ÜWS
VOOR ZEELANS
No. 216
1910.
Woensdag 15 Juni
24e Jaargang.
HISTORISCH
flHRISTELIJK
VERSCHIJNT ZESMAAL ?Eïi
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HIKJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Land-, Tuinbouw enz.
a
1EDEREN WERKDAG DES AVONDC,
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,23»
Enkele nummers G(<KA
UITGAVE DER E1RMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent
%it, lio zioh met 1 Juli a.s
op ons blad abonneeren, ont
vangen bet tot dien datum
gratis.
De lezers vinden den uitslag der
Statenverkiezingen, voor zoover be
kend, op de 3e bladzijde van ons blad.
14 Juni 1910
Er is gisteren verspreid „een woord van
verweer aan de Zeeuw geteekend C. V.
K. Dat schijnt t beteekenen het bestuur
der vrijzinnige (Goesche) Kiesvereeni-
ging. In datjpamf let worden wij beschul
digd van „listigheidjes" en leugens.
De stemming is„afgeloopen dus gaan
wij er niet breed„op in. Alleen dit: de
schrijver vertelt dat wij de heeren Ocht-
man, Lenshoek en Fransen v. d. Putte
hebben gevleid teneinde hen te doen die
nen als propagandisten voor onze eandl.
daten.
Deze conclusie is tamelijk naief.
Mag men van een tegenstander niet
meer zeggen of men hem tot den eersten
of tot den tweeden raDg rekent
Leelijker echter is de beschuldiging dat
wij bij vorige Statenverkiezingen ons niet
ontzagen om allerlei leelijks van hen te
zeggen, zooals kwaadsprekers dit gewoon
zijn te doen.
Nu kennen wy den man niet die deze
beschuldiging schreef; wij kennen zelfs
de namen van de bestuursleden der Vrij
zinnige Kiesvereeniging, met uitzonde
ring van den voorzitter dhr Neter, niet.
Maar wij willen onze beschuldigers nu
eens tot rechters promoveeren en noo-
digen hen uit om inzage te komen nemen
van de nommers en verkiezingsnommers
en bijvoegsels van De Zeeuw, waarin door
ons, of in ingezonden stukken door ande
ren, geschreven is over de liberale candi-
daten Ochtman, Lenshoek en Fransen v.
d. Putte.
Laten de heeren deze beschuldiging nu
eens waar maken.
De heer M. de Korte te Yerseke zegt in
de Goesche Courant niet te weten of de
heer v. Oeveren indertijd te Yerseke zijn
kinderen wel op de chr. school heeft
gehad.
Die onwetendheid is te verklaren.
Yerseke is een te groote wereldstad om
alles te weten en te onthouden wat er
voorvalt.
Teneinde echter 't«bewijs te leveren dat
wij waarheid schreven in ons no. van 13
Juni in zake deze quaestie, zullen wij
morgen een der maandstaten ten name
van een der op de chr. school te Ierseke
gegaan hebbende kinderen van den heer
v. Oeveren geteekend „Ket" in ons
no. afdrukken.
Het zijden- kussen.
Onder dit opschrift lezen wij als iets
nieuws in een vrijzinnig blad
„Een belangstellend lezer schrijft
ons, snuffelend in oude papieren, het
volgende uitknipseltje uitdeArnhem-
sche Courantvan 11 October 1879 te
hebben gevonden
Het blad „het Oosten" beweert op
gezag van lis. de Liefde dat „een
Christen geen minister kan zijn" d.w.z.
dat wanneer een Christen op het zijden
kussen wordt geplaatst of zich zelf er op
zet, dit hem te glad is, zoodat de
Christen er afvalt en de mensch er
op blijft zitten".
Deze verheven symboliek - - \oegt
onze berichtgever hieraan toe is ook
thans nog leerrijk."
Wij voegen aan dit berichtje (uit de
N. R. 0.) toe dat 't heele opstel van wijlen
ds. J. de Liefde door ongeveer de geheele
antirev. pers is opgenomen en besproken
en bestreden geworden, slechts enkele
jaren geledenen De Nederlander daar
bij voorop ging.
Het is werkelijk eigenaardig, die belang
stellende zorg van de vrijzinnigen in ver
kiezingsdagen voor de Christenen, tot zelfs
voor hun Chr. scholen en voor hun kerk
Een coöperatieve zuivelfabriek
op Walcheren.
Maandagmiddag vergaderde de com
missie van voorbereiding /oor het oprich
ten eener zuivelfabriek ODder voorzitter
schap van den heer J. H. Geschiere te
Grijpskerke. Deze deelde mede dat er
ongeveer 150 landbouwers met 900 koeien
op de gecirculeerde lijsten hebben getee
kend tot medewerking aan de oprichting.
Hij erkende dat de werkzaamheden moei
lijk waren de medewerking is zeer weinig,
de Walchersche landbouwers zijn stug en
terughoudend, toch zouden de prijzen
der boter en melk stijgeneen fabriek kan
meer boter uit de melk halen dan eene
goede centrifuge. De commissie wenscht
daarom over te gaan tot het oprichten
eener zuivelfabriek. Nog deelt de voor
zitter mede, dat er nog meerdere landbou
wers zullen toetreden. Besproken wordt
de wenschelijkheid om zoo spoedig
mogelijk tot oprichting eener coöpera
tieve zuivelfabriek op Walcheren over te
gaan. De heer Iz. de Buck vraagt of Mid
delburg de plaats van opriehting zal zijn
en of er een geschikt terrein voor is. De
voorzitter zegt van ja.
Opgemerkt wordt, dat er nog meerdere
landbouwers zullen toetreden als er vaste
vorm aan de oprichting is gegeven.
De voorzitter zet nog in 't breede uiteen
dat een fabriek goede resultaten oplevert,
alles gaat op geregelde maat. Een goede
scheiding kan een boer niet maken, zoo
als in een fabriek. Er wordt uit de melk
gehaald wat er in zit, als het 1 ons scheelt
per dag wordt het 30u in één jaar.
S. Louwerse zegt, als we beginnen,
moeten we nu beginnen, want het komt
er toch.
De heer J. Polderdyk is er ook voor dat
er een fabriek komt, doch heeft het comité
een schema voor de oprichting
De voorzitter deelt mede, dat er een
vooiloopige acte is opgemaakt, doch daar
voor moet een vaste medewerking zijn.
De heer Zwagerman zegt, dat er noodig
is een acte van oprichting door 'n notaris,
dat brengt eenige kosten mede, dat kost
ongeveer f 30 f 60.
Voor ongeveer een 1000 koeien is noodig
een kapitaal van f 40.000 voor een fabriek
ongeveer tegen 4 pCt. met jaarlijksche
aflossing, in 20 a 25 jaar wordt zoo'n fa
briek afgelost, daarvoor worden obligaties
geplaatst.
De heer J. Polderdyk wenschte eene
fabriek als te Roermoend, daar is het eene
goede fabriek, daaraan wenschte hij
model te hebben.
De heer Zwagerman zegt dat die fabriek
heeft gekost f 43000 geleend bij de
boerenleenbanken.
De heer Meeuwse zegt dat de geldkwes
tie geen bezwaar is, dat komt er wel. Hij
wenschte een lyst te leggen ter teekening,
dan schiet men op.
De voorzitter deelt mede, dat een der
aanwezigen heeft toegezegd f25 voor de
op te maken acte (applaus).
De heer J. Polderdyk zegt, dat het wen-
schelijk is dat een definitief bestuur be
noemd wordt dat nogmaals eene excursie
maakt naar de fabrieken, die kosten wor
den dan vergoed uit de oprichtingskosten.
Op de lijst die nu circuleert wordt door
de aanwezigen druk geteekend voor de
oprichtingskosten.
De voorzitter vraagt of er nu een defi
nitief bestuur gekozen wordt. Hier blijkt
men voor, dit zal bestaan uit 7 leden.
De heer Zwagerman wordt benoemd tot
adviseereud lid.
Geteekend hebben op de lijst 24 aanwe
zigen.
Tot bestuursleden werden gekozen de
heeren J. H. Geschiere, C. Franse, S.
Louwerse, |D. Dingemanse, C. Leijnse, J.
Polderdyk, J. Vader Mz.
Hierna wordt de vergadering gesloten.
Onderstaande rede werd uitgesproken
door den heer Zwagerman.
Het is zeker eenigszins gewaagd, om na
de behandeling van 't voor deze streek zoo
belangrijke onderwerp van den vorigen
spreker, over te gaan tot het voordragen
mijner inleiding over de verbetering van
het geitenras in Zeeland. Gaarne geef ik
toe, dat mijn onderwerp een indirect en
niet een direct landbouwersbelang beoogt.
Toch hoop ik er in te slagen ook by U
eenige belangstelling te wekken voor de
zaak van de verbetering van de koeien van
onze landarbeiders. Reeds vele niet direct
belanghebbenden in onze provincie gaven
tot heden van die belangstelling blijk.
In Zeeland zijn een groot aantal arbei
ders in het landbouwbedrijf werkzaam. In
1899 bedroeg dit getal bijna 33000.
Het is een landbouwbelang, dat de voe
ding van die arbeiders en hunne gezinnen
zoo goed mogelijk zjj. Dit toch zal de ge
zondheid en daardoor ook de werkkracht
bevorderen, terwijl tevens het levensge
not er door toeneemt, waardoor wordt bij
gedragen tot de vervulling van de belang
rijkste voorwaarde om de landarbeiders
van trekken naar elders af te houden.
Het wil mij voorkomen, dat wij tot de
verbetering van de voeding van onze
landarbeiders veel zouden hebben bij ge
dragen, wanneer we het zoover konden
brengen, dat elk van hen in het bezit was
van 1, zoo mogelijk2,goede melkgeiten en
in staat om die behoorlijk, zonderal te
groote uitgaven daarvoor, te voeden.
Dit toch zou ten gevolge hebben
a. dat de arbeiderskinderen in de jeugd
over het algemeen beter gevoed znllen
worden en dus gezonder opgroeien. V oor-
al in gevallen dat de moeder zelf niet in
staat is de zuigelingen te voeden en bij de
voeding van jonge kinderen, die nietmeei
de moederborst krijgen,kan de geitenmelk
goede diensten bewijzen. Moet koemelk
gekocht worden, dan moet met de toedie
ning daarvan natuurlijk zoo zuinig moge
lijk worden te werk gegaan
b. dat in geval van ziekte steeds een
goedkoop versterkend voedsel aanwezig
zou zijn.Ook dit is voor arbeidersgezinnen
van groote waarde, omdat het koopen van
vleesch, koemelk en eieren uitgaven vor
dert, die meestal niet lang kunnen wor
den volgehouden.
c. dat het voedsel van het gezin over
het algemeen smakelijker en voedzamer
zal worden.Vleesch en spek en ook groen
ten ontbreekt dikwijls bij het middagmaal
van deze menschen. Door spijzen toebe
reid met geitenmelk kan dit belangryk
smakelyker en voedzamer worden.
Veel bepaald nauwkeurige gegevens,
betrekking hebbende op voldoend langen
tijd voortgezette onderzoekingen over de
samenstelling van geitenmelk, zyn mij
niet bekend.
Daarom is van de gemiddelde hoeveel
heden aan voedende bestanddeelen daarin
niet veel te zeggen. Aangenomen mag
wel worden, dat gemiddeld de hoeveel
heden daarvan niet belangryk verschillen
met die in koemelk. Boven koemelk heeft
geitenmelk echter voor
1. Dat het vet en de kaasstof daaruit
gemakkelijker verteren. Het vet is fijner
verdeeld,terwijl de kaasstof in hare strem
ming meer overeenstemming vertoont
met die uit vrouwenmelk dan uit koemelk.
Vooral daarom ook is geitenmelk voor
zuigelingenvoeding te prefereeren.
2. Tuberculose komt onder geiten zel
den, in ieder geval minder dan onder de
koeien, voor. Meestal kan men dan ook
zonder gevaar de geitenmelk, mits ze zin
delijk gewonnen is, rauw aan kinderen
geven. Elke arbeider die een paar gezonde
geiten houdt, kan eiken dag over 'n flinke
hoeveelheid „gezondheidsmelk" beschik-
ken.^Hij behoeft van „Oud-Bussum" of
"Het „Huis ter Aa" geen klant te worden.
Zonder nog te spreken van de boter en de
kaas, die men in sommige streken,als o. a.
op Walcheren, uit geitenmelk maakt, van
de smakelijkheid en de hooge voedings
waarde van het vleesch van jonge geiten
en de waarde der hinden, geloof ik u wel
al reeds van het groote belang, gelegen in
het bezit van een paar werkelijk goede
melkgeiten voor een arbeidersgezin te
hebben overtuigd. In een provincie als
Zeeland, waar de teelboerderij overheerscht
en waar zoovele dijken en wegen zijn,
kunnen geiten door landarbeiders zeer
goedkoop worden gehouden. Het gemeen
schappelijk huren van wegkanten of stuk
ken dijk zou op vele dorpen m. i. aanbe
veling verdienen. Verder komt het mij
voor dat de landbouwers het best van
hunne sympathie voor dit arbeidersbe
lang, wat indirect ook hun belang is,
zouden blijk geven, door het onder billijke
voorwaarden verhuren van enkele roeden
klavers en wat greppel- en slootkanten.
In Zeeland is reeds nu het houden van
geiten onder de landarbeiders tamelijk
algemeen. Naar schatting wordt op elke
twee arbeidersgezinnen gemiddeld eene
geit gehouden. De meeste geiten komen
voor op Walcheren, in het lage land van
Schouwen en langs de duinkanten. Op
Walcheren kan men gemiddeld op twee
melkgeiten per arbeidersgezin rekenen,
sommigen houden daar 6 tot 7 geiten.
Dikwijls wordt uit de melk daarvan ook
boter en kaas gemaakt, beide op de ten
toonstelling te zien. In verschillende ge
deelten van Zeeland echter, o. a. ook in
Zeeuwsch Vlaanderen, is het wenschelyk
dat de geitenhouderij onder de arbeiders
algemeen wordt.
Ik heb telkens, wanneer ik daar straks
het houden van geiten voor laadarbeiders
aanbeval, den nadruk er op gelegd, dat dit
zouden moeten zijn goede geiten.
Onder een goede geit versta ik een dier
dat gezond is en sterk gebouwd, niet te
klein is en dat volwassen zijnde, zonder
al te hooge eischen aan de voeding te stel
len, per jaar 600 a 700 liters melk op
brengt.
Haarkleur en al of niet gehoornd zijn,
zijn bijzaken. Zoo'n goede geit moet na
het lammen minstens 3 liters melk per
dag kunnen geven en het melkgeven min
stens 40 a 45 weken per jaar kunnen vol
houden. De allerbeste geiten geven nog
belangrijk meer. Soms tot 1200 liters per
jaar. Na hetlammen geven enkele dieren
6 a 7 liter melk per dag. Zoo hoog behoe
ven we echter voorloopig onze eischen
nog niet te stellen, om van groote verbe
tering te kunnen spreken. De geiten, die
nu in Zeeland worden gehouden, zooals
ik op verschillende tentoonstellingen Ier
Zeeuwsche geitenfokvereenigingen in de
gelegenheid was waar te nemen, voldoen
in de verste verte niet aan de straksge-
noemde billijke eischen.
Verleden jaar zag ik op de tentoonstel
ling der Duitsche Landbouw-Maatschappij
te Leipzig een 3 00-tal geiten „en bokken
uit streken waar men veel aan de verede
ling van het geitenras had gedaan. Die
die dieren waren allen flink ontwikkeld,
stevig gebouwd en gezond en gaven veel
melk. Van 4, 5 en zelfs 6 liters melk per
dag na het lammen hoorde men herhaar-
delijk spreken. De meeste Zeeuwsche
geiten daarentegen zijn klein, heel dik
wijls zeer verzwakt en ongelukkig ge
bouwd, terwijl melkopbrengsten boven
2 liters per dag na het lammeu reeds zeld
zaam zijn. Ook houden de dieren na het
weer drachtig worden het melk geven ge
woonlijk niet lang meer vol en gaan te
spoedig droog.
Dat onze Zeeuwsche geiten zooveel
achter staan bij de veredelde geitenras
sen, vindt zijn oorzaak daarin dat men tot
nog toe hier bij de geitenfokkerij alles
maar aan de natuur overliet, daarbij zon
digde tegen de eerste grondregels, als
eener doelmatige fokkerij.
Op de afstamming van de bokken werd
nooit gelet, De dieren werden veel te jong
en te veelvuldig gebruikt. Dan werd veel-
ol een familieteelt bedreven die op ander
gebied zonder voorbeeld is. Bij de keuze
der jonge geiten word gewoonlijk op de
eigenschappen der moedergeit niet gelet.
Thans zien we echter gedurende een
paar jaren overal in ons land eene bewe
ging om het geitenras te verbeteren. Ook
onder de Zeeuwsche geitenhouders be
staat hiervoor groote belangstelling. Een
19-tal geitenfokvereenigingen met onge
veer 715 leden, die samen plm. 1200
melkgeiten houden, zjjn opgericht. Bo
vendien kwam in den herfst van het vori -
ge jaar tot stand de vereeniging tot bevor
dering van de geitenfokkery in Zeeland,
waarbij zich alle nu bestaande geitenfok
vereenigingen aansloten.
De geitenfokvereenigingen namen in
hunne reglementen op
1. De vereeniging stelt ter beschikking
van de leden een of meer goedgebouwde
bokken, die van de melkgeiten afstam
men. Deze bokken woi den voor gemeen
schappelijke rekening aangekocht en bij
een der leden gestald.
2. Eenmaal per jaar wordt van alle
melkgeiten der leden eene tentoonstelling
gehouden. Hier worden de bestgebouwde
geiten, totaal ongeveer i 5 S, 20°/o van de
aangesloten dieren, uitgezocht. De eige
naars van deze geiten worden verplicht
van een dag per week over een geheel
jaar de melkopbrengsten daarvan te me
ten er aan te teekenen. Hiervoor worden
melkmeet flesschen verstrekt van 2 Liters
inhoud, op elke 0.2 Liter gemerkt. Zijn
de melkopbrengsten voldoende, dan wor
den de dieren in een der ooren gemerkt
en ingeschreven in het stamboek der
vereeniging.
3. De jongen der stamboekgeiten en
van den vereenigingsbok moeten zorgvul
dig opgekweekt en zoo mogelyk onder
de leden der fokvereeniging verkocht
worden.
De Provinciale Vereeniging stelt zich
ten doel
1. Bij invoer van fokmateriaal van
elders behulpzaam te zijn en samenwer
king tussschen de vereenigingen te be
vorderen.
Thans worden de meeste bokken voor
de vereenigingen ingevoerd uit Hessen
in Duitschland, waar veredelde Saawen-
geiten worden gekweekt. Ook enkele gei
ten werden van daar ingevoerd. Omdat
de voorraad werkehik uitmuntend fokma
teriaal in onzp Provincie zeer klein is,
zal getracht worden dezen herfst door
middel van de heeren Visser en Zuur
bier een flink getal goede Saawenbokken
en geiten uit Hessen in Zeeland in te
voeren.
Vanwege de Provinciale Vereeniging
zal einde Juli over dien invoer eene cir
culaire worden uitgegeven waarop nadere
inlichtingen. Het ligt in de bedoeling
van de Provinciale Vereeniging om, zoo
dra een voldoend getal zeer goede bokken
en geiten in Zeeland bekend zullen zyn,
zelf de bokken voor de vereenigingen te
fokken. Daartoe zou het noodig zyn voor
Zeeland een fokstation op te richten. De
van uitstekende ouders geboren bokjes,
door de ProAinciale Vereeniging op een
leeftyd van enkele weken opgekocht,
zouden in dat fokstation zorgvuldig op
gekweekt kunnen wórden en later over
de Provincie verdeeld.
Het komt mij voor dat een dergeiyk
fokstation voor de verbetering van het
geitenras in onze Provincie goede vruch
ten zou afwerpen. Ik hoop van harte
dat het aantal donateurs van onze Pro
vinciale Vereeniging, dat nu ruim 60
bedraagt, zoo zal stijgen, dat op den
duur alleen hunne bijdragen in staat zul
len stellen het fokstation te exploiteeren.
2. Door omwisseling van hokken tus-
schen de verschillende vereenigingen elk
jaar, familieteelt te voorkomen, zonder
