NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 140.
1910.
Dinsdag 15 Maart
24e jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Gemengde Serfehten
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
Gelijkheid tusschen Openbare en
Bijzonder Onderwijs.
VIT DE PROVINCIE,
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers B 0)02*.
Dat er tusschen het openbaar en bij
zonder onderwijs nog een groote klove
ligt op het] stuk der gelijkheid, toonen
niet alleen de officieele cijfers, maar
vloeit rechtstreeks voort uit de wet op
het Lager Onderwijs.
Er is geen gelijkheid ten opzichte van
het Rijk en nog veel minder van de ge
meente. Dit toonen ons de volgende
gegevens
De openbare onderwijzer kan aans-
spraak maken op wachtgeld, de bijzou-
dere niethet Rijk geeft voorschotten
(art 48 der wet op het L. O.) aan de ge
meenten voor de onderwijzersalarissen,
voor de surplus-onderwijzers, voor de
vergoeding voor woninghuur, voor de
75 pCt. voor scholenbouw en grondaan
koop, de]_bijzondere school moet die
voorschotten derven. Dit is hij de bekende
late uitkeering der Rijkssubsidie, een
zeer groot inconvenient voor menig
schoolbestuur tijdelijke tekorten en extra
rente-uïtkeering, voor tal van onderwij
zers uitstel van salarisverhooging en
dus een blijvend financieel nadeel
Het Rijk verstrekt aan de gemeenten
zoo noodig, buitengewone subsidie voor
den bouw van nieuwe of den verbouw
van bestaande schoollokalen en onder
wijzerswoningen en de aanschaffing van
schoolmeubelen voor de nieuwe lokalen
(art. 53>, aan de besturen niet. In 1906
heliepen die bijdragen f472130, zijnde
notabene meer dan J5 van het totale be
drag aan de gesubsidieerde bijzondere
scholen.
Een belangrijker punt is de steun,
dien de Gemeente biedt aan de openbare
school.
Deze steun is niet gering. De Gemeen
tehulp is grooter dan de .Rijksbijdrage.
Laten wij achtereenvolgens de posten
mogen noemen
a. de Gemeente past bij het salaris
alles, wat boven het wettelijke minimum
gaat
b. de Gemeente betaalt uit eigen kas
de volle salarissen der onderwijzers, die
boven het surplus aanwezig zijn
c. de uitgave voor woninghuur voor
't hoofd der school tot een minimum van
f 150 (in Amsterdam bedraagt dit f 400)
d. de Gemeente betaalt minstens f 25
voor tegemoetkoming in de woninghuur
voor de gehuwde onderwijzers boven 28
jaar;
e. de Gemeente betaalt 75 pCt. voor
scholenbouw
f. idem de kosten voor onderhoud en
verbouwing van schoollokalen
g. de voorziening in leermiddelen,
schoolmeubelen, vuur, licht en schoon
houden
h. de volle kosten, die het onderwijs
aan kinderen beneden 6 jaar bedraagt.
XLIH.
Wapenschouwing
De tijd begint weer op te korten, slechts
enkele maanden, en wij worden weer
ter stembus geroepen om onze provin
ciale vertegenwoordigers te kiezen. Voor
men ten strijd gaat, is het noodig zich
te overtuigen of de wapenen in orde zijn.
Maar dat niet alleen! Goede wapenen op
zichzelven geven niets als de dicipline
ontbreekt en men geen goede aanvoer
ders heeft. Wil men kans van slagen
hebben, moet gewerkt worden naar een
wel overlegd plan en een vast beginsel.
Nu is het niet onze bedoeling om een
plan aan te geven. Dit past niet aan een
gewoon soldaat. Dat alles recht te zetten
laten wy aan onze officieren, aan onze
mannen die gehard zijn in den strijd.
Maar wat wij wel willen is tot getrouw
heid en plichtsbetrachting aansporen.
Onze antirevolutionaire kiesvereenigin-
gen moeten vergaderen, personen op de
lijst brengen, dat er keuze gedaan kan
worden, 't Is nu nog de tijd. Straks
komen de werkzaamheden op het veld,
die alle aandacht in beslag nemen. En
wie nu weet, hoe sober het bezoek der
vergaderingen is des winters wanneer
er toch gelegenheid te over is, die kan
wel begrijpen hoe groot de actie is wan
neer men druk arbeid heeft, 't Is ook
niet goed wanneer in overhaasting ge
handeld moet worden.Dat kan niet anders
zijn dan tot schade voor de zaak, die wij
zoo gaarne dienen, zooveel mogelijk is.
En daarom roepen wij nu reeds„Alle
hens aan dek". Wij moeten niet de over
tuiging bij ons laten post vatten dat het
wel gaan zal. Wie dat denkt zal ont
nuchterd worden. Nu reeds zeggen wij
dat de strijd zwaar zal zijn in dezen
zomer, 't Is voor de vrijzinnigen er alles
aan gelegen om de le Kamer weer naar
hun hand te zetten. En wij zullen hun
dat ook niet kwalijk nemen. Maar wij
voegen er aanstonds bij, dat wij met alle
geoorloofde middelen die ons ten dienste
staan, zullen strijden voor het behoud
van onze Rechtsche Provinciale Staten.
Dat is eisch van ons beginsel. Dat
beginsel willen wij toegepast zien op
alle terrein van het leven, daarvoor gaat
onze strijd. En wee den lakschen en laf-
hartigen broederen die van verre staan,
die onzen strijd zoo ontzaglijk veel
verzwai'en, zoo niet doen verliezen. En
dat nu zagen wij zoo gaarne anders en
dat kan ook anders worden wanneer
ieder zijn roeping verstaat. Wanneer
fflen doordrongen is van de gedachte
dat niet alleen stoffelijke belangen op
het spel staan, belangen van meer of
minder, die daarom ook hun waarde
hebben, maar dat de aanstaande Pro
vinciale Statenverkiezing ook een zaak
is van een ernstig beginsel, wanneer
men daarvan overtuigd is, dan kan de
zaak recht komen. En het is een zaak
van beginsel, 't Is niet zoo onschuldig
als veien meenen, dat alleen Provinciale
belangen daar den doorslag geven. Die
Provinciale Staten kiezen ook de leden
der le Kamer. Er is nu eenmaal een
politieke zijde aan, hoezeer wij dat
anders zouden wenschen. En zoolang
den toestand zoo is, hebben ook wij dien
te aanvaarden. Onze taak is te zorgen
dat Eerste en Tweede Kamer Rechts
blijven. Verviel dit, en werd de le weer
Links, dan was de 2e vrijwel vleugel
lam geslagen. Dit alles bij elkaar geno
men, is oorzaak dat wij aan de wapen
schouwing herinneren. Blijkt het mate
riaal niet dienstig, er kan nu nog ander
worden aangeschaft. Met omzichtigheid
kan de veldtocht georganiseerd worden,
ja, kan alles tot in bijzonderheden ge
regeld. Wanneer nu maar aangepakt
wordt, kunnen wij met vertrouwen de
toekomst tegengaan. Wanneer in oor
logstijd even vöor of tydens den slag,
nog krijgsraad gehouden moet worden
is dit een ongunstig teekeD. Laat dat
voor ons op politiek terrein een baken
in zee zijn, dat het niet noodig is, dat
onze voormannen op het laatste oogen-
blik nog krijgsraad moeten houden om
dat zij het terrein niet voldoende kennen.
Om dat te voorkomen wijzen wij in alle
welwillendheid op de Wapenschouwing
C. H.
Hiddelburg. Zaterdagavond tusschen
acht en elf uur heeft men alhier ingebro
ken ten huize van de K. aan den Seisweg.
De bewoners waren te acht uur uitgegaan
en kwamen te elf uur thuis en ontdekten
toen dat in een der vertrekken een secre
taire was opengebroken en uit een der
laden daarvan een bankbiljet van f60 was
Weggenomen, terwijl ook een stukje
boter vermist wordt. Een in hetzelfde
vertrek staand kabinet, waarin voor een
paar honderd gulden aan gouden sieraden
is opgeborgen, was ongeschonden. De
dief of dieven hebben zich toegang ver
UITGAVE DER BIRMA
IiN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent
schaft door het uitlichten van een raam,
waardoor zij in de woonkamer kwamen,
van waaruit zij zonder hindernissen hun
verderen tocht door 't huis konden voort
zetten. Om ongeveer negen uur heeft een
der omwonenden eenig geraas gehoord
en vermoedt men, dat toen de inbraak
geschied is. De politie is met het geval in
kennis gesteld en het onderzoek is direct
begonnen.
's Gravenpolder. Vrijdagavond 1,1-! is
de volks-leesbibliotheek weder gesloten.
Gedurende deze winter zijn 530 boeken ter
lezing afgegeven. Ontvangen is met kas
saldo ad f1864 adfl8.64s van het vorige
jaar inbegrepen f29.26s, uitgegeven is
f 16.65, goed slot alzoo f 12.61®, hetgeen
voor onderhoud en aankoop van nieuwe
boeken bosteed zal worden.
Hoedekenükerke. In de vergadering
van Ingelanden van het Waterschap
Hoedekenskerke van 7 dezer werd be
sloten over te gaan tot begrin'tlng van
eenige wegen. De keuze daarvan werd
aan het Bestuur overgelaten. Naar men
ons verzekert besloot dit bestuur in zijne
vergadering van 12 dezer daarvoor de
volgende wegen aan te wijzenle. de
Waanweg vanaf de haven over 775 M. 2e.
de Vrouwen weg vanaf den grintweg naar
's Gravenpolder tot aan den dam bij de
woning van B. Verbeek (105 M.j 3e. de
Signitschedijk vanaf de woning der Wed.
J. J. Walraven over eene lengte van 250
M. en 4e. de Haverhoeksche weg vanaf
den grintweg naar Kwadendamme tot
het Ketelaarwegje (255 M.) In totaal alzoo
over eene lengte van 1385 Meters.
Beetgenomen. Eenigen tijd geleden
kwam een koopman aan een boerderij
onder Haarlem met de vraag of er iets
ouds te koop was. De boer antwoordde
ontkennend, toch ging de koopman bru
taal naar binnen, waar zijn oog dadelijk
op een ouderwetsche kast viel. Is die
te koop", vroeg de koopman. „Wat die
waard is, geeft gij er toch niet voor",
was het antwoord. „Nu, laat eenshoo-
ren", vervolgde de koopman, en het
wederantwoord was: die moet vierhon
derd vijftig gulden opbrengen. Na eeni
gen tijd kibbelen, loven en bieden, zou
de koopman eigenaar worden voor vier
honderd vijf en twintig gulden. Maar
nu kwam de teere kwestie op het tapijt,
de betaling. De koopman zei „Je begrijpt,
ik heb zooveel geld niet in den zak,
dus wat nu waarop de boer antwoord
de Jik behoef je niet te vertrouwen,
dus geef maar een flink handgeld, waarop
de som van vijftig gulden wederkeerig
goed gevonden werd. „Jawel", zei de
koopman „maar als gij mij niet ver
trouwt, behoef ik het jou ook niet .te
doen, wat krijg ik nu tot pand?" En
de koopman gevat„Ik kom de kast
toch zoo spoedig mogelijk halen, geef
mij maar een deur tot pand dan koopt
toch niemand ze en ik ben gerust. De
boer stemde toe, en de koopman ver
trok met de deur. De boer wachtte al
week op week totdat het maanden waren,
maar de koopman kwam niet weerom, j
Nog niet zoo heel lang geleden kreeg
deze boer weer bezoek van een koopman i
en weer iets te koop tot ook de kwes- i
tie van de kast te berde kwam. De
boer zei zoo, „hu wie mij honderd gulden
geeft voor de kast zonder deur kan ze j
voor mijn part krijgen, ik heb er al
genoeg verdriet van gehad." Spoedig
was de koop met dezen koopman geslo
ten voor vijf en zeventig gulden. Direct
werd betaald en de kast op een wagen
geladen. En zoo kwam de oude kast
voor honderd vijf en twintig gulden in
het bezit van den eersten koopman, van
wien de tweede een betaalde handlan
ger was.
Te Winschoten staat een abrikozen-
boom in een tuin van den heer Hart in
bloei.
Geen keus.
Bij de jongste stemming voor Gemeen
teraad te Tiel had één kiezer zijn biljet
niet overeenkomstig de "Wet ingevuld.
De invulling was echter van dien aard,
dat zij niet zonder uitwerking op den
voorzitter bleef. Want deze las„Geen
keus. Zend andere stalen".
Een menschenvriend. Men schrijft
uit Beek
In den heer Maritz van Craijenstein die
voor eenige weken overleden is op zijn
villa „Bronhuizen", heeft Beek een edel
weldoener, 'n groot philantroop verloren.
Tijdens zijn leven gaf wijlen de heer
Maritz van Craijenstein menig bewijs van
zijne liefdadigheid en behulpzaamheid
jegens zijn evenmensch, die in nood ver
keerde. Wonder is het derhalve niet, dat
de overledene bij groot en klein te Beek en
Ubbèrgen en in den omtrek hoog stond
aangeschreven als een liefdadig man, bij
wien men niet te vergeefs om hulp aan
klopte. Waren zijn weldaden gedurende
zijn leven ontelbaar, na zijn dood treedt
weer even duidelijk aan het licht, wat de
heer Maritz van Craijenstein voor zijn
medemenschen, heeft over gehad. De vol
gende legaten zijn door den overledenen
grijsaard bij testament vermaakt: f 10.000
aan de Protestantsche Kerk alhierf 5000
aan het R. K. Oudemannen en vrouwen
huis alhier f 5000 aan de Protestantsche
armen f 5000 aan het Beeksche Zieken
fonds. Dan heeft de overledene nog drie
huizen vermaakt aan drie zijner huurders.
Het personeel is door den heer Maritz van
Crayenstem geenszins vergeten en uit de
milde giften blijkt de hechte band,die hier
meester met knecht of dienstbode ver
bond. Ieder van het personeel kreeg een
huis. De dienstbode en de vaste tuinman
kregen samen een woning plus nog het
noodige kapitaal, dat hun een onbekom
merd bestaan verzekert. Alle werklieden,
die bij den overledene in dienst zijn ge
weest, ontvangen voor ieder dienstjaar
f 100, wat voor sommigen een som van
f 2000 tot f 3000 beteekent. Zelfs de losse
arbeiders ondervinden de milddadigheid
van den heer Maritz en ontvingen geld
sommen van eenige honderden. Vele
legaten zyn nog niet eens bekend gewor
den. Dat deze giften de arbeiders met
groote dankbaarheid vervullen voor den
.hooggeschatten man spreekt van zelf.
Niet licht zullen de Beekenaren den voor-
maligen grijzen bewoner van Bronhuizen
vergeten. Mochten meerdere zulke wel
doeners der menschheid opstaan Geld.
Te Delft werd het vorige jaar Juli
een aan het postkantoor ontvangen post
wissel niet door den geadresseerde ont
vangen, en toch was het geld uitbetaald.
Een administratief onderzoek leidde tot
niets. De politie werd in de zaak gemoeid
en thans is het haar gelukt, een hulp
besteller, die destijds in dienst was, aan
te wijzen als den man, die zich den
wissel had toegeëigend. Hij stelde daarop
valschelijk een endossement en deed het
geld door een zijner huisgenooten ont
vangen. De zaak is in handen der justitie.
De justitie te Zutphen is Zaterdag
te Apeldoorn geweest in verband met
de schouwing van het lijk een er gehuwde
vrouw uit Hoenderloo, wier overlijden
het gevolg zou zijn van het nietverlee-
nen van herhaaldelijk ingeroepen genees
kundige hulp.
Iemand, die onbekend wenscht te
blijven heeft aan de commissie voor de
restauratie van de St. Janskerk te Qouda
een bedrag van f 10,060 geschonken,
meer speciaal tot restauratie van het
zuider transsept-raam no. 23, de Voet-
wassching voorstellende.
Geen sterke drank meer. Door de
Ned. Herv. Kerkvoogdij te Ter Kaple
Akma ijp, (gemeente Uitingeradeel,Fries
land) Is de eenige dorpsherberg aange
kocht, met het doel deze te maken tot
een koffiehuis. Daarmede is dan de
laatste «vergunning" in deze gemeente
verdwenen, en geen sterke drank meer
te krijgen.
Een hartstochtelijke rooker.
'tWas in de jaren, dat Frederik Wil
lem IV op zijne reis door de westelijke
provinciën even te Wezel vertoefde. De
voorstellingen en de parade waren vlug
afgeloopen en de Koning had nog een
half uur over vóór zijn vertrek. De kleine
vesting met haar sprekend Nieder-
_Rijnsch karakter had weinig interes-
"sants, waar zou men den koning mede
bezig houden De commandant der stad
had een goeden inval.
Majesteit, da oudste man van het rijk
woont hier in Wezel
Ik verzoek u, mij bij hem te brengen.
De oude Gompertz was destijds 106
jaar oud, gewoonlijk zat hij in zijn leu
ningstoel te rooken, terwijl hij gezond
van lichaam en geest, 'in alles, wat er
om hem gebeurde, levendig belang stel
de. Men had hem het bezoek van den
koning aangezegd, en toen de vorst
binnenkwam, stond hij op. De Koning
verzocht hem weer te gaan zitten en in
formeerde met blijkbare belangstelling
naar de bijzondere aangelegenheden en
de gezondheid van den ouden man, die
van zijn kant, zonder de minste verle
genheid, de hem gedane vragen beant
woordde; daarbij hield hij zijn pypjein
den mond.
Ik zou u zoo gaarne een aanden
ken van mij geven, zeide de koning bij
het afscheid nemen, vertel mij eens
wat zoudt gij gaarne hebben
Majesteit, antwoordde de oude man,
ik dank u voor uw goede bedoeling,
maar ik heb, niets meer te wenschen.
Zoo iets was den Koning nog nooit
overkomen, verbaasd sprak hy den grijs
aard aan
Wat, hebt gij niets te wensehen On
mogelijk, bedenk u maar eens, geen
sterveling is zonder wensch.
Het oog van den oude dwaalt over het
gevolg des konings, men kan het hem
aanzien, dat hij toch een wensch heeft,
maar hij durft hem niet goed uit
spreken. Eindelijk komt hy er toe
Majesteit, begint hij aarzelend, de
dokter wil, dat ik eiken dag een uur op
den vestingwal ga wandelen. Dan moet
ïk op een pas of wat 't kruitmagazijn
voorbij en dan roept me altijd de schild
wacht daar al van verre toe „pijp weg
Ik loop heel langzaam en dan gaat de
pijp geregeld uit. Wanneer Uwe Maje
steit mij een genade wil bewijzen, wil
dan last geven, dat men mij rustig laat
rooken ik zal 't doen, alleen maar zoo,
dat de pijp niet uitgaat. j
Rooken was van jongs af mijn grootst
genot.
"De Koning is geheel verbluft door dit
waardig verzoek.
Dus is dit uw eenig verlangen
Ja, Majesteit, en ik zou gelukkig zijn,
wanneer U dat wil toestaan.
Van dien dag af mocht de oude Gom
pertz op zijne wandeling rustig door
rooken.
I Yan deze gunst heeft hij nog twee jaar
genoten en hy is toen in den ouderdom
van 108 jaar gestorven.
Geen uniform.
Een voor de gemeente Hoorn bij het
korps pontonniers te Dordrecht inge
deeld milicien, geboortig uit Friesland,
weigert de militaire uniform aan te trek
ken. Wel heeft hij de krygsartikelen on
derteekend, maar zich in het soldaten
pak te steken weigert hij uitdrukkelijk.
De zaak is naar den krijgsraad verwezen,
i -Een eigenaardig geval kwam te Veld
hoven dezer dagen voor. Niet minder
dan 7 bewoners ontdekten, toen zij
's morgens hun venster openden, een
klein zakje met geld er in. Het bedrag was
niet overal even groot, en wisselde af van
10 cent tot twee gulden.
Geen nieuwe vergunningen.
Meer dan 3000 meerderjarige ingezete-
