UWSELAB No. 274. Maanda Augustus 24e Jaargang, CHRISTELIJK- HISTORISCH ONZE LANDBOUWERS Suitenlandseb Overzicht. /ERSGHIJNT ZESMAAL PER WEEK -VERWEST, te Goes Snippers uit de oude doos. F. P. D'HIKJ, fe Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËfi BINNENLAND. £~k.msf IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. 1 rijs per drie maanden franco p. p. 1,25» i nkele nummers a 0,02®. UITGAVE DER FIRMA ♦v Bra ïiN VAK (V ervolg). De heer Colijn gewaagt ook nog van onoverkomelijke, oeconomische bezwa ren. Niet zoo zeer behoort daartoe't ge brek aan communicatiemiddelen mee de kust, want hierin zou wel zijn te voor ziendan wel de groote onwaarschijn lijkheid om een product te kunnen ver bouwen dat plaatselijk verhandelbaar is. Indië's bevolking bestaat uit een 49 millioen Oosterlingen, en daarnaast niet meer dan enkele duizenden verspreid over een gebied ïn uitgestrektheid Eu ropa nabijkomend die de Westersche levenswijze volgen. Wel bedraagt het zielental der Europeanen in Indië plm. 80000, maar slechts een klein gedeelte daarvan behoort tot de in Europa ge borenen. Het aantal verbruikers van Europeesche levensmiddelen is dus zeer gering. En wat de teelt aangaat van inlandsche voedingsgewassen is elke con currentie met den inlandschen landbou wer buiter gesloten. Het verbruik -san Andere voedings middelen dan dezulke, die ork door den inlander geteeld worden, gering zijnde; niet kunnende concurreeren met de teelt van voedingsgewassen voor de millioenenmassa, zal de kolonisatie dus aangewezen zyn op teelt van voor uit voer bestemde producten. Maar welke, en uitvoer waarheen Australië heeft zelf wat het behoeft en een zoo schromelijk hoog tarief van invoerrechten, dat elke gedachte aan import ginds verworpen moet worden Oost-Azë heeft uitmuntende communi catie met Amerika en ligt zelf voor een goed deel in de gematigde luchtstreek. Ook hier dus geen afzetgebied voor Westersche landbouwproducten. En na tuurlijk al evenmin of nog minder zelfs voor voedingsmiddelen voor de inheem- sche bevolking. Blijft dan tenslotte de mogelijkheid van veeteelt op groote schaalvan uit voer van Westersche landbouwproduc ten naar Europa of Amerika; en van .teelt van z.g. stapelproducten voor de 388 FEUILLETON, DOOS SCAL DIS. Elkerxee. I. Voor ditmaal wyst onze reisroute weer naar Schouwen en nu bepaaldelijk naar een oord, dat ons voor de zóóveelste maal een treffend voorbeeld geeft van verbazende grondverwisselingen, waar van wij, kinderen van het hedendaag- sche Zeeland, ons moeilijk een denkbeeld kunnen vormen- En te meer zal ons dit blijken, wan neer wij, als naar gewoonte, onderzoek doen naar den naamsoorsprong dezer heerlijkheid. Raadplegen wij een kaart van Zeeland of van ons Vaderland, uit den Romein- schen tijd, dan vinden wij gewag ge maakt van de namen Heldinezee en van Helium, als aangevende den wijden mond der Waal of der Maas, welke namen meermalen onderling zijn verwisseld. Uit Duitschland komende, vormde de Rijn een zijtak, welke, de Hel genaamd, zich met andere vermengende, breeder werd dan de vorige en alzoo den naam ontving van Wijhal, Wahil en Wijder- hel. Zoo voorbij Nijmegen stroomendo, onder den naam van Wahil, later met de Maas vereenigd, gaf zij aan vele plaatsen, daarliggende, hun naam, zoo als Tihil (nu Tiel), Bomhil, Braakhil, enz., en ontlastte zich, beide vereenigd, langs verscheidene monden m de Noord zee, zooals: tusschen Bloemhilsdijk en Europeesche markt. Over de mogelijkheid van het tweede zal wel niemand ernstig denken en wat het derde betreft komt men al het 1 spoe dig in een soort van landbouw die niet de gewone is men komt dan tot teelt van gewassen die den landbouw stempelen tot plantagelandbouwwaarvoor veel ka pitaal noodig is, over veel niet te dure werkkrachten beschikt moet kunnen wor den en waarbij men volstaan kan met enkele Europeanen als toezichthoudend peisoneel. Blijft dan de vraag of veeteelt in het groot denkbaar zou zijn, indien overigens geschikte terreinen konden worden aan gewezen. In dit opzicht durft de schrijver geen beslist oordeel uitsprekenmen heeft hierbij niet alleen te rekenen met den mensch maar ook met het dier dat men er nieuw wil invoeren. Met het oog op den uitvoer van wol is wel eens gedacht aan schapenteelt in den geest als in Australië plaats vindtmaar in Australië gefokte merinoschapen bleken indien ik mij den uitslag eener proef nog wel herinner in ons indisch bergland niet te tieren. Maar al valt hieromtrent ook niets met zekerheid te zeggen, men komt het doel daarmee niet nader. Immers het beschik baar stellen van zulke uitgestrekte ter reinen, als voor veeteelt op die schaal noodig zouden zijn, zou ontwouding van 'n groot deel van 't bergland meebrengen en hiertoe zal wel niemand willen mede werken die de beteeken is der wouden kent voor den regen val in de tropen. Het staat voor den schrijver derhalve vast dat landbouw kolonisaties in onze Oost, en over 't algemeen in de tropen niet kunnen slagen en wel wegens kli maat, gebrek aan geschikte terreinen, en oeconomische bezwaren. Natuurlijk is hiermede niet gezegd dat met name op Java in het achter de groote steden gelegen bergland niet een enkele kleine kolonie van 20 tot 50 gezin nen een behoorlijk bestaan zoude kunnen vinden, maar dat is het natuurlijk niet wat men beoogt en daarom vordert dit punt ook geen bespreking. Evenmin als de mo- Breéhïl (nu Brielle), tusschen Goeree en Hilvoot, of voet, of eind der Hel, en tusschen Goeree, de Helcher- of Eikerzee, op het eiland Schouwen. Het moet ons verbazen wanneer het toen en het heden, door beschouwing van twee landkaarten, ons duidelijk zichtbaar wordt, welke ontzettende ver anderingen in die uitstrooming der mon den van dit Helium of den Wahil heeft plaats gehad. Waar toen, volgens den ouden schrij ver Plinius, de Romeinen met eene tal rijke vloot in zee staken, vindt men nu in een tak der Helium 1 enminste geen spoor van water meer; het zand is ge heel verland, en daar, waar thans Eiker zee ligt, ziet men slechts vruchtbare bouw- en weilanden, en niet ver van daar de duinen, die bolwerken tegen de zee. Waarschijnlijk was toen dit dorp óf niet geheel aanwezig óf was het slechts eene geringe buurten daar, waar de mond der rivier zich in de Noordzee ontlastte, vinden wij thans de hofstede de Hel. Die Helcher- of Elckerzee was in het midden der 12e eeuw nog gedeeltelijk een stroom. Volgens van Mieris stond bij de ruiling van rechten en goederen tusschen den Abt van Epternach en den Hollandschen graaf Dirk VI, in 1156, de laatste af 120 maten lands op het eiland Schouwen, grenzende westwaarts aan het water Helchers-ëe. Volgens dienzelfden schrijver wordt ook Eikerzee genoemd in een charter, graaf Willem van Henegouwen, in Maart 1826, het land van Gostijn Jakobsz. van Eiker zee, die „om diefte" (diefstal) het land was uitgeweken, in leen gaf aan gelijkheid voor enkele tuinbouwers om in Indië een goed bestaan en een goede toe komst te vinden. Dit alles gaat buiten het eigenlijke kolonisatie-vraagstuk om en draagt niet bij tot vervulling van den wensch om een deel van het surplus onzer bevolking voor onze nationaliteit te behouden. Of hiermede nu dit punt van de baan is, kunnen wij natuurlijk niet uitmaken. In ieder geval stellev wij zoo groot ver trouwen in de adviezen van den heer Colijn dat wij niet gaarne een emigratie op eenigszins ruime schaal naar onze Oost aan onze landbouwers zouden aan bevelen. (Wordt vervolgd.) 20"AÜgTÏ9K)7" De Bazuin neemt uit de Recensiebode over een lange critiek op v. d. Fliers „Een Wegbereider". De critiek is niet malsch. De lezers die zich uit ons no. van 25 Mei onze recen sie van genoemd werk herinneren, zullen begrijpen dat over 't geheel de critiek van De Recensiebode onze instemming heeft. Maar nu voegt de waarnemende hoofd redacteur van De Bazain er nog een critiek aan toe, en wel op de recensen ten in onze antirev. bladen en met die critiek zijn wij het niet eens. Wij mee- nen er zelfs tegen op te moeten komen. Z.H.Gel. toch schrijft „Daaruit blijkt dat ons volk wel voor zichtig mag zijn met recensies, ook in Christelijke bladen. In meer dan een Christelijk blad is bovenstaand boek aan bevolen als gezonde degelijke kost voor Christelijke gezinnen 1 't Schijnt wel dat niet zelden zulke boeken gerecenseerd worden voor zij gelezen of ook maar met eenige attentie ingezien zijn." Wij lezen nogal eenige Christelijke bladen, maar kunnen ons niet herinne ren dat ei in een van deze een zooda nige onjuiste recensie gestaan heeft. Bovendien komen wij er tegen op dat de Chr. pers hier beschuldigd wordt als zou zij er maar op los schrijven, zonder zelfs maar een boek gelezen te hebben. Zoo voor ons zelf als voor onze collega's Jan Simon Reigersz. Later werd die stroom, ten noorden, door den Scharren- of Scharen dijk afge damd, en (ten zuiden door de Duveneë gesloten. Dres ;elhuis meent een overblijf sel van den ouden stroom te zien in de Elkerzeesche vaart, die een weinig ten zuiden Scharendijke aanvangt. Z.Oost- waarts door Eikerzee en Duivendijke loopt tot Kerkwtrve, waar zij in westelijke richting zich bij het z.g. Moriaanshoofd, met de Haamstedervaart vereenigt. De noordzijde van Schouwen had steeds verbazend veel van de zee te lijden. In de „Memorie over den toestand des eilands van 1600 tot 1656", wordt gezegd, hoe oude lieden zich herinnerden, dat er aan dien kant, tegen den Scharrendijk en den Langendijk, buiten den zeedijk, op de schorren vee werd geweid. In het verzoekschrift aan de Staten van Zeeland, zegt het dijkbestuur, dat het land aan den Noordkant, zoo omtrent de Repart, als bij de Kloosternol, door de persing van de plaat de Springer, met grondbraken wordt bedreigd en dat er wel twintig vadem water stond, waar een halve eeuw vroeger nog duinen lagen. Spoedig kreeg men dan ook hier een zeedijk, en in de Tegenw. Staat van Zee land", wordt gemeld, dat men, tusschen den Osse en de Repart, in 't begin der 18e eeuw, nog buitendijks met wagen en paarden kon rijden. Re Repart was vroeger een druk be zochte uitspanningsplaats, waar een kleine baai is, tusschen twee met steenen waterkeerende ringen bevestigde dijk- puntende Oostnol en de Kloosternol. Op de oostelijke stond eene tent, waar uit men een prachtig land- en zeege zicht had. van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 '•ent protesteeren wij bescheidenlijk tegen deze op zijn zachtst generaliseerende critiek van De Bazuin. Wij voor ons houden ons by de behan deling der rubriek Leestafel steeds aan den regelGeen aanzien des persoonsHet kan ons niemendal schelen wat de uitge ver er van zegt. Bevalt het hem niet, dan houdt hij zijn boeken. Daar doet hij ons niets geen dis-plezier mee. Trouwens in den regel willen de uit gevers het ook nimmer anders. „In alles waar". Het socialisme in Japan. Een Engelsch correspondent in Tokio gaf dezer dagen een belangwekkende schildering van het socialisme in Japan in verhand met zijn huidige en toekomstige ontwikkeling. Het aanhangen van het socialisme wordt in Japan als een misdaad be schouwd en de socialisten worden als verklaarde vijanden van den Staat aan gezien. De houding der Europeesche regeeringen tegenover het socialisme dan ook den Japanneezen een raadsel. Zij nunnen zich niet begrijpen, hoe monarchistische landen de verkondiging der socialistische leerstellingen kunnen toelaten. Dat een socialist een gewe zen toch altijd l zitting kan hebben in het Britsche kabinet gaat boven het begrip van een trouw Japannees. De tegenwoordige burgemeester van Tokio Yukio Ozaki, een der bekwaamste jongere staatslieden van Japan, moest zijn por tefeuille van minister van onderwijs in een der kabinetten neerleggen, omdat hij in een openbare vergadering een rede had gehouden, waarin hij den toestand van Japan schilderde, zooals die onder een republikeinsche regeering zou zijn. Het bespreken alleen van zoo iets, hoezeer de spreker zelf er een tegenstander van mocht wezen, werd als niet behoorlijk beschouwd. Eenige jaren geleden werd in Tokio eene socialistische organisatie opgericht, De heerlijkheid Eikerzee, groot 1090 gem. 41 roed. behoorde, tijdens de eerste steenrol grootendeels aan de Gra felijkheid de rest kwam toe aan onder scheidene eigenaars, meest dezelfde als die van Ellemeet. Later kwam zij in het bezit van de familie de Witte van (Jitters tot 1888 aan jkvr. Anna Jacoba de W. van G.tot 1001 aan jkvr. Caroline Hes ter de W. van G., wier weduwnaar en erfgenaam Arnold André des Tombes in Dec. 1902 te 's-Hage overleed. Uit diens boedel werd het ambacht den 7 Juli 1903 te Zierikzee, publiek verkocht en werd, voor de som van 5200 gld., eigenaar dhr. Corn. Moolenburgh te Zonnemaire. Er is kennelijk verband lusschen het wapen van Elkerzce, en dat van het ge slacht de Wittehet ^eerste, in zilver twee golvende faces van azuurhet laatste in azuur, twee golvende faces van zilver. Onder Eikerzee ligt het gehucht Scha rendijke, wat wellicht dijk tegen de schor ren of ook wel stevige dijk beteekenen kan. Omstreeks 1487 werd hier het z.g.n. „Nieuwlandeken van Schaerdendijcke", oók wel het Heilige Kruisland genoemd, door Gerrit van Abbenbroek ingedijkt. Voor uitwatering en aanlegplaats was hier eene haven noodig en Corns. Wil- lemsen te Zierikzee bood aan die te maken en onderhouden, mits consent „om twee grooten vis. te mogen heffen van ieder vat bier dat in die haven werd gelost", welk verzoek, by octrooi van Maximiliaan van Febr. 1487, toegestaan werd. Ver moedelijk zijn deze gronden verloren ge gaan, toen later de oever hier aanmer kelijk afnam. Ons van uit Zierikzee, vanwaar Eiker zee 2'/2 uur N.W. verwijderd ligt, over maar tegenover de leden werd zonder genade opgetreden en ten slotte werd de geheele beweging spoedig onder drukt. De opwinding die dezer dagen onder de autoriteiten ontstond bij de ontdekking van een geheime vereeniging van socia listen in Tokio, was buitengewoon. Na tuurlijk werden alle leden gearresteerd en voor de rechtbank gebracht. Maar wat het meeste indruk maakte, was het feit, dat de vermoedens der Japanneezen omtrent het verfoeilijk karakter van het socialisme volkomen bevestigd werden, want men ontdekte een geheime samen zwering, een plaats voor het maken van bommen en alle benoodigheden voor het anarchisme van de daad. Dit was de eerste verschijning van het anarchisme in Japan. Dat een Japannees zulke denkbeelden kon aanhangen, beschouwde men als onmogelijk. Maar zij die in Tokio werden betrapt, bleven trouw aan hun vaandel en hun verderfelijke leerstellingen. Hoe zij de bommen dachten te gebruiken, die men bij hen vond, kan het publiek alleen gissen, daar de autoriteiten alle bijzonderheden van de samenzwering ge heim houden. Men beweert, dat de leiders ervan tot levenslangen dwangarbeid zullen veroor deeld worden. De moeilijkheid is echter, dat de vereeniging vertakkingen schijnt te hebben en dat hooggeplaatste families in verschillende deelen van het land er deel van uitmaken. Niet, dat zij in eenigerlei verban! ston den tot de nu gearresteerde leden, doch het feit, bekend te staan als aanhangers van de socialistische ideeën, is in Japan alleen al voldoende om iemand deelge noot te maken van al de handelingen ook der meer geavanceerde |leden van de partij. De minister van landbouw enz. heeft ter kennis van de Staten-Generaal ge bracht, dat het overleg tusschen de be treffende regeeringen geleid heeft tot gat—BiMMHaaMBBgH—aMBanniBa— Kerkwerve, naar het dorpje begevende, behoeven wij ons op die wandeling niet op te houden, wijl wij, Renesse en Noord- welle bezoekende, het een en ander, wat onze opmerking verdiende, reeds gezien en besproken hebben. De geschiedenis zegt ons jdat-het dorp al zeer vroeg bekend is, op het plaatsje komende, ontwaren wij ook hier dat land bouw en vooral veeteelt hoofdmiddel van bestaan is. Niets bijzonders is er voor ons te zien, waarom wij ons maar direct naar het nette kerkje begeven. Na de Hervorming werd het gebouw, wat iets bijzonders in Zeeland was, niet, zooals op andere plaatsen, door de paro chianen, de heerlijkheid of wel uit de bezittende goederen onderhouden, maar door het Kantoor der Geestelijke goede ren en werd het, in 1741, op last van Gecomm Raden van Zeeland genoegzaam geheel vernieuwd, van welke verbouwing van kerk en school eene teekening in het Provinciaal archief berust. Ook later werd het bedehuis nog al vrij wat gerestaureerd. Zoo werden in 1863 kerkvoogden door Gedep. Staten gemachtigd tot het aangaan eener ren- telooze geldleening van 800 gld., bij aan- deelen van 50 gld. en zulks ter bestrijding van de kosten voor aanschaffing van nieuwe ijzeren ramen en eenige andere herstellingen. Het kerkgebouw binnengaande, ont moeten wij hier ook een orgel't is een Amerikaansch harmonium en geschon ken door het oudste lid der gemeente, dhr J. Schalkwijk, voormalig kerkvoogd. Het instrument werd ingewijd den 15 Dec. 1895, door ds Rozëboom met Ps 87 7. (Wordt vervolgd.)

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1910 | | pagina 1