UWSELAB
No. 274.
Maanda
Augustus
24e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
ONZE LANDBOUWERS
Suitenlandseb Overzicht.
/ERSGHIJNT ZESMAAL PER WEEK
-VERWEST, te Goes
Snippers uit de oude doos.
F. P. D'HIKJ, fe Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËfi
BINNENLAND.
£~k.msf
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
1 rijs per drie maanden franco p. p. 1,25»
i nkele nummers a 0,02®.
UITGAVE DER FIRMA
♦v Bra
ïiN VAK
(V ervolg).
De heer Colijn gewaagt ook nog van
onoverkomelijke, oeconomische bezwa
ren. Niet zoo zeer behoort daartoe't ge
brek aan communicatiemiddelen mee de
kust, want hierin zou wel zijn te voor
ziendan wel de groote onwaarschijn
lijkheid om een product te kunnen ver
bouwen dat plaatselijk verhandelbaar is.
Indië's bevolking bestaat uit een 49
millioen Oosterlingen, en daarnaast niet
meer dan enkele duizenden verspreid
over een gebied ïn uitgestrektheid Eu
ropa nabijkomend die de Westersche
levenswijze volgen. Wel bedraagt het
zielental der Europeanen in Indië plm.
80000, maar slechts een klein gedeelte
daarvan behoort tot de in Europa ge
borenen. Het aantal verbruikers van
Europeesche levensmiddelen is dus zeer
gering. En wat de teelt aangaat van
inlandsche voedingsgewassen is elke con
currentie met den inlandschen landbou
wer buiter gesloten.
Het verbruik -san Andere voedings
middelen dan dezulke, die ork door den
inlander geteeld worden, gering zijnde;
niet kunnende concurreeren met de
teelt van voedingsgewassen voor de
millioenenmassa, zal de kolonisatie dus
aangewezen zyn op teelt van voor uit
voer bestemde producten.
Maar welke, en uitvoer waarheen
Australië heeft zelf wat het behoeft
en een zoo schromelijk hoog tarief van
invoerrechten, dat elke gedachte aan
import ginds verworpen moet worden
Oost-Azë heeft uitmuntende communi
catie met Amerika en ligt zelf voor een
goed deel in de gematigde luchtstreek.
Ook hier dus geen afzetgebied voor
Westersche landbouwproducten. En na
tuurlijk al evenmin of nog minder zelfs
voor voedingsmiddelen voor de inheem-
sche bevolking.
Blijft dan tenslotte de mogelijkheid
van veeteelt op groote schaalvan uit
voer van Westersche landbouwproduc
ten naar Europa of Amerika; en van
.teelt van z.g. stapelproducten voor de
388 FEUILLETON,
DOOS
SCAL
DIS.
Elkerxee.
I.
Voor ditmaal wyst onze reisroute weer
naar Schouwen en nu bepaaldelijk naar
een oord, dat ons voor de zóóveelste
maal een treffend voorbeeld geeft van
verbazende grondverwisselingen, waar
van wij, kinderen van het hedendaag-
sche Zeeland, ons moeilijk een denkbeeld
kunnen vormen-
En te meer zal ons dit blijken, wan
neer wij, als naar gewoonte, onderzoek
doen naar den naamsoorsprong dezer
heerlijkheid.
Raadplegen wij een kaart van Zeeland
of van ons Vaderland, uit den Romein-
schen tijd, dan vinden wij gewag ge
maakt van de namen Heldinezee en van
Helium, als aangevende den wijden mond
der Waal of der Maas, welke namen
meermalen onderling zijn verwisseld.
Uit Duitschland komende, vormde de
Rijn een zijtak, welke, de Hel genaamd,
zich met andere vermengende, breeder
werd dan de vorige en alzoo den naam
ontving van Wijhal, Wahil en Wijder-
hel. Zoo voorbij Nijmegen stroomendo,
onder den naam van Wahil, later met
de Maas vereenigd, gaf zij aan vele
plaatsen, daarliggende, hun naam, zoo
als Tihil (nu Tiel), Bomhil, Braakhil,
enz., en ontlastte zich, beide vereenigd,
langs verscheidene monden m de Noord
zee, zooals: tusschen Bloemhilsdijk en
Europeesche markt.
Over de mogelijkheid van het tweede
zal wel niemand ernstig denken en wat
het derde betreft komt men al het 1 spoe
dig in een soort van landbouw die niet
de gewone is men komt dan tot teelt van
gewassen die den landbouw stempelen
tot plantagelandbouwwaarvoor veel ka
pitaal noodig is, over veel niet te dure
werkkrachten beschikt moet kunnen wor
den en waarbij men volstaan kan met
enkele Europeanen als toezichthoudend
peisoneel.
Blijft dan de vraag of veeteelt in het
groot denkbaar zou zijn, indien overigens
geschikte terreinen konden worden aan
gewezen.
In dit opzicht durft de schrijver geen
beslist oordeel uitsprekenmen heeft
hierbij niet alleen te rekenen met den
mensch maar ook met het dier dat men
er nieuw wil invoeren. Met het oog op den
uitvoer van wol is wel eens gedacht aan
schapenteelt in den geest als in Australië
plaats vindtmaar in Australië gefokte
merinoschapen bleken indien ik mij
den uitslag eener proef nog wel herinner
in ons indisch bergland niet te tieren.
Maar al valt hieromtrent ook niets met
zekerheid te zeggen, men komt het doel
daarmee niet nader. Immers het beschik
baar stellen van zulke uitgestrekte ter
reinen, als voor veeteelt op die schaal
noodig zouden zijn, zou ontwouding van
'n groot deel van 't bergland meebrengen
en hiertoe zal wel niemand willen mede
werken die de beteeken is der wouden
kent voor den regen val in de tropen.
Het staat voor den schrijver derhalve
vast dat landbouw kolonisaties in onze
Oost, en over 't algemeen in de tropen
niet kunnen slagen en wel wegens kli
maat, gebrek aan geschikte terreinen, en
oeconomische bezwaren.
Natuurlijk is hiermede niet gezegd dat
met name op Java in het achter de
groote steden gelegen bergland niet een
enkele kleine kolonie van 20 tot 50 gezin
nen een behoorlijk bestaan zoude kunnen
vinden, maar dat is het natuurlijk niet wat
men beoogt en daarom vordert dit punt
ook geen bespreking. Evenmin als de mo-
Breéhïl (nu Brielle), tusschen Goeree en
Hilvoot, of voet, of eind der Hel, en
tusschen Goeree, de Helcher- of Eikerzee,
op het eiland Schouwen.
Het moet ons verbazen wanneer het
toen en het heden, door beschouwing
van twee landkaarten, ons duidelijk
zichtbaar wordt, welke ontzettende ver
anderingen in die uitstrooming der mon
den van dit Helium of den Wahil heeft
plaats gehad.
Waar toen, volgens den ouden schrij
ver Plinius, de Romeinen met eene tal
rijke vloot in zee staken, vindt men nu
in een tak der Helium 1 enminste geen
spoor van water meer; het zand is ge
heel verland, en daar, waar thans Eiker
zee ligt, ziet men slechts vruchtbare
bouw- en weilanden, en niet ver van
daar de duinen, die bolwerken tegen
de zee.
Waarschijnlijk was toen dit dorp óf
niet geheel aanwezig óf was het slechts
eene geringe buurten daar, waar de
mond der rivier zich in de Noordzee
ontlastte, vinden wij thans de hofstede
de Hel.
Die Helcher- of Elckerzee was in het
midden der 12e eeuw nog gedeeltelijk
een stroom. Volgens van Mieris stond
bij de ruiling van rechten en goederen
tusschen den Abt van Epternach en den
Hollandschen graaf Dirk VI, in 1156,
de laatste af 120 maten lands op het
eiland Schouwen, grenzende westwaarts
aan het water Helchers-ëe.
Volgens dienzelfden schrijver wordt
ook Eikerzee genoemd in een charter,
graaf Willem van Henegouwen, in Maart
1826, het land van Gostijn Jakobsz. van
Eiker zee, die „om diefte" (diefstal) het
land was uitgeweken, in leen gaf aan
gelijkheid voor enkele tuinbouwers om in
Indië een goed bestaan en een goede toe
komst te vinden. Dit alles gaat buiten
het eigenlijke kolonisatie-vraagstuk om
en draagt niet bij tot vervulling van den
wensch om een deel van het surplus
onzer bevolking voor onze nationaliteit
te behouden.
Of hiermede nu dit punt van de baan
is, kunnen wij natuurlijk niet uitmaken.
In ieder geval stellev wij zoo groot ver
trouwen in de adviezen van den heer
Colijn dat wij niet gaarne een emigratie
op eenigszins ruime schaal naar onze
Oost aan onze landbouwers zouden aan
bevelen. (Wordt vervolgd.)
20"AÜgTÏ9K)7"
De Bazuin neemt uit de Recensiebode
over een lange critiek op v. d. Fliers
„Een Wegbereider".
De critiek is niet malsch. De lezers die
zich uit ons no. van 25 Mei onze recen
sie van genoemd werk herinneren, zullen
begrijpen dat over 't geheel de critiek
van De Recensiebode onze instemming
heeft.
Maar nu voegt de waarnemende hoofd
redacteur van De Bazain er nog een
critiek aan toe, en wel op de recensen
ten in onze antirev. bladen en met die
critiek zijn wij het niet eens. Wij mee-
nen er zelfs tegen op te moeten komen.
Z.H.Gel. toch schrijft
„Daaruit blijkt dat ons volk wel voor
zichtig mag zijn met recensies, ook in
Christelijke bladen. In meer dan een
Christelijk blad is bovenstaand boek aan
bevolen als gezonde degelijke kost voor
Christelijke gezinnen 1 't Schijnt wel dat
niet zelden zulke boeken gerecenseerd
worden voor zij gelezen of ook maar met
eenige attentie ingezien zijn."
Wij lezen nogal eenige Christelijke
bladen, maar kunnen ons niet herinne
ren dat ei in een van deze een zooda
nige onjuiste recensie gestaan heeft.
Bovendien komen wij er tegen op dat
de Chr. pers hier beschuldigd wordt als
zou zij er maar op los schrijven, zonder
zelfs maar een boek gelezen te hebben.
Zoo voor ons zelf als voor onze collega's
Jan Simon Reigersz.
Later werd die stroom, ten noorden,
door den Scharren- of Scharen dijk afge
damd, en (ten zuiden door de Duveneë
gesloten. Dres ;elhuis meent een overblijf
sel van den ouden stroom te zien in de
Elkerzeesche vaart, die een weinig ten
zuiden Scharendijke aanvangt. Z.Oost-
waarts door Eikerzee en Duivendijke loopt
tot Kerkwtrve, waar zij in westelijke
richting zich bij het z.g. Moriaanshoofd,
met de Haamstedervaart vereenigt.
De noordzijde van Schouwen had steeds
verbazend veel van de zee te lijden.
In de „Memorie over den toestand des
eilands van 1600 tot 1656", wordt gezegd,
hoe oude lieden zich herinnerden, dat
er aan dien kant, tegen den Scharrendijk
en den Langendijk, buiten den zeedijk,
op de schorren vee werd geweid.
In het verzoekschrift aan de Staten
van Zeeland, zegt het dijkbestuur, dat
het land aan den Noordkant, zoo omtrent
de Repart, als bij de Kloosternol, door de
persing van de plaat de Springer, met
grondbraken wordt bedreigd en dat er
wel twintig vadem water stond, waar
een halve eeuw vroeger nog duinen lagen.
Spoedig kreeg men dan ook hier een
zeedijk, en in de Tegenw. Staat van Zee
land", wordt gemeld, dat men, tusschen
den Osse en de Repart, in 't begin der
18e eeuw, nog buitendijks met wagen en
paarden kon rijden.
Re Repart was vroeger een druk be
zochte uitspanningsplaats, waar een
kleine baai is, tusschen twee met steenen
waterkeerende ringen bevestigde dijk-
puntende Oostnol en de Kloosternol.
Op de oostelijke stond eene tent, waar
uit men een prachtig land- en zeege
zicht had.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent
protesteeren wij bescheidenlijk tegen deze
op zijn zachtst generaliseerende critiek
van De Bazuin.
Wij voor ons houden ons by de behan
deling der rubriek Leestafel steeds aan den
regelGeen aanzien des persoonsHet
kan ons niemendal schelen wat de uitge
ver er van zegt. Bevalt het hem niet, dan
houdt hij zijn boeken. Daar doet hij ons
niets geen dis-plezier mee.
Trouwens in den regel willen de uit
gevers het ook nimmer anders. „In alles
waar".
Het socialisme in Japan.
Een Engelsch correspondent in Tokio
gaf dezer dagen een belangwekkende
schildering van het socialisme in Japan in
verhand met zijn huidige en toekomstige
ontwikkeling.
Het aanhangen van het socialisme
wordt in Japan als een misdaad be
schouwd en de socialisten worden als
verklaarde vijanden van den Staat aan
gezien. De houding der Europeesche
regeeringen tegenover het socialisme
dan ook den Japanneezen een raadsel.
Zij nunnen zich niet begrijpen, hoe
monarchistische landen de verkondiging
der socialistische leerstellingen kunnen
toelaten. Dat een socialist een gewe
zen toch altijd l zitting kan hebben
in het Britsche kabinet gaat boven het
begrip van een trouw Japannees. De
tegenwoordige burgemeester van Tokio
Yukio Ozaki, een der bekwaamste jongere
staatslieden van Japan, moest zijn por
tefeuille van minister van onderwijs in
een der kabinetten neerleggen, omdat hij
in een openbare vergadering een rede
had gehouden, waarin hij den toestand
van Japan schilderde, zooals die onder
een republikeinsche regeering zou zijn.
Het bespreken alleen van zoo iets, hoezeer
de spreker zelf er een tegenstander van
mocht wezen, werd als niet behoorlijk
beschouwd.
Eenige jaren geleden werd in Tokio
eene socialistische organisatie opgericht,
De heerlijkheid Eikerzee, groot 1090
gem. 41 roed. behoorde, tijdens de
eerste steenrol grootendeels aan de Gra
felijkheid de rest kwam toe aan onder
scheidene eigenaars, meest dezelfde als
die van Ellemeet. Later kwam zij in het
bezit van de familie de Witte van (Jitters
tot 1888 aan jkvr. Anna Jacoba de W.
van G.tot 1001 aan jkvr. Caroline Hes
ter de W. van G., wier weduwnaar en
erfgenaam Arnold André des Tombes in
Dec. 1902 te 's-Hage overleed. Uit diens
boedel werd het ambacht den 7 Juli 1903
te Zierikzee, publiek verkocht en werd,
voor de som van 5200 gld., eigenaar dhr.
Corn. Moolenburgh te Zonnemaire.
Er is kennelijk verband lusschen het
wapen van Elkerzce, en dat van het ge
slacht de Wittehet ^eerste, in zilver
twee golvende faces van azuurhet
laatste in azuur, twee golvende faces van
zilver.
Onder Eikerzee ligt het gehucht Scha
rendijke, wat wellicht dijk tegen de schor
ren of ook wel stevige dijk beteekenen
kan. Omstreeks 1487 werd hier het z.g.n.
„Nieuwlandeken van Schaerdendijcke",
oók wel het Heilige Kruisland genoemd,
door Gerrit van Abbenbroek ingedijkt.
Voor uitwatering en aanlegplaats was
hier eene haven noodig en Corns. Wil-
lemsen te Zierikzee bood aan die te maken
en onderhouden, mits consent „om twee
grooten vis. te mogen heffen van ieder
vat bier dat in die haven werd gelost",
welk verzoek, by octrooi van Maximiliaan
van Febr. 1487, toegestaan werd. Ver
moedelijk zijn deze gronden verloren ge
gaan, toen later de oever hier aanmer
kelijk afnam.
Ons van uit Zierikzee, vanwaar Eiker
zee 2'/2 uur N.W. verwijderd ligt, over
maar tegenover de leden werd zonder
genade opgetreden en ten slotte werd
de geheele beweging spoedig onder
drukt.
De opwinding die dezer dagen onder de
autoriteiten ontstond bij de ontdekking
van een geheime vereeniging van socia
listen in Tokio, was buitengewoon. Na
tuurlijk werden alle leden gearresteerd
en voor de rechtbank gebracht. Maar
wat het meeste indruk maakte, was het
feit, dat de vermoedens der Japanneezen
omtrent het verfoeilijk karakter van het
socialisme volkomen bevestigd werden,
want men ontdekte een geheime samen
zwering, een plaats voor het maken van
bommen en alle benoodigheden voor het
anarchisme van de daad.
Dit was de eerste verschijning van het
anarchisme in Japan.
Dat een Japannees zulke denkbeelden
kon aanhangen, beschouwde men als
onmogelijk. Maar zij die in Tokio werden
betrapt, bleven trouw aan hun vaandel
en hun verderfelijke leerstellingen. Hoe
zij de bommen dachten te gebruiken,
die men bij hen vond, kan het publiek
alleen gissen, daar de autoriteiten alle
bijzonderheden van de samenzwering ge
heim houden.
Men beweert, dat de leiders ervan tot
levenslangen dwangarbeid zullen veroor
deeld worden. De moeilijkheid is echter,
dat de vereeniging vertakkingen schijnt
te hebben en dat hooggeplaatste families
in verschillende deelen van het land er
deel van uitmaken.
Niet, dat zij in eenigerlei verban! ston
den tot de nu gearresteerde leden, doch
het feit, bekend te staan als aanhangers
van de socialistische ideeën, is in Japan
alleen al voldoende om iemand deelge
noot te maken van al de handelingen
ook der meer geavanceerde |leden van
de partij.
De minister van landbouw enz. heeft
ter kennis van de Staten-Generaal ge
bracht, dat het overleg tusschen de be
treffende regeeringen geleid heeft tot
gat—BiMMHaaMBBgH—aMBanniBa—
Kerkwerve, naar het dorpje begevende,
behoeven wij ons op die wandeling niet
op te houden, wijl wij, Renesse en Noord-
welle bezoekende, het een en ander, wat
onze opmerking verdiende, reeds gezien
en besproken hebben.
De geschiedenis zegt ons jdat-het dorp
al zeer vroeg bekend is, op het plaatsje
komende, ontwaren wij ook hier dat land
bouw en vooral veeteelt hoofdmiddel van
bestaan is.
Niets bijzonders is er voor ons te zien,
waarom wij ons maar direct naar het
nette kerkje begeven.
Na de Hervorming werd het gebouw,
wat iets bijzonders in Zeeland was, niet,
zooals op andere plaatsen, door de paro
chianen, de heerlijkheid of wel uit de
bezittende goederen onderhouden, maar
door het Kantoor der Geestelijke goede
ren en werd het, in 1741, op last van
Gecomm Raden van Zeeland genoegzaam
geheel vernieuwd, van welke verbouwing
van kerk en school eene teekening in
het Provinciaal archief berust.
Ook later werd het bedehuis nog al
vrij wat gerestaureerd. Zoo werden in
1863 kerkvoogden door Gedep. Staten
gemachtigd tot het aangaan eener ren-
telooze geldleening van 800 gld., bij aan-
deelen van 50 gld. en zulks ter bestrijding
van de kosten voor aanschaffing van
nieuwe ijzeren ramen en eenige andere
herstellingen.
Het kerkgebouw binnengaande, ont
moeten wij hier ook een orgel't is een
Amerikaansch harmonium en geschon
ken door het oudste lid der gemeente,
dhr J. Schalkwijk, voormalig kerkvoogd.
Het instrument werd ingewijd den 15
Dec. 1895, door ds Rozëboom met Ps 87 7.
(Wordt vervolgd.)