No. 16 1911 Donderdag 19 October 26e Jaargang
HEIIWSBLAD
VOOR ZEELAND
CHRISTELIJK
HISTORISCH
VERSC HIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J.. DE JONGE-VERWES F» te Goës
F. P. D'HUrj, te ff iiddelbt rg.
PRIJS DER AOVERTENT1ËN
Scheve toestanden.
BIH-NKHLAHD.
IE1 tEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per Irie maanden franco p. p., J.25
Hnkele nummers. 0.05
Esssz- jms
UITGAVE DER FIRMA S
EN
van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 ceaL
Familieberichten van 1—10 regeL' 1.—, iedere regel
meer 10 cent
ii.
Wjj schreven in ons no. van B Sept.
een en ander over dergelijke toestanden
in den Wilhelminapolder. Men heeft den
schiij ver van het veelbesproken stuk te
Kattendjjke A en B gezocht. Laat ons
mogen zeggen dat de menschen het mis
hebben. Da schrijver zat in Goes. Zij
zullen hem voortaan aan ons redactie-
bureau moeten zoeken daarom laten wij
het woord „Ingezonden* boven deze
opstellen weg.
Met voldoening vernamen wjj dat
bovengenoemd artikel met belangstelling
gelezen en besproken is. Wjj hebben lang
gewacht of er ook iets op terugkomen
zou, doch wjjl er geen tegenspraak komt,
die wjj trouwens gerust afwachten, wijl
onze portefeuille nog genoegzaam gevuld
is, zetten wjj ons aan een vervolgstuk
op ons artikel van 5 September.
Dat de in dit artikel genoemden, bljj
kens ons van meer dan eene zijde ver
schafte inlichtingen, zich niet vriendelijk
over ons blad uitlaten, spjjt ons. Het is
De Zeeuw maar, zei een hunner op den
hoogst mogelyken toon, een toon waar hij
evenwel geen recht op heeft. En een
ander liet aan zjjn arbeider(s) een door
hem geschreven briefkaart lezen aan
zijn zoon gericht, meldende te diens ge
ruststelling dat hq niet zal antwoorden
in een antirevolutionaire vuilnisbak. Doch
vooral dit laatste trekken wjj ons niet
aanzulks te meer niet omdat in die
qualificatie een schuldbekentenis ligt,
een erkenning van de juistheid en vuilheid
der feiten. Daarom geven wjj dan ook den
moed niet op dat deze landbouwer of
wie ook in den Polder zich er op toe
leggen zal om zich te onthouden van
al wat den arbeider in zjjn menschwaar
dig bestaan krenken kan. Werkgevers
moeten hunne arbeiders vaderljjk behan
delen, dat wil zeggen geljjk het een
patroon voegt. Want wat is een patroon
anders dan een vader. Lees er de geschie
denis van Boaz maar eens op na. Die
behandelde zjjn „volk", gelijk hjj zelf
behandeld wenschte te zjjn en trad als
een net, fatsoenlijk man op jegens zijne
»ondergeschikten«; die vloekte niet zoo
bar tegen hen.
Dit is de zedelijke kant van het sociale
vraagstuk dat de bewoners vanWilhel-
minadorp bezig houdt. Ook van dien kant
valt er over het sociale leven aldaar nog
wel een en ander t zeggen.
Bjj voorbeeld er is daar een zooge
naamd stelsel van pensioneering van
ouden van dagen, en een ziekteverzeke
ring van arbeiders en boeren. Een ar
beider krjjgt, wanneer hjj niet meer
werken kan, f3 per week pensioeneen
boer, nu ja, die krijgt er zes of naar
gelang de man in de gunst staat. En wat
de ziekteverzekering aangaat, indien
iemand hoofd van een gezin niet
in staat is arbeid te verrichten, dan ont
vangt hjj drie, vier of vjjf gulden, of
ook wel het volle weekloon.
Hoogst prijzenswaardig is 't om als
werkgever gansch onverplicht, behoudens
alleen de zedeljjke verplichting (aan welke
wjj voor ons eene groote waarde toe
kennen 1) zooveel voor de „ondergeschik
ten" te doen. Doch en hier zit 'm
weer de kneep! iedereen weet dat
niemand er recht op heefthet is totaal
gunstbewijs, zoo goed voor den een als
voor den anderen daarom mag buur
man die ziek is en een gulder minder
ontvangt, heel niet boos zjjn; want het
is een gave die men den bedelaar of
liever den kranken arbeider schenkt. Hjj
heeft derhalve dankbaar te zjjn jegens
zjjn weldoeners. Dergelijke manier van
doen is begrijpelijk, schoon niet ver
schoonbaar, van een zelfstandig werk
gever doch in een maatschappij, onder
leiding van een directeur die, laten wij
nu maar zeggen, eerste arbeider is komt
het ons onverklaarbaar voor, om een
dergelijk willekeurig stelsel in- en door
te voeren. Zulk een stelsel is met 't oog
op zedelijke zoowel als op stoffelijke ver
antwoording een onding. Het werkt ook
uit zedelijk oogpunt zeer belemmerend
op den volksgeest. Er zijn gevallen be
kend waarvan men zou kunnen zeggen
men moet de heeren dankbaar zjjn voor
de verleende hulp. Doch dat zich niet
gelijk behandeld weten met die of die,
wekt argwaan en een gevoel van mis
trouwen en ontevredenheid.
Wjj zouden kunnen wjjzen op een oude
van dagen (nu krijgt hjj f3 per week)
maar die weken thuis zat wegens ziekte
en toch geen cent ontving. Misschien
interesseert het den lezer, dat de man een
„fijne" is. Zeker, eindelijk kreeg hjj, en
met 't onnoozelste gezicht van de wereld,
een »gunst, we wisten niet dat u ziek
was". Doch de vergoeding begon van die,
laat ons nu maar zeggen, elfde week.
Nog iemand, nu oud, ons met name
bekend, die van zijn prilste jeugd in den
Polder gewerkt heeft, werd dit voorjaar,
we zullen nu maar zeggen, „ontslagen".
In den winter kreeg hij toch geen werk
en moest dan op zjjn zachtst genomen
met lucifersverkoop den kost zoeken te
verdienen voor zich en zjjn gezin. Nu,
dien stakkerd werd in dit voorjaar een
voudig gezegdik heb geen werk voor je.
Lezer, is dit niet hard
Zoo kennen wij meerdere arbeiders te
Goes, en zjjn ten allen tijde bereid hunne
namen te publiceeren, welke na jaren
aaneen bun stukje brood in den Polder
zuur te hebben verdiend, op eenmaal de
boodschap kregenik kan je niet meer
gebruiken.
Maar, om op dien ouden Wilhelmina-
dorper terug te komen, nu loopt en zoekt
bjj den kost op, hijgend zijn afgematte
lichaam voortsleepend beroofd van
kracht, welke altegaar in en door den
Polder is verbruikt. De man krjjgt van
den Polder, in welks dienst hjj versleten
is, geen cent.
Zeggen wjj te veel met een dergelijk
stelsel, waarachter geen menschen hart
klopt, een onding te noemen? Schrijnt het
niet ook den beweldadigde in de ziel
Vloekt 't niet tegen alle natuurljjk voelen
en denken? Is het niet duideljjk, dri:, in
dit systeem, zelfs in de gift of gave het
machtsbesef en het machtsmisbruik
spreekt
Dit is natuurlijk de gewoue loop van
zaken.
Doch minder aangenaam valt het,
dat Daaste bloedverwanten uit den
mond van den oppersten heer moeten
vernemen, dat men met die ouden en
dan worden bun familieleden aange
wezen net moest kunnen doen als
met een oud paardslachten en inden
grond stoppen! Al die oude lui waar je
niets meer aan hebt, opruimen 1 Heer-
ljjke wetenschap, schoon vooruitzicht,
op zjjn minst zestig jaar in den Polder
te hebben gearbeid met noeste vlijt, eens,
als de kracht is vergaaD, het lichaam
moeite heeft om zichzelf te dragen, zich
het zwaard door de ziel te voelen ste
ken, en als loon den wensch mee te
krijgen dat men maar, als zijnde onbruik
baar goed, moest kunnen worden „op
geruimd".
't (s waar dit zjjn slechts een paar
staaltjes van scheve verhoudingen. Doch
waar zouden wij eindigen zoo we die
alle moesten opsommen.
Zoo vernamen wij wel eens van een
83-jarige vrouw die door de heeren op
eenmaal uit haar bedrijf gezet werd,
zonder ander middel van bestaan dan
om te gaan arbeiden. Dergeljjke feiten
staan niet op zichzelf; evenmin als het
ontslag van jongere, zjj 't ook al tame-
ljjk oude, krachten.
En 't is diep te betreuren dat op de
vraag waarom dit alles in zulk een
modelhoeve als de Wilhelminapolder
gebeuren kan, door naastbjjstaanden ge
fluisterd wordt gefluisterd, want wie
durft er hardop spreken in den Wilhel
minapolder dat dit is omdat die
menschen anders te veel weten van be-
rispeljjke daden der boeren. En daarom
opruimeD, ondeugdeljjk werkhout
Wat niet minder betreurenswaardig
is, het is dat men beraadslaagd heeft
om iemand dien men voor den schrjj ver
van ons eerste artikel hield „onschade
lijk" te maken. Be een zei dit, de ander
datontneem hem zijn stukje land dat
hij in pacht heeftzeg hem zijn huis
huur op. Als men maar vpn hem af was.
Het is dan ook vooral om deze laatste
reden dot wij dit tweede artikel met een
afzonderljjke waarschuwing besluiten
Gij wien dit aangaat, pakt geen onschul
dige aan. Uw aanklager woont niet in
uw midden, gij moet hem buiten uwe
gemeente zoeken.
18 Oct. 1911.
„De juiste kennis soek."
In ons hoofdartikel van gisteren heb
ben wij „herinnerd dat voor hetzelfde
plan - de kustversterkingen door
minister Cohen Stuart 86'/s miljoen
werd noodzakeljjk gekeurd".
Dit is niet geheel juist.
Die minister noemde dit cijfer (M. v.
A. 1907) in verband met verbetering on
zer Marine.
Het was derhalve, nog erger.
„Wanneer overeenkomstig de wjjze,
waarop thans de oppositie van Links
het plan der Kustverdediging bestrijdt,
onder het Ministerie de Meester het vloot-
plan van Minister Cohen Stuart was be
oordeeld, dan had men toen kunnen
spreken van eene uitgaaf alleen voor
onze Marine van ruim f91.000.000.—
behalve hetgeen het Liberale Kabinet
de Meester zich voorstelde aan de Kust
verdediging te besteden." („Hoe zit het
met de Kustverdediging Utrecht,
G. J. A. Ruys, blz. 7.)
Het Antirevolutionair Statenlid de heer
J. Wondergem te Kruiningen, viert mor
gen Donderdag zijn zeventigsten
verjaardag.
Ook wij wenschen van deze feestvie
ring kennis te nemen en onze gelukwen-
schen te voegen bjj die van zjjn vele
vrienden.
De heer Wondergem toch, al is hjj niet
bedeeld met redenaarstalenten, is een
man die zich met hart en ziel geeft aan
de verschillende christelijke belangen,
zoodat wjj zijn arbeid dankbaar moeten
waardeer en.
De heer Jan Wondergem werd 19 Octo
ber 1841 te Kruiningen geboren. Door
het vertrouwen der burgerij werd bij
in 1886 tot raadslid gekozen en in 1993
hoewel de gemeenteraad op twee leden
na, enkel liberalen telt tot wethouder
benoemd. Wel een bewjjs, dat zjjn ver
diensten ook door zijn tegenstanders
worden gewaardeerd.
Ook in de Ned. Herv. Kerk neemt de
heer Wondergem een verdienstelijke
plaats in. 5 Februari 18a6 tot notabel ver
kozen, werd hjj 7 October 1903 tot kerk
voogd benoemd en is hjj sinds 1910 Pre
sident-kerkvoogd.
Ook op politiek gebied heeft de heer
Wondergem zich vroegtjjdig bewogen. In
1888 na de nieuwe kiezersuitbreiding
trad hij op als bestuurslid der Centrale
A. R. Kiesvereeniging „Vreest God, eert
den Koning* in het district Hontenisse.
Met ds. Lampen heeft de heer Wonder
gem te Kruiningen geijverd voor een
Chr. School. En toen deze in 1897 kwam
te ovftrljjden, zette hjj dien arbeid toch
krachtig voort, en mocht hjj het genoegen
smaken dat op 1 Juli 1901 de Christelijke
School werd geopenk. Van de oprichting
af diende de heer Wondergem de school
dan ook als voorzitter van het bestuur.
In 1907 weid de heer Wondergem met
groote meerderheid door de kiezers van
Zuid- en Noord-Beveland gekozen tot lid
der Provinciale Staten van Zeeland.
Wij wenschen den heer Wondergem
nog tal van gezegende jaren toe in al
deze gewichtige betrekkingen, Kruinin
gen en onze provincie tot heil en wel
varen
TWEEDE KAM EK.
Zitting van Dinsdag.
Zoo zjjn dan de algemeene beschou
wingen aangevangen op de Militie wet.
Dat daarbij zware boomen zouden wor
den opgezet was te verwachten, en de
eerste dag heeft er dan ook ruimschoots
het bewjjs voor geleverd. Slechts een
tweetal sprekers hebben nog maar het
woord kunnen voeren, zoolang waren de
hoogmogende heeren van stof.
De unie-liberale heer Verhey beloofde
geen lange rede te zullen houden. Maar
bepaald kort was ze nu ook niet te noe
men. Maar wel komt dezen afgevaar
digde de eer toe, dat hjj een zakeljjk
betoog hield. Hij verdiepte zich niet in
beschouwingen over de militaire politiek
der regeering, maar bepaalde zich tot
verschillende »practische opmerkingen»,
zooals hjj ze noemde.
Maar natuurlijk hadden al de (/opmer
kingen" feitelijk het karakter van aan-
merkingen. De spreker had heel veel op
de Militiewet af te dingen. Zjjn hoofd
grief was dat de wetsvoordracht niet
doorgaat in de richting van de grondbe
ginselen, in Elands wet van 1901 neer
gelegd. Men gaat met dit ontwerp een
schrede terug op den goeden weg zuchtte
spreker.
Ea om deze klacht te bewijzen voerde
de heer Verhey aan, dat het twee ploe-
genstelsel had moeten zjjn geschrapt, en
dat het bljj vend gedeelte, ten getale van
4OU0 man geschikt zou zijn tot dekking
van de mobilisatie, bleef spreker een
raadsel. Dat moest de minis.er maar
eens in comité generaal oplossen. In één
woordhet tweeploegenstelsel schaadt
de oefening van het leger en is duur.
Dat de diensttijd van 8op 6 jaar verkort
wordt, vond bjj spreker ook geen instem
ming. Dan komen de manschaopen veel
te vroeg bjj den landstorm, die trouwens:
enkel nog maar op papier bestaat.
Op nog veel meer andere punten deed
deze Rotterdamsche afgevaardigde, die
als zee officier zeker wel eenig recht van
spreken heeft, afkeurende critiek hooren.
Toch vond de heer Verhey ook nog wel
wat goeds in de wetai was 't alleen
maar het uitbreiden van den kaderplicht
tot den officiersrang, en afschaffing van
het kaderonderricht in zijn tegenwoor-
digen vorm.
Ontmoette men in dezen spreker een
militair, nummer twee -prak als een po
liticus, als een propagandist, als iemand
die eerst weer eens een lans meende te
moeten breken voor de beginselen van
zjjn partjj, voor de sociaal-democratie.
Dat deed de heer Ter Laan toch weer.
Aan groote woorden geen gebrek. De
man voelde wie had anders ver
wacht een groote afkeer tegen 't
ontwerp, want het vergde millioenen ten
koste van urgente sociale maatregelen.
Spreker laakte het streven om buiten
de Kamer het volksleger in discrediet te
brengen. En toen volgd de volgende
beginselverklaring„Wjj, socialisten zjjn
tegen het meedoen aan den wedij ver in
oorlogstoerustingwél gevoelen wij voor
middelen ter handhaving van onze on
zijdigheid".
Ons leger aldus vervolgde spreker
bestaat voor de bourgeoisie en is tegen
de arbeiders, wier bloed het sinds 25
jaar laat vloeien. Natuurljjk mocht de
voorzitter den afgevaardigde niet toestaan
in dezen trant voort te gaan, wat deze
ontkende. Die zaken moesten nu juist
besproken worden. Maar wjjseljjk stapte
de heer Ter Laan van dit puntje toch af.
En toen heeft deze Haagsche afge
vaardigde zjjn rede voortgezet die hjj
pas aan het einde der zitting beëindig
de. En in dat menster-lange betoog gaf
de heer Ter Laan een historisch over-
zicht van de Militie-kwestie Natuurljjk
bekeken door een „rooden» bril. Zoowel
rechts als links kregen er van langs.
De conclusie was volgens dezen mijn
heer, dat dit ontwerp een openljjke oor
logsverklaring was tegen de arbeiders
klasse en het type levert vaD een klasse-
leger.
Ten slotte stelde de neer Ter Laan
een motie voor, waarin de Kamer als
haar oordeel uitspreekt dat aangezien
de belastingstjjging, voortvloeiende uit
de aaoneming van dit ontwerp, zeer
aanzienlijk zal zjjn en dat deze ten ge
volge van de inrichting van ons belas
tingstelsel in verband met de plannon
der Regeering zal drukken op den mid
denstand en de arbeidersklasse, hetnoo-
dig is dat een speciale belasting onder
den naam van WeerbelastiDg worde in
gesteld, drukkende op de inkomens van
minstens f3000.
Deze motie zal worden gedrukt en
rondgedeeld en tegeljjk met dit ontwerp
worden behandeld,
Ziedaar, de resultaten van den eersten
dagtwee spiekers die het ontwerp
sterk bestreden. En wjj zjjn er nog niet.
Gelukkig is minister Colijn yan geen
kleintje vervaard. En rechts is er ook nog.
Vermelden we nog, dat op voorstel
van den voorzitter hoe de heer Troel
stra ook tegenpruttelde met 37 tegen
18 stemmeD besloten werd de zittingen
voortaan om half elf te beginnen en om
Woensdag een avondvergadering te hou
den. Dat zjjn ongetwjjfeld verstandige
maatregelen. Zoo iets is nuttig en noo-
dig. En al is nu meer gelegenheid tot
sprekpn, toch worden door zulke maat
regelen de sluizen der „welsprekendheid"
heusch niet wijder geopend.
Külinger.
Naar het blad Suriname verneemt,
zou'er sprake zijn, dat Killinger wegens
gekrenkte geestvermogens van de ge
vangenis (te Leeuwarden) wordt overge
bracht naar een krankzinnigengesticht.
Afgevaardigd door onze Koningin.
De afvaardiging door 0. M. de Konin
gin van een zending bestaande uit gene
raal Van Heutz en Hr. Ms. commissa
ris in Limburg, jhr. mr. Ruys de Bee-
renbrouck, naar Aken is geschied ter
gelegenheid van de aanwezigheid op 18
dezer van den Duitscben keizer in deze
dicht bjj de NedPrlandsche grens gelegen
stad ter onthulling van het standbeeld
van wijlen Ke z^r Frederik, vader van
Z. M Keizer Wilhelm.
In Het Volk wordt den liberalen
gemeenteraadsleden te Gorinchem de les
gelezen dat zjj bjj de stemming voor
een gemeentesecretaris niet hebben ge
stemd op den ambteraar ter secretarie
aldaar. Da n v. d. Zee Het Volk noemt
hem „onzen partijgenoot den christen-
socialist," Bij bekwam 7 van de 15
stemmen.
De beer v. d. Zee is voorzitter vaD
den Bond van Christen Socialistenen
de Raad van Gorinchem telt slechts één
antirevolutionair lid mr. Fernhout.
Onze Koningin Moeder
H. M. de Koningin Moeder is na een
uitstekende reis met prachtig weder te
Gries bjj Boden aangekomen.
Min. Van Swinderen.
De minister van Buitenlandsche Za
ken, die 29 September j.l. naar Noord-
Amerika is vertrokken, zou deze week
de terugreis aanvaarden. Na een kort
verbljjf in Parjjs wordt Z.Exc. tegen 1
November in Den Haag terugverwacht.
Maatsch. tot Nut van 't Algemeen.
Sedert 15 October ia tot voorzitter
van bovengenoemde maatschappij opge
treden de heer "mr. H. A. E. Modderman
te Amsterdam.
J. Rogmans. f
Dinsdagnacht is op 55-jarigen leeftijd
