NIËÜWSBLAD VOOR ZEELANS. No. 115. 1910. Nhandag 14 Februari 24e Jaargang Dienstbode, t. CHRISTELIJK- HISTORISCH Gemengde Beriehten. aecht teslEcht lei burg. onderdag )P »P lij wiel, )P yf~ tgebeden Heerenrijwiel iade banden, 1 vrij van reeat, 35, ls dus f45 bode knecht mbcekt VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. S, J, DE JGNGE-VERWEST, te Goes F. P. D'HUft. te Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN Bjj dit nummer behoort een Bijvoegsel Iets over Kerkgezang1 eD Orgelspel te Goes. Rechtzaken de ge- Rfasch- e reuk, ihriftelgke nder ver- -9 13 Febr., bjj elder». lagtekerke. S'prlngstier, bï A. W«N- r k d Pmttrd, tuig, bj M. J êetltind. ■isorgel. 1. VAN ZALT- Tesr». HUIJ. Mei a.s. ge- te Bergen istbede Adresletters [ruiningen. MOER te T«r 1 Maart of later huis. Adres i d d e 1 b u r g. arden kan be- 1 Pz., K a t s. raagd rdstraat, Ter R, Langedelft, ORP, bakkerq ei g J. C. VAN lissingen. -Verwest, Goes, mm IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25. Enkele nummers 0,ü26. UITGAVE DER FIRMA ÜN VAN van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 '"ent. Nu we aan den vooravond staan rat de inwijding van het gerestaureerde orgel n de sohoone Maria Magdaleca Kerk fe Goes, is het niet ondienstig iets op te halen uit de historie vaD orgel en kerkgezang in deze gemeente. Het is overbekend, dat het orgel langen tijd noodig gehad heeft om in or ze kerken burgerrecht te verkrijgen.Oorspron kelijk sag de christelijke kerk tooh met misachting neer op alle Mt.*ieKinstrumeG- ten ter verheerlijking van den Allerhoogste. He BirHsiek, predikte Cbryeosiomus, was eon jecdsche inriokting, slechts aas die natie wegens hare zwakheid toegestaan, waar door God hare traagheid wilde te hulp komen en dieHjj door liefelijke tonen wilde opwekken tot hetgeen baar anders te zwaar zou gevallen zijn. Lezen we, schreef The- odcretus, in de psalmen: Zingt den Heere met de luit en het tiensnarig instrument,dan moet dat geestelijk worden opgevat cd wij zeiven zulk een instrument zgn.door met alle onze zinnen, uit- en inwendig den Heere to loven .Langzamerhand kwam men van deze opvattingen terug en in de 8e eenw deed het orgel zijn intrede in de kerkgebouwen. D-, Hervorming eohter schafte het orgel in het Lnthersehe Duitsohland en Engeland niet af, maar wel in de Pfeltz, Zwitserland, Frankrijk, Schotland en Nederland, waar niet Luther maarZwinglienCMvijn werden gevolgd. Zwingli ging ver, zoo ver, dat hij zelfs het kerkgezang wilde afgeschaft heb ben, wat Calvijn, als een oude apostolische instelling handhaafde. En, zooals het meer gaat, de leerlingen overtroffen de meesters en straks werd het orgel genoemd eea »In- ventie van den vorst der duisternis*, zjju tenen /verleidende Sirenen stem men", en stelde men orgel en kerkmuziek gelijk met beeldendienst en afgoderije. In Nederland werd eenigszins een mid delweg bewandeld. Waar elders de orgels uit de kerken werden verwijderd, liet men ze hier bestaan en stelde men zieh tevreden met strenge berispingen en stoute bedrei gingen en mannen als Aldegonde sn Uter- hovc lieten zioh over het orgel niet uit terwijl ook de Synoden te Wezel en te Embden er over zwegen. Zelfs hier en daar hoorde men het gemeente-gezang door orgelspel begeleiden terwjjl men in enkele gemeenten de beslissing van de eerste Synode-Nationaal afwaohtte. Deze verga derde in 1574 te Dordt en haar oordeel was ongunstig, daar werd besloten het orgelspel in de gemeenten af te eohsffen of het alleen bij het uitgaan der kerk te doen hoor en. Verder ging de Nationale Synode in 1578, waar besloten werd, dat de orgels behoor den weggenomen te worden. Dat zulks niet geschied ie, is te danken aan de bescher ming, die het orgel genoot van de zijde van de Magistratuur. Omdat de stedelgke over heden al hnn zorg besteeddea aan de in standhouding van het orgel, werd hier bewaard wat elders verloren ging en was het niet toegestaan 't Psalmgezang te bege leiden door orgelspelvóór rn na den dienst mooht en moest't instrument zioh doen hoo- ren. Voortdurende oneenigheid was er tussohen de overheid en de kerkelijken ook over deze zaak. De predikanten vielen het Bpel voor en na de godsdienstoefeni >g aan, doch het hielp niet. Het moet ons wel ver wonderen dat, waar het orgel zoo weinig in eere en gebruik was, tooh nog gelden be schikbaar werden gesteld voor organisten, ja hier en daar zelfs nieuwe orgels werden gebouwd. Dat laatste geschiedde o. a. te Middelburg in 1602 en in de stad onzer inwoning. Uit de stadsnotnlen te Goes big kt dat voor een organist f 138 loon werd beschikt, wat betasld worden moest uit de armei fondsen. Bp den grooten brand iu 1618 is dat orgel verloren gegaan. Door de onvoorzichtigheid vaa een loodgieter werd de machtige Maria Magdalena Kerk vreeselgk gehavend. On danks allen ijver verbrandde binnen den tjjd van drie uren het gansohe dak met den toren. Het gewelf van het Westeljjk deel stortte in, de plaats waar het orgel toen stond, ter- wjjl later voor een nieuw orgel de plaats waar in vroeger tjjd het altaar gestaan had, werd aangewezen. Dat men in 1641 weder om besloot tot het aanschaffen van een orgel, stond zeker in verband met de verandering in meenthg ten opzichte van het orgelge- bru'-k. Allorhand had tot die verandering meegewerkt, maar inzonderheid het afschu welijke kerkgezang. Het spelen vóór en na den dienst hinderde en ontaardde in 't geven van concerten, terwijl waarlijk niet altijd gewjjde muziek ten gehoore werd gebracht. In eeu enkele kerk begon men het gezang te begeleiden met het orgelspel. Hoogst waarschijnlijk gaf daartoe de gemeente te Leiden het voorbeeld. Maar wat bovenal van grooten invloed is geweest, het is het ge schrift van den bekenden Constantijn Huy- gens, getiteldgebruick en ongebruick van 't orghol in de Kerken der Vereenighde Nederlanden. Huygens bestrjjdt hot spelen voor en na den dienst als «ongebmick* en komt op voor *t„natuurlijk gebruick* van 't orgel als begeleiding van het gezang. Zoodra de Synode van 1641 vergunning had verleend tot het gebruik van het orgel werd 't nieuwe orgel aanbesteed en gegund aan den orgelmaker Willem Diaken te Haarlem die het bekende orgel in den St. Bavo aldaar bouwde. Het contract betreffende het maken van een nieuw orgel voor de kerk te Goes be paalt dat „Willem Diakan voor de som van duysent ponden gr.Vlaems in verschillende termijnen te ontvangen, voor Januari 1643 off ten minsten Vastenavond daer aen, het orgel afleveren zal. De H.E. bestedere zou den in beurse houden duysent guldens tot een jaar na de voltooiing van het werk. De aannemer bleef verbonden den voorschre ven orgel tot synen coste te onderhouden een vol jaer, nadat denselven bjj meesters bun op het stuck van het orgelmaken ver- staende opgenomen,ten prtuve gesteit ende -voor loffelijk, wel beter ende niet erger als den voorschreven modelle, gekeu t zal wesen, ais wanneer hem de resterende dnysent guldens mede sullen worden be- taelt. Behondelgck, dat de gemelte heeren besteders aen den aennemer sijn werek sulx voltrocken hebbende boven de voor - seyde dnysent ponden gr. Vlaems noch sullen doen soodanige vereeringe van gelde, als haar Ed. in redelijckhaid sullen bevin den te behooren, daermede den aennemer ccck als dan gehouden sal wesen te nemen contentementverbindende devoot schre ven partijen centractenten hunne ende tot volcomenge van het gunt voorschreven is, hunne respectieve personen, ende goederen als naer rechte,ende tot bevestinge van het- selve dese ondergeteykent binnen de stad Goes op den Villen November 1641. „Ter ordonnantie van Burgemeesters en Schepenen der stadt Goes. L WESTERWIJCQ,. WILLIAM DEAKENS." Daaraan is toegevoegd en aan 't contract gehecht een stnk bevattende de dispositie van het orgel, dat we hier niet zullen over nemen, omdat zulks alieen van belang zou kunnen zijn voor slechts zeer enkelen. Dat met het orgel waarlijk nog niet alle bezwaren tegen het begeleiden van het kerkgezang waren weggenomen blijkt uit de resolutie van den Raad van Ooes van den 11 Sept i644, waarbij de raad hét noodig oordeelde den organist ie gelasten te spelen onder het zingen der psalmen en bjj het uitgaan dor kerk, gedurende een half uur daarmede voort te gaan. Toch w as Goes erg met zjjn orgel ingenomen wat ook wel blijkt uit het feit dat het dageljjks van des avonds 67 uren moest worden bespeeld In later tijd verflauwde deze muzikale uitingwerd het spel beperkt tot drie maal per week en in 1743 geheel afgeschaft. In 1711 werd het innerlijke werk aanmer kelijk verbeterd door den orgelmaker J. Gooi. Reeds in 1705 was met Cool een con tract gemaakt voor de verbetering, maar tweemaal nog werd bet gewijzigd ea het werk uitgebreid in 1709 en 5 711te-wijl er ook nog buiten het contract het een en ander tot vergrooting en verbetering werd bijge voegd. Uit dien tjjd dateeren de deuren ter afslui ting die het jaartai 1711 en dehandteekening van den schilder A- Busschop dragen.Eigen aardig, dat men ook nog iu dien tgd de orgels met deuren versierde. Ze dienden in den tjjd, dat Let orgel in onbruik was om dat overblijf sel uit Roomsciien tjjd asm het gezicht van de gemeente te onttrekken Dit had nu geen zin meer, waar de meeningen aangaande or- gelgebruik geheel gewijzigd waren. Dooh nu werden ze versiering en se waren dat ook voor de Goesche Kerk, dank zij het keurig schilderwerk van' Abraham' Bnsschop, den minder bekenden zoon van den zeer beken den Cornells Bisschop, den leerling van Fer dinand Bol. In 1788 is door Francois Moreau hst orgel nagezien, «waar het reparatie en kragtige verbeteringe* zeer noodig had, terwiji men nu het orgel versierde met de Ji.g. Turksche overkapping, die het jaariul 17-39 draagt, terwgl Mulder ten onrec&te het jaar 1711 als jaartal voor de kap ingeeft. Ten bewjjze dat ook later Goes zijn orgeljniet verwaarloosde kan strekken, dat men ia 1826 C. J. van Oekelen te Breda aan zienlijke herstellingen en verbeteringen liet aanbrengen, waarvan de kosten uit vrjj willige bjjdragen der gemeenteleden zjjngevocdon. Ds. Swalue schrjjft in de Zeeuwsche Volks almanak van 1844 met geestdrift over den indruk dien het orgel maakte, „toen deszelfs geluid te zamec smolt met de toonen der ba zuin, bjj gelegenheid van het eerbljjf te dezer stede van den Beg! jjnschen toonkunste naar Beleke". Alles behalve complimenteus voor de gemeente gaat hg echter voort: »maar ook dan wanneer het ten geleide strekt van het koorgezang,dat dien naam verdient,gelijk wg het bjj den opgewekten zin voor zang en toonkunst somwijlen hier mogten hooren, dan leerden we de edele bestemming van het orgel waardeeren, dat anders, helaas I in ons Vaderland en ook hier, slechts strekt om het slechte kerkgeaang te dempen en te bedekken". Dat laatste moge niet aangenaam klii ken, het zal zeker wel niet onveidiend zgn ge weest. Last ons als togongif iets overschrij ven tot slot uit de Kerkelijke historye v»u het Psalmgezang door Josua van Iperen, uitgekomen te Amsterdam in 1828. Nergens, zoo schrijft bjj, «Nergens schijnt men vroeger beter voor de verbetering y*n het kerkgezang te heb ben gexorgd dan te Goes. Mr Laurens Pieter van de Spiegel, burgemeester, en Dirk Kaas, predikant aldaar, hadden met onderling overleg, de snaren daartoe gesteld,en Order oe hand de Burgerij tot het aannemen, van eene korte zangwijze en van geschikte tussohenp. zingen achter eiken zangregel toebereiden teffens de L'efhebbers van bet ïingeD aangespoord om zioh te oeieeen in verrukkende Geisngen en Geestelijke L;e- dekens, ook in de Psalmen, volgens de nieuwerwétsohe toonbuigingen en de vier stemmen, op noten gesteld teneinde de zelve, bij het uitgaan van den dienst, op en met het Orgel, aan te belten voor welke toebereidendebeoeffeningen dan ook de Regeringe eene geschikte plaats en de ver- eisohte noodwendigheden vergunde. Wan neer alles in gereedheid was,werden,op den dertigsten van Wijnmaand 1774, de Nieuwe Psalmen ingevoerd. Toen Dsrn de openbare Godsdienst, in de Groote Kerk.eenen aanvang,met een deftig Kerk-Musyk't geen door het Orgel en ander blaas- en snaargetuig, vergezeld van een treffend Choorgezang, gelukkiglijk werd uitgevoerd en van da Gemeente met het zingen van den nieuwberijmdea CL. en Psalm beantwoord werd. De Predikant Kaas deed daarop een redevoering over het heilig gebruik der Zang- en Speelkunst in den openbaren Godsdienst der Christ nen. Men song Psalm XXX1 en 2en de hart- Verlustigende plechtigheid liep ten einde reet een heerlijk Conoer;, h 't welk alle da Zang- en Speelfoonen zioh veraenigden, tot ongemeen en algemeen genoegen der Toe hoorders die in eena groote menigte en uit de stad en uit de omliggende dorpen waren toegevloeid." Mogen we eindigen met den wensch dat de gemeente Goes bjj haar vernieuwde, ei genlijk nieuwe orgel, toone het verwijt van ds. Swalue niet langer te verdienen en de goede dunk die van Iperen vaa het Goesche kerkgezang heeft, bevestigd worden. Goes P. J. STEINZ. Arrondissement!-Rechtbank te Middelburg. Heden, Vrijdag, s\jn veroordeeld wegens overtreding der Zondagswet (in't openbaar werken op Hemelvaartsdag)A. v. d. G 85 j., C. M., 25 jH. M., 41 j., J. op 't H., 37 j., M. de B., 72 j P. G 34 jM. v. d. G., 41 j., J. G., 30 j, E. G., 18 j., L, W.,6li., arbeiders, M. op 't H., 35 jJ. v. L 24 j lsndbouwer&kneohts, allen 's-flesr Arendr- kerke, J. de F., 44 j., J. L-, 22 j., H. H-, 51 j, C. F. W-, 25j., C. H., 18 j., arbeiders, ellen Heinkenszand, allen f 1 b. s. 1 d. h. vernieling J. G., 31 j., Molenaarsknecht, zonder vaste woon of verblijfplaats f 5 s. 5 d. hen W. M H. 22 j.klinker Vlissingen f 8 b. s. 3 d. h. mishandelingW. M. de R. 27 j. voorsla- ger Vlissingen en C. J. 19 j. landbouwers- knecht, N. en St. Jooalacd, beiden 1 m. ger. straf niet voldoen bevel ambtenaarP. J. L. 41 j. herbergier en koopman Sluis tot f 25 b. s. 25 d. h. wedertpannt'gheld K. J. G. 22 j. arbeider Goes 14 d. ger- straf mishandeling ambtenaar M. A. B. 19 j. werkman Wemeldinge, 1 m. gav. straf mishandeling en wederspannigheid :M. W. 26 j. arbeider en K. de N. 26 j. visschere- knecht Arnemuiden, ieder 14. d. gev. straf huisvredebreukA. K. 49 j. werkman Ierseke, f 10 b. s. 10 d. h. Centrale Raad van Beroep. (Ongevallenverzekering'.) In do gisfeien te Utrecht gehouden open bare terechtzitting had de uitspraak plaats in zake het hooger beroep der R V. Z. B tegen de uitspraak van den R. v: B. te Middelburg, houdende vernietiging der beslissing van de Bank,waarbjj met herziening der toegekende rente van 21 pCt van het dagloon, met ingang van 2 Aug. 1909 ter zake van het door een ongeval verliezen van het rechteroog, een rente van 174 pCt van het dagloon is toege kend »an G- H. te Vlissingen. De C. R. ver nietigde de uitspraak en bevestigde do beslissing der Bank. UIT DB PROVINCIE Middelburg Behalve den reeds ge melden strijd tusscben de bakkers en hun leveranciers is alhier een strjjd uitgebroken, waarvan evenwel het publiek zal kunnen profiteered Een der depothouders van de Middelburgsche broodfabriek is voor eigen rekening gaan bakken en hierin heeft de eigenaar der fabriek aanleiding gevonden om den prijs van het brood te verlagen op 10 cent per brood, terwjjl andere bakkers 14 cent vragen. Vlissingen Het tcheepsmodel van de „Jabob van Heemskerk* door dm werkman Casper Mulder te Vlissingen vervaardigd, is door bemiddeling van de firma F. B. den Boer te Middelburg verkocht voor f 200. Dit is voor den jj verigen werkman Casper Mulder, die reeds veel moeite heeft gehad het schip te verkoopen, een buitenkansje. 8tavenisse. In verband met een inge komen verzoekschrift van kooplieden, sui kerbie'agenten erz. is in de gister gehouden gemeenteraadszitting besloten de breedte van het aanwezige kadeterrein en het nieuw aan te leggen gedeelte te maken over ee breedte van 12 M. In de vorige vergadering was besloten in aansluiting met het bestaan de gedeelte nog 80 M. meer aan te leggen. De kosten van een en ander worden bogreot op f14570. Afwijzend werd beschikt op eeD verzoek van J. Dane D.z. c.s., om in het reglement van de havenpolitie eene bepaling op te nemen tot regeling d^r tonnenmaat van bin nenkomende schepen. Herbenoemd werden de met^l Maart a.s. periodiek aftredende le^en der C. t. W v. S. C Steendijk Sr., J. van Oost en C. M. P. W. Hanssers. Nader werd geregeld de jaar wedde der telefonistewaar die veorloopig werd bepaald op f150, werd besloten die t» brengen op f200, zulks in verkend mat meerdere werkzaamheden door de aanslui ting van het hulptelefoon kantoer alhier met het interlocals net Met den trein van Httrllllff*n mtr»k de vrouw van een bakker. Zg was «ehtsr zoodanig ziek, dat zij in den waggon moest gedragen wore en. Weldra w«rd haar tes- vtand zoo ernstig, dat andere reizigers den trein tot stilstand brachtenmen besloet echter de ljjderes mede te nemen Daar Sex- bierum, alwaar geneeskmdige hulp zou t« krjjgen zijn- Bjj de aankomst van dea trein aldaar was intussehen de vrouw reeds over leden. Te Enschede hoeft bij een vecht partij een arbeider mof een mes een leveai- gevaarlijks wondein de linkerzijde gekregen. Hij is overleden. Te Groningen is een driejarig zoontje van een huisschilder in e«n pot met kokend water geloopen en kort daar na aan de gevolgen bezweken. Te Sehlldwolde is een driejarig kraapja in een gracht geraakt en verdronken. Te Emmerik is een Hollandsohe matroos ep eene aldaar voor anker liggende stoomboot plotseling krankzinnig geworden. De onge lukkige is Daar een gesticht overgebracht. Nabjj Qroenloo is een 15-jarige jongen terwijl hg hooi in de schuur wildebrengea, van den zolder gevallen. $e ongelukkige brak den hek en wa| onmiddellijk dood. Te Krimpen a. d. IJsel is eene vrouw bjj het verrichten van werkzaamheden van do waterstoep gevallen en verdronken. Op de spoorlijn bjj Oldenzaal wierp een spoor wegarbeider, toen hjj de plaats zjjner werk zaamheden voorbijreed, zjjn bjjl uit den trein, met het noodlottig gevolg, dat een aldaar op de lgn zgude wegwerker doodeljjk aan het hoofd getroffen werd. In het Binnengasthuis te Amsterdam geraakte een der bedienden tusachen de lift en werd doodgedrukt. Bij een botsing aldaar tusschen een kar en een automobiel werd de bestuurder der kar uit de kar geworpen, door de auto overreden en gedood. Te Zijderveld is in een sloot verdronken de 68 jarige vrouw van een landbouwer. In het ontwerp reglement voor den Haskerveenpolder is voorgesteld om in art. 32 te schrappen het woord „manne lijke", teneinde mogeljjk te maken dat ook vrouwen in 't polderbestuur als lid of voorzitter zitting kunnen hebben. Gisterenmiddag heeft een passagier op de Bommelsche boot, na kwestie met den conducteur gehad te hebben, drie revol verschoten op dezen gelost. De conducteur bleef ongedeerd. De dader werd overmand en te Schiedam aan de politie overgeleverd. De schnlden van prins Michel van Bra- ganza, die zich verleden jaar met een Ameri- kaansche mi'lionairsdochter verloofde, vor men in Weenen het dagelijksche onderwerp der gesprekken. De jongste buitensporighe den van den prins hebben zpn positie aan bet Hof onmogelijk gemaakt. Men heeft hem te kennen gegeven, dat hij niet in Oostenrjjk kau terugkoeren als zijn schulden niet be taald zgn. De tchoonmoeder van den prins, mevrouw Smith, bad indertgd beloofd zijn schulden te zullen betalen. Na het huwelijk verlangde zg echter, dat de schuldeÏBohers zich met de helft zouden lofreden stellen. De prins schaart zich thins aan de zjjde zijner schoor moeder en het gevolg is, dat men hem in de hofkringen te Weenen niet duldt.

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1910 | | pagina 1