooals ge weet, zei de vorst von
Dessau heb ik twee dagen geleden bij
Kesselsdorf de overwinning behaald
Door het recht van de sterkste, viel
d# oude muziekmeester den spreker in
rede bi) de pijnlijke gedachte, dat zijn
landgenooten tegen hem het onderspit
hadden moeten delven.
Pest mogelijk, hernam de officier, doch
vooral dat bij eventueele ontbinding der
vereeniging al hare bezittingen aan de
kerkvoogdij zouden vervallen.
Toen ons dit bezwaar werd kenbaar
gemaakt, hebben wij voorgesteld deze
zaak anders te zullen regelen, in de
hoop, dat er dan voortgang zou komen.
Maar ook toen bleef het zooals het was.
Men liet ons wachten, aldoor wachten,
en wij, die meendeD, dat een stuk bouw
grond op de voormalige villa of het
koetshuis de eenige plaats was, geschikt
om er een bewaarschool tebouweD, wij
bleven wachten en vragen, vragen en
wachten.
Totdat, nu eenige maanden geleden,
het Departement van het Nut van 't
Algemeen, afdeeliDg Wolfaartsdjjk, zich
begon bezig te houden met de oprichting
van bewaarscholen.
Genoemd Nutsdepartement meende,
dat wij de zaak noodeloos hadden laten
wachten, maar wij hebben daarover ge
noegzaam inlichtingen verstrekthet
lag niet aan ons, dat de inrichting er
nog niet waswij immers waren wach
tende op de vervulling van de toezegging
betreffende den bouwgrond.
Toen heeft het Nutsdepartement po
gingen aangewend om met ons samen
te werken, waartoe wij aanvankelijk wel
te vinden waren, maar bij nader inzicht
bleek het- ons, dat deze samenwerking
van onzen kant alleen mogelijk zou
zijn, als doel en grondslag van onze
vereeniging onveranderd bleven.
In dien geest richtte onze vereeniging
een schrijven aan 't Nutsdepartement.
Het antwoord op dit schrijven was van
dien aard, dat samenwerking voor ons
onmogelijk werdhet Nutsdepartement
bedoelde nl. dat wij ons zouden stellen
op zijn grondslag, wat natuurlijk de
ontbinding van onze vereeniging ten
gevolge zou hebben (op twee grondslagen
bouwen gaat niet), en daartoe begeerden
wij niet over te gaan.
De samenwerking kwam dus niet tot
stand, hoeveel wij ook hebben willen
toegeven. Onze Vereeniging bestaat nog
en neemt een afwachtende houding aan
wat niet is kan komen
Intusschen zal, naar wij vernemen, 't
Nutsdepartement twee bewaarscholen
oprichten, één te Oostkerke bd één te
Oud-Sabbinge. Het zij zooDan is er
tenminste voldaan aan deze reeds lang
bestaande en gevoelde behoefte, al is de
weg waarlangs, en bet doel, waartoe
deze scholen tot stand komen, niet ge
heel in onzen geest.
Zoo, mijnheer de Redacteur, zette ik
de zaak uiteen in de Zondagsboda van
Wolfaartsdijk, den 2den December 1911;
met dat al zijn de troepen van Maria
Theresia verslagen en is Koning Frederik
hier heer en meestar. En daarom wil ik
hebben, dat gij hedenavond een plechtig
Te Deum zult spelen.
Ik heb gehoord dat gij meesterlijk het
orgel kunt bespelen en heb u uitgeko
zen dat loflied ten gehoore te brengen.
De stafmuziek komt om zes uur bij de
kerk en zal u bij het spel begeleiden.
Sprakeloos van verbazing had Bach
dit bevel aangehoord. Dus, bracht hij er
eindelijk uit, u wilt hebben dat ik heden
avond een Te Deum speel, omdat u op
mijn landgenooten de overwinning heeft
behaald.
Juist, antwoordde de vorst von Dessau.
Ea als ik weiger
Ge zult niet weigeren, want ik ben
gewoon, dat mijn bevelen altijd opgevolgd
worden.
Dan zultu vandaag bemeiken, dat uw
bevel door mij niet opgevolgd zal worden,
antwoordde Bach vrijmoedig. Ten eerste
laat ik mij door geen vreemden officier
bevelen en ten tweede wenseh ik geen
loflied te spelen ter eere van de over
winning, die op mijn landgenooten be
haald is.
Woedend stond de veldheer op. Dat
opdat de Gemeente met eeD en ander-
op de hoogte zou zijn.
En wat zien we nu Dat 't Nutsde
partement, in zijn poging om de zaak
tot stand te brengen, een geheel eigen-
aardigen weg inslaathet vraagt nl. van
de gemeente een jaarlijksche subsidie
vaD, naar ik verneem, 5 a 6 honderd
gulden.
'k Vind dit jammer. Onze gemeente,
die op finantiëel gebied toch al niet veel
draagkracht heeft, zou voor de exploi
tatie van 2 Nutsbewaarscholen zoo maar
eventjes zes honderd gulden geven
Ook vind ik 't jammer voor 't Nuts
departement- zelf. Het, ziet blijkbaar geen
kans de 2 scholen, als deze er eenmaal
zijn, voldoende te onderhouden de ver
gaderingen, waarin belangstellenden voor
deze zaak waren opgeroepen, waren, naar
ik hoor, zeer slecht bezocht. Maar dat
het Nut nu de lasten van zijn scholen
voor een deel wil leggen op de gemeente,
op de belastingbetalende inwoners van
Wolfaartsdijk, ook dus op dezulken, die
lid zijn van een andere bewaarschool-
vereeniging, of op anderen, b.v. de Gere
formeerden, die voor zulke scholen wei
nig of niets gevoelen, zie, dat lijkt me
hoogst onbillijk. Dat moest het Nuts
departement zelf inzien dien weg moest
het niet willen inslaan, gezien de man
nen van kapitaal, die leden zijn van 't
Nutsdepartement.
En dit alles doet zich voor, terwijl
de bestaande Vereeniging een of twee
Chr. bewaarscholen wensebt te stichten
met behulp van 't geld van de Kerk.
Daarvan zou niemand last hebben,
terwijl de exploitatie dezer scholen ge;
dreven zou worden zonder gemeentesub
sidie, zonder belastingverhooging, alleen
door vrijwillige contributies van sym-
pathiseerende personen of colleges, door
een zoo laag mogelijk gesteld schoolgeld,
en door andere voor de hand liggende
middelen.
Wie, die oogen heeft voor de belangen
der gemeenteflnantiën, ziet niet, dat
deze weg te verkiezen'is boven den weg
van 't Nutsdepartement?
Maar, droevig genoeg, partijbelang gaat
dikwijls boven algemeen en gemeente
belang
Onze Vereeniging echter houdt, door
alles heen, haar doel in 't oog.
U, mijnheer de R., dankzeggend voor
de verleende plaatsruimte.
H. P. STEGENGA,
Herv. Pred.
Wolfaartsdijk, 15 Jan. 1912.
was hem nog nimmer overkomen, dat
iemand zijn wil durfde weerstreven.
Zijn bevelen over twintigduizend soldaten
waren als zoovele wetten en werden
steeds zonder tegenspreken opgevolgd.
Dan hebt ge slechts te kiezen tusschen
deze twee.- Ge speelt óf het loflied, dat
ik verzocht heb, óf ik laat u gevangen
nemen, zoo oud als gy zyt.
Myn ieven is in Gods hand, mijn
heer, en ik vrees God meer dan de
menschen, was het eenvoudige, met volle
zekerheid uitgesproken woord van den
gryzen muziekmeester.
Dat zullen we dan van avond zien,
klonk het spottend uit den mond van
den vorst von Dessau. Indien ge om zes
uur niet aan de kerk zyt, dan laat iku
door een tiental soldaten halen en, wilt
ge dan niet spelen, zooals ik bevolen heb,
dan houd ik u gevangen.
Het bezoek der vreemde officieren aan
Bach was natuurlijk niet onopgemerkt
gebleven. Zoowel buren als vrienden
kwamen een onderzoek instellen 'naar die
onverwachte komst. Een ieder had aller
lei raadgevingen te over, toen Bach had
medegedeeld, wat de veldoverste van
hem verlangde. Doch wat zy ook moch
ten aanvoeren om hem te bewegen aan
Ons Tydschrift, onder red. van L.
Btickmann, C. Gerretsen, J. Lens, G.
Schryver en dr. J. v. d. Valk. Den
Haag, D. A. Daamen 16e jaargang
afl. 12.
Dr. Gunning uit Utrecht, evenals wyien
zyD vader groot in waardeering ook van
den tegenstander, schrijft in deze afl. in
een opstel waarin hy een parallel trekt
tusschen twee groote geleerden den
Roomsche Bourget en den Calvinist Ba-
vinck, een en ander ter kenschetsing der
Schriftbescherming van dezen laatste,
aan de hand van diens jongste oratie
„Modernisme en Orthodoxie*de schry
ver vergeiy'kt wat hy noemt „het drietal
schitterende theologen, waarop de Geref.
Kerken onzer dagen niet weinig trotsch
zyn"Kuyper, Bavinck, en Van AndeL
Is Van Andel in de onveranderiyke
rust zyner oorspronkelijke en diepe
Schriftverklaringen wel eens vermoei
end en,by lange Beschaftigung met hem
wel eens wat eentonigkan dr. Kuy
per niet nalaten u dikwijls te prikke
len, Ezau-natuur als hy is, wiens hand
tegen alleD, geiyk aller hand tegen
hem is, reden waarom ik behoefte heb
af en toe dankbaar het goede te erken
nen dat hy ons schonk (dat het kwade
bekend wordt, daar zorgen hy zelf en
zyne tallooze vyanden wel voor)Ba
vinck, schoon óók niet van eenzijdig
heid geheel vry te pleiten, lijkt my
toch de meest harmonieus-ontwikkelde
van dit trio, een man, die niet als de
magistrale Kuyper alles voor u doet, óók
zelfs voor u denkt, maar die u menig-
malen zelf aan het denken brengt, iets
wat hy met onzen dr. Hoedema'-er
gemeen heeft, maar dien hy in helder
heid van expressie verre overtreft. Ik
geloof dat wy, Hervormden, goed zul
len doen met Bavinck wat meer te
bestudeeren.
Uit zyn vergeiyking tusschen Bourget
en Bavinck treft ons deze opmerking
Eere aan Bourget, die in zyn wufte,
zinnelyke natie de vaan der idealiteit
waagt op te heffen, en dank aan een
man als Bavinck,die in een wauwelend-
dogmatiseerend volk als het onze óp
durft komen voor de waarachtige hu
maniteit van het geloof en de onbe
grensde universaliteit van het Christen
dom.
Voorts schryft Lize Deutmann over het
lawaai in de groote steden. P. de Veu
geeft studenticose herinneringen aan
LeideD. Dr J. v. d. Valk geeft wy'ze wen
den wil van den veldheer te voldoen,
Bach bleef by zyn stuk en wilde geen
loflied sp'elen ter eere van de overwinnin g
die op zyn landgenooten was behaald.
Wil da vorst von Dessau een ander
lied hebben, dan wil ik dat met genoegen
voor hem spelen, doch wat zyn bedreiging
betreft: ik ben in Gods hand, want zoo-
als de Heere Jezus Zelf eenmaal heeft
gezegd: er valt geen haar van ons hoofd
zonder den wil van onzen God.
En met deze vaste overtuiging, dat
God de Zynen beschermt en bewaart in
allerlei omstandigheden, liet hy zyn
vrienden en kennissen heen gaan,en begaf
hy zelf zich aan den arbeid en was weldra
in de muziekboeken verdiept.
Hoewel de vorst von Dessau gewoon
was, dat zyn bevelen oogenblikkeiy'k
werden opgevolgd, was hij er toch niet
zoo zeker van, dat die oude muziek-
meester aan zyn wil zou voldoen. Echter
hij had er zyn zin op gezet dat Bach
voor hem spelen zou en daarom, al zou
S hy hem door twintig soldaten uit zyn
j huis laten halen, spelen zou hy en spelen
moest by. Daarom had hy bevel gegeven,
dat een afdeeling Pruisische soldaten zich
I tegen zes uur by de kerk moest opstel
len Was de oude Bach or dan nég niet,
ken aan leeraren en onderwyzers aan de
hand van de volgende anecdote
Een Duitsch Gymnasium.
Daarin staat een waardig professor,
waardig ook door zyn embonpoint.
Tegen dien buik loopt by ongeluk een
snelvoetig Quintan er aan.
Wat gaat er gebeuren'? want we zijn
in het strenge Duitschland.
Welke kastfiding staat den »Straff&l-
ligen" te wachten?
De Oberlehrer streek kalm even over
de getroffen plek en zei weemoedig
lachen d:„ Jongen,zie je myn buik Diet?"
Terugblik bevat onder velerlei lezens
waards eenige scherpheden aan het adres
van dr Kuyper, De Standaard en bunDe
„satellietjes", naar aanleiding waarvan
nog wel een en ander zou te zeggen zyn.
Doch wat zou 't geven
Eigenaardig, dat de geschiedenis Groen
en de ethischen voor wat de Nederland-
sche staatsschool aangaat, zich, voor wat
de Indische gouvernementsscbool be
treft, met Kuyper en de Christeiyk histo-
rischen gaat herhalen.
Gelijk Groen toenmaals, wordt thans
Kuyper beschuldigd te wenschen, dat die
school er eene zonder God zal zijn Een
conclusie die al evenmin past op 't advies
van Kuyper nu als op het verlangen van
Groen toenals uw onderwys neutraal
moet zyn, zorg dan, dat het niet tegen-
Ohristeiyk iD strekking zij. Beter in dat
geval zonder dan tegen.
Omtrent het weder in het buitenland
vernemen wy dat Syrië in zyn kuststreek
zeer door stormen geteisterd wordt, ook
Palestina bleef niet verschoond. Te Jaffa
(•Joppe) zyn tal van huizen ten gevolge
vaD den storm ingestort. De oogst der
oranjeboomen leed zeer. Vele booten
strandden. Te Akko giDg dit laatste zelfs
met verlies van menschenlevens gepaard.
Door sterken sneeuwval in den Libanon
is het spoorwegverkeer verbroken, voor-
nameiyk tusschen Beiroet en Aleppo en
Damascus.
Te Deriyn. In de laatste 48 uren is
de koude te Beriyn en in de omgeving
toegenomen. Vooral de nacht van Zater
dag op Zondag was zeer scherpop
eenige plaatsen werden 16 A 17 gr. C.
opgenomen. Op de meren in de omge
ving van Beriyn lag het ijs zoo dik, dat
de politie het water voor yssport kon
openstellen.
De dakloozen lyden zeer onder de koude.
De beide tehuizen in de Fröbelstrasse
en Wiesenstrasse waren Zondag zoo
dan zou hij zyn bedreiging volvoeren en
hem met de gewapende macht naar de
kerk laten brengen.
Werkeiyk bevond zich dien avond een
dozyn soldaten op wacht by de Thomas-
kerk en keken nieuwsgierig naar de me
nigte, die langzamerhand het kerkgebouw
vulde.
Het voorval, dat er hedenmorgen met
Bach was geschied, was als een loopend
vuurtje deor Leipzig gegaan en had vele
vrienden en kennissen, benevens een nog
grootere schare nieuwsgierigen naar de
kerk gelokt om getuige te zyn van den
stryd tusschen de beide mannen. Aan
den eenen kant was een man, die het
bevel voerde over twintig duizend sol
daten en die, nu voor hem de krijgskans
gunstig was uitgevallen, hier had te ge
bieden en te bevalen en dus wel in staat
zou zyn-om den ouden Bach gevangen
te doen nemen. Aan de andere zyöe stond
een man, die Diet te gebieden of te be
velen had, doch wiens sterkte was in den
Heereen zich volkomen overgai aan Hem,
Die het hart van alle menschen zelfs
van koningen en keizers neigt naar
Zyn wil en welbehagen.
Slot volgt).