No. 51 1911, Woensdag 29 November 26e Jaargang.
IIE11WSBLAD
FOOR ZEELAND
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. So J. DE JONGE-VERWES F, te Goes
F, P. D'HUIJ, te I» iiddelbt rg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
r E U I L LJ T O N.
IE! IEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per Me maanden franco p. p.3.25
Hnkele nummers.
.0.05
UITGAVE DER FIRM/» S
EN
v in 1—5 regels 50 cent, leoore regel meer 20 ceut
Familieberichten van 1—10 regel: 1.—iedere regel
m< er 10 cent
IÏSI
eernaam wmamezL aeiu3i®siereeiS3*ssaaeRt:-a@swtenssaeffl» ÜSWS wmem
TWEEDE K V M E R.
Zitting van Maandag.
Alweer is de Indische begrooting aan
de orde.
Het eerste werk is natuuriyk te stem
men over het amendement-De Meester
om de contröle over de landschapskas-
sen niet op te dragen aan het Bureau
voor de Buitenbezittingen. Vrijdagmid
dag had de Kamer er zich reeds met
22 tegen 19 stemmen voor verklaard,
maar de vergadering was toen onvol
tallig. Er zou nu even overgestemd wor
den. Eilieve! Alweer zonder resultaat.
Wel zijn er afgevaardigden genoeg, niet
minder dan 56. Maar thans staken de
stemmen. Nu zal 't in een volgende
zitting nog eens geprobeerd worden.
Dan ging de Kamer maar weer verder
met de behandeling vaD de Indische
begrooting.
Bjj de afdeeling nopens de voorbe
reiding van een hervorming van de
economische en agrarische toestanden
in de Vorstenlanden bepleitte socialist
Vliegen de urgentie van zulk een her
vorming, maar met de plannen van de
Regeering kon deze afgevaardigde zich
niet vereenigen.
Ook dr. Scheurer (a. r.) voerde het
woord, waarbij deze afgevaardigde met
warmte opkwam voor de belangen van
de Christen-inlanders. By de reorgani
satie in de Vorstenlanden, waarvan de
grondslag de dessavorming is, moet de
rechtstoestand van de Christen-inlanders
geregeld worden.
De heer Bogaardt (r. k.) was met de
voorgestelde hervormingen zeer ingeno
men, alleen drong hij aan op zeer ge-
leideiyke doorvoering der reorganisatie.
Ook vroeg deze afgevaardigde, of uit
het overleg, dat dienaangaande gepleegd
is, ook gebleken is dat de hervormingen
vlot zullen worden aanvaard.
Voor dit laatste was de minister van
Koloniën niet bevreesd. En ook de heer
Vliegen werd door Z.Exc. gerust gesteld
omtrent de bedoelingen van de over-
gan gsmaatregelen
Zoo werd deze afdeeling door de Ka
mer zonder hoofdelyke stemming aan
vaard.
leis sver Lueifers.
De eerste luciters, die in den handel
werden gebracht schryftde Winkelier
werden uitsluitend met de hand ge
maakt; het hout werd uit de hand tot
stokjes gesneden, en het indompelen der
houtjes in ontvlambare massa geschiedde
door werklieden, evenals 't vervaardigen
en het vullen van de doosjes.
tThans wordt in de luciferfabrieken
nagenoeg alles machinaal gedaan en
de arbeiders hebben niets anders te doen
dan de verschillende machines voor het
snyden van houtjes, het maken van
doosjes, enz. te bedienen. Er zyn zelfs in
Amerika verscheidene fabrieken waar
door een machine alles achtereenvolgens
wordt gedaan, van het kleinmaken van
het hout af tot het afleveren van de
gevulde doosjes toe.
De grondstoffen voor de lucifersfabri-
cage zyn, behalve zekere chemicaliën
(waaronder phosphorus een groote rol
speelt), hout en verder verschillende
middelen, waarmede het hout wordt ge
drenkt om het gemakkelijker brandbaar
te maken, zooals: zwavel, paraffine of
was, en eindeiyk de bindmiddelen voor
de brandbare massa van de koppen. Als
zoodanig worden gebruikt: lym,stijfsel,
dextrine en ook wel gummi.
Niet alle houtsoorten zyn voor lucifers
geschikthet hout moet zacht en poreus
Zfln en gemakkelijk te bewerken; het
meest wordt gebruikt het hout van espen,
populieren, linden, wilgen of van pyn-
boomen.
Het hout wordt eerst gemaakt tot
Dan kwam de reorganisatie van het
credietwezen ter sprake, welke door de
heeren Van Hoogstraten (a. r.) en Bos
(v. d.) zeer werd toegejuicht.
Dr. Bos zag echter gaarne aan het
hoofd van de Centrale Credietkas, welke
nu opgericht zal worden, een bankier
van de bovenste plank. De kas moet be
heerd worden naar de beginselen van
een goed bankbeleid. Dan is het voor
alle dingen noodig, dat naast den tegen-
woordigen inspecteur van het crediet
wezen een bekwame bankier de leiding
in handen heeft.
Minister De Waal Malefijt had wel
ooren naar dit denkbeeld. Z.Exc. zou
dit advies ten minste in ernstige over
weging nemen. In de commissie van
toezicht was reeds een bankier benoemd.
Ook de posten in verband met deze
reorganisatie zag de minister zonder
hoofdelyke stemming door ons Lager
huis aanvaard.
Aan het einde der vergadering meende
de heer Roessingh (u. 1.) zich geroepen
te zien om by de behandeling van de
vyfde afdeeling der Indische begrooting,
departement van Onderwijs en Eeredienst
een post van f 10.000 te bestryden, welke
is uitgetrokken ten behoeve der onder-
wysreorganisatie in de Minahassa en op
de Sangir- en Talaud-eilanden. Volgens
dezen spreker is de bevolking van Mina
hassa er sterk tegen, dat de gouverne-
mentsscholen worden omgezet in zen
dingsscholen. De bevolking begeert geen
zendingsscholen. De Zending heeft die
scholeD niet noodig. Zij is vooruitgegaan
in bloei en omvang zonder die scholen.
Na deze „wijze" woorden van dien libe
ralen domine, werd de verdere behande
ling van de Indische begrooting tot Dins
dagmorgen half elf verdaagd.
Dan ?al minister De Waal-Malefijt er
wel een en ander op te antwoorden heb
ben. Daarvoor zijn wij in het minst niet
bevreesd.
In de avondzitting werd de behande
ling van de begrooting van justitie voort
gezet, waarmede de Kamer Woensdag
avond reeds was begonnen.
Socialist Duys hield een drie uur lange
rede, waarin deze afgevaardigde zoo on
zoogenaamde »houtdraden« dat zyn
lange staafjes van de vereischte dikte,
die vervaardigd worden met behulp van
een byzonder soort schaaf, waarvan het
ijzer voorzien is van ronde gaatjes en
met scherpe randen.
Een enkele machine kan in tien werk
uren tot 30 millioen houtjes leveren.
Afzonderlijke poetsmachines zorgen
daarna voor het reinigen der houtjes van
stof en van splinters, terwijl een aantal
zeven, die in schuddende beweging zyn,
alleen die houtjes doorlaten, welke de
vereischte maat hebben, waarna de hout
jes in een grooten bak vallen.
Het rangschikken en rechtleggen der
houtjes geschiedt tevens door een ma
chine, waarin de houtjes door voortdu
rend schudden in vakjes terecht komen.
Uit deze vakjes komen de houtjes in
een machine, welke hen, tusschen iy s-
ten geklemd en alle door een tusschen-
ruimte van elkander gescheiden, rang
schikt.
De gevulde lysten worden vervolgens
in een verwarmingsoven gebracht en
daarna ondergedompeld in een bak, ge
vuld met gesmolten zwavel, paraffine of
een andere stof, die de houtjes geschikt
maakt om na het ontvlammen der kop
pen te blyven branden.
Door een soort van wals, die bestreken
is met de ontvlambare massa, worden
de houtjes vervolgens voorzien van de
„koppen".
De ontvlambare massa bestaat uit
zeer verschillende bestanddeelenbe
halve phosphorus bevat zy allerlei by-
mengsels, die in verschillende fabrieken
anders zyn.
Voor de mengsels gebruikt men o. a.
geveer alles en nog wat ter sprake bracht,
al mogelijke en onmogelijke dingen weer
eens oprakelde, steken onder en boven
water gaf en door den voorzitter een
paar maal berispt moest worden wegens
zyn onbehooriyke uitdrukkingen.
Het viel den minister van justitie,
den heer Regout, niet moeilyk dezen
spreker te beantwoorden. In een kort
maar krachtig betoog weerlegde Z.Exc.
het samen geraapt kostje van den roem-
zuchtigen afgevaardigde van Zaandam.
Hoe deze er maar op los gehaspeld heeft
blijkt wel uit 's ministers zeggen, dat
de heer Duys in zjjn rede minstens 200
onwaarheden op elkaar heeft gestapeld.
Z.Exc. eindigde' met den vriendeiyken
raad, dat als de socialistische Kamer
fractie ooit weer eens juridische aan
gelegenheden ter sprake wil brengen, zij
dit niet moet laten doen door den heer
Duys maar door een jurist. Dan is er
reden om aan te nemen, dat de bedoeling
recht is. Nu was alles louter en alleen
propaganda voor de s. d. a. p.
Met deze kloeke rede van den minister
weiden de algemeens beschouwingen op
de begrooting van justitie precies op het
middernachteiyk uur gesloten.
Woensdag wordt de behandeling van
deze begrooting weer in een avondzifting
voortgezet.
Uit de Regeeringsversiagen.
V.
By velen bestaat nog een zeker voor
oordeel tegen kunstmest en daarom ach
ten wij het wenschelijk, om het volgende
over te nemen uit de Regeeringsver-
slagen
„Proefvelden met het doel om eene ver
gelijking te maken tusschen stalmest,
hulpmest of eene gecombineerde aanwen
ding van stal- en hulpmest zijn in byna
alle deelen van ons land reeds gedurende
tal van jaren aangelegd. Ook thans nog
hebben deze proefvelden eene belangryke
beteekenis. De nieuwere voeren de pro
paganda met de daad in streken, waar de
kunstmest zich nog baan moet breken. De
oudere, namelijk die, welke reeds gedu-
chloorzure potasch, salpeter, loodnitraat,
roode boroomzure kali, vermillioen, ijzer -
oxyde, loodwit, ultramario, rost, lym,
terpentijn, enz.
Deze toevoegsels hebben deels ten
doel, de massa dikker te maken, maar ook
om haar een bepaalde kleur te geven,
zooals by v. met het loodwit, ultramarin
of roet.
Ook de bereiding der brandbare massa
geschiedt met behulp van machines, die
zoodanig zijn ingericht, dat een ont
branding der massa niet kan plaats
hebben, daar zij geheel van de lucht is
afgesloten en de verwarming door stoom
wordt bewerkstelligd. De onvennijde-
hjke phosphordampen ontwijken door
een buis naar den schoorsteen, zoodat
de werklieden daarvan geen schadeiyke
werking ondervinden.
Na al deze bewerkingen worden de
lucifers in door stoom verhitte droog-
kamers gedroogd, die betrekkelijk klein
en van elkander gescheiden zyn, om
eventueele ontbrandingen minder scha
delijk te maken.
Na het drogen worden de houtjes uit
de lijsten gestooten, ook alweer door
machines.
Zyn de lucifers geheel gereed, dan moe
ten zy worden ingepakt in de aoosjes en
pakken.
Vroeger geschiedde dit met de hand.
Omdat evenwel de productie zoo verba
zend toenam door het gebruik maken van
machines, was de handenarbeid niet
meer in staat, daarmede geljjken tred te
houden, zoodat men er wel toe moest
overgaan, ook de doosjes machinaal te
vervaardigen en het vullen eveneens aan
machines op te dragen.
rende een aantal jaren worden geëxploi-
- teerd, doen uitstekende diensten ter be
strijding van de meening, die niet zelden
in de hoofden heeft post gevat, als zou de
kunstmest slechts tydeiyk de oogsten
kunnen verhoogen. Waar men den gun-
stigen invloed van den kunstmest niet
langer kan tegenspreken, omdat de feiten
het tegendeel leeren, daar hoort men niet
zelden de bewering»Wacht maar, tot de
kunstmest eenige jaren is gebruikt, dan
zal wel biyken, dat hy den bodem uitput".
Een proefveld, waarop een der perceelen
jaar op jaar niets anders dan kunstmest
ontvangt, naast oen stalmest-perceel is
het afdoende middel om deze vrees, ook al
is ze in zekere mate voorgewend, te be
stryden. Het oudste van deze proefvelden
in Friesland, te Murmerwoude gelegen,
dateert van 1902 en daarvan zijn behalve
de kosten van aanschaffing de kunstmest
stoffen ook die van den stalmest bekend.
Vergeleken werden: stalmest,.volle
dige kunstmest en half om half. Gedu
rende de acht proefjaren, waarover de
exploitatie loopt, heeft de volledige kunst
mest vyfmaal, en half om half viermaal
eene hoogere opbrengst gegeven dan de
stalmest, terwyl 'deze laatste slechts
tweemaal eene hoogere productie be
werkte dan de beide andere bemestin
gen en in een jaar de oogst by alle drie
bemestingen geiyk was. In het volgende
staatje vindt men van de acht proefjaren
aangegeven de totale waarde van den
oogst, de gezamenlyke bemestingskos-
tem en de verschillen tusschen bemes-
tingskosten en oogstwaarde:
Oogstw. Bem k. Verschil.
Voll. kunstm. f30 2 f602 f2420
Stalmest -2911 -706 -2205
Half om half -2972 -661 -2311
De volledige kunstmest heeft dus het
gunstigst gewerkt, daarna half om half
en stalmest het minst gunstig. Op alle
andere proefvelden van dien aard in de
provincie Friesland was er, voor zooverre
zy op zandgrond waren aangelegd, wei
nig verschil tusschen" de totale opbreng
sten by de stalmest- en kunstmestper-
ceelen en bij half om half. De kunst
mest bleek dus goed met den stalmest
Er bestaan machines, die per dag
70.000 doosjes kant en klaar, met schuif-
en wryfvlakkeD, afleveren.
De zoogenaamde Zweedsche of veilig
heidslucifers zyn te danken aan de ont
dekking van den amorphen phosphorus
door prof. Schrötter.
Deze geleerde had te kennen gegeven,
dat het wel mogeiyk zou zyn, dezen vorm
van phosphorus bij de lucifersfabricage
te gebruiken.
Professer Böttger, te Frankfurt a. M.,
hield zich daarna met dit vraagstuk bezig
en het gelukte hem in 1848 werkeiyk, de
anti-phosphoi houtjes te vervaardigen. De
koppen dezer lucifers bevatten (evenals
ook heden nog de „Zweedsche") geen
phosphorus, zelfs geen amorphen phos
phorus. De ontvlambare massa bestond
uit een mengsel van chloorzure potasch,
zwavel, bruinsteen, dextrine, enz.
Deze massa ontvlamt echter niet op
elke wrijfvlakte, maar alleen op een op
pervlak, dat amorphen phosphorus bevat,
vermengd met zwavelantimonium en
een bindmiddel.
De eerste volgens Böttger's methode
vervaardigde lucifers maakten evenwel
weinig opgang. Het publiek was er te
veel aan gewend, de phosphorlucifers
overal aan te stry'ken op tafels, aan den
muur, aan de schoenzolen, de broekspy-
pen, enz. Een tydlang werden te Parijs
lucifers in den handel gebracht, die door
midden moesten worden gebroken en
welke ontvlamden door de uiteinden
tegen elkander te wryveD.
Deze waren evenwel lastig in het ge
bruik. Eerst na 1870 begon men zich in
Zweden op de vervaardiging van phos
phor vrije lucifers toe te leggen en werden I
te kunnen concurreeren, terwijl de kos
ten van den eersten belangryk minder
waren. Bij het eenige proefveld op den
kleigrond bleek gedurende negen jaren
de waarde der oogsten van het kunst-
mestperceel bijna f600 en van half om
half f371 hooger dan op het stalmest-
perceel.
t Volledige bemesting.
Meer dan vroeger, wordt tegenwoordig
door de land- en tuinlieden werk gemaakt
ven eene rationeele bemesting.
De intensieve landbouw stelt dan ook
hooge eischen aan den bodem, welken
thans heel wat meer voedsel ontwrongen
wordt dan vroeger ooit geschiedde. Dat
dit kan gebeuren is Diet alleen een per
soonlijk belang van den landbouwer,
maar ook een groot maatschappeiyk be
lang. De voortdurende aanwas der be
volking noopt er toe, om steeds meer
en meer voedsel aan den bodem te ont
woekeren, en daar een verhoogde pro
ductiviteit- van den bodem ook voordeelig
is voor den landbouwer, gaan in dit op
zicht het persoonlijk en het algemeen
bolang hand aan hand. Hoever de pro
ductiviteit van den bodem nog verhoogd
kan wordeD, is oen vraag, welke niemand
beantwoorden kan, dit zal de tijd leeren.
Doch wij gelooven wel te mogen zeggen,
dat wy het eindpunt nog niet bereikt
hebben. Een der middelen, om te komen
waar men wezen wil, is een doelmatige
bemesting, hetzy met stalmest alleen of
met enkel kunstmest of met eene com
binatie van stal- en kunstmest in ver-
eeniging of in afwisseling met groen-
bemesting.
Stalmest alleen zal in de meeste ge
vallen niet by machte zijD, om maxi
male oogsten te verkijgeD en daarom
moeten de hulpmeststoffen te baat wor
den genomen. De meeste land- en tuin
bouwers zyn tegenwoordig daarvan ten
volle overtuigd en het gebruik der hulp
meststoffen neemt hand over hand toe.
Toch gaat men hierbij wel wat eeuzydig
te werk en let men er te weinig op, dat de
bemesting volledig moet zyD, d. w. z.
alle voedingsstoffen moet aanbrengen,
de bekende JonköpiDg-fabrieketi opge
richt, die langzamerhand de wereld ver
overd hebben. In Frankryk worden nog
steeds de oude phosphorlucifers veel
gebruikt.
In den laatsten tijd gebruikt men in
plaats van hout zeer veel houtpapier,
dat door hydraulische persen zoo stevig
wordt geperst, dat het als hout kan
worden gesneden en bewerkt.
De vervanging van hout door andere
stoffen is een vraagstuk van groote be
teekenis voor de luciferfabricage, omdat
het verkrygen van geschikt hout steeds,
meer moeite kost en grooter onkosten
medebrengt, terwyl de lucifers-industrie
steeds grooter hoeveelheden hout noodig
heeft. Als men bedenkt, hoeveel men-
schen dagelijks lucifers gebruiken en
hoe groot het aantal van die nuttige
voorwerpjes is, welke dagelyks door één
persoon worden afgestreken, dan springt
het belang van dit vraagstuk in het oog.
Een statisticus berekende een tiental
jaren geleden, dat als men de lucifers, die
in Europa per jaar gebruikt worden, tegen
elkander aanlegt, zy een lengte vormen
van 36'/2 milliard meter, en den evenaar
829 maal zouden knnnen omspannen.
Deze 829 ringen, op elkander gelegd,
zouden een ring van 1,65 M. dikte vor
men. Het gewicht van de dagelyksche
behoefte aan lucifers zou 300.000 K.G.
bedragen, als men rekent, dat 6000
houtjes ODgeveer 1 K.G. wegen Een
kubieke meter populierenbout weegt 300
K G.; er zouden dus 400.000 M8. hout
met een gewicht van 109'/3 millioen K.G.
noodig zyn, om te voorzien in de be
hoefte van lucifers in Europa gedurende
een enkel jaar.
