NIEUWSBLAD
VOOR ZEELANS.
rio. '123. 1910,
Donderdag 23 Juni.
24e jaargang
HISTORISeH
CHRISTELIJK-
/ERSGHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HU'iJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Uil
W. van Oeveren.
C. P. Vogelaar-
E. B. Dumoleyn.
A. Moerdijk.
J. A. v. Bompu.
J. A. M. v. Waesberghe.
Snippers uit de oude doos.
-IV 1 GSIi J:
UIT DE PERS.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS,
l rijs per drie maanden franco p. p. 1*25,
i nkele nummers o Q02*.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 eent, iedere regel meer 8 ceni
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, Iedere regel
meer 10 '•ent
die zich met 1 Juli a.s,
op ons lad abonneeren, ont
vangen het tot dien datum
gratia.
(tusschen 8 en 5 uur).
Wy biyv.m dringend aanbevelen
Voor Goes
Voor Hulst
22 Juni 1910
Vele schoolbesturen zullen biy zijn met
het Koninklyk Besluit van 2 Juni jl.
waarby een regeling is getroffen welke
het mogeiy'k maakt een voorschot te
verkrijgen op de in de maand Januari
aangevraagde Ryksbydrage.
Om dit voorschot te krygen moet aan
drie voorwaarden zyn voldaan.
lo. Het voorschot moet in de maand
Februari worden gevraagd rechtstreeks
aan den Minister van Binnenlandsche
Zaken.
2o. Het schoolbestuur moet zich ver
binden tot terugbetaling van eventueel
te veel genoten voorschot, wanneer n.l.
later mocht biyken dat de bydrage,
waarop volgens de wet aanspraak be
staat, minder bedraagt dan hetgeen reeds
by voorschot is uitgekeerd.
8o. Tot meerdere zekerheid voor het
Ryk, dat het eventueel te veel genotene
zal worden terugbetaald, moet het school
bestuur ten genoegen van den „Minister
twee borgen stellen.
Voor onze schoolbesturen is voldoende
dat zy dit weten.
Zy raadplegen nu verder de hoofden
der scholen, en dezen weder volgen de
37o
FEUILLETON.
DOOB
SOALDIS.
Kapelle.
I.
De gemeente Kapelle, Bieselinge en
Eversdyk bestaat uit de heeriykheden
Kapelle en Eversdijk.
Het eerstgenoemde ambacht omvat de
dorpen Kapelle en Bieselinge en de ge
huchten Teekelenburg en Djkwel, welke
laatste naam vroeger aan een groot deel
dezer omstreken gegeven werd.
De heerlijkheid Kapelle kwam in de 13e
eeuw toe aan de Heeren van MaelstedeIn
1248 schonk Wolfaert van Maelstede, aan
het klooster Jeruzalem by Bieselinge, lan
deryen onder Kapelle.
Dat juist op de plek, waar de z. g. n.
„Eliwerve" [(Hillewerf) lag, het, zooals wij
verder hooren zullen, belangryke kerkge
bouw werd gesticht, geeft aan Dresselhuis
aanleiding tot vernuftige, hoewel van
dezen schryver niet altyd betrouwbare,
beschouwingen, over den vroegéren toe
stand dezer streken.
„De werf was", zegt hy, „de plaats der
terechtzitting, de plek, waar later het Slot
Bruëlis stond, de Elis- of Helasbrug, die
denken deed aan den gerangentoren,waar-
been de misdadigers over eene brug ter
Werve, d. i.ter Vierschaar werden
geleid."
„Het oude huis, aan de noordzyde of de
Duivelsberg doet denken", zoo beweert hy
verder, „aan het Fanum of Godenhuis,
waar de heilige gereedschappen werden
critiek der schoolbladenwelke weer op
hun beurt zich bey veren den tekst van
't koninklyk besluit te bestudeeren en
te vertolken.
Wij hebben het aangrypen derBorro-
moeus-encycliek door de liberalen op
ethische gronden bestreden; [sommige
liberale bladen zeiven verzetten er zich
tegen uit taktisch motief.
In ons persoverzicht kan men lezen dat
De Nederlander deze encycliek beschouwt
als een door jhr v. Doorn en met hem door
vele liberalen aangegrepen „politiek for
tuintje", als een slagzwaard om mee te
zwaaien tegen Rome en tegen de coalitie
en dat de N. Bott. Grt. zich met een a quoi
bon? waartoe dient't wat nut't?
van de heele Van Doorn-beweging heeft
losgemaakt.
Thans biykt dat meerderen aan Links
er heelemaal niets in zien, namely k in de
beweging. De N. Gron. Gt. (vryz.) schryft
De politiek staat w eer in het teeken
van de anti-clericale taktiek. Men kan
zich op vrij heftige debatten voorberei
den öf op een wel overdacht stilzwij
gen ran de rechterzyde, maar in elk ge-
Val durf ik wel voorspellen, dat met de
interpellatie niets zal worden bereikt.
De Regeering zal, hoogstwaarschy nlijk,
verklaren dat zy zich over de uitingen
van het hoofd der katholieke kerk geen
oordeel heeft aan te matigen en dat er
voor de regeering van een land, waar
het beginsel der absolute godsdienst
vrijheid heerscht en geen Staatskerk
wordt erkend, niet de minste aanleiding
of zelfs niet het geringste recht bestaat
om zich, ter zake van een opvatting van
een kerkhoofd over de bely ders van een
ander kerkgenootschap, in een stryd
tusschen Katholieken en Hervormden,
dartij t» stellen. En de rechterzyde,voor
wie een openiyk getuigen het gevaar
zou kunnen doen ontstaan van een
onherstelbare breuk in de coalitie, zal
zich wel terdege wachten voor 'n onom
wonden uiting van haar gevoelens en
beseffen dat de verstandigste taktiek is
om door een stelselmatig verbloemen
BM—MMMMB—MIMM—1MM—i^BM
bewaard."
Hiermede brengt deze schryver in
verband de geestelyke gestichten en
riddersloten, welke reeds in overoude
tyden de Eliwerve omringden en vooral
de kring van terpen of vliedbergen, welke
in Wemeldinge, Kloetinge en Kapelle aan
getroffen worden.
De heerlykheid Kapelle was in 't midden
der 18e eeuw groot ruim 3009 gemeten en
telde men er toen ter ty d 126 woningen en
hofsteden.
Het mooie dorp nu gaande bezoeken,
waar wy van uit Goes, over Kloetinge, l1/*
uur, Z.O.waarts gaande, voor noodig heb
ben, bereiken wij de plaats onzer bestem
ming, langs een straatweg, omzoomd door
welvarende hofsteden, wier hagen en
dreven, met de kunstig geknipte palm-
struiken en allerlei soort boomgewas, ten
zeerste ons oog bekoren.
Wij komen hier onder den indruk, dat
Zr Beveland niet te vergeefs het Paradys
van Zeeland wordt genoemd, want het na
tuurschoon, waar deze streek mede be
deeld is, is eenig in ons gewest.
En te meer valt dit in 't oog, wanneer
wy onzen blik slaan op de meer dan dertig
gemeten groote boom- en heesterkweeke-
ry van dhr van der Ha ve uit welke kweeke-
ry naar alle oorden des lands, de producten
worden vervoerd, waardoor aan vele
arbeiders werk en brood verschaft wordt.
Een geschiedkundige byzonderheid, ten
opzichte een der dorpelingen, mogen wij
hier niet verzwijgen. In Oct. 1881 n.m.
heeft Samuel Wisse, by het graven van
een regenbak, gevondeneen Keulsch
kannetje uit de 15e eeuw, inhoudende 19
goudstukken,waaronder één met het jaar
tal 1576, en 96 zilverstukken, met de jaar
tallen 1555 tot 1590; allen met de beeltenis
van het ernstig'karakter van's Pausen
aanval op de Hervorming en door een
gezamenlijken feilen aanval op den
liberalen afgevaardigde, die de bondge-
nooten tegen elkander in het harnas
jaagt en het clericale bloc poogt te doen
uiteenvallen, trachten den opbrui-
senden [stroom in een kalm zij watertje
te doen verloopen. De Borromeus-inter-
^jpellatie moet op een fiasco uitloopen.
i^Deze beschouwingen van een liberalen
publicist toonen dat hij de rechtsche pers
niet [gevolgd heeft in haar protest. Toch
mogen wij constateeren dat ook volgens
dezen schrijver de aangekondigde inter
pellatie behoort tot de anti clericale tac
tiek en moet uitloopen op een fiasco.
De^ natuur boven de leer.
Het is meer gebleken, dat de socialis
ten niet altyd even consequent zyn in
de toepassing van hun beginselen. Die
het hardste roepen om vrij heid en recht
van spreken voor den arbeider, worden
soms echte despoten, zoodra zij zelf over
anderen te kommandeeren krijgen. Maar
met dat al, is toch de volgende uitdruk
king in het Volk over den directeur der
Staatsspoorwegen, den heer Kretschmar
van Veen, die vaak overleg pleegt met
de hoogere ambtenaren, heel opmerkelijk.
„Zijnen voorganger had niet één hooge
ambtenaar den moed te weerstaan, zelfs
niet om hem ongevraagd aan te spreken
of in zijn bureau te komen. Hij schudde
met vaste hand hoog en laag van zich
af, de hoogen wellicht nog meer dan de
lagen. Wat rot was sneed hy uit zonder
aanzien des persoons. De tegenwoordige
functionaris mist by een lichaam van
23090 man personeel, de vooreen deel zoo
hoog noodige eigenschappen geheel."
Het Handelsblad acht die groote waar
deering van het absolutisme, die krach
tige afkeuring van een constitutioneel
beheer bjj de Staatsspoorwegen bij de
republikeinsche redactie van het Volk,
die ook een republikeinsch beheer van
scholen en groote bedryven voorstaat,
merkwaardig genoeg om er eens de aan
dacht op te vestigen.
van Philips II van Spanje. De stukken
hadden een gezamentlijke waarde van
ongeveer 320 gld. van onze munt.
En nu gaan wij de kom van het dorp
bezoeken. Het is, zooals wij zien, een der
fraaiste plattelandsgemeenten van Z.Beve-
land, hoofdzakelijk bestaande uit eene
nijvere landbouwbevolking.
Gelijk op zoovele plaatsen in ons gewest
is ook hier de kerk het centrum van het
dorp. De plaats doorwandelende en ooste
lijk van 't kerkgebouw gekomen, naderen
wij eene plek, waar opnieuw historische
herinneringen in ons opkomen.
In deze omgeving stonden n.m. in den
grijzen voortijd drie trotsche burchten,
welke wy in onze gedachten niet mogen
voorbygaan.
Hier, een weinig ten oosten van het
dorp, verhief zich het kasteel Maelstede,
zeker een der oudste gebouwen in Z.
Beveland.
Waarschynlijk werd het in de eerste
jaren der 14e eeuw gesticht, en vermoe-
delyk op de grondslagen van een nog
ouderen burcht, welke, gelijk zoovele
andere, in de Vlaamsche oorlogen ver
woest was.
Het was een vierkant gebouw en stond
er op den noordwesthoek een sierlijk
torentje. Belangrijke uitwendige veran
deringen, schijnen aan het gebouw niet
te hebben plaats gehad.
De aanzienlijke bewoners waren meest
uit de geslachten Maelstede, Bruëlis, Cats,
van Thuyll, Schaap en Wassenaar.
Tot in 't midden der 18e eeuw werd
het kasteel bewoond, toen het, wellicht
na het overly den van Fred. Hendr. van
Wassenaar, werd gesloopt en spoedig
schier spoorloos verdween.
Ten zuiden van het dorp verhief zich
Men ziet er alweer uit, hoe verras
send soms de natuur boven de leer kan
gaan.
Het juiste standpunt.
Onder dit opschrift schryft de Neder
lander
De (oud-lib.) N. Bott. Gt. meent, dat de
voorgenomen protest-vergadering aan de
bekende Pauselijke Encycliek te veel aan
dacht schenkt, en dat de Protestanten
deze met dezelfde kalmte kunnen -s oorbij -
gaan als waarmee de Roomschen onze
opvattingen bejegenen.
De interpellatie van den heer Van
Doorn begrijpen wij voorshands niet,
zegt het blad.
Wy verstaan niet, hoe de Encycliek
een onderwerp van gedachtenwisseling
tusschen Regeering en Staten-Generaal
kan uitmaken. De Paus mist elke
wereldlijke machtin ons staatsrecht
moet aan de kerk, weze zij Roomsch
of Protestantsch, elk publiekrechtelijk
gezag worden ontzegdde uitlatingen
van den Paus hebben dus, tegenover
ons land, geen ander karakter, dan de
uitlatingen van welk ander privaat
persoon ook. Wij weten wel, dat, door
de feitelijke positie van den HeiL'gen
Stoel, de Paus „een quasie-volkenrech-
telyke positie" in de samenleving in
neemt, half en half als een volkenrech
telijk persoon is te beschouwen, maar
het verkeer tusschen den Paus en de
Staten wordt, ook bij deze opvatting,
dan toch geacht bepeikt te zijn tot de
aangelegenheden van de Roomsch-
Katholieke kerk. En nu meenen wij,
dat het de gebeurtenissen van 1853
zijn geweest, waardoor hier te lande
eens voor goed uitgemaakt is, dat in
de aangelegenheden der kerk onze
Regeering zich niet heeft te moeien.
De Regeering heeft niet te doen met
meeningen of leerstellingen van wien
ook, zij het de Paus zelf. Gaat de
Regeering vandaag het hoofd van de
Katholieke kerk interpelleeren op aan-
het Slot Bruëlis, mede een vierkant ge
bouw. [Deze burcht was oorspronkelijk
een oude wachttoren, door graaf Willem
IV, in 1334, met andere goederen in Z.
Beveland, gegeven aan Simon, een natuur
lijke zoon van zekere jkvr. van Haem-
stede. Deze werd alzoo de eerste Heer
\an Bruëlis.
Het aanzienlijk kasteel, dat hier nu
werd gebouwd „met een uitgestrekt voor
hof, zware muren en wyde graften, om
geven door een schoonen aanleg", zoo
als Smallegange zegt, was eeuwenlang
een sieraad van dezen omtrek en werd
het door een reeks van edelen bewoond.
In het begin der 18e eeuw werd het
gebouw, nadat Corns, van Gitters van
Bruëlis er lang gewoond had, afgebro
ken en de gronden gevoegd bij een niet
ver van daar opgetrokken heerenhuis
van dhr. van der Bilt
Naar het Slot, bij de oude wachttoren
gebouwd, noemden de edelen zich van
Bruëlis en voerden tot wapendrie gan
zen, waarschijnlijk naar hunne uitge
strekte bezittingen in Z. Beveland. In 't
midden dee lie eeuw behoorde het Slot
aan Adolf Julius Burchard, Heer van
Kloetinge.
Een weinig ten westen van Bruëlis,
aan de Bieselingsche straat, stond het
huis Gistelles.
Het huwelijk eener erfdochter van
Maelstede met Gerard van Gistelles kan
wel de aanleiding zijn geweest tot de
stichting van dit huis.
Smallegange noemt het „eeü oud Ita-
liaansch gebouw, breed uitgesteld, aan
d' eene zijde een stalling, aan d' ander
oen kookhuis."
Beneden was een zeer groote zaal en
vele andere vertrekken. Vóór het huis,
drang van een Protestant, niets kan
beletten, dat morgen van Roomsche
zijde gevergd wordt, dat de Regeering
in een Protestantsch kerkgenootschap
tusschen zal komen. In dit geval zou
eene tusschenkomst der Regeering nog
dit ongerijmde hebben, dat in een aan
tal Nederlandsche scholen precies het
zelfde wordt geleerd, wat de Paus thans
heeft uiteengezet, en dat die scholen
van staatswege worden gesubsidieerd.
Welk moreel recht zou, afgezien van
staatsrechtelyke bezwaren, onze re
geering dan nu tegenover den Paus
kunnen doen gelden?
Met de algemeene strekking dezer be
schouwingen zijn wy het geheel eens.Het
blad meent, dat op de liberalen de taak
rust,de vrijheid van belijdenis en meening,
in de Grondwet gewaarborgd, ongerept te
doen blijven bestaan, een meening,
waarover nog wel wat te zeggen zou zijn.
Maar met de hoofdzaak van dit betoog
stemmen wij gaarne in. De houding der
Regeering kan geen andere zijn dan een
beslist onzijdige,wij hebben aan een nade
re verklaring van 's Pausen bedoelen geen
behoefte, en wij willen haar evenmin
als de N. Bott. Gt. van Regeerings-
wege doen vragen.
Intusschen is de bedoeling van den
heer Van Doorn óns duidelijker dan zy
aan de N. B. Gt. blijkbaar is.
In 's heeren Van Doom's hand zien
wij het opgeheven slagzwaard, dat de
coalitie moet doen splijten.
De partijen der coaltie kunnen daar kalm
bij blijven zij kunnen o. i. het politieke
tournooi, waarin de heer Van Doorn lust
heeft, met onverschilligheid aanzien,
zonder eenige behoefte om hem in het
strydperk te volgen.
Iets anders is het natuurlyk, datwy
als Protestanten ons verzetten tegen
de verdachtmaking van de bedoelingen
der Hervormers. Over de Hervorming
zelf kan de Roomsche kerk van haar
standpunt, wel niet anders oordeelen
dan de Paus deed, maar de aanranding
van het karakter onzer Reformatoren
mag ons niet onverschillig zyn.
over de gracht, die het gebouw omring
de, lagen sierlijke bloemperken en van
achter was een kruid- en moeshof en
uitgestrekte boomgaarden.
In dien tijd, het laatst der 17e eeuw,
was eigenaar en bewoner Hubertus Ver
boom, luitenant van kapitein Eversdijk
en een eeuw later behoorde het aan den
reeds genoemden Heer van Kloetinge, die
ook beaitter was van een gedeelte der
ambachten Kapelle en Eversdijk. Het slot
werd in de laatste helft der 18e eeuw
gesloopt.
De heerlijkheid Eversdijk, waarvan het
dorp een klein kwartier uur gaans ten
Z. W. van Bieselinge lag en thans nog
een gehucht is, wordt in een charter van
1247 Everdersdike genoemd. Dit ambacht
was in 't midden der 18e eeuw, groot
638 gem. en behoorde toen aan den reeds
genoemden van Wassenaar. Vroeger was
het een kerkdorp; de kerk is in 1821
ingestort, doch de zware toren bleef
nog tot 1840 in stand.
Naar het dorp terugkeerende, richten
wij onZe schreden naar het eenig mooie
kerkgebouw. Het vormt, zooals wij zien,
met den grooten massieven toren, één
geheel en is een der fraaiste en merk
waardigste monumenten van dien aard
in Zeeland. Het gebouw is zeer schilder
achtig gelegen, op een terrein dat vroe
ger als begraafplaats werd gebezigd.
Het geheel is door een ijzeren hek, op
gemetselden voet en hardsteenen dorpels,
ter lengte van 114.6 M. omgeven welke
omtuining is aangebracht door P. Bron
kers, die dit werk, den 16 April 1880 had
aangenomen voor 1639 gld.
(Slot volgt.)
