No. 74 1911, Donderdag 28 Decern ber 26e Jaargang
SHRISTEUJK
HISTORISCH
VERSC HIJNT ZESMAAL PER WEEK
I
Wed, S. J8 DE j ONöE-VERWES T, te Goes
F. P. D'HUlj, te f iiddeJbi rg.
PRIJS DER AD VERTE NTtfiN
BuitersSandsch Overzicht
BIHNEHLAMD.
IE1 (EREN WERKDAG DES AVONDS.
Ï.25
0.05
Prijs per irie maanden franco p. p.
ivnkele na miners.
mmïzammassBmstsiVP&Btcr -.•tei.-r-w 5ÊTJ sag-- aer
UITGAVE D£R FIRM/' S
EN
in 1—5 regels 50 cern, iedere regel meer 10 cent
F; milieberjciiten van 1—10 regeL 1.—iedere regel
m. er 10 cent'.
Bsywena1sa^TOSg^iww»m^«BBl«aei»sii!S8BaigB Msimm'SBBsS tsmesisissmr.' HriMKrocwSwe '-Sr. as»» c«OT!Ka3BsS£-^s55ia!ii!i!S6aassip&Jüaê&aBËP
27 Dee. 1911.
Aan onderstaand „ingezonden" geven
wi) de plaats onzer driestarren.
Met genoegen las ik 't stukje van den
„Totok" in »de Zeeuw» van helen. Ver
gun my echter een kleine correctieDr.
Ludwig Ingwer Nommensen, de apostel
der Batakzending, telt niet dertig, maar
bijna vijftig dienstjarenin den zomer
van 1862 heeft hij zijn arbeid aange
vangen. Mag ik van deze gelegenheid
gebruik maken, om 't prachtige Gedenk
boek naar iDhoud en vorm even uit
nemend 50 Jahre Batakmission in
Sumatra von Lie. D. Joh. Warneck in de
belangstelling van alle Duitschlezenden
onder Uw lezers hartelijk en dringend
aan te bevelen
Met dank voor plaatsing.
Uw dw.
K. WIELEMAKER.
Biggekerke, 23 Dec. '11.
V
De minister van marine.
In ons Kameroverzicht van Zaterdag
spraken wij onze vrees uit dat de minis
ter in Februari wel niet meer terug zal
komen. Wij verwachtten dat de miDister,
de oppositie moede geworden, zijn ont
slag zou nemen. Want het is een feit
dat de liberalen en socialisten, reeds van
het eerste oogenblik van zijn optreden
als minister in een Rechtsch kabinet,
na eenige maanden minister in een
Linksch kabinet geweest te zijn, dezen
bewindsman zijn gaan vervolgen met
schimp en hoon. Vooral in de zitting
van jl. Vrijdag was de onbeschofte be
jegening, in de Kamer, van minister
Wentholt zoo groot, dat wij ons niet
kunnen voorstellen hoe de beleedigde
minister er kalm onder kon blijven.
Reeds hadden de socialisten met hunne
klaplessenaars het noodige leven ge
maakt, wanneer er een man van Rechts
het woord vroeg of voerdereeds had
den de socialisten, voornamelijk Duys
en Hugenholtz, door hun geloei, toen
mr Lohman het woord vroeg, dezen en
den voorzitter het spreken belet, en dezen
laatste genoodzaakt, iets wat nog nim
mer gebeurd was, de zitting der Kamer
te schorsen. Reeds hadden zij en de
liberalen zich gespitst op de slachting,
welke zij straks, bij de behandeling der
Marine-begrooting, op den minister zou
den bewerkstelligen. Want ditmaal zou
hij vallen
Hy had voorgesteld een pantserschip
voor Indië dat 17 en een halve ton zou
kosteD, het wa3 het minimum van 't
geen de Raad van Defensie ter verdedi
ging van onze O. I. Bezittingen had noo-
dig gekeurd. Want een schip dat zich
met dat van den vijand meten kan, kost
15 20 miljoen en duurt slechts enkele
jaien. Daarom vraagt de minister slechts
datgene wat hij maar even verc nderstel-
len kan dat de Staten Generaal zal toe
staan. En nu zijn er die het schip on
voldoende vinden; anderen die zulke
dure schepen zouden willen weer ande
ren die een torpedovloot voldoende ach
ten en nog anderen die heelemaal geen
uitgaven voor vlootbouw noodzakelijk
vinden. Voegt men nu hierbij de socia
listen en de „booze" elementen die „den
liberalen man van rechts" zijn zitting
nemen in dit kabinet willen inpeperen
en men aal toegeven dat het er kwaad,
voor staat. Vooral wanneer 't waar is
dat niet alle Roomschen met De Tijd
meegaan die het pantserschip verdedigd
heeft.
De intrekking - tot Febr. van den
post was dan ooji voor die allen een
teleurstelling. Zij verklaart de onhebbe
lijkheden der socialisten en van enkele
huDner liberale baren
De Kopernicus van de oudheid.
Het is wel merkwaardig hoe weinig
bekend het feit is, dat reeds in de hooge
oudheid een astronoom en wiskunste
naar nauwkeurig de leer over bet zon-
•nestelselsel heeit verkondigd, zooals die
heden algemeen alshetKopernicaansche
wereldstelsel bekend en erkend is. Deze
geleerde was. Aristarchus van Samos,
die ongeveer drie kwart eeuw later dan
Plato leefde, derhalve in de 3de eeuw
vóór onze jaartelling. Wat Plato reeds
als gedachte wereldkundig had gemaakt,
nameiyk dat de zon het middelpunt is,
waarom de aarde draait, werkte hij na
der uit en bouwde er een wereldstelsel
op, dat zjjn leerling Seleukos tot verdere
volmaking zou brengen. By Plutarchus
zegt Lucius in een gesprek„Doe ons
nu maar geen proces wegens ongeloof
aan, zooals eens Kleanthes wilde, toen
hij geheel Griekenland opriep om den
Slamiër Aristarchus als godsdienstvei-
achter aan te klagen, omdat hij het
heilige wereldcentrum van plaats deed
veranderen en om de vevschijnselen aan
den hemel te verklaren, de sterren voor
vaststaande hield, daarentegen de aarde
zich in den kring liet bewegen en tege
lijk om ean as draaien."
En nog uitvoeriger zegt Archimedes:
„Gij weet dat de wereld door de meeste
astrologen voor een kogel wordt gehou
den, waarvan het middelpunt in het
centrum der aarde ligt en waarvan de
straal geiyk is aan den afstand van het
zonnemiddelpunt. Maar Aristarchus de
Samiër heeft eenige hypothesen opge
worpen, waaruit afgeleid wordt dat de
wereld veel grooter is dan de astrologen
aannemen. Want by neemt aan, dat alle
vaste sterren en de zon stil staan, de
aarde echter om de zen in een kring
jj loopt met de zon als middelpunt en dat
de vaste sterrensfeer om hetzelfde mid-
delpunt, nameiyk dat der zon, ligt en
zoo groot is, dat de door de aarde be-
t sehreven kring daartoe dezelfde verhou
ding heeft als hét middelpunt van een
j kogel tot zyn oppervlak.»
Deze laatste uitdrukking verbeterde
Archimedes, door op te merken dat een
middelpunt in 't geheel geen grootte
heeft. Aristarchus heeft willen zeggen
de kogel, welks grootste cirkel de aard-
baan vormt, staat tot de sterrensfeer in
dezelfde verhouding als de aarde tot de
wereld om haar heen. Et' is dus niet
aan te twyfelen of Aristarchus heeft
reeds een weldoordacht stelsel opge
bouwd, wat ook hieruit blijkt dat Seleu
kos zijn leer als juist heeft bewezen
j door er op te wpzen, dat niet alleen eb
en vloed door de werking van de maan
te verklaren zijn, maar ook de afwisse
lende hoogte van eb en vloed is af te
leiden uit de verschillende standen van
de maan in den dierenriem, d. w. z. uit
den stand der maan ten opzichte van do
zon.
Des te merkwaardiger derhalve, dat
dit als juist erkende wereldstelsel van
Aristarchus in vergetelheid kon geraken,
totdat Kopernicus het opnieuw, onafhan
kelijk van zpn voorganger, verkondigde.
N. Crt.
Gevonden.
Een Noorweegsche matroos, die een en
twintig jaren geleden zy'n tehuis verlaten
had, en zyne moeder in zestien jaren'
niet meer geschreven had, slenterde op
Kerstmorgen in Cardiff, de groote haven
plaats op de kust van Wales, in een
treurige stemming, rond. Hij zag een
kerk, ging er in en hoorde dat de predi
kant alle zeelieden uitnoodigde, om den
volgenden dag een feestje voor zeelieden
te kpmea bijwonen in 't kerkgebouw.
Toen hy daar ook kwam, gaf men hem
een papiertje, waarop nummer 400 stond
en hierop kreeg hij een gebreide wollen
bouffante, waaraan een brief bevestigd
was, met dit adres„Voor den matroos,
die dit geschenk ontvangt." ky opende
dit schryven en las een vriendeiyiten
groet van haar, die deze bouffante be
werkt en gesehonken had. Verder stond
er in„Ik ben zeventig jaar oud en heb
drie zoons op zee, doch de jongs te heeft
my in zestien jaar niet geschreven, zoo
dat ik niets van hem af weet.» Doch hoe
ontstelde de matroos, toen hij deonder-
teekening zijner' moeder las. Hy had nng
recht op 540 mark van zyn loon, die ging
hij halen en weldra bracht hem een
stoomschip naar huis, waar hy het moe-
derhait mocht vëi kwikken en een geluk
kig Nieuwjaar bereiden. Zonder tw$fel
was deze vrouw eene biddende moeder.
Ned.
Het aantal Joden.
De Joodsche bevolking der wereld
bedraagt 11.317.783 zielen, waarvan
9,942.266 in Europa, 1.821.409 in Ame
rika, 522.635 in Aziö, 341.867 in Afiika
en 17.106 in Australië. 5.110.548 Israë
lieten wonen in Rusland, 1.224.899 in
Oostenrijk, 851.378 in Hongarije, 607.862
in DuitschlaDd, 282.277 in Europeesch
Turkye, 266.652 in Rumenië, 238.275 in
Engeland, 105.988 in Nederland, 100.000
in Frankrijk, 52.115 in Italië, 33.66 in
Bulgarije, 15.000 in België en 12.2.64 in
Zwitserland.
New York is de stad waar de meeste
Joden zijn gevestigd206,200dan komen
Warschau 204.712, Budapest 186.047,
Weenen 146.926, Londen '44.300, Odessa
138 935, Brooklyn 103.000, Berlijn 98.983,
Lodz 98.671, Chicago 80.000, Saloniki
75.000, Philadelphia 75.000, Pary's 7 (.000,
Konstantinopel 65.000, Wilna 68.8U,
Amsterdam 59.055, Jerusalem 53X00,
Kischineff 50.237, Minsk 45.000, Lern-
berg 44.268 en Bucharest 40.538. Ned,
Tripoli.
Da oorlog loopt op een einde, zegt
men. Toch hebben nog herhaaldelijk
aanvallen en gevechten plaats, waarbij
niet altijd de overwinning aan de Ita
lianen verblijft. De Turksche bevel
hebber Neschat Bey heeft uit Tripolis
naar Konstantinopel geseind, dat by een
aanval op de Italianen in den nacht van
18 Dec., dszen teruggedreven werden
naar Ain Zara.
Daaruit blijkt dus dat niet de Italianen
maar da Turken aanvallers zpn geweest
en dat de Italianen niet zooals zyzelven
zeggen teruggetrokken, maar terugge
dreven zijn.
Nog deelt men mee, dat de Italiaansche
troepen, die Zansour hebben bezet, de
telegrafische verbindingen in die streek
hebben trachten to vernielenzy moes
ten echter naar Zansour terugtrekken.
's Anderen daags deden de Italianen
een aanval op Zansour. Do Italianen
moesten de stad ontruimen met een
verlies van 40 dooden en meer dan BOO
gekwetsten. Aan de zijde der Turken
en Arabieren werden 9 man gedood en
40 gewond.
De Italiaansche socialistische afge
vaardigde de Felice, de bekende oorlogs
enthousiast en vurig aanhanger van de
Italiaansche Tripolis-politiek, schreef de
zer dagen een zeer scherp artikel tegen
de executie van do Arabieren in Tripolis.
Deze executie heeft zyn geestdrift aan-
merkeiyk bekoeld. Het beschavingswerk
heeft plaats moeten maken voor bar-
baarsche zeden. Het vonnis, over de
Arabieren geveld, is in stryd met de
elementairste beginselen van het straf
recht, terwyi er geen eDkel bewijs ge
leverd is voor de aanklacht wegens ver
raad. Het artikel eindigt met de woorden,
dat Italië de zaak waarvoor het in Tripolis
strydt, ontheiligt en dat, wanneer op
deze manier nog vaker gebruik gemaakt
wordt van de galg, het beschaviiags-
enthousiasme van de regeering niets
anders blijkt te zyn dan een vuile en
gemeene leugen.
Hierby komt nu de quaestie Solum.
Engeland begeert deze haven- om van
de Roode Zee, waarschijnlijk van Port
Soedan uit, om Egypte heen, eet. geheel
Soedaneesche spoorwegverbinding te ver
krijgen met de Middell. Zee, waaraan de
lijn 'van Khartoem zou kunnen aanslui
ten, Hierdoor zou een btlangryk kortere
verbinding over zee met Europa verkre
gen worden. Engelsche grondmaatschap-
pijen hebben te dien einde reeds sedert
geruimen tyd alle, 100 h 2O0 K.M. ten
westen van de Nyi gelegen en voor het
meerendeel vrijwel onbekende oasen,
waardoor de spoorweg gaan zou, opge
kocht.
Uit kringen, die met de Porte in
verbinding staan, wordt medegedeeld,
dat Turkye voor den afstand van de
haven Solum de volgende eiscbsn aan
Engeland heeft gesteldWelwillende
neutraliteit van Engeland aan de Egyp
tische grens, Engeland verpiicht zich
een Italiaansche vlootactie in den Ar
chipel te verhinderen. Engeland verleent
Turkye ondersteuning om de bekende,
aan Italië gestelde eischen ingewilligd
te krygen, volgens welke Benghasi .een
Turksche provincie biyft en Tripolie on
der Italiaansch bestuur komt, maar on
der Turkscbe souvereiniteit blyft staan.
Voor het geval dat "Engeiand deze
Turksche ei- chon inwilligt, waaraan men
niet twyfelt, zal Turkije de operaties
teSen Italië krachtig voortzetten.
Italië zal nog wel eens in zyn haar
krauwen, eer het zfjn wil in Tripolis zal
hebben doorgedreven.
Parzië.
Perzië heeft het hoofd in den schoot
gelegd, en kust nu de hand zijner ver
drukkers. Engeland en Rusland deelen
er nu de lakens uiteen toestand door
Perzië niet gewenscht, doch waarin het
te berusten heeft, dewijl er geen geld,
geen leger en geen gezag meer was. Wel
is er nog eenig gewapend verzet tegen
de Russen in het noorden, waar men,
als van ouds, zich heel weinig om de
besluiten van de hoofdstad, Teheran,
bekommert; wel biyv6n de onafhanke
lijke „fidaïs" té Tabris voorloopig hun
vaderland verdedigen, doch wat zal hun
kleine aantal tegen Russische overm cht
vermogen En ^ian dank zij hun ver
zet, is er thans Russisch bloed gevloeid,
en Verzie zal er voor bloeden.
China.
Het zit in dit uitgestrekte Keizerrijk
nog niet zuiver. In de verschillende
districten van de Jangtsevallei is de ge
zindheid van de meerderheid van het
volk zoo dat het tot geen compromis
bereid is en de republiek wenscht. Ban-
kou, Nanking en Sjanghai zyn overtuigd
dat Joeantsikai ten slotte zich in het
onvermydeiyke zal schikken en met een
uitgebreide macht president van de Repu
bliek zal worden. Men meent, dat daar
door de republiek eerder door de mogend
heden zal worden erkend. Men stelt de
volgende maatregelen voor om tot dit
doel te geraken
De publicatie van een keizerlijk edict,
waarin de wil van den troon wordt uit
gesproken zich te onderwerpen aan het
besluit van eeu Nationate Vergadering,
die te Sjanghai zou byeenkomen en zou
bestaan uit vertegenwoordigers van iedere
provincie bekleed met de bevoegdheid te
besluiten welken- regeeringsvorm moet
worden aangenomen.
Over den uitslag van zulk een stem
ming besta,at geen twyfel.
Joeantsikai schijnt te vreazen, dat En
geland en Japan te zamen de monarchie
desnoods met geweld willen handhaven.
Intusschen is men bijna zeker ervan,
dat wanneer JoeaDtsikai zich in net on
vermijdelijke schikt, de troon zal afstand
doen en dat Mandsjoerye door het Chi-
neesche leger zal worden gepacificeerd.
Het schijnt nu wel zoo goed als vast
te staan dat de vredes-onderhandelingeu
in Sjanghai, gevoerd door Tang Sjao Ji
namens de rege.enng, en Woe Ting Fang
in naam der opstandelingen, op niets
zullen ultloópen. Geen wonder, want de
revoluuónaii a der ken er niet over, af te
zien van hnn eiseh dat China een repu
bliek zal worden, Intusschea maken de
opstandelingen zich gereed om, zoodra
de wapenstilstand geëindigd is, van Nan
king uit naar het noorden te trekken, om
aldus naar Peking op te rukken.
Men zegt, dat vreemde mogendheden,
bepaaldelijk Engeland en Japan, haar
invloed zullen aanwendeD, m de opstan
delingen te bewegen tot h c aannemen
van een beperkte monarchie.*
Brazilië.
Een telegram uit Rio de Janeiro meldt,
dat de toestand in Bahia ernstig is. De
gouverneur van den staat is .afgetreden
en heeft het bewind overgegeven aan den
voorzitter van het Huis van Afgevaardig
den, nadat zyn constifcutioneele ogvolger,
de voorzitter van den Senaat had gewei
gerd zyn ambt over te nemen.
Onder veel blijken van belangstelling,
voornameiyk uit de hoogste regeerings-
kringen, had Zaterdag, de uitvaart plaats
van het stoffelyk overschot van jhr mr P.
J. v. Swinderen, vice-president van den
Raad van State.
Tevoren was in het sterfhuis een een
voudige predikdienst gehouden,welke ook
bjjgewoond werd door Z. K. li. den Prins,
als vertegenwoordiger van H. M. de Ko
ningin en door den vertegenwoordiger
van H. M. de Koningin Moeder,den kamer
heer graaf Fan Limburg Stirum. Als voor
ganger trad bij dezen dienst ds J. Knot
tenbelt op, secretaris der Synode, vroeger
predikant te Groningen, met een rede over
1 Oor. 15 53-58.
Een viertal kransen, waaronder-van de
KoniDgin en van de Konicgin-Moeder,
dekten hét ïykkleed. Aan het station wer
den opgemerkt- o. a. de ministers van
Binnenlandsche Zaken, Buiten!andsche
Zaken, Oorlog, Marine, Landbouw, Justitie
en Waterstaat, leden van de Hofhouding
van H. M. de Koningin en H. M. de Ko
ningin-Moeder, de ministers van Staat
Asser en A. F, de Savornin Lohman,
staatsraad De Renée, de president, vice-
president eu procureur-generaal van den
Hoogen Raad,de directeur van het kabinet
der Koningin, de chef van het kabinet van
Buitenlandsc.be Zaken, graaf Van Lim
burg Stirum, gezantde gezanten van het
Duitscbe Rijk en van Italië, alle leden van
den Raad van State, behalve mr Borret
door ongesteldheid verhinderd, de presi
denten van de Ee.ste en de Tweede Ka
mer, de commissaris der Koningin in de
provincie "Zuid-Holland, baron Sweerts de
Landas Wyborgb, en de commissaris in
Gelderland jhr S. v. Citters, de gouver
neur der Residentie generaal De Meester,
de burgemeester van Den Haag jhr mr
Van Karnebeek, de burgemeester van
Haarlem jhr mr Boreal van Hogelande, de
oud-ministers Van Tats van Goudriaan,
Roëll, Ellis en Cohen Stuart, depresident
van de Rekenkamer, mr Th. P. Mackay, de
oud-directeur -an het kabinet der Konin
gin, de Eerte Kamerleden Roëil en Van
Wassenaer, de griffier van de Eerste
Kamer'mr H. Zillesen, de Tweede Kamer
leden Loeff er. Van Veen, dr hofstede de
Groot, het raadslid baron Mackay, refe
rendarissen, commiezen en ambtenaren
van den Raad van state, enz.
Toen allen zich in de wachtkamer ver-
eenigd hadden, nam de minister van Bin
nenlandsche Zaken, do heer Heemskerk,
het woord, om te herinneren wie de over
ledene als rechter, staatsman, dienaar der
Kroon en beiyder des 1' e en geweest was.
De ouds'e zoon van d -n overledene, jhr
mr O. O. J. J. van Swinderen, zeide dank
voor de betoonde belangstelling. Spr.
richtte zich hierby het eerst tot Z. K. H.
Prins Hendrik, die in zyn persoon H. li.