NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 230. 1910,
Donderdag 30 Juni,
24e Jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
/ERSeHIJNT ZESMAAL PER WEEK
fed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HIKJ, te Middelburg.
Snippers uit de oude doos.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS,
1 rijs per drie maanden franco p. p.1.2S,
I nkele nummers„0102*.
UITGAVE DER FIRMA
VAK
29 Juni 1910.
Noord Holland was slecht voor de
Liberalen maar ook voor de partyen
Hechts. Deze laatsten „wonnen niets, en
verloren nog een zetelde partij die met
den buit ging stryken, is de S. D. A. P.
welke twee zetels won in Zaandam en
twee in Amsterdam.
De uitslag is aldus.
Amsterdam I, II en V herkozen de
liberalen - Amsterdam VIII verving de
Rechtsche aftredenden Schut ;a,) en v.
d. Bogaert (k.) door vry zinnig democra
ten. Doch hiertegenover staat dat in
Amsterdam IX een liberaal (Roel vinkj
door een antir. (Ruys) werd vervangen.
In Amsterdam XI, VI en VII bleven de
rechtsche, meest onparige, zetels behou
den. In Amsterdam III werd de liberaal
Serrurier door een soc:alist vervangen,
doch wierp h}J op zyn beurt den vrij
liberaal Roell in Amsterdam VI uit. Ook
in Amsterdam IX kwam een socialist
in de plaats van een liberaal.
Te Zaandam werden de socialisten
Binnendijk en Duys. gekozen zoodat de
liberalen weer een verlies van vier zetels
hebben te boeken.
In de provincie 'Utrecht bleef alles bij
het oude. In Amerongen werd de heer
Rengers Hora Siccama a.r. gekozen met
2582 tegen 2524 op Kneppelhout (lib.)
en in Utrecht de 3 aftredendeneen
liberaal en 2 antirev.
In Limburg werden de aftredende r.k.
herkozen.
In Zeeland wonnen de a. r. twee zetels
op de liberalen te Goesdoch verspeelde
ie coalitie 1 r. k. zetel, welke thans wordt
ingenomen door den Itoomschen Staal
manman v. Dalsum.
In het kiesdistrict Goes is bij de herstem
ming geschied, wat reeds bij eerste stem
ming had kunnen gebeurende aftredende
liberale candidaten Elenbaas en Kakebee-
kezijn uitgeworpen met een vrij goede
meerderheiden vervangen door een chr.
hist, (doch die zich aansluit bij de anti
revolutionaire Statenclub) en een anti
revolutionair.
De heeren Elenbaas en Kakebeeke
374
F EUILLETON.
DOOB
S CAL DIS.
St. Jansteen.
Dit dorp ligt een goed kwartier uur
gaans bezuiden Hulst, en op de grenzen
van het oude land van Waes.
De heerlijkheid was oudtijds eene Ba
ronie, en ontving den naam van het
kasteel aldaar, op het einde der 13e eeuw
gesticht, door Jan van Namen, die den,
in 1717 verdronken polder van Namen,
insgelijks bedykte in het jaar 1285.
Dit ambacht bezat vroeger zeer bijzon
dere voorrechten.
De kerk welke men in 1647 wilde her
stellen en vergrooten, do^h later tot den
Herv. dienst werd ingericht, is in 't be
gin der vorige eeuw, aan de R. Katholie
ken teruggegeven.
Uit het begin der Reformatie lezen wjj
in de Vlaamsche acten omtrent St. Jan-
steen, dat deze gemeente, op de classis
van Hulst, van 4 Jan. 1580, onder deze
classis gerangschikt werd. En in weerwil
daarvan hooren wij toch uit de hande
lingen der Cl. tè Axel d.d. 31 Oct. van
't zelfde jaar, dat, op de vraag van Theod.
Seligius, pred. te Hulst, of men een die
naar te St. Jansteen beroepen zou, ont
kennend werd geantwoord „omdat het
onder onze classis niet is", zooals er
staat.
Ofschoon er nog meer dan een eeuw
verloopen moest, verkreeg de gemeente,
zooals we verder hooren zullen, toch
hebben de een 6, de ander een jaar een
zetel ingenomen, welke hun niet toe
kwam. Beiden zijn gekozen ten gevolge
van 't speculeeren der vrijzinnigen op
papen vrees en papenhaat,waardoor in 1907
de heer Timans voor de herstemming in
viel, en in 1909 de heer Stieger in de
minderheid bleef. Nu, by' hun aftreden,
trachtten diezelfde vrijzinnigen, door de
Roomschen tegen ons met Stieger, en
ons tegen de Roomschen (met Borromeo)
op te zetten, deze onrechtmatig door hen
bezette zetels te behouden.
Die poging is mislukt.
Onder de leiders had 't al sinds lang
vast gestaan, dat deze zetels weer naar
Rechts moesten toekomen.
Dat dit bij de herstemming aldus ge
schied is, danken wij, menschelijkei wijs
gesproken, aan de flinke leiding in ons
eigen kamp, de trouwe hulp der Roomsch
Katholieken, den ijver der „stille kracht"
die aan den Christelijk Historischen kant
staat, en de taaie persoonlijke bewerking,
een systeem steeds door ons aanbevolen
en proefhoudend bewezen bovenal en
dit vooral mag niet uit 't- oog verloren
worde 1 hebben die honderden 't ge
wonnen die aan de leiders voelbaren steun
boden, door hun „verborgen omgang" in
de binnenkamer; en ten slotte komt
alleen den Heere der Heirscharen de dank
toe voor Zijne goede gunst over ons, open
baar geworden in de verhooring der ge
beden.
Dat in Hulst v. Dalsum den zetel van
den hoogst bekwamen, verdienstelijken
v. Waesberghe inneemt, is ons een dub
bele oorzaak van teleurstelling.
De staat van de stemming en de her
stemming in dit no. van ons blad toont
aan wat in vele districten van ons kies
district Goes de ontwaakte of verdubbelde
ijver heeft vermoeht.
Te Goes gingen wij 90 stemmen voor
uit te Heinkenszand 52dank zij de
krachtige actie der Roomsch Katholie
ken; te Camperland 43, te 's Gravenpolder
38, deze beide meest ten gevolge van per
soonlijke bewerking; Wissekerke 36;
Wolfertsdijk 32, dank zij de actie ook van
nog een eigen predikant in
NICOLAAS WOUTERS,
en toen deze als eersten en eenigen
leeraar der gemeente, vertrokken was
hield St. Jansteen weder op, eene zelf
standige gemeente te zyn. Geen tweede
voorbeeld is in Zeeland aan te wijzen
waar slechts één predikant is werkzaam
geweest.
Wat er aan de beroeping van ds.
Wouters vooraf ging willen wij nu eerst
vernemen.
Ds. Wouters werd geboren te Tholen,
waar zijn vader Jacob W. in 1682, '83
en '88 burgemeester, schepen en raad
was. Na gestudeerd te hebben, werd
hy 4 Mei 1683 by de Cl, van Tholen
c.a., pér. geëx. door ds. Corns. Bruijn-
visch van IAefkenshoek en als prop. toe
gelaten. Als zoodanig beroepen te St.
Tilipsland 7 Juni 1686, werd hy 1 Sept.
d. a. v. aldaar bevestigd door ds. Abr. van
Doreslaer van St. Annaland.
Van daar naar Oud- Vosmeer beroepen
2 Feb. 1688, ving hij er den dienst aan
den 13 Juni. Deze gemeente diende hij
tot 1702 en verliet hy, door buitenge
wone omstandigheden daartoe gedron
gen deze gemeente onverwachts, ook al
uit oorzaak, dat hij zich in 1702 onvoor
zichtig gemengd had in de oproerige
onlusten te Tholen, tusschen de partij
van den Baljuw aldaar en de aanhan
gers van zijn vader, destijds Reken
meester en Raad der stad.
Dientengevolge werd hij 19 Oct. 1703
gevonnisd met bannissement.
Wijl hy, zooals we hoorden, de gemeen
te van Oud-Vosmeer heimelijk verlaten
had, besloot de Cl. 2 Jan. 1703 gedeputeer
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent
de «Vrije Kiezers", zoowel die voor als die
tegen zijn, de laatste misschien nogw.d
het meestWemeldinge en Rilland elk
29Cortgene, toonende, nog eens weer in
zijn oude kracht, wat het kan als 't wil,
28, Hoedekenskerke en Kapelle elk
25prachtig gewerkt daarOvezande en
's Heerenkoek, waar de Roomsche Kies-
vereenigingen toch reeds bij eerste stem
ming zoo flink waren, wonnen er nog
resp. 20 en 10 stemmeu bij KTuiningen
met Hansweert nog 41Yerseke was
nooit zoo mooi34 stemmen vooruit.
Colynsplaat, waar de 23 thuisblijvers
van den 14en allen lib. waren, kregen onze
candidaten nog 18 stemmen meerzelfs
Kloetinge schoot nog 32 stemmen naar
voren.Schore hield zich weer flink: van 84
op 90 kon 't niet komen; immers De Jonge
bad ook nog liberale stemmen gehad
maar van 73 op 85 kwam 't wel. Het ging
dus nog meer vooruit dan 't eerst van plan
was. Wilhelminadorp, ondanks de actie
der vrijzinnigen, bracht nog elf man meer
in 't vuur. Cats '2, Waarde 15; en de
overige gemeenten, hier nu niet ge
noemd, welke met een lager cijfer
dan tien naar boven gingen, gaven
hierdoor blijk dat zij reeds bij eerste
stemming zoo getrouw waren opgekomen,
en zoo eenstemmig voor onze candidaten
waren geweest. In dit verband noemen
wij met eereBaarland, Oudelande en
Kwade rdamme; en 't uitstekend geor
ganiseerde Nieuwedorp.
Aan allen die tot dezen goeden uitslag
hebben medegewerkt, de dank onzer kies-
vereenigingen en ook de onze.
Wij gaan vooruit in kiezerstalmoge
't ook zijn in het aantal onzer Kiesver-
eenigingen, dat wil zeggen in deugdelijke
organisatie.
Men smede het ijzer nu terwijl't heet
is, en richte overal Kiesvereenigingen op.
Scheerwinkels zyn ook wel goed, maar
dat zijn slechts behulpsels, wij moeten
hebben kiesvereenigingen waarin wij el
kander opbouwen en stichten, en vanwaar
uit wij onze vrienden kunnen bewerken
hetgeen in den scheerwinkel met alle
respect overigens voor 't geen men daar
in verkiezingsdagen voor de candidaten
den derwaarts te zenden met advies tot
schorsing van ds Wouters, en den 6 Febr.
werd bepaald, dat de gemeente zou wor
den bediend ten koste van hen, die later
het tractement zouden trekken. Gedepu
teerden brachten den 3 Juli rapport uit,
dat ds Wouters aan het Avondmaal ge
weigerd was.
Bij de Cl. werd 8 Jan. 1704 goed gevon
den, dat de kinderen van ds Wouters het
tractement moesten genieten gedurende
de schorsing van hun vader en daaruit
de uitgaven behoorden te voldoen van de
dienstverzorging in de gemeente.
Nadat een geschil tusschen A mbs. Hee
ren en de classis, over het benoemen van
het coll. qual. te Oud Vosmeer, in der
minne geëindigd was, verleende de Cl. den
7 Oct. 1704 handopening tot beroep en be
noemde ds P. van Macherenv&n Tholen tot
director in de vacante gemeente.
In de class, vergadering te Tholen van
5 Oct. 1705 kwam er intusschen in behan
deling een verzoek van dsJPoMfers om een
attestatie, wijl hij meende nooit gecensu
reerd te zyn geweest, en verzocht hij
tevens om beroepbaar gesteld te mogen
worden in eene andere classis; hiertoe
kon de vergadering evenwel nog niet be
sluiten
Een herhaald verzoek van hem, nu ge
dateerd uit Hulst 1 Oct. 17( 6, waarin hij
zegt, dat hij van 1686 tot 17(>2, de twee ge
meenten trouw gediend heeft; dat het Hof
Provinciaal hem mede heeft betrokken in
bewegingen, ten jare 1702 te Tholen voor
gevallen, en waardoor hij zich genoodzaakt
heeft gezien ,zyne gemeente te verlaten en
zich buitenslands te begeven, waarna het
Hof hem, met anderen uit Tholen, bij con
tinuatie heeft gebannen buiten Holland,
kan doen, niet mogelijk is. In de Kiesver-
eeniging moet de propaganda gevoerd
voor de beginselen en in den scheerwin
kel voor de candidaten. Dat blij ve of wor
de onder ons de geijkte gewoonte.
Naar aanleiding van de behandeling
van het rapport der Krupp-commissie
in het comité-generaal der Tweede Kamer
meldt men aan „De Telegr." uit Den
Haag het volgende
De Krupp commissie, bestaande uit de
Kamerleden Van Vlijmen, Van Wassenaer
van Catwijck, Thomson, Van Karnebeek
en Colijn, had in haar rapport, waarin
werd geconcludeerd, dat niet uitsluitend
aan de firma Krupp de levering van ons
geschut mocht worden gegund, ook voor
gesteld, dit rapport te publiceeren.
In het comité-generaal van de Tweede
Kamer werd dit voorstel echter verwor
pen.
De omstandigheid, dat op verschillende
regeeringsdaden ten aanzien van geschut
leveranties critiek wordt geoefend, maar
bovenal het feit, dat de achterlijkheid van
de firma Krupp in het stuk geconstateerd
wordt, heeft bij enkele der betrokken
bureaux groote ontstemming gewekt, zoo
dat van die zijde het verlangen wordt ge
koesterd om slechts in het geheim over
de zaak te beraadslagen.
Vermoedelijk is dat de reden, waarom
de Tweede Kamer niet heeft besloten
tot openbaarmaking.
UIT Wis PROVINCIE.
De Automobielfeesten op Walcheren.
De auto's werden te Middelburg opge
wacht door bereden politie, die den weg
vrijmaakte, terwijl ook verder uitgebreide
I politiemaatregelen getroffen waren, hef-
j geen zeker medewerkte tot het voorko-
I men van ongelukken,
j Tijdens de pauze van het concert wer
den gisterenavond de leden derautomo-
bielclub met hunne dames ontvangen
door het bestuur van St. Sebastiaan, in
de fraai gerestaureerde Schutterszaal.
Bij monde van den voorzitter, den heer
Zeeland, Utrecht en Friesland.
Hij verlangt alzoo, ook in 't belang
zijner kinderen, beroepbaar gesteld te
worden buiten de jurisdictie van het Hof.
Trouwens, Wouters deed het voorko
men, alsof hij nog pred. te Oud- Vosmeer
zou zijn, indien zijn banissement door
de Staten van Zeeland mocht vernietigd
worden. Hierop werd hem gewezen op
het eindbesluit der classis d.d. 7 Oct.
1704, dat hij, als pred. van Oud- Vosmeer
was afgezet en daarop handopening was
verleend om in de vacature te voorzien.
In de Cl. van 7 Oct. 17 O werd door
de Cl. van Z. Bevéland advies gevraagd
hoe te handelen met ds Wouters, als
beroepen te St. Jansteen, waarop geant
woord werd, dat dit overgelaten werd
aan de wijsheid en voorzichtigheid van
de Z. Bev. broeders, mits gehandeld
wordende naar de kerkenordening
De vader van ds Wouters was te voren,
door aankoop, eigenaar geworden van
de baronie en vrije heerlykheid van St.
Jansteen. Deze verzocht nu, per missive
uit Middelburg van 2 Febr. 1699, dat de
Cl. Z. Beveland mocht bewerken, een
kerkenraad aldaar te benoemen, teneinde
een eigen predikant te kunnen beroèpen,
wijl, tot dusver, sinds 1649 een van de
drie leeraars van Hulst beurtelings,
slechts om de veertien d&gen, eenepre-
dicatie kwam doen.
De classis was hen hierin ter wille en
In weerwil het bannis;etnent van ds.
Wouters nog niet was opgeheven, kon
men hem toch te St. J a n s t e e n beroepen,
wijl het tegenwoordige Z. Vlaanderen, toen
niet onderhoorig was aan genoemde gewesten,
maar tol de Oost nrijksche Nederlanden be
hoorde; dit ter opheldering.
S?E3 ÏSSS53ÏSj53«KÏSSat
H. P. den Bouwmeester werden de gas
ten namens de confrérie toegesproken.
Spr. deed voornamelijk uitkomen, dat de
hove St. Sebastiaan reeds 500 jaar be
staat en er steeds een aangename geest
onder de confrères bestaan heeft. Voor
de jonge vereeniging, die thans gast is,
hoopt spreker een evenlang bestaan en
een even gezellig onderling verkeer.
De voorzitter der automobielclub, jhr
Sandberg, dankte namens de gasten en
wees op het gezegde: „Appollo kan niet
altijd de boog gespannen houden". De
Hollanders hebben een tijdje het werk
neergelegd om te vertoeven in het gast
vrije Zeeland. De verwachtingen zijn ten
deze opzichte niet te groot geweest. Zoo
wel het publiek als autoriteiten hebben
de leden der club op grootsche wijze
ontvangen. Spr. drinkt op de confrérie
van St. Sebast'aan, die bewezen heeft
door haar langdurig bestaan dat Een
dracht maakt macht.
Het concert werd ondanks het winde
rige weer door vrij velen bijgewoond.
Heden (Woensdag) morgen werden de
bezienswaardigheden van Middelburg be
zocht o. a. de gerestaureerde Abdijgebou
wen, verschillende Musea enz., waar de
gasten zich konden overtuigen, dat er in
Middelburg voor liefhebbers van oudhe
den heel wat te genieten valt.
Te 12 uur vereenigden zich de auto's
op de Markt en werd de tocht begonnen,
die over Koudekerke, Westkapelle naar
Domburg ging, waar gedejeuneerd werd.
Over Veere, waar het stadhuis en andere
gebouwen bezichtigd werden, werd naar
Middelburg teruggereden.
Tal van kiezers van elders daartoe
overgekomen maakten gisteren in het
kiesdistrict Goes van hun stemrecht ge
bruik. Er waren er een paar uit België,
een uit Nibbinxwoud, in N Holland, een
uit Achlum bij Franeker in Friesland
overgekomenverscheidene menschen,
werkzaam in de Zuiderzee, onderbraken
er hun werkzaamheden voor een kie
zer kwam uit Limburg, verscheidene
kwamen uit Amsterdam en Rotterdam,
ook enkelen die in de provincie waren
blijven wonen, gingen even naar hun
bewerkte dat reeds den 9 Aug. door een
coll. qual. te St Jansteen handopening tot
beroep kon gevraagd worden. Intusschen
moesten er, door allerlei bij omstandig
heden,nog eenige jaren verloopen eer men
tot een beroep kon overgaan.
Eerst den 15 April 1710 werd dit uitge
bracht op ds Wouters, van wiens stichte
lijk gedrag men zich door eene vierjarige
ervaring verzekerd had. Na velerlei
onderhandelingen over dit beroep ook met
de classis van Tholen c. a. werd het einde
lijk 21 Oct. 1710 goedgekeurd en als be
vestigd pred. van St Jansteen nam hij 7
Jan. 1711 zitting bij de classis.
Hij handelde, tijdens zijn dienst alhier,
soms zeer eigendunkelijk, zoodat de pre
dikanten van Hulst meer dan eens klach
ten over hem bij de classis moesten in
dienen. Zoo nam hij o. a, tegen de
gewoonte in in 1711 een aanzienlijk
inwoner van Hulst als lidmaat aan en liet
hy, in het volgend jaar, een gecensureerd
lidmaat van Hulst in zijne kerk tot het H.
Avondmaal toe.
Te St Philipsland staande, ondertrouw
de ds Wouters als j.m. den 4 Sept. 1087 te
Poortvliet en trouwde 23 dito te Ossenisse
met Johanna Dibbetz, wed. W. Montier,
wonende te Poortvliet, doch geboren te
Tholen, als zijnde 'n dochter van ds Franc.
Dibbetz aldaar en van Sophia van den
Honert. Van St Jansteen werd hij 30 Aug.
1716 verroepen naar Polder van Namen,en
nam dit beroep aan. Door dit zijn vertrek
bekwam hij geen opvolger meer alhier,
maar werd de dienst, gelijk vroeger, aan
de predikanten van Hulst opgedragen.
In 1802 werd de Herv. gemeente voor
goed opgeheven, en zijn de kerkel. acte-,
doop- en lidmatenboeken zoek geraakt.
