m NIEUWSBLAD VOOR ZEELANS anten, No. 275. 1910. Dinsdag 23 Augustus 24e Jaargang. CHRISTELIJK. HISTORISCH ESTE 'urfkade. i Uourg. iauthier, imeldinge. IOND. t gebruik. 'djelfcrr. e. /ËRSeHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. DE JONGE VERWEST, te Goes Een Stemdag Snippers uit de oude doos. DV.IKT te IViiddelbiirg. PRIJS DER ADVERTENTIËN samen- beslist i6t te leveren O K.G. )ppaard. STEL, Kade JUIJEHOUT 3p, bij J. M. Nieuw- en er LL ANDER, 3E te Oost- .CL idboawer t© IER— GOES. n Dinsdags. L2,- 5,- 51. Oost) 6,30 eer 9,5, de) 2,30 6,30 6,35 d) 7,05 d)h) vertrek van soa ?3H. 8.50 .rsssian e& 15 minute» Nenzen ten Angs. IEDEREN WERKDAG DES AVONDS, rijs per drie maanden franco p. p. 1,25. nkele nummers a 0,0<P. HL'' UITGAVE DER FIRMA UN VAN Eikerzee. II. In hetzelfde jaar van de schenking van het orgel, 1895, werd er ook kerkverlich ting aangebracht, mede aan de gemeente vereerd door genoemden heer Schalkwijk. Den 18 Nov. van gezegd jaar werd deze verlichting voor het eerst in gebruik ge nomen. En nu nog even den kerktoren bezoe kende, waarin, in 1908, een nieuw uur werk werd aangebracht, dan ontmoeten wij hier, zoo niet de oudste klok van geheel Zeeland, dan toch zeker die van Schouwen en Duiveland. Als opschrift lezen wij er op„Maria is mynen naeme. Myn geluyt isJhesus bequaeme MCCCCIV Pieter van'Doumen". Ook eene betrekkelijk nieuwe predi kantwoning vinden wij hier. Id 1859 werd voor den bouw f3000 verleend uit het Syn. fonds en eene subsidie van 1000 gld. van het Rijk. In Juni 1861 was zij, voor het grootste gedeelte voltooid, waarvoor even wel nog eene geldleening van 1650 ver- eischt werdin Juni van het volgeDde jaar werd het werk opgeleverd. Als zilveren voorwerpen, ter bediening van het H. Avondmaal, vinden wij hier aanwezigvier stuks bekers, waarvan twee het opschrift dragen: „Uit dank baarheid van J. Schalkwijk en echtge- Doote 15 April 1860". Zooals we reeds hoorden, was het dorp (Herinneringen van een Rotterdamschen Propagandist). Zoo'n stemdag is 'n heel bijzondere. Om te beginnen sta je niet te vroeg op. Dat komt doordat je den avond te vo ren nog naar een meeting ben geweest, waar het heel laat werd of doordat je nog huisbezoek bij lauwe kiezers heb gedaan tot laat in den avond, of doordat je den halven nacht heb „geplakt"! In de letterlijke beteekenis dan altijd n.l. op schuttingen en trampalen of ruiten van leegstaande huizen die er zich bijzon der goed toe leenen en dus niet op de ka mer bij een vriend. 't Gevoel waarmee je ontwaakt houdt het midden tusschen de vreugd-idee van een nationaleD feestdag en den angst van een dag in de stakingsweek, April 1903. Er is iets bijzonders aan de hand. Dat voel je. En onder den indruk van 't ge heimzinnige dat misschien staat te gebeu ren, trek je een halfsleet pak aan, ontbijt haastig en wandel je op. Op die wandeling zie je de straat be strooid met verkiezingsmanifesten, die 's nachts onder de deur geschoven zijn en 's morgens door de huisvaders met groote nonchalance behandeld zijn, wat meestal ligt aan de politieke overtuiging, die ze zijn toegedaan. Een christelijk pa pier wordt door een linksche in elkaar gefrommeld en weggesmeten. Al wandelend 't is toch door de haast nog vroegtwintig minuten voor achten kry g je hoogmoedige gevoelens. Vandaag trek je je terug uit je gewone doen. Vandaag »verk je voor het alge meen nut. Ben je anders maar voor je eigen en je naaste omgeving van direct nut, op een stemdag ga je aan 't werk voor 't welzijn van 't heele vaderlanden zoo stil in je zelf eisch je de dankbaar heid op van den Limburgschen boer zoo wel als van denHeldersci en visschers- man, van den Zeeuwschen landbouwer zoowel als van den Groningschen schip per, van den Haagschen gepensionneerde zoowel als van den Overijselschen 389 FKUILLIüTON. dook SCALDIS. fabriekszwoeger. Immers, in 's lands belang ga je aan 't werk en voor niets anders. Om vijf voor achten ben je aan 't stem lokaal. Daar staan ze van den linkschen candidaat met een dienstmannetje en een bord Kiest een candidaat van de vrijzin nige partijen. De agent, die erbij staat, rcht je voor een man van links, zoodat voor 't lokaal de vrijzinnigen indruk op je maken. Het stembureau is meestal een klaslokaal. Een eind verder zie je de dames-bewaai- school-onderwijzeresjes d'r schorten han gen en over de ruiten zie je de lage kinderbankjes. Je neemt plaats aan een tafeltje buiten het hek, want van acht tot elf heb je controledienst op het stembureau. Er komen al kiezers opdagen, die ech ter nog buiten 't hek blijven. De leden van 't stembureau doen heel gewichtig- druk. Ze verleggen pakjes stembiljetten en ze verleggen ze nog eens. De voor zitter trekt met plechtig gebaar zijn gouden horloge uit, knipt zijn dito ketting los en legt dat prachtstuk voor hem als 'n mooi hoopje blinkende kostbaarheid. De andere heeren kijken ook op hun horlo ges. Nog anderhalve minuut, zegt de voor zitter. Een paar ongeduldige kiezers mee nen, dat het al acht uur is, doch durven niets hardop zeggen. „Stembureau is geopend", keelstemt de voorzitter. En dan gaat de rij mannen geregeld naar de bus. Sommigen onhan dig, met iets bangs in d'r beenen bij al die heeren. Voorzitter roept naam en nummer luid af, met een stem, die langzamerhand van de zenuwachtigheid wat bekomt. Som mige stemmers blijven wanhopig lang in 't lessenaarhokje, anderen zijn in een wip klaar en steken hun biljet met een ik-ken- dat-werk-wei-gezicht in de bus. Daar de contróle-lijsten van je propa- gandaclub natuurlijk technisch uitste kend in elkaar zitten, heb je 'n makkie. Je luistert maar kalm en met één potlood streep ben je klaar. Naast je zit ook te controleeren een jongmensch met lange wapper-das met de kerk, al zeer vroeg bekend. In 1293 wordt reeds genoemd Glaes Willemsz parochiepaap te Eikerzee en m 132 draagt Willem III aan den aartsdiaken te Utrecht Witte Hugensz., als curcit te Elghersee voor. De kerk had in de Roomsche tijden nog al vrij wat aanzien, wijl wij, ten jare 1535 de volgende kerkelijke .titularissen vernoemd vinden, n.m. één pastoor, twee Godshuismeesters,één Heilige Geestmees- ter, twee Onze Lieve Vrouwemeesters en twee Maria Magdalena-meesters. Zonder dat we het vermeld vinden, zullen er zeker, met het oog op enkele dezer functionarissen, ook wel vicariën in de kerk aanwezig zijn geweest. Wijl de kerkel. actaboeken te dezer plaatse eerst beginnen met 1678, en ook jammer genoeg het eerste class, acteboek, loo- pende tot 1608, verdwenen is, is het moeilijk, zelfs bijna onmogelijk eene nauwkeurige lijst van de eerste predi kanten, na de Reformatie, op te geven. Dit is niet alleen waar met betrekking tot de gemeente Eikerzee, maar het geldt ook van de meeste andere plaatsen in Schouwen en Duiveland. Oorzaak daarvan is niet alleen de mindere organiseering der Herv. kerk, en de schaarschheid van bedienaars, maar ook de omstandigheid dat hier en daar de zegepraal van de Reformatie, door vernieuwde oppermacht van Spanje vervangen werd. Te Noordgouwe zijnde, hebben wij reeds gehoord, dat Eikerzee, in den beginne, met de gemeenten Kerkwerve en Noordgouwe door éen predikant werd bediend, en wel het eerst, sinds 1583, door Daniël Wante, die in 1587 naar Zonnemaire vertrok en vervolgens door Andreai van Doorne, die in Sept. 1600, toen Eikerzee een eigen van 1—5 regels 40 cent, Iedere regel meer 8 cent Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 ''ent en haatoogen de sociaal-democraat. Die sturen soms ook een dametje in reform. Aan den anderen kant zit de coalitie vriend, meestal glad-geschoren gezicht, kalm en stil noteerend en nu en dan een „broeder" toeknikkend, die komt stem men. Nummer vier is een man, wiens poli tieke kleur je onmogelijk kunt raden, 't Is een gepensionneerde boodschappen looper van een kantoor met een liberalen naam. De man wordt er voor betaald en doet z'n werk zonder de minste toewij ding. Hij spant zich zoo weinig mogelijk in en wekt de gedachte, dat hij niet pre cies weet waar het om gaat. Toch zitten de vier controleurs zonder de minste partijschap bijeen. Als de soci aal-democraat, omdat hij even een praatje maakt met een kennis die stemmen komt, het laatste nummer niet precies heeft ge hoord, dan help je 'm met het meeste ple zier aan 't nummer. En als het mannetje van de liberalen het op een druk moment niet bij kan houden dan helpt de anti met de grootste collegialiteit ook hem een handje. Tegen elf uur wordt je afgelost. Met één stijf been en één slapend been hink je in het rijtuig, de verdere contröle over latend aan een confrater, die je kwam aflossen. Op 't bureau der Kiesvereeniging lever je eerst je lijsten af. Nog niet erg druk gestemd, meent er een, maar je kan er nog niets van zeggen, meent een ander. Nu krijg je ander werk. Je gaatje voor zien van kaarten, die den naam dragen van de lui die nog niet zijn wezen stem men, in een rijtuig als het ver is, en op je beenen als het dichtbij is, naar de nog thuis gebleven kiezers. Dan beleef je aller lei stelletjes. „Juffrouw, je man is nog niet wezen stemmen. Is ie thuis „Meheer, me man U bedoelt zeker mijn broerkomt er dan op een toon die beduidt„zeg houd me nou's voor den gek". Of: „Ach die kiezerij, ze maken je gek met al die papieren. Ja hoor, hij komt". Er zijn ook onverschilligen, die zeggen pred. verkreeg, van den dienst te dezer plaatse ontslagen werd om de combinatie Noordgouwe-Kerkwerve te blijven be dienen. Te Water in zijn„Geschiedenis der Reformatie in Zeeland",noemt als eersten, afzonderlijken predikant, in 1600, zekeren Adrianus Adriani. Deze wordt, getuigt ds van Oosterzee, een der latere dienaars, op eene lijst der leeraars, zich, in het archief bevindende, niet genoemd, en vermoedt deze dat hij öf hier zeer kort is geweest, öf wel de dienst, bij ontstentenis van een vasten predikant, hier tijdelijk heeft waar genomen. Uit andere bronnen is ons bekend dat als eerste vaste leeraar in 1600 werd beroepen ELIAS DE MONIER. Deze was een zoon van den ons reeds bekenden ds. Remeus de M., te'Bruinisse, aldaar in 16Q5 overleden. Onze Elias diende deze gemeente slechts twee jaren, toen hij vertrok naai de combinatie Kerkwerve-Noordgouwe. Daar verbleef hij slechts éen jaar, als zijnde den |5en Pebr. 1603 beroepen naar Nieuwerkerk in Duiveland, deze gemeente dienende tot hij 4 April 1609 de keuze op zich gevestigd zag te Brouwershaven, als eersten 2en leeraar. Daar ter plaatse bleef hij tot aan zijn dood, in 1613, werkzaam. Wij vinden in de kerkelijke acten te Nieuwerkerk, eene bijzonderheid, tijdens zijn dienst aldaar vermeld, welke we nog even willen aanhalen. Fat te dien tijde de kerkeraadsleden zich niet altijd bewust waren van hoeveel ge wicht hunne bediening was, blijkt ons uit de volgende aanteekening door ds. de dat je d'r toch niks mee opschiet. Maar goed doet 't aan je propagandisten hart als je 'n vrouwtje hoort vragen: „Maarme- heer, m'n man nog niet wezen stemmen Dat kan haast niet. Van morgen inzn schafttijd zou die gaan.En hij stemt altijd. Kan u vast op aan. 't Onvruchtbaarste is dikwijls het werk in min of meer deftige wijken. Daar krijg je mijnheer haast nooit te pakken. Is al tijd naar kantoor, naar de bëurs ofop reis. Om een uur of twee kom je weer terug. Dan eet je wat. Gauw wip je in een rij tuigje om een paar ver af wonende kie zers te halen. Soms zijn het ouwe man netjes die niet goed meer voort kunnen. Onderweg boom je dan zoo'n beetje met de lui over de drukte van zoo'n verkie zingsdag en geef je nog aanwijzingen hoe ze moeten stemmen. Tegen een uur of half vier dan span je je uiterste kracht nog in. Je fietst of automobielt of rij tuigt nog snel ergens heen. Je denkt om de laatste loodjes, die volgens 't spreekwoord 't zwaarst wegen. Sommigen beginnen de uitslagen al te berekenen, zooveel kiezers geweest, zooveel van onze mannetjes, kansen staan best. Anderen zijn pessimisti scher aangelegd. Om half vijf troon je nog een paar pas van de reis thuis gekomen men- schen mee naar de bus. Als het vijf uur is, dan slaak je de lang ingehouden zucht van veilichting. Nou is 't werk klaar. Niets meer bij te brengen, 't Pleit is beslist. Nu komen de lijsten van alle kmten binnen. Er wordt opgeteld, afgetrokken, vergeleken, nog eens berekend, weife lend wordt de vermoede uitslag mee gedeeld. De candidaat kan er zijn. 't Is nu druk in 't zaaltje, waar fiet sen, tafels en stoelen wanordelijk door een beginnen te staan. Een heelen dag ben je in getouw ge weest. Je hebt honger. Thuis eet je flink. Dan ga je naar 't Bureau van het plaatselijk blad, waar de uitslagen wor den neergekrijt op groote borden. Alle Monier d. d. 4 Febr. 1607. In die vergade ring werd besloten „dat er gheene ouw- derlingen meer en souden gecosen wor den, die niet geoefent waren in de hoofd- stucken des gheloofs". Ook werd er bij die gelegenheid [vastge steld „dat de ouwderlingen en de diake nen van nu aen sullen gehouwden syn, des Sondaghs na de tweede predicatie te beantwoorden, naer die mate, die hun van Godt ghegeven is, devraegen,die hen door dt n den dienaer sullen worden voorge- stelt, ende soo sij deselve niet en sullen treffen, soo sullen sij van den dienaer worden onderwesen, opdat zij alsoo meer ende meer moghen toenemen in de funda menten des gheloofs". Voorzeker was dit een prijzenswaardige maatregel welke ook voor onze dagen nog wel zou kunnen gelden. Ds Be Monier werd door twee en dertig ambtgenooten in de bediening opgevolgd. Van twee hunner loont het onze moeite wel, wanneer wij iets uit hun levensboek opslaan. In de eerste plaat s dan van ADRIAAN BRUIJNVISCH. Deze was een der familieleden van dien naam, van wie wij, te Zierikzee zynde, hoorden, bat er niet minder dan zeven predikanten de gemeente dier stad ge diend hebben, die den naam van Bruijn- visch voerden. Minder over onzen Adriaan zelf, dan wel over datgene, wat er aan zijne beroeping te Eikerzee voorafging, zullen wij nu iets vernemen. Ds Bruijnvisch werd als prop. bij de classis Brielle den 1 Juni 1650 te dezer plaatse beroepen, maar bij het staken der stemmen met het lot. "Wijl bij dit beroep tevens wanordelijkheden hadden plaats gehad, weigerde de classis van Schouwen vermoeienis is weer geweken. De uit slag wordt gegist. Goede Rechtsche stem-districten moeten nog komen. De kans stijgt. Daar komt het laatste stem- district, dat maar zwak Rechts is. Hoerade meerderheid voor onzen can didaat is flink. Hij is gekozen. Even wachten, zegt een voorzichtig man, die nog cijfert. 23 stemmen boven de meer derheid. Hoera-a aGekozen Ven Mi- citeert elkaar. De spanning is gewei 1. De arbeid van weken, die dezen dag a grootste toppunt bereikte, is bekroond. Men zingt Vaderlandsche liederen. Politieagenten houden een oogje in 't zeil. Alles loopt ordelijk af. In een der grootste zalen is een bij eenkomst. Daar vindt men z'n mede strijders terug. De gekozen candidaat wordt verwacht. Daar komt hij, men jubelt en schreeuwt en juicht. Sprekers beklimmen het spreekgestoelte. Er heerscht een gezellige geest. Men brengt over ea weer dankwoorden aan coalitie vrienden en spreekt woorden van coa litie trouw. Ten slotte spreekt ook de gekozene. Aan het gejuich Komt schier geen einde als hij op het spreekgestoelte komt. Er wordt dank gezegd aan allen die de verkiezing hielpen bevorderen. Ondertusschen zit je stilletjes in een hoekje van de zaal knusjes te beden ken, dat je ook wat heb gedaan om dit succes te helpen behalen. Allerprettigst is het bij eene alge- meene verkiezing, als op zoo'n avond ook blijkt, dat over de gansche linie de strijd gewonnen is. Dan ga je 's avonds met een gerust hart naar bed. Op je weg naar huis kom je voorbij het stemlokaal, waar nog een hoop ra- delooze biljetten op straat hopeloos lig gen te versmeuren. De naam van den liberalen tegencandidaat kijkt je van zoo'n biljet op een wanhopig-treurige wijze aanEven voel je dan toch medelijden met het échec van zoo iemand. Thuis gekomen voel je weer ineens je moeiïgheid. Je beenen zijn moe ge fietst, je keel is stuk gejuicht. Maar bij het avondgebed is er toch dankbaarheid c. a. daarop hare goedkeuring te verleenen en daaruit vloeiden velerlei oneenigheden voort van welke in de acten van alle vier de classen van Zeeland uitvoerig melding wordt gemaakt. De Cl. van Walcheren was destijds classis Synodaal, en handel de alzoo in deze ontstane kwestie met eenig gezag. Uit de acta van deze classe d.d. 3 Nov. 1650 blijkt ons, dat men daar Btuijnvisch aanried om van het beroep af te zien en zich aan het oordeel der classe van Schouwen c. a. te onderwerpen als die het beroep onwettig verklaard hebbende. Bij j die classe kwam 17 Nov. 165' een verzoek in van den ambs. heer van Eiker zee om het beroep op Bruijnvisch te willen goedkeuren, want dat van wege de classe van Schouwen dit beroep met partijdige bedoelingen werd tegengewerkt, tot groot nadeel der gemeente, terwijl in die verga dering op hun verzoek werden toegelaten Martinus en Corns. Bruijnvisch, vader en zoon, predikanten te Zierikzee. alsmede de te Eikerzee beroepene, zoon van den eerstgenoemden. Vanwege die classe werd hun ook voor gesteld van het beroep af te zien, doch vader en beide zoons verklaarden daartoe ongenegen te zijn, als reeds genoeg in hunne eer geleden hebbende. i'e kwestie kwam intusschen in handen van Gecomm. Raden van Zeeland blijkens de notulen van 21 Maart, 22, 28 en 29 April 1651, waarna H. E. M. den 9 Juni d. a. v. besloten, dat er eene Coetuale verga dering zou belegd worden in de zaak tus schen de classe van Schouwen en den be roepene te vereffenen. Met het verder verloop dezer onverkwik kelijke kwestie zullen we den volgenden keer kennis maken. (Slot volgt).

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1910 | | pagina 1