NIËÜWSBLAD
VOOR ZEELANS.
No. 115.
1910.
Nhandag 14 Februari
24e Jaargang
Dienstbode,
t.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Gemengde Beriehten.
aecht
teslEcht
lei burg.
onderdag
)P
»P
lij wiel,
)P
yf~
tgebeden
Heerenrijwiel
iade banden,
1 vrij van reeat,
35, ls dus f45
bode
knecht
mbcekt
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S, J, DE JGNGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUft. te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bjj dit nummer behoort een Bijvoegsel
Iets over Kerkgezang1 eD
Orgelspel te Goes.
Rechtzaken
de ge-
Rfasch-
e reuk,
ihriftelgke
nder ver-
-9
13 Febr., bjj
elder».
lagtekerke.
S'prlngstier,
bï A. W«N-
r k
d Pmttrd,
tuig, bj M.
J êetltind.
■isorgel.
1. VAN ZALT-
Tesr».
HUIJ.
Mei a.s. ge-
te Bergen
istbede
Adresletters
[ruiningen.
MOER te T«r
1 Maart of later
huis. Adres
i d d e 1 b u r g.
arden kan be-
1 Pz., K a t s.
raagd
rdstraat, Ter
R, Langedelft,
ORP, bakkerq
ei
g J. C. VAN
lissingen.
-Verwest, Goes,
mm
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,ü26.
UITGAVE DER FIRMA
ÜN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '"ent.
Nu we aan den vooravond staan rat de
inwijding van het gerestaureerde orgel n
de sohoone Maria Magdaleca Kerk fe Goes,
is het niet ondienstig iets op te halen uit de
historie vaD orgel en kerkgezang in deze
gemeente. Het is overbekend, dat het orgel
langen tijd noodig gehad heeft om in or ze
kerken burgerrecht te verkrijgen.Oorspron
kelijk sag de christelijke kerk tooh met
misachting neer op alle Mt.*ieKinstrumeG-
ten ter verheerlijking van den Allerhoogste.
He BirHsiek, predikte Cbryeosiomus, was eon
jecdsche inriokting, slechts aas die natie
wegens hare zwakheid toegestaan, waar
door God hare traagheid wilde te hulp
komen en dieHjj door liefelijke tonen wilde
opwekken tot hetgeen baar anders te zwaar
zou gevallen zijn. Lezen we, schreef The-
odcretus, in de psalmen: Zingt den Heere
met de luit en het tiensnarig instrument,dan
moet dat geestelijk worden opgevat cd wij
zeiven zulk een instrument zgn.door met alle
onze zinnen, uit- en inwendig den Heere to
loven .Langzamerhand kwam men van deze
opvattingen terug en in de 8e eenw deed het
orgel zijn intrede in de kerkgebouwen. D-,
Hervorming eohter schafte het orgel in
het Lnthersehe Duitsohland en Engeland
niet af, maar wel in de Pfeltz, Zwitserland,
Frankrijk, Schotland en Nederland, waar
niet Luther maarZwinglienCMvijn werden
gevolgd. Zwingli ging ver, zoo ver, dat hij
zelfs het kerkgezang wilde afgeschaft heb
ben, wat Calvijn, als een oude apostolische
instelling handhaafde. En, zooals het meer
gaat, de leerlingen overtroffen de meesters
en straks werd het orgel genoemd eea »In-
ventie van den vorst der duisternis*, zjju
tenen /verleidende Sirenen stem men", en
stelde men orgel en kerkmuziek gelijk met
beeldendienst en afgoderije.
In Nederland werd eenigszins een mid
delweg bewandeld. Waar elders de orgels
uit de kerken werden verwijderd, liet men
ze hier bestaan en stelde men zieh tevreden
met strenge berispingen en stoute bedrei
gingen en mannen als Aldegonde sn Uter-
hovc lieten zioh over het orgel niet uit
terwijl ook de Synoden te Wezel en te
Embden er over zwegen. Zelfs hier en daar
hoorde men het gemeente-gezang door
orgelspel begeleiden terwjjl men in enkele
gemeenten de beslissing van de eerste
Synode-Nationaal afwaohtte. Deze verga
derde in 1574 te Dordt en haar oordeel was
ongunstig, daar werd besloten het orgelspel
in de gemeenten af te eohsffen of het alleen
bij het uitgaan der kerk te doen hoor en.
Verder ging de Nationale Synode in 1578,
waar besloten werd, dat de orgels behoor
den weggenomen te worden. Dat zulks niet
geschied ie, is te danken aan de bescher
ming, die het orgel genoot van de zijde van
de Magistratuur. Omdat de stedelgke over
heden al hnn zorg besteeddea aan de in
standhouding van het orgel, werd hier
bewaard wat elders verloren ging en was
het niet toegestaan 't Psalmgezang te bege
leiden door orgelspelvóór rn na den dienst
mooht en moest't instrument zioh doen hoo-
ren. Voortdurende oneenigheid was er
tussohen de overheid en de kerkelijken ook
over deze zaak. De predikanten vielen het
Bpel voor en na de godsdienstoefeni >g aan,
doch het hielp niet. Het moet ons wel ver
wonderen dat, waar het orgel zoo weinig in
eere en gebruik was, tooh nog gelden be
schikbaar werden gesteld voor organisten,
ja hier en daar zelfs nieuwe orgels werden
gebouwd. Dat laatste geschiedde o. a. te
Middelburg in 1602 en in de stad onzer
inwoning.
Uit de stadsnotnlen te Goes big kt dat voor
een organist f 138 loon werd beschikt, wat
betasld worden moest uit de armei fondsen.
Bp den grooten brand iu 1618 is dat orgel
verloren gegaan. Door de onvoorzichtigheid
vaa een loodgieter werd de machtige Maria
Magdalena Kerk vreeselgk gehavend. On
danks allen ijver verbrandde binnen den tjjd
van drie uren het gansohe dak met den toren.
Het gewelf van het Westeljjk deel stortte
in, de plaats waar het orgel toen stond, ter-
wjjl later voor een nieuw orgel de plaats
waar in vroeger tjjd het altaar gestaan had,
werd aangewezen. Dat men in 1641 weder
om besloot tot het aanschaffen van een orgel,
stond zeker in verband met de verandering
in meenthg ten opzichte van het orgelge-
bru'-k. Allorhand had tot die verandering
meegewerkt, maar inzonderheid het afschu
welijke kerkgezang. Het spelen vóór en na
den dienst hinderde en ontaardde in 't geven
van concerten, terwijl waarlijk niet altijd
gewjjde muziek ten gehoore werd gebracht.
In eeu enkele kerk begon men het gezang
te begeleiden met het orgelspel. Hoogst
waarschijnlijk gaf daartoe de gemeente te
Leiden het voorbeeld. Maar wat bovenal van
grooten invloed is geweest, het is het ge
schrift van den bekenden Constantijn Huy-
gens, getiteldgebruick en ongebruick van
't orghol in de Kerken der Vereenighde
Nederlanden. Huygens bestrjjdt hot spelen
voor en na den dienst als «ongebmick* en
komt op voor *t„natuurlijk gebruick* van 't
orgel als begeleiding van het gezang.
Zoodra de Synode van 1641 vergunning
had verleend tot het gebruik van het orgel
werd 't nieuwe orgel aanbesteed en gegund
aan den orgelmaker Willem Diaken te
Haarlem die het bekende orgel in den St.
Bavo aldaar bouwde.
Het contract betreffende het maken van
een nieuw orgel voor de kerk te Goes be
paalt dat „Willem Diakan voor de som van
duysent ponden gr.Vlaems in verschillende
termijnen te ontvangen, voor Januari 1643
off ten minsten Vastenavond daer aen, het
orgel afleveren zal. De H.E. bestedere zou
den in beurse houden duysent guldens tot
een jaar na de voltooiing van het werk. De
aannemer bleef verbonden den voorschre
ven orgel tot synen coste te onderhouden
een vol jaer, nadat denselven bjj meesters
bun op het stuck van het orgelmaken ver-
staende opgenomen,ten prtuve gesteit ende
-voor loffelijk, wel beter ende niet erger als
den voorschreven modelle, gekeu t zal
wesen, ais wanneer hem de resterende
dnysent guldens mede sullen worden be-
taelt. Behondelgck, dat de gemelte heeren
besteders aen den aennemer sijn werek
sulx voltrocken hebbende boven de voor -
seyde dnysent ponden gr. Vlaems noch
sullen doen soodanige vereeringe van gelde,
als haar Ed. in redelijckhaid sullen bevin
den te behooren, daermede den aennemer
ccck als dan gehouden sal wesen te nemen
contentementverbindende devoot schre
ven partijen centractenten hunne ende tot
volcomenge van het gunt voorschreven is,
hunne respectieve personen, ende goederen
als naer rechte,ende tot bevestinge van het-
selve dese ondergeteykent binnen de stad
Goes op den Villen November 1641.
„Ter ordonnantie van Burgemeesters en
Schepenen der stadt Goes.
L WESTERWIJCQ,.
WILLIAM DEAKENS."
Daaraan is toegevoegd en aan 't contract
gehecht een stnk bevattende de dispositie
van het orgel, dat we hier niet zullen over
nemen, omdat zulks alieen van belang zou
kunnen zijn voor slechts zeer enkelen.
Dat met het orgel waarlijk nog niet alle
bezwaren tegen het begeleiden van het
kerkgezang waren weggenomen blijkt
uit de resolutie van den Raad van Ooes
van den 11 Sept i644, waarbij de raad hét
noodig oordeelde den organist ie gelasten te
spelen onder het zingen der psalmen en bjj
het uitgaan dor kerk, gedurende een half
uur daarmede voort te gaan. Toch w as Goes
erg met zjjn orgel ingenomen wat ook wel
blijkt uit het feit dat het dageljjks van des
avonds 67 uren moest worden bespeeld
In later tijd verflauwde deze muzikale
uitingwerd het spel beperkt tot drie maal
per week en in 1743 geheel afgeschaft.
In 1711 werd het innerlijke werk aanmer
kelijk verbeterd door den orgelmaker J.
Gooi. Reeds in 1705 was met Cool een con
tract gemaakt voor de verbetering, maar
tweemaal nog werd bet gewijzigd ea het
werk uitgebreid in 1709 en 5 711te-wijl er
ook nog buiten het contract het een en ander
tot vergrooting en verbetering werd bijge
voegd.
Uit dien tjjd dateeren de deuren ter afslui
ting die het jaartai 1711 en dehandteekening
van den schilder A- Busschop dragen.Eigen
aardig, dat men ook nog iu dien tgd de orgels
met deuren versierde. Ze dienden in den tjjd,
dat Let orgel in onbruik was om dat overblijf
sel uit Roomsciien tjjd asm het gezicht van
de gemeente te onttrekken Dit had nu geen
zin meer, waar de meeningen aangaande or-
gelgebruik geheel gewijzigd waren. Dooh nu
werden ze versiering en se waren dat ook
voor de Goesche Kerk, dank zij het keurig
schilderwerk van' Abraham' Bnsschop, den
minder bekenden zoon van den zeer beken
den Cornells Bisschop, den leerling van Fer
dinand Bol.
In 1788 is door Francois Moreau hst orgel
nagezien, «waar het reparatie en kragtige
verbeteringe* zeer noodig had, terwiji men
nu het orgel versierde met de Ji.g. Turksche
overkapping, die het jaariul 17-39 draagt,
terwgl Mulder ten onrec&te het jaar 1711
als jaartal voor de kap ingeeft.
Ten bewjjze dat ook later Goes zijn
orgeljniet verwaarloosde kan strekken, dat
men ia 1826 C. J. van Oekelen te Breda aan
zienlijke herstellingen en verbeteringen liet
aanbrengen, waarvan de kosten uit vrjj willige
bjjdragen der gemeenteleden zjjngevocdon.
Ds. Swalue schrjjft in de Zeeuwsche Volks
almanak van 1844 met geestdrift over den
indruk dien het orgel maakte, „toen deszelfs
geluid te zamec smolt met de toonen der ba
zuin, bjj gelegenheid van het eerbljjf te
dezer stede van den Beg! jjnschen toonkunste
naar Beleke". Alles behalve complimenteus
voor de gemeente gaat hg echter voort: »maar
ook dan wanneer het ten geleide strekt van
het koorgezang,dat dien naam verdient,gelijk
wg het bjj den opgewekten zin voor zang en
toonkunst somwijlen hier mogten hooren,
dan leerden we de edele bestemming van
het orgel waardeeren, dat anders, helaas I in
ons Vaderland en ook hier, slechts strekt
om het slechte kerkgeaang te dempen en te
bedekken".
Dat laatste moge niet aangenaam klii ken,
het zal zeker wel niet onveidiend zgn ge
weest. Last ons als togongif iets overschrij
ven tot slot uit de Kerkelijke historye v»u
het Psalmgezang door Josua van Iperen,
uitgekomen te Amsterdam in 1828.
Nergens, zoo schrijft bjj,
«Nergens schijnt men vroeger beter voor
de verbetering y*n het kerkgezang te heb
ben gexorgd dan te Goes. Mr Laurens Pieter
van de Spiegel, burgemeester, en Dirk Kaas,
predikant aldaar, hadden met onderling
overleg, de snaren daartoe gesteld,en Order
oe hand de Burgerij tot het aannemen, van
eene korte zangwijze en van geschikte
tussohenp. zingen achter eiken zangregel
toebereiden teffens de L'efhebbers van bet
ïingeD aangespoord om zioh te oeieeen in
verrukkende Geisngen en Geestelijke L;e-
dekens, ook in de Psalmen, volgens de
nieuwerwétsohe toonbuigingen en de vier
stemmen, op noten gesteld teneinde de
zelve, bij het uitgaan van den dienst, op en
met het Orgel, aan te belten voor welke
toebereidendebeoeffeningen dan ook de
Regeringe eene geschikte plaats en de ver-
eisohte noodwendigheden vergunde. Wan
neer alles in gereedheid was,werden,op den
dertigsten van Wijnmaand 1774, de Nieuwe
Psalmen ingevoerd.
Toen Dsrn de openbare Godsdienst, in de
Groote Kerk.eenen aanvang,met een deftig
Kerk-Musyk't geen door het Orgel en
ander blaas- en snaargetuig, vergezeld van
een treffend Choorgezang, gelukkiglijk
werd uitgevoerd en van da Gemeente met
het zingen van den nieuwberijmdea CL.
en Psalm beantwoord werd. De Predikant
Kaas deed daarop een redevoering over het
heilig gebruik der Zang- en Speelkunst in
den openbaren Godsdienst der Christ nen.
Men song Psalm XXX1 en 2en de hart-
Verlustigende plechtigheid liep ten einde
reet een heerlijk Conoer;, h 't welk alle da
Zang- en Speelfoonen zioh veraenigden, tot
ongemeen en algemeen genoegen der Toe
hoorders die in eena groote menigte en uit
de stad en uit de omliggende dorpen waren
toegevloeid."
Mogen we eindigen met den wensch dat
de gemeente Goes bjj haar vernieuwde, ei
genlijk nieuwe orgel, toone het verwijt van
ds. Swalue niet langer te verdienen en de
goede dunk die van Iperen vaa het Goesche
kerkgezang heeft, bevestigd worden.
Goes P. J. STEINZ.
Arrondissement!-Rechtbank te Middelburg.
Heden, Vrijdag, s\jn veroordeeld wegens
overtreding der Zondagswet (in't openbaar
werken op Hemelvaartsdag)A. v. d. G
85 j., C. M., 25 jH. M., 41 j., J. op 't H., 37
j., M. de B., 72 j P. G 34 jM. v. d. G., 41
j., J. G., 30 j, E. G., 18 j., L, W.,6li.,
arbeiders, M. op 't H., 35 jJ. v. L 24 j
lsndbouwer&kneohts, allen 's-flesr Arendr-
kerke, J. de F., 44 j., J. L-, 22 j., H. H-, 51 j,
C. F. W-, 25j., C. H., 18 j., arbeiders, ellen
Heinkenszand, allen f 1 b. s. 1 d. h.
vernieling J. G., 31 j., Molenaarsknecht,
zonder vaste woon of verblijfplaats f 5 s.
5 d. hen W. M H. 22 j.klinker Vlissingen
f 8 b. s. 3 d. h.
mishandelingW. M. de R. 27 j. voorsla-
ger Vlissingen en C. J. 19 j. landbouwers-
knecht, N. en St. Jooalacd, beiden 1 m.
ger. straf
niet voldoen bevel ambtenaarP. J. L.
41 j. herbergier en koopman Sluis tot f 25
b. s. 25 d. h.
wedertpannt'gheld K. J. G. 22 j. arbeider
Goes 14 d. ger- straf
mishandeling ambtenaar M. A. B. 19 j.
werkman Wemeldinge, 1 m. gav. straf
mishandeling en wederspannigheid :M. W.
26 j. arbeider en K. de N. 26 j. visschere-
knecht Arnemuiden, ieder 14. d. gev. straf
huisvredebreukA. K. 49 j. werkman
Ierseke, f 10 b. s. 10 d. h.
Centrale Raad van Beroep.
(Ongevallenverzekering'.)
In do gisfeien te Utrecht gehouden open
bare terechtzitting had de uitspraak plaats in
zake het hooger beroep der R V. Z. B tegen
de uitspraak van den R. v: B. te Middelburg,
houdende vernietiging der beslissing van de
Bank,waarbjj met herziening der toegekende
rente van 21 pCt van het dagloon, met ingang
van 2 Aug. 1909 ter zake van het door een
ongeval verliezen van het rechteroog, een
rente van 174 pCt van het dagloon is toege
kend »an G- H. te Vlissingen. De C. R. ver
nietigde de uitspraak en bevestigde do
beslissing der Bank.
UIT DB PROVINCIE
Middelburg Behalve den reeds ge
melden strijd tusscben de bakkers en hun
leveranciers is alhier een strjjd uitgebroken,
waarvan evenwel het publiek zal kunnen
profiteered Een der depothouders van de
Middelburgsche broodfabriek is voor eigen
rekening gaan bakken en hierin heeft de
eigenaar der fabriek aanleiding gevonden
om den prijs van het brood te verlagen op 10
cent per brood, terwjjl andere bakkers 14
cent vragen.
Vlissingen Het tcheepsmodel van de
„Jabob van Heemskerk* door dm werkman
Casper Mulder te Vlissingen vervaardigd,
is door bemiddeling van de firma F. B. den
Boer te Middelburg verkocht voor f 200.
Dit is voor den jj verigen werkman Casper
Mulder, die reeds veel moeite heeft gehad
het schip te verkoopen, een buitenkansje.
8tavenisse. In verband met een inge
komen verzoekschrift van kooplieden, sui
kerbie'agenten erz. is in de gister gehouden
gemeenteraadszitting besloten de breedte
van het aanwezige kadeterrein en het nieuw
aan te leggen gedeelte te maken over ee
breedte van 12 M. In de vorige vergadering
was besloten in aansluiting met het bestaan
de gedeelte nog 80 M. meer aan te leggen.
De kosten van een en ander worden bogreot
op f14570.
Afwijzend werd beschikt op eeD verzoek
van J. Dane D.z. c.s., om in het reglement
van de havenpolitie eene bepaling op te
nemen tot regeling d^r tonnenmaat van bin
nenkomende schepen.
Herbenoemd werden de met^l Maart a.s.
periodiek aftredende le^en der C. t. W v. S.
C Steendijk Sr., J. van Oost en C. M. P. W.
Hanssers. Nader werd geregeld de jaar
wedde der telefonistewaar die veorloopig
werd bepaald op f150, werd besloten die t»
brengen op f200, zulks in verkend mat
meerdere werkzaamheden door de aanslui
ting van het hulptelefoon kantoer alhier met
het interlocals net
Met den trein van Httrllllff*n mtr»k
de vrouw van een bakker. Zg was «ehtsr
zoodanig ziek, dat zij in den waggon moest
gedragen wore en. Weldra w«rd haar tes-
vtand zoo ernstig, dat andere reizigers den
trein tot stilstand brachtenmen besloet
echter de ljjderes mede te nemen Daar Sex-
bierum, alwaar geneeskmdige hulp zou t«
krjjgen zijn- Bjj de aankomst van dea trein
aldaar was intussehen de vrouw reeds over
leden. Te Enschede hoeft bij een vecht
partij een arbeider mof een mes een leveai-
gevaarlijks wondein de linkerzijde gekregen.
Hij is overleden. Te Groningen is een
driejarig zoontje van een huisschilder in e«n
pot met kokend water geloopen en kort daar
na aan de gevolgen bezweken. Te
Sehlldwolde is een driejarig kraapja in
een gracht geraakt en verdronken. Te
Emmerik is een Hollandsohe matroos ep
eene aldaar voor anker liggende stoomboot
plotseling krankzinnig geworden. De onge
lukkige is Daar een gesticht overgebracht.
Nabjj Qroenloo is een 15-jarige jongen
terwijl hg hooi in de schuur wildebrengea,
van den zolder gevallen. $e ongelukkige
brak den hek en wa| onmiddellijk dood.
Te Krimpen a. d. IJsel is eene vrouw bjj
het verrichten van werkzaamheden van do
waterstoep gevallen en verdronken. Op
de spoorlijn bjj Oldenzaal wierp een spoor
wegarbeider, toen hjj de plaats zjjner werk
zaamheden voorbijreed, zjjn bjjl uit den
trein, met het noodlottig gevolg, dat een
aldaar op de lgn zgude wegwerker doodeljjk
aan het hoofd getroffen werd. In het
Binnengasthuis te Amsterdam geraakte
een der bedienden tusachen de lift en werd
doodgedrukt. Bij een botsing aldaar
tusschen een kar en een automobiel werd de
bestuurder der kar uit de kar geworpen,
door de auto overreden en gedood. Te
Zijderveld is in een sloot verdronken de
68 jarige vrouw van een landbouwer.
In het ontwerp reglement voor den
Haskerveenpolder is voorgesteld om in
art. 32 te schrappen het woord „manne
lijke", teneinde mogeljjk te maken dat
ook vrouwen in 't polderbestuur als lid of
voorzitter zitting kunnen hebben.
Gisterenmiddag heeft een passagier
op de Bommelsche boot, na kwestie met
den conducteur gehad te hebben, drie revol
verschoten op dezen gelost. De conducteur
bleef ongedeerd. De dader werd overmand
en te Schiedam aan de politie overgeleverd.
De schnlden van prins Michel van Bra-
ganza, die zich verleden jaar met een Ameri-
kaansche mi'lionairsdochter verloofde, vor
men in Weenen het dagelijksche onderwerp
der gesprekken. De jongste buitensporighe
den van den prins hebben zpn positie aan
bet Hof onmogelijk gemaakt. Men heeft hem
te kennen gegeven, dat hij niet in Oostenrjjk
kau terugkoeren als zijn schulden niet be
taald zgn. De tchoonmoeder van den prins,
mevrouw Smith, bad indertgd beloofd zijn
schulden te zullen betalen. Na het huwelijk
verlangde zg echter, dat de schuldeÏBohers
zich met de helft zouden lofreden stellen.
De prins schaart zich thins aan de zjjde
zijner schoor moeder en het gevolg is, dat
men hem in de hofkringen te Weenen niet
duldt.