NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 228. 1910.
Woensdag 29 Juni.
24e Jaargang
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
/ERSeHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S.
Snippers uit de oude doos.
DE JÖNGE-VERWEST. te Goes
F. P. D*Hü:J, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTErfIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
I rijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
I nkele nummers QOSi®.
28 Juni 1910.
Hoe opvoedend en beschavend des
heeren Roodhuizen's „humor" op de mas
sa werkt, bleek wel te Rotterdam.
Daar zeide hij o.m.
„Als zij mij ergens candidaat zouden
willen stellen, zooals de kathol; eken
te Delft den heer Van de Velde ge
daan hebben, zou ik hun antwoor
den: StiktI"
Publiek vond dat mooi.
Lachte er om, dat de wanden daverden,
'n Kranige volksvertegenwoordiger,
wat I
Er is iets weemoedig belachelijks in
onderstaand bericht uit Het Volk. Ten
minste de comische kant ontbreekt aan
het drama niet. Men leze maar het gecur
siveerde gedeelte.
„District Bedum. Omtrent de overeen
komst tusschen liberalen en sociaal demo
craten meldt men aan Het Volk het vol
gende
De afdeelingen van de S. D. A. P. en de
werkliedenvereenigingen in het distriet
Bedum besloot (Zondag 19 Juni j.l.) met
algemeene stemmen uitsluitend de cand.
L. M. Mansholt (soc.-dem.) te steunen, in
dien de liberalen hun drie candidaten
handhaafden.
Op de Dinsdag gehouden vergadering
van de vrijzinnige kiesvereenigingen werd
daarop besloten, den candidaat met het
laagste stemmencyfer, den heer J. Hopma
(lib., aftr.) te verzoeken zijn candidatuur in
te trekken. Maar deze bleek hiertoe niet
dadelijk geneigd. Nadat evenwel de kies
vereenigingen hem by meerderheid van
stemmen hadden aangewezen, legde hij
zich er bij neer, en verklaarde hij een even
tueels benoeming niet te zullen aan
vaarden.
Besloten is nu, dat de vrijzinnigen de
candidatuur-Mansholt (soc.-dem.) overne
men, en de afdeelingen van de S. D. A. P.
373
FEUILLETON.
DOOK
SCALDIS.
Kerkwerve.
H.
Het kerkgebouw dezer gemeente ge
raakte in 't laatst der vorige eeuw in
zoo'n bouwvalligen toestand, dat het, op
advies van deskundigen, die na een
grondig onderzoek, den toestand gevaar
lijk oordeelden, den 20 Dec. 1895 door
den burgemeester gesloten werd.
Tot in Sept. 1896 werden de godsdienst
oefeningen gehouden in het schoollokaal,
en verder, tot aan de voltooiing van het
nieuwe gebouw in een eenvoudig, doch
doelmatig houten hulpkerkje, gesticht
door twee leden der gemeente, en op
zeer aannemeljjke voorwaarden tot het
houden der bijeenkomsten afgestaan.
Om de fondsen te vinden voor het
bouwen van de nieuwe kerk, werd uit
den boezem der gemeente 902.50 gld.
bijeengebracht De collecten in de kerk
bedroegen f316.49. Opbrengst eener ver
loting van vrijwillig bijeengebrachte
voorwerpen, gehouden in 1896, bedroeg
a één gulden per lot 2825 gld. Collecte-
reizen, door ds Couvée en den burgem.,
als pres. Kerkvoogd brachten op 1237.25
gld., circulaires aan Kerkvoogdijen 368.66
old' oen an^ere inkomsten, renten, enz.
392.34 gld.samen alzoo 5952.24 gld.,
terwijl het Prov. college van toezicht, uit
zjjn fondsen, 200 gld. toezeide.
De Synode van 1898 beloofde eene
subsidie van 4000 gld. en eindelijk deed
de bekende, nu overleden, philantroop
dhr P w. Janasen te Amsterdam, onder
eenige voorwaarde, toezegging van eeni-
en de werkliedenvereenigingen steunen
nu, naast Mansholt, de beide liberale can
didaten Bruin (lib., aftr.) en Wiersum (lib.,
aftredend)".
Het wil ook wat zeggen, l'e voren ge
kroond en gelauwerd door de vrienden te
zijn rondgedragen, nu door deze zelfde
vrienden te moeten gedwongen worden
om zich op de slachtbank te leggen en
zichzelf den doodelijken steek toe te bren
gen. Geen wonder dat men dit slachtoffer
naar zyn laatste rustplaats sleepen moest.
Doch met dit al, wat voor houding is
ditliberalen, die opstaan voor socialisten
en zeggen: ik wil niet meer zitten, kom
gij en zet u op mijn plaats. En dat met het
joviaalste gezicht van de wereld, terwijl
men in zijn hart het leelijke woord ver
bergt hetwelk Roodhuyzen zeker Staten
lid tot zyn Roomsche kiezers wilde laten
zeggen.
De uitslag der stemming in Friesland
is dat Rechts 3 stemmen is vooruitge
gaan, en wel in Franeker.
De verhouding was er vroeger 22 lib.,
8 soc. en 20 Rechts. Thans is het 16
lib.11 soc. en 23 Rechts.
Het liberalisme heeft derhalve in
Friesiand voor goed afgedaan.
Over 3 jaar zullen er voor Friesland
meer socialisten dan liberalen zitting
hebben, en is Rechts meerderheid.
Een voorspelling die niet gewaagd
schijnt als men weet dat met name in
Leeuwarden de a.r. candidaat den socia
list op 8 stemmen na had bij gehaald.
Wij laten hieronder een overzicht der
stemming volgen, waaruit blijkt hoe
dicht men elkaar hier en daar op de
hielen zat, en hoe de taktiekminder
candidaten stellen dan er noodig zijn,
ook in Franeker wel geslaagd is.
Leeuwarden.
Besuijen (aftr soc.) 3896
Rengers (lib.) 3624
Jansonius (soc.) 3436
gen steun voor den bonw. De begrooting
van kosten voor den nteuwen bouw was
12000 gld.
Onder eenige voorwaarde", zou, zoo
hooren wy, dhr Janssen hulp verleenen.
't Is wel der moeite waard, te vernemen
wat met die voorwaarde bedoeld werd,
en -om tevens te weten hoe en op welke
wijze deze edele menschenvriend, ook
ten opzichte der aanvraag van ds Couvée,
aan zijn weldadigheidszin; gevolg gaf.
Wijl ds Couvée schrijvekdezes persoon
lijk mededeelde op welke manier hy eene
bijdrage voor zijne te bouwen kerk ver
kreeg, laten wij Z.E.W. nu zelf vertellen.
„Op mijne collecte-reis te Amsterdam
zijnde", zoo begon mijn zegsman, „kwam
het plan bij mij op, om ook den welbe
kenden heer Janssen een bezoek te bren
gen, met welk plan ik ook mijn gids
door de stad, in kennis stelde". „Dit zal
niet gaan", was diens antwoord, „dhr.
Janssen had voorgeschreven, dat alle
aanvragen om hulp, bij brief moesten
ingezonden worden'. „Dit vond ik te
meer jammer', sprtkds Couvée, „omdat,
wilde ik mijn zaak mot succes bepleiten,
dit beter mondeling kon dan per brief,
waarop mijn leidsman mij toevoegde:
„en toch, 't is waar, wanneer dhr Jans
sen in de stad is, wordt men wel eens
een enkele maal, voor dringende zaken,
bij hem toegelaten". „Hierop bouwde ik
nu myne hoop en wilde de stoute schoe
nen aantrekken. Wij gingen dan ook
onmiddellijk op pad naar zijne woning1.
„In de vestibule van zyn prachtig huis
gekomen, trok allereerst onze aandacht
de kennisgeving, waarvan mijn geleider
gesproken hadja, daar stond het, zwart
op wit: „„verzoeken om ondersteunin
gen gelieve mon schriftelijk in te die
nen"".
„Toch nam ik de vrijheid mij te doen
aandienen, met een eenigszins kloppend
UITGAVE DER FIRMA
ZN V4N
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere rege!
meer 10 ^ent.
De
De
Drijber (aftr. lib.) 3374
Zandstra (soc.) 3319
Lautenbach (a. r.) 3311
Tromp (aftr. lib.) 3292
Oosterhoff (chr. hist.) 3226
Dijkstra (aftr. lib.) 3179
Schaafsma (lib.) 3094
5 eersten zijn gekozen.
Franeker.
Terpstra (chr. hist.) 4672
Okma (a r.) 4612
Franzen (r. k.) 4193
v. d. Burg (lib. aftr.) 2906
Timmer (lib. aftr.) 2887
Kingma 'lib. aftr.) 2791
Simons (lib. aftr.) 2693
Yelding (lib-) 2132
Anema (soc.) 2246
Jansonius (Soc. aftr.) 2156
5 eersten gekozen.
Schoterland.
Gekozen 4 aftredende lib. en Janso
nius (soc.). Pe liberale aftr. Faber bleef
in de minderheid.
In de provincie Groningen werden de
aftredende liberalen herkozenmét uit
zondering van Bedum waar een r.-k. Mid
dendorp is gekozen en de soc Mansholt
om wiens wil de lib. Hobma door zyn
kiesvereeniging gedwongen was op te
stappen, niet gekozen werd; de overige
aftredende liberalen zijn herkozen.
De stand in Bedum was aldus
Bruins (aftr. lib.) j 2940
Wiersum (aftr. lib.) 2856
Middendorp (r. k.) 2772
Mansholt (soc.dem.) 2752
Zijlstra (a. r.) 2693
De staten van Groningen tellen thans 3
antirev. en 1 Roomsche, de overige leden
zjjn lib of soc.
~üit"DFP1RS7~
Interpellatie van Jhr. Mr. van Doorn.
Over de interpellatie van den Goud-
schen afgevaardigde sehryft de vrijzinni-
hart verwachtende, wat het resultaat
van myne poging zou zijn.
Binnen gelaten werd ik door den heer
des huizes zelf, zóó vriendelijk en voor
komend ontvangen, dat ik aldra op mijn
gemak voor hem stond."
„Allereerst bood ik mijne verontschul
diging aan, voor het vragen van een
mondeling onderhoud, in weerwil zijner
kennisgeving in de vestibule".
„Op uw naamkaartje", zeide hij „heb
ik al gezien vanwaar u komt".
„In beknopten vorm begon ik nu mijne
zaak, waarvoor ik zijn steun verzocht,
uiteen te zetten". „Ja", was zijn ant
woord, „ik heb den maatregel, om schrif
telijk te verzoeken, genomen, wijl ik
anders met te veel en te onbetrouwbare
verzoeken wordt lastig gevallen. Uit
principe, en om misbruiken te voorko
men, geef ik nooit directe ondersteuning,
maar behoud mij het recht voor, éérst
ter dege te informeeren, wie of wat mijne
hulp verlangt".
„Daarop vroeg hij mij hoeveel bouw
fonds wy bij elkander hadden, en hoe
groot de bouwkosten geraamd werden,
van welke cijfers hij onmiddellijk nota
nam."
„Ook ten opzichte uwer aanvrage", zoo
vervolgde hij, „kan ik geene uitzondering
maken op mijn eens ingenomen stand
punt, en verzoek u, om die reden, dat u
mij, na uwe tehuiskomst, een brief
schrijft, inhoudende hetzelfde verzoek,
't welk u mij nu mondeling hebt gedaan.
Na ontvangst van dit schrijven, meldt
mijn secretaris u de goede ontvangst,
en meteen, ik wil het u nu reeds zeggen,
zal de machtiging gegeven worden, dat u
over de som van 500 gld. zult kunnen be
schikken. Ontvang ik dan bericht, dat er
met den bouw kan begonnen worden, dan
kunt u deze som opeischen."
„Om dit zoo te beschikken," sprak hy
ge „Politicus" in de liberale Haarlemsche
Courant
Even is de oude passie heden
opgelaaid. De haat tusschen „paap" en
„geus"Publieke tribune stampvol,
gereserveerde matigjes. Maargezichten
van fanatici, die met het onderwerp der
interpellatie- Van Doorn echt-meeleefden,
mee-geroelden.
Van Doorn, minister De Marees van
Swinderen, De Visser, Ankerman, Van der
Voort van Zijp, Nolens, Troelstrain be
hoorlijke volgorde de namen, die het
Borromaeus-debat vulden.
De interpellant beloofde zich te zullen
hoeden tegen „dwaze overdry ving."Kwam
op tegen de insinuatie, alsof hij hier een
politiek buitenkansje had willen vero
veren, door een barstje te scheuren in het
cement der coalitie. Maar de politieke-
passie overrompelde hem voor hij er zich
zelf recht van bewust werd„De
Protestantsche geest en de Protestant-
sche tradition heerschen nog wel in ons
land
Ja, 'tis nu wel mode om dat weg te
willen redeneeren"De trekken op Mr.
Van Doom's smal gelaat worden scher
per Hij kon zich niet langer betoo-
men „C'est plus fort que lui"„Op
gevaar af van partij-politiek te drijven
zeg ik hier, dat 'ttoch wel een schril
licht werpt op de verhouding tusschen
Rome en Dordt, dit herderlijk rondschrij
ven van Pius XMen zal nu weer
zeggen dat Van Doorn gereed staat met
zijn scherp slagzwaard om de coalitie
te splijten... Mijn schuld is 'twaarlijk
niet
Nu was de heer Jhr. Mr. Van Doorn,
de onstuimige, de fanatieke, de onver-
zoenlyke, de geestdrijver van Links, de
volmaakt oprechte, nu was hij eerlijk,
zichzelf.
Ik ben er van overtuigd dat deze ont
boezeming hem zal opgelucht hebben.
Nu was 't er uitHij behoefde niet
meer te veinzen, komedie te spelen. Wij
verder, „heb ik nog een ander motief. Ik
kan, tusschen het ontvangen van uw
eerste schrijven en de aanstalten tot den
bouw, komen te overlijden, en dan is er
van weerszijden toch zekerheid,dat u over
de toegestane bijdrage zult kunnen be
schikken."
„Hiermede ons onderhoud afgeloopen
zynde," vervolgde ds Couvée, „betuigde ik
hem mijn dank voor de toegezegde hulp.
't Spreekt van zelf, dat ik na mijne tehuis
komst aan de opdracht van dhr. Janssen
voldeed. Nadat ik ZEd. een gelegaliseerd
stuk had doen toekomen, dat er met den
bouw begonnen was, werd mij het bedrag
toegezonden."
In 1899 werd de bouw van de kerk aan
besteed en in dat jaar ook voltooid.
Voor de bediening der sacramenten ont
moeten wij hiertwee zilveren bekers,
waarvan de herkomst onbekend isvoorts
1 groote en 2 kleinere broodschalen, 2
offerbussen en een schenkkan,welke voor
werpen waarschynlijk van nieuw zilvei
zijn en in 1901 geschonken door dhr W. J.
Nijman te Amsterdam, en eindelijk "een
zilveren doopbekken, waarop wy lezen
„ElisabethVersschutjsterftDen 4 Juli 1724
Oud52jaerEn 6 Maenden. Geeft dit Bek
ken Aen Den Kercken Armen van Kerk
werve. Matt. 5:7: Saligh sijn de Barm-
hertigen, want haer sal Barmhertigheit
Geschiede."
De wel niet groote, maar doelmatig
gebouwde predikantswoning, welke we
hier aantreffen, is in 1858 gebouwd met
eene subsidie uit de Synodale fondsen van
1290 gld. en een gelyk bedrag van 't Rijk,
zoowel over 1858 als over 1859.
Wijl het kerkelijk archief van Kerkwerve
den 24 Juli i731 door brand vernield werd
en bovendien de acteboeken eerst met
1742 beginnen, zouden wij van den vroe-
geren toestand dezer gemeente niet veel
weten, indien het class, archief, waarvan
wisten toch allen dat naast haat tegen
Reme de brandende zucht om die
vermaledijde broederschap Rome Dordt,
dewelke 60-40 ten troon heeft g.eheven,
de stimulans was, welke tot deze inter
pellatie dreef.
Zóózeer overmande politiek-passie den
Goudschen afgevaardigde, dat hij zich,
nadat minister De Marees van Swinderen,
had gesproken, beriep op de schreeuwers
ter publieke tribune„Dat is de Holland-
sche geest, die tot u spreektGevoelt gij
niet den gloeienden stroom van veront
waardiging?"
Aan het einde der zitting maakte Jhr.
Van Doorn excuses voor deze zeer onge
paste houding. De heer Van Bylandt
schonk hem absolutie. Zeker, de
door passie overvleugelde mensch slaat
over tot dingen, die ver beneden hem
staan
Edochmen spreke dan niet van „en
kele kalme vragen", die met zucht om
„anti-papistisch" te wezen niets te maken
hebben. Rotterd.
Encycliek en Coalitie.
Onder dit opschrift bevat De Neder
lander een artikel, waarin wordt betoogd,
dat de encycliek, hoe „beleedigend" ook
voor het Protestantsch gevoel", in de
zienswijze van het blad „omtrent de te
volgen tactiek", geen verandering kan
brengen.
Wij willen nog eens herhalen waarom
niet.
Gevoelige Protestanten verwijten ons
voortdurend, dat ook wij doen aan
„succes-politiek."
Dat doen wij ook.
Ons is geen mensch bekend, die ooit
anders handelt dan met het oog op suc
ces, op welslagen.
Met dat klinkende verwijt bedoelt men
dan ook blijkbaar iets anders.
Men verwijt ons niet, dat wij met onze,
of met welke andere politiek ook, succes
beoogenwant als wy dat niet deden,
waren wij onzinnig.
de acta met 1607 aanvangt, ons niet had
ingelicht en de particuliere bronnen, die
ons ten dienste staan, het ontbrekende
niet hadden aaneevuld.
Aanvankelijk sedert 1538 a '89 werd de
gemeente bediend door den predikant van
de gecomb. gemeenten van Noordgouwe
en Eiserzee.
Toen nu laatstgenoemde gemeente in
1600 een eigen leeraar bekwam, werd
Kerkwerve te zamen gevoegd met Noord-
gouwe, en als zoodanig door acht leeraars
bediend tot 1625, toen deze gemeente een
zelfstandig bestaan verkreeg. De Staten
van Zeeland verleenden, tot dat einde, een
traktement van 300 gld. 's jaars en werd
nu als eerste dienaar beroepen
GERARDUS VAN CUILENBURG.
Deze was een kleinzoon van den
Z.zeeschen pred. van dien naam, werd te
Zierikzee geboren en aldaar 28 Juni 1598
gedoopt als zoon van Abralïam Gerardsz.
C. en Maaiken Leenaerts.
Hij studeerde te Leiden, waar hij 6 Juli
1620 als student werd ingeschreven en
vervolgens prop. bij de Cl. van Tholen werd
Als zoodanig den 1 April 1626 te Kerkwerve
beroepen, werd hij 24 Mei d.a.v. bevestigd
1 door ds Godefridus Udemans van Zierikzee.
Hij stond alhier tot 1629, in welk jaar hij
den 20 Mei naar Ouwerkerk verroepen
werd. In 't zelfde jaar derwaarts vertrok
ken zijnde, oveTeed hij aldaar den 11 Oct.
1645.
Hij was den 14 Aug. 1630 te Zierikzee
gehuwd, met Maaiken Proost, jd. van daar
en won hij bij haar te Ouwerkerk eenige
i kinderen. Van de acht en twintig opvol
gende ambtgenooten van ds v. Cuilenburg
vinden wy niets byzonders vermeld
(Bevolking in 1824 580
in 1910 837 zielen).
