NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND
No 252. 1910
Woensdag 27 Juli
24e Jaargang.
CHRISTELIJK-
DE JON GE-VER WEST, te Goes
F. P. D'HU'.j, te Middelburg,
PRIJS DER ADVERTENTIËN
/ERSeHUNT ZESMAAL PER WEEK
IEDEREN WERKDAG DES AVONDC.
rijs per drie maanden franco p. p.
I nkele nummers Offe*.
V
UITGAVE DER l'IRMA
EN vm
X
aaaam—MMEUj
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
De opgtaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
26 Juli 1910
Zeelands Ghr. Scholen.
„Het meest" aldus De Standaard
van 30 Juni jl. „verbaast u Zeeland
een gewest dat in de Provinciale Staten
een sterke meerderheid gaf, en twee
leden naar de Eerste Kamer afvaardigt,
en dat toch voor de Openbare School
nog altijd 27100 kinderen aanwijst, en
voor de Vrije School niel meei dan 9000.
Nauwelijks een derde".
Heel verbaasd zal De Standaard over
deze vreemde verhouding wel niet we
zen. Zij weet dat er in Zeeland tal van
menschen zijn die nog voor 't goeie
zijn; en voor leden van Kamer of Sta
ten hun stem uitbrengen op mannen,
van welke zy vernomen hebben dat zij
ook „voor 't goeie" zijn.
Dat „goeie" trekt hen aan, ook wan
neer 't naar hun meening nog in de
Openbare School gevonden wordt.
Er zyn nogal enkele Openbare Scholen
waar gebeden en gedankt of uit den
Bijbel verteld wordt; en dat is voor
vele van onze brave Zeeuwsche men
schen voldoende.
Dan is er geen enkele provincie waar
de afwijkende meeningen op kerkelijk
en dogmatisch gebied zóóvele zijn als
in onze provincie.
De schakeeringen in de Hervormde
Kerk laten wij voor 't geen zij zijn. Wij
wenschen geen namen te noemen. Maar,
nemen wy alleen Zuid-Beveland, dan
vindt men daar nogal eenige verschei
denheid van richting zelfs onder de
rechtzinnige belijders, en met dit ver
schil in richting hangt ook saam't ver
schil in tempo waarin men zich be
ijvert voor de Vrije School.
Een verschijnsel dat in de gerefor
meerde kerken niet wordt waargenomen.
Doch te meer uitkomt naarmate
men komt in de kerken van min vaste
formatie. Ook in deze treft de grootste
verscheidenheid van inzichten voor, of
ook wel tegen het Christelijk Onderwijs.
By velen heeft de tegenstand tegen
de Chr. School een dogmatischen grond
b|j niet weinigen is t onverschilligheid,
e«n niets voelen voor de Christelyke op
voeding, 't propageeren eener valsche
lijdelijkheid, of een minder juiste op
vatting als zou de Chr. School preten
deeren een bekeeringsinstituut te zijn.
Dit alles verklaart dat in sommige
gemeenten van Zeeland nooit of stellig
2 FEUILLETON.
LENA.
De winter kwam. Zij oordeelde het toen j
veel heter des avonds ter kerk te gaan
„zooveel gezelligermet licht verschijnt
toch iedereen en alles in schooner glans". i
Zy drentelde na kerktijd nog wat op
straat en liep ook wel eens bij haar oud
jes aan, soms uit verveling, soms uit
een vaag gevoel, dat hier de vrede des
gemoeds moest huizen.
Onwillekeurig kwam het gesprek wel
op beter dingen, dan waar haar leven
van getuigde in den laatsten tijd. Van
keuvelen kwam disputeereazij schertste
met hun ernst,zij legde haar twijfelingen
bloot en „moeder" zuchtte en „vader"
zeide, dat zij onkruid op den akker
strooide, dat al het goede zaad verstik
ken zou. Eerst maakte dit nog wel wat
iDdruk, maar spoedig dartelde ze er over
heendie preeken werden haar vervelend,
zoo in de kerk als bij haar burenze
zou maar liever eens wat lezen, er waren
haar zulke mooie boeken aanbevolen,
dan ging, de Zondag bovenal, wat
sneller om en was gezelliger.
De prentverkooper zou haar uii mun
tend radenhij was ook eigenaar van
in geen afzienbaren tijd wij spreken
maar den mensch een Chr. School
zal verrijzen. .§gj[|
In de meeste van die gemeenten
waar zij er reeds zijn, zijn de afgeschei
denen de kern geweest die allengs is
uitgegroeidis 't hunne actie geweest,
die de anderen tot hulpbetoon of na
volging heeft geprikkeld.
Het ïs dan ook mooi voor wie de toe
standen in Zeeland kent, dat van de
duizend Christelijke scholen die ons land
telt er B7 in Zeeland gevonden worden.
Noemen wij met achting de afgeschei
denen in Middelburg, Zierikzee, Neuzen,
Goes, Nieuwdorp, Axel, Zaamslag en
andere, die voor de oprichting van eene
Chr. school den eersten stoot gaven, ook
aan Hervormde zijde heeft men met
name te Middelburg, Vlissingen, Wis-
senkerke, [Domburg, [Aagtekerke, later
ook op vele andere plaatsen niet stil ge
zeten.
En op menige plaats zelfs verrees in de
laatste jaren een Chr. school, waar men
dit een kwarteeuw geleden voor onmoge
lijk zou hebben gehouden.
Zoo bijv. te [Zonnemaire en Scharen-
dyke op Schouwen, te Nieuwerkerk op
Duiveland, te Oudelande op Zuid Beve
land, te Hoek, Oostburg en Schoondijke
in Zeeuwscli-Vlaanderen.
Toch zal de actie voor ,vrij Christelijk
onderwijs in onze provincie zich breeder
moeten [ontplooien.
In de laatste jaren is de noodzakelijkheid
der Christelijke school in steeds breeder
kringen uitgeeproken.
In tal van gemeenten is de moderne
leer door een rechtzinnige prediking in de
Hervormde kerk vervangen, en wordt
door meerdeie rechtzinnige ambtsdragers
en gemeenteleden gevoeld en erkend dat
kerk en school in de taak der Christe
lijke opvoedii g en vorming van 'tzaad
der gemeente hand aan hand dienen te
gaan.
Meer nog zelfs dan in sommige ge
meenten die sinds menschenheugenis
op 't punt van zuiverheid in de leer
gunsrig afstaken bij andere gemeenten.
Met name op 't eiland Tholen is bij
de meerderheid der rechtzinnige huis
vaders de noodzakelijkheid der Christe
lijke school nog niet tot het bewustzijn
doorgedrongen.
Daarom dringen wy er bij de kerke
raden in al deze gemeenten op aan dat
zij zich steeds krachtiger daartoe mogen
aangorden, opdat 't getal Christelyke
scholen in Zeeland spoedig belangrijk
moge toenemen.
Dit geldt voor alle gemeenten op Tho-
een bibliotheek, waaruit de meergenoem
de vriendin de boeken las. Doch, deze
had tot nog toe geen realistische lectuur
gekozenen ook de eerste, die Lena in
handen kreeg, gaf nog geen kwaden in
druk. Maar, onze boek- en plaatverkoo-
per had zyn charmes bij de lezeressen
en Lena scheen hij spoedig zeer gene
gen. Het kwam er niet op aan, of zij zijn
boeken een dagje langer hield dan den
gezetten tijd en hij zou zorgen dat hij
de mooiste boeken thuis hield voor hadr
genot Een onbedorven meisje, als Lena
toen nog was, nam al die lieve praatjes
voor goede munt op, tot zij een or.de
schoolvriendin bij hem ontmoette, die
met hem praatte en lachte, al te vrij
postig, naar haar meening en die zij
vergezelde bij het vertrek.
„Zoo lees jij waarlijk dan ook al die
sensatie-romans?" vroeg Betsy.
„Hoe noem je ze
Sensatie-romans
„Wat is dat, wat beteekent dat? Ik
ken dat vreemde woord niet".
„Sensatie Nou, prikkelend, of opzien
barend of zinnelijk".
„Vindt jij ze mooi?" vroeg Lena op
haar beurt.
„Och, 'k heb genoeg van flauwe boe
ken; ik heb er al zoo veel gelezen in
len, Oud Vossemeer uitgezonderd, en
ook voor enkele gemeenten op Schouwen
Duiveland, en voor verscheidene gemeen
ten op Zuid-Beveland.
Wij noemen slechts Kloetinge, 's Gra
venpolder, 's Heer Arendskerke en Ril
land Bath.
Er is nog heel wat te doen voor hen.
die zich benaarstigen om hunne roeping
en verkiezing vast te maken.
Niet op de hoogte.
De Haagsche Torenwachter schrijft in
de Middelb. Crt. over de Nationale Ten
toonstelling voor Huisvlijt te Den Haag.
Eerst iets in het algemeen, dan over
den toegangsprijs, dien hij te hoog vindt.
Ook is de sluiting van de tentoonstelling
op Zondag den schrijver een doorn in
het oog. bij schrijft
De toepassing van het begrip „Zon
dagsrust" kon de commissie wel een
weinig minder orthodox opvatten.
Professor Visscher uit Utrecht, de
hoofdman in de commissie, mag voor
zijn privé meenen, dat Zondagsheiliging
een bezoek aan een tentoonstelling op
dien dag uitsluit.; het groote publiek,
en vooral de kleine man, kan nu een
maal alleen 's Zondags er uittrekken.
Nu is wel bij wijze van concessie toe
gestaan, dat op Zondag de tentoonstel
ling na twee uur 's namiddags te be
zichtigen is, maar dat is absoluut on
voldoende. Zij moet op Zondag even
goed als op werkdagen toegankelijk
zijn en wel in het bijzonder een ten
toonstelling met het karakter en doel
als deze.-
Wellicht wil de heer "Visscher hier
door aan de vreemdelingen toonen,
dat Nederland calvinistisch geregeerd
wordt en dat dit zelfs overal uiterlijk
te bespeuren valt; dergelijke mallig
heden behooren bij een zaak als deze
niet thuis. Indien hij zich met het
openstellen van een tentoonstelling op
Zondag niet vereenigen kanwelnu,
daD bemoeie hy er zich niet mede
en late dat werk aan den „paganist"
over.
Het is daarom te hopen, dat het
dagelijksch bestuur der tentoonstelling
alsnog besluite lo. het entréegeld te
verlagen en 2o. de tentoonstelling ook
Zondags den geheelen dag open te
stellen.
't Was bepaald een erg donkere nacht
toen de Haagsche torenwachter op deze
tentoonstelling neerzag. Zoo donker, dat
in dien nacht de gevreesde Utrechtsche
mijn leven en nu ik eenmaal ben begon
nen aan deze, nu ben ikbedorven
voor anderen".
„Waar ga je heen
„Een beetje wandelen. Ga je ook mee
„Een klein half uurtje heb ik nog wel
den tijd". En Lena zag er haar horloge
eens op na.
>Waarom zoo kort?"
„Zoo heel laat kom ik nooit in huis".
„Waarom nietje woont heel alleen
„Ik houd er niet van zoo lang op straat
te zijn, de menschen, waar ik woon, zijn
er- ook tegen".
„Waarom je aan banden te leggen,
wanneer je alleen zijt?"
„Ik weet het zelf niet. Wat heb je een
snoep'rig hoedje op. En je mantelcos
tuumVerdien je zooveel geld
„Bemoei je met je eigen zaken", zei
Betsy snibbig.
„Vergeef me, ik bedoel alleen maar
„Voor jou is 't beter niet zoo mooi
gekleed te gaan", was Betsy's zachter
antwoord. „Je hebt maar weinig sieraad
noodig, want je bent mooi genoeg".
„Ben je jaloersch vroeg Lena lachend.
„Dat nietmaar toch zou ik niet wil-
len, dat jij wordt zocais ik en d&arom
wees gewaarschuwd voor dien boekver-
kooper".
Hoogleeraar Visscher voor hem opdoem
de. Of hij had, vóór hij zijn midden
eeuwsche taak begon, vergeten het pro
gram der 1 entoonstelling mee te nemen
naar de hoogte, en kon hij dus bij zijn
kaarsje niet zien, dat Prof. S. l>. van
Veen, die beoze hoofdman was. Prof.
Van Veen, die indertijd nog wel een
heele serie artikeltjes heeft geschreven
voor het N. v. d. D., wil heusch niet laten
zien, dat Nederland Calvinistisch gere
geerd wordt
Neen, de schrijver is, op zijn hoogte,
niet op de hoogte. Dat blijkt wel uit het,
echter tot den verleden tijd behoorend,
woord„voor zijn privé meenen». Foei,
zoo'n oud-liberale stellingde minder
heid maar onderdrukten dan die
fraaie zin „dergelyke malligheden
welnu, dan bemoeie hij er zich niet mede
en late dat werk aan den „paganist"
over
Hè is dat woord tot den hoogen to
ren doorgedrongen En kon de wachter
nu niet zien het streven van het meeren-
deel des volks naar Zondagsrust Of
speelde partijzucht hem hier, op zijn hoo
gen post, parten
Te man was blijkbaar niet ep de
hoogte; anders had hy dit echt venijnig
stukje met geschreven.
(Standaard.)
Dé staking bij Menko te Enschedé en de
daarop gevolgde uitsluiting van alle werk
lieden aan de gezamenlijke fabrieken zijn
feiten die op het oogenblik niet ongedaan
zijn te maken. Daarom hebben wy den
toestand zooals die op het oogenblik is,
als zoodanig te aanvaarden. En die is deze
dat op 't oogenblik 9000 menschen, waar
onder velen met hunne gezinnen, broode
loos zijn.
De mogelijkheid bestaat, dat aan beide
zijden fouten zijn begaan. Maar dit wischt
het feit niet weg, dat zoovele duizenden te
Enschedé steun noodig hebben. Wij blij
ven hierop al»nog aandringen.
De werklieden aan de fabriek van Menko
hadden ernstige grieven zij staakten. De
fabrikantenvereeniging trok zich de zaak
aan. De werklieden boden aan met deze
te onderhandelen bij monde van hun ver
tegenwoordigers, die dan tegelijk de orga
niseerden zoowel als de niet-georgani-
seerden zouden vertegenwoordigen.
De fabrikantenvereeniging verklaarde
wel te willen onderhandelen met de be
sturen uit de organisaties van arbeiders,
doch niet met dezen alleen.
Het Comité uit de burgerij adviseerde
toen te onderhandelen met genoemde be
sturen en een comité uit de niet-georgani
Er kwam een zweem van weemoed,
bijna spijt, op Betsy's zooeven nog on
verschillig gelaat.
„Waarom?" vroeg Lena.
„Omdat hij slecht is".
„Hoe weet je dit?"
„Yraag me niet uit en hoor slechts
naar mijn raad".
„Ik zal u er niet mee vermoeien, Me
vrouw", zoo ging Marianne voort met
haar verhaal, „u den geheelen gang
van zaken mee te dèelen ik wil u slechts
verhalen, dat Lena wèl teruggekeerd is
naar den boekverkooper, dat Betsy latei-
haar verscheiden malen heeft bezocht
tot nadeel van haar daden en gedachten,
doch dat zij door een Hand, zoo machtig
als liefderijk op eenmaal staande is ge
houden en aangegrepen op haar weg en
dat ik, arme zondaresse, door Gods gena
de middel zijn mocht tot redding. Ik ken
de haar nog van de catechisatie, en toen
ik haar in den tram schijnbaar toevallig
mocht ontmoeten verschrikte mij een
bleekheid, die in de plaats getreden was
van rozen op haar eenmaal frissche wan
gen. Ik sprak haar aan en vroeg of zij zich
ongesteld gevoelde. Ja, zij had kou gevat
en hoestte droog en hol. Van toen af dag-
teekent onze vriendschap. Zij schonk mij
haar vertrouwen, verhaalde van haar
seerden. Dit advies is echter door de
arbeiders afgewezen. Zij verlangen ge
hoord te worden als vertegenwoordigers
ook van de niet georganiseerden. Een
eisch, tegen welks inwilliging geen
onoverkomelijk bezwaar behoefde te be
staan en waarop zeker de beslechting
van het geschil niet had mogen afstuiten.
De uitsluiting is nu een feit.
En terwijl wij hopen dat de traït-d'
union tusschen de tweeërlei bedrijfsorga
nisaties met haar tegenstrijdige belangen
en verlangens waarvoor wij 't Burger
comité houden als zoodanig haar func
tie zal blijven uitoefenen, sporen wij allen
die in dit geding aan de zijde van de werk
lieden staan en de pogingen om tot een
gezonde, alle werklieden omvattende, be
drijfsorganisatie te geraken, willen steu
nen, ten krachtigste aan om hunne bijdra
gen te willen afzonderen tot steun van de
uitgeslotenen, welke in dezen ongelijken
kamp tusschen de macht van 't Kapitaal
en de macht van den Arbeid niet mogen
ondergaan.
Alle christen-werkliedenvereenigingen
mochten hierin saamwerken willen. De
voorzitters zullen zeker wel voor de expe
ditie der bijdragen willen zorgen.
De secretaris der Chr, Werkliedonver-
eeniging -te Enschedé „Unitas-, H. J.
Stins, houdt zich aanbevolen.
Een democratischebond.
De diamantbewerkersbond houdt dezer
dagen haar jaarvergadering. Behandeld
werd o. a. een voorstel tot verhooging van
het salaris der bestuurderen van dien
bond. Deze proletariërs zullen volgens het
eene voorstel f50 per week verdienen,
volgens het andere f60 per week. Het
komt ons voor, dat de heeren het met dit
salaris in onze kapitalistische maatschap
pij niet zoo kwa-id nog zullen vinden. Niet
daarop wilden we echter wijzen. Slechts
een paar teekenende uitdrukkingen aan
halen uit het verslag dat Het Volk van
deze vergadering gaf.
Een der leden vreesde dat de massa, dat
is dus de geheele bond, geen f 50 salaris
per week zal afstaan, omdat „de massa
een slechte werkgeefster is".
Daar is wat van aan. En daarom is het
zeer de vraag of het socialistische ideaal,
dat de „massa" werkelijk werkgeefster
wordt over heel 't maatschappelijk leven,
wel zoo begeerlijk is.
De soc. dem. meenen het echter blijk
baar niet zoo erg, als zij spreken over de
vo1 kssouvereiniteit, over de wenschelijk-
heid dat „de arbeiders" zelf kunnen regee
ren, en alles zelf in handen hebben.
ondervindingen, haar schuld en zonden
en werd wanhopend als zij bedacht dat
heel haar toestand ernstig, hoogst ernstig
was. Zij maakte mij den wensch bekend,
als zij herstelde een ander leven te gaan
leiden. Ik antwoordde verschrikt: „Als
je herstelt?"
„Ja; twijfel je daaraan?"
„O, het isnietmogelyk".
„Zou ik dan werkelijk zóó ziek zijn
„Zeer ziek voorzeker; maar vraag je
dokter. Op hem kun je gerust zyn, zooals
je zelf zegt En geldelijke zorgen heb je
ook niet hè Nog werk voor weken jn
huis. Niet waar?"
„Maar juist nu ik zoo sukkel, gaat dat
zoo vlug niet meer als vroeger, ik ben
met veel dat aangenomen was, al achter
uit".
»Dan zal ik je wat komen helpen".
„Hoe vriendelijk! Meen je dat werke
lijk Marianne
i „Natuurlijk".
„Dan ben ik uit den nood gered».
„Neen, daarmede ben ik het niet eens".
„Wat meen je?"
„Voor tijdelijke zorgen en voor het
oogenblik ben je gered ja. Verhooring
van 't gebed misschien".
(Wordt vervolgd).
