NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 300. 1910,
Woensdag 2iSeptember 24e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISeh
ikheiiMüsüh Ourzicli
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
DE JÖNGE-VERWEST, te Goes
Snippers uit de oude doos.
F. P. D'HULL te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
1 rijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
I nkele nummers B QjCk'.
PfflV
UITGAVE DER FIRMA
iiN VAK
2ï|f, die zich met 1 Oct. a. s
op ons I>lad abonneeren, ont-
yangen Itot tot Uien datum
gratia.
20 Sept. 1910.
„Adam" op 't T'oonetl.
Van het Tooneel gesproken
Welk een „verheffenden" invloed dit
uitoefent, bleek dezer dagen weer in den
Haag.
Daar werd opgevoerd „Adam in Bal
lingschap", een tooneelspel van Vondel,
dat hoog uitsteekt boven vele lorren, die
tegenwoordig, om de schare te divertee-
ren, worden opgevoerd.
Alles was goed verzorgdde toonee
listen waren er „in".
Men mocht hier dus verwachten, dat
het Tooneel iets goeds zou uitwerken
en de schare eei.igen indruk geven
van de grootheid van Adam's zonde,
waarvoor hij in ballingschap gezonden
werd.
'tKwam juist anders uit.
't Verslag zegt er van „Juist de tref
fendste passages weiden door domme
spotternijen en dwaas gegiegel onthei
ligd".
Toen Eva onder de bekoring van den
Booze, schuw en weifelend de hand uit
strekte naar de verboden vrucht, klonk
spottend een rauwe stem „Afblijven
Adam werd uitgejouwd.
Er werd gewoon „'n lolletje" van ge
maakt.
De spelers zelf waren verontwaardigd
en 't betergezinde deel van 't publiek was
blijkbaar niet in staat, de bende tot rede
te brengen.
Dat was op Zondagavond.
Dienzelfden avond zal in meer dan
eene kerk gepredikt zijn over den derden
Zondag, van den Heidelbergschen Ca
techismus, waarin ook Adams val wordt
behandeld.
Wat dunkt u waar zal 't geweest zijn
tot Gods eere en tot vernedering en be
schaming van den mensch
In den schouwburg of in de kerk
Iriesch Dagblad.
407
FEUILLETON,
DOOK
SCALDIS.
's-Heer fleudrikskiiidereii,
Moeten wij den geleerden Dresselhuls
gelooven, en wij hebben er goeden grond
voor, dan zou de geheele streek, tusschen
de Schenge en Zwake, oorspronkelijk één
eigendom hebben uitgemaakt, dat in den
loop der tijden, onder de afstammelingen
der eerste bezitters verdeeld werd
De overlevering schrijft ten minste de
stichting der kerken, in de drie eerste dor
pen, ten we»ten van Goes, toe aan drie
broeders Hendrik, Wisse en Arend. De
eerste,vroeg gestorven zijnde,zou dit werk
door zijne kinderen volbracht zijn, en het
dorp van daar zijn naam van 's-Heer Hen
drikskinderen, ontvangen hebben. Deze
overlevering kan dus zeer goed op waar
heid rusten. Een groot deel dezer heer
lijkheid kwam, omstreeks 1450, toe aan
net geslacht van Jan Buichrok van de
Werve, wiens moeder uit 't geslacht Sab
binge washij was gehuwd met Soete van
Domburg. Zijne nakomelingen bleven in
het bezit, totdat het ambacht, na hondt rd
jaren, door huwelijk aan het geslacht Wa
tervliet kwam. Na ;n bezit te zijn geweest
van vele opvolgende eigenaars, kwam het
in het laatst der 18e eeuw aan mr J. G.
Schorer van St Philipsland,door koop later
aan de familie de Perponcher Sedlnitsky,
en vervolgens, in de vorige eeuw, aan j hr
mr Corns, van Citters.
Bezoeken wij het plaatsje, een klein
kalf uur west van Goes gelegen, dan vin
den wij er niets bijzondersuitsluitend
Van de twee, die niet samengaan.
Socialisme en godsdienst
Die kunnen best samengaan, leert de
S. D. A. P.
Ziehier een paar coupletten uit een bun
del verzen voor het volk, door de Socia
listen te Gent in België, verspreid
Geloovig volk Komaan staakt uwe
[bede,
Die vaak g'hem stuurt tot beetring
[van uw lot,
Maar luistert naar de stemme van ae
[Rede,
Die u toeroept: „0, neen, er is geen
[God
Als god er is, die alles heeft geschapen,
Waar is hij dan en wie is 't, die hem
[schiep
Als god er is, waarom toch al die
[rampen,
Op zee en in het diepst der kolen
mijn
Er is niets nieuws onder de zon.
Oudtijds was 'tal net zoo-
Psalm 14 leert het ons reeds.
De socialistische „leer" mag den gods
dienst onaangeroerd laten hun levens-
toon is vijandschap tegen den levenden
God! Friesch Dagblad.
Een vrijwel onbekende brief.
Twee Hollandsche boeren uit Zaan
dam, schreven den 5 Dec. 1698 aan Czaar
Peter den Giooten den volgenden naïven
brief, waarvan het origineel nog te St.
Petersburg wordt bewaard;
„PETER ALEXIWITSCH
Goede vriend en broeder in Jezus
Christus
„Wij wenschen u veel heil, zoowel
hier als namaal
Onze eerste en laatste brief aan u
gericht was van den 28 Nov. en daarin
was gemeld, hetgeen wij u ook bij da
zen verklaren, dat wij te voren nooit
de eer gehad hebben u te schrijven."
,/Deze is dienende u bekend te maken,
dat in ons dorp Zaandam en andere om
liggende plaatsen, in Holland, sedert uw
vertrek uit ons land, eene groote duurte
landbouw is de hoofdbron van bestaan.
Het dorpje is steeds klein van omvang
geweestin het midden der 18e eeuw be
stond het uit slechts 28 woningen en was
het geheele ambacht 627 gemeten groot.
's-H. H.kinderen met Wissekerke, vroe
ger een zelfstandige burgerlijke gemeente
uitmakende,werd,bij besluit van de Twee
de Kamer, d.d. 5 Mei 1857, den 2 Oct. d. a.
v. met 's Heer Arendskerke vereenigd.
Het kleine, bescheiden kerkgebouw,
nog uit oude tijden dagteekenende, werd
in het begin der vorige eeuw flink gere
staureerd. De eerste steen van deze ver
nieuwing werd gelegd den 1 Oct. 1805
door de vierjarige Jacoba Maria Soetebier
en werd het hernieuwd gebouw ingewijd
den 16 Aug. 1807 door ds A. W. Egter met
eene leerrede naar Hosea 814a. Ook in
het laatst dier eeuw onderging 't gebouw
een belangrijke herstelling, waarvan de
aanbesteding plaats had op 31 Juli 1884
en aannemer van het werk werd I.van den
Bliek te Kloetinge voor 747,22 gld.
Het orgel in de kerk aanwezig werd als
nieuw tot zijne bestemming gewijd den
30 Juli 1893 door ds Giltay met Ps. 100.
In den hoek, niet ver van dit bedehuis,
vond men in oude tijden 't slot „te Werf",
een zwaar kasteel. Het zou, volgens over
levering, gebouwd zijn in het midden der
12e eeuw door den door ons reeds genoem
den Arend, om zijn ongewone dikte „met
den buik" bijgenaamd. De sterkte diende
om den noordelijken zeedijk te dekken,
daar het, na 't indyken van den Goeschen
polder in 1331 meer landwaarts in kwam
te liggen.
Rondom 't ruime en vierkante binnen
hof waren vele, en daar onder prachtige
vertrekken, terwijl de buitengewoon
zwaar gewelfde kelders zich verre uit-
van 1—5 regels 40 cent, iedere regei meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere rege!
meer 10 '"ent
in de granen is ontstaan en voorname
lijk in rogge Wij verzoeken u dus, in
deze weinige regelen, ons de vrijheid te
vergunnen, eene scheepslading rogge,
groot twee honderd ton, te koopen en
naar Zaandam te laten vervoeren".
„Door ons dit toe te staan, zult gij
ons ten zeerste verplichten en uw roem-
waardigen naam zou daardoor in eeuwig
aandenken blijven bij uwe u zeer toe-
genege Zaandamsche vrienden. Wij ver
zoeken u vriendelijk zeer spoedig een
gunstig antwoord op dezen, onzen brief,
opdat wij onze maatregelen er naar
kunnen nemen. Wij zijn steeds tot we
derdienst bereid ei geven u de verze-
kerirg van onze vriendschap". „Wij
groeten u recht hartelijk en danken u
nogmaals, dat gij ons met uwen per
soon hebt gelieven te vereeren. Wees
zoo vriendelijk ook Alexander en Ga
briel voor ons te groeten.
Wij bevelen u in Gods heilige bescher
ming!
Uwe U toegenegen vrienden,
Kornelis Machielsz. Kalf.
Kornelis Kornelisz. Kalf".
De groote en machtige Czaar van Rus
land, liet dezen brief, van twee zijner
vrienden, door zijn admiraal Kruijs be
antwoorden. Het schip kwam inderdaad
in de lente van het jaar 1699 aan, en
was, op bevel van Peter met rogge ge
laden, welke lading hij, volgens zyne
eigene woorden „aan zijne zeer geliefde
Zaandamsche vrienden» ten geschenke
gaf.
De vorst Alexander Menzikoff.
De graaf Gabriël Gelofkan.
Zuid-Afrika.
Wij hebben dezer dagen gemeld dat
Botha in een redevoering in Pretoria
East na 't bekend worden van zijn uit
werping uit de Vertegenwoordiging door
den unionist Fitzpatrick zou gezegd
hebben dat hij altijd zal blijven strijden
tegen 't socialisme. Dat was een fout.
strekten.
Jan Buichrok, wiens dochter Anna, in
den echt trad met Jacob van Borsele, den
eersten heer van Ter Hooge, kocht, om
streeks 1440, dit ridderlijk huis, dat hij
waarschijnlijk niet veel bewoonde, daar
hy ook het liuis „te Werve" te Bijswijk
had herbouwd. Naar hem kreeg ook het
Zeeuwsche kasteel den naarp, en zijn wa
pen was in den tijd van Smallegange nog
boven de slotpoort te zien.
Een aantal zijner nakomelingen wareD
in 't oezit van dit kasteel en verscheidene
van hen werden in de kerk van 's-H. H.
kinderen begraven. Hij liet, naar Smalle
gange ons verhaalt, huis en buitenplaats
werkelijk verbeteren en verfraaien.
In 1741 werd,bij erfenis van haarvader,
eigenares van het slot Petra. Boberdina de
Waijer. Van 1798 tot 1802 werd het afge
broken en is er thans niets meer van te
zien.
Van het voormalige dorp,thans gehucht,
Wissekerke vinden wij weinig vermeld.
Deze heerlijkheid was vroeger een eigen
dom der van Borselens, die elders hun
verblijf hielden. Later kwam ze in han
den van verscheidene eigenaars, totdat
het in 't midden der 18e eeuw, door koop,
in bezit kwam van Anna van Sonsbeek,
die in 1758 huwde metdsFVecL Willem
Egter, pred. te 's H H. Kinderen. Na haar
dood kwam, bij eifenis, het ambacht a?n
haren echtgenoot en bij diens overlijden
in 1795 aan diens zoon Adr. Willem,
die zijn vader, mede als predikant, te
dezer plaatse opvolgde.
Diens kinderen verkochten de heerlijk
heid, omstreeks 1847 aan hun neef mr.
A. J. F. Egter te Zierikzee, waarna ze, na
diens dood in 1873,aan diens erven kwam.
In het voormalige dorp stond in vroe-
235SVEEHSaS!®lK5aE£22
De premier sprak niet van socialisme,
maar van racialisme, en bedoelde daar
mee de poging om scheiding te maken
tusschen Engelschen en Zuid Afrikaan-
ders en genen tegen dezen op te zetten,
of omgekeerd.
Nu hid Botha voor genoemd district
geen zitting. Hij wilde er slechts de
kracht zijner partij, die der nationalisten,
kennen. En dit schijnt niet tegengevallen
te zijn.
Met genoegen vernemen wij dat Botha,
ofschoon hij de eenige minister is, die
geen lid der Kamer is of bleef, toch be
sloten heeft eerste minister te blijven.
Uit het geheele verloop der verkiezin
gen en uit den verkiezingsstrijd zelf
blijkt wel duidelijk, dat ondanks alle
mooie phrases het rassenverschil bij deze
verkiezingen van grooten invloed is ge
weest en dat is dan ook de oorzaak, dat
de unionisten, in hoofdzaak de partij der
groote mijnmagnaten, zoo goed uit den
strijd te voorschijn zijn gekomen. De
unionistische leiders hebben geld noch
moeite gespaard om de Engelsche kie
zers te bewerken, door te speculeeren op
hun rassengevoel en hun vrees voor
een overheersching der Hollandsche Afri-
kaanders.
Men heeft de Engelschen bang ge
praat met het schrikbeeld van het Hert
zogisme, hetgeen volgens de Engelsche
jingo's in Zuid-Afrika niets anders be-
teekent dan „bevoorrechting van het
Hollandsch". Ieder onbevooroordeelde,
die de Vrijstaatsche onderwijswet van
minister Herzog kent en die de verkla
ringen heeft gehoord of gelezen, welke
generaal Hertzog zelf omtrent zijn denk
beelden op onderwijsgebied heeft afge
legd, weet dat van bevoorrechting van
de eene taal boven de andere geen sprake
is, dat generaal Hertzog niets anders
heeft gedaan dan uitdrukking gevee aan
het beginsel van de volkomen gelijk
heid der beide talen.
Maar de unionistische leiders, die over
reusachtige kapitalen beschikken en zoo
goed als de geheele Engelsche pers in Zuid-
Afrika beheerschen, hebben door leugen
achtige voorstellingen en bedoeling en be-
ger tijden eene aanzienlijke kerk. Deze
werd, als bouwvallig geworden zijnde,
den 14 Juni 1809, publiek voor afbraak
verkocht. De zware toren bleef als een
bouwval nog staande, totdat hij, in 't
laatst der vorige eeuw, moest gesloopt
worden.
Bij de afbraak ontving het Zeeuwsch
Gen. van jhr. mr. C. van Citters, burge
meester van 's H. Arendskerke, de af beel
ding er van, in foto gebracht door dhr.
J. Prins te Goes.
Nadat het kerkgebouw was afgebroken
werd de gemeente kerkelijk gecombineerd
met die van 's H. Hendrikskinderen. Ook
het dorpje Wissekerke was zeer klein
men vond in de heerlijkheid, in 't mid
den der 18e eeuw groot 341 gemeten,
slechts 15 woningen.
Wijl de gemeente in 't begin der Re
formatie maar klein van omvang was
en er zich zeer weinig hervormingsge-
zinden bevonden, moest de 17e eeuw
bijna voor de helft verloopen, eer 's H.
Hendrikskinderen van een eigen predikant
werd voorzien. De gemeentenaren dien
den herhaaldelijk een verzoek bij de clas
sis in, om een vasten dienaar 'te erlan
gen, totdat eindelijk in 1646 hunne
pogingen met gunstigen uitslag werd
bekroond.
In de class, vergadering d.d. 9 Juli
van genoemd jaar, gehouden te Wol-
faartsdijk, werd dan als eerste leeraar
beroepen
WILHELMUS VAN HEIJST.
Deze werd te Goes geboren en was de
zoon van ds Nies. van Heijst, pred. aldaar,
en van Jacomina Cooper.
Als prop. bjj de Cl. van Z. Beveland,
werd hij te dezer plaatse beroepen, en
teekenis der Vrijstaatsche onderwijswet
vervalscht en 'daardoor tal van Engel
sche stemmen gewonnen, die anders
wellicht nu juist niet aan de partij der
groote kapitalististen ten goede zouden
zijn gekomen.
Opmerkelijk is nog bij deze verkiezing,
dat de Kaapsche kleurlingen van hun
kiesrecht gebruik hebben gemaakt, vooral
ten voordeele van de Unionisten, en hun
vriend Schreiner, die steeds voor hun be
langen in de bres sprong, hebben losgela
ten. De candidaten toch die door Schreiner
werden gesteund, leden tegenover de uni
onisten de nederlaag,dank zij de stemmen
der kleurlingen.
Griekenland.
Van de toestanden in Griekenland zijn
de gebeurtenissen in de Nationale Verga
dering (waarvan wij in ons vorig no. mei
ding maakten) de afspiegeling. Bij de
beëediging der afgevaardigden ontstonden
de meest woeste tooneelen. Aanhangers
van de Constituante ontrukten den gees
telijken [iet Evangelie, waarop de afge
vaardigden moesten zweren. De priesters
vluchtten de ouderdomspresident werd
van zijn stoel gehaald en vervangen door
een aanhanger der Constituante. De volks
vertegenwoordigers, handgemeen gewor
den, rolden vechtend over den vloer. De
toeschouwers op de tribunes namen aan
de vechtpartij deel. Kamerleden en toe
schouwers hitsten ie strijdenden op, of
juichten hen toe. Het woeste tooneel
duurde wel een half uur. Toen werd de
orde hersteld door troepen, die gerequi-
reerd waren en de Kamer bezetten.
Toen nam Dragoumis het woord om
zijn redevoering te houden, waarin hij
verzocht verschillen van meening niet
met vuisten, maar door bespreking en
stemming te beslechten. De tegenstan
ders van de grondwettelijk voorgeschre
ven eedsformule konden, als het tijd
stip daartoe was gekomen, hun denk
beelden uiteenzetten, maar mochten
niemand beletten, den wettelijk voorge
schreven eed af te leggen.
Hij verzocht de afgevaardigden meer
rekening te willen houden met de waar-
diende deze gemeente totdat hij in Juni
1649 naar Ovezande c.a. vertrok en aldaar
overleed den 22 Maart 1672.
j Hij was den 29 Juli 1654 te Goes ge-
j huwd met Jacomijntje Leenhouts, geb.
aldaar.
Door dertien ambtgenooten werd hij,
tot op heden, in den dienst opgevolgd.
Van een hunner, wien velen te 's H. Hen
drikskinderen zich wel nog zullen her
inneren vinden wij nog iets geboekt wat
f onze opmerking wel verdient, n.m. van
NICOLAAS JOHANNES KROM.
1 Hij was de achterkleinzoon van den
bekenden Middelburgschen prof. en pre
dikant Herms. Johs. Krom, en werd den
16 Nov. 1827 te Gouda geboren,
j In 1845 ging hij te Leiden studeeren,
doch legde zich tegelijk met zóóveel
ijver toe op de Semitische talen, dat hy
later de eenige predikant in Zeeland was,
die in aanmerking kwam voor de Syno
dale Commissie, tot eene verbeterde ver
taling van het Oude Testament.
Na in 1851 cand. geworden te zijn,
werd hij te Biervliet beroepen en den 6
Juni 1852 aldaar bevestigd. Van daar
werd de keuze to dezer plaatse op hem
gevestigd en aanvaardde hij rijn dienst 25
Juni 1876. Hier nam hij afscheid 10 Mei
1880, als vertrekkende naar Hilvarenbeek,
waar hij stond tot 1886, als beroepen
van Veghel, alwaar hij emeritus werd 1
Juli 1892.
Ds Krom was gehu<vd met Wilha.
Adriana Vogel, eene door ontwikkeling
en talenten merkwaardige vrouw, te
Biervliet overleden den 4 April 1874.
