dar,
VOOR ZEELAND,
1910.
Dinsdag 1 Februari
24e Jaargang
CHRISTELIJK
HISTORISCH
JONATHAN MERLE.
T
nis
Hecht
Ho. 104
er.
vraagd.
iter
Wijk L
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J, DE JONGë VERWEST te Goes
F. P. D"i-!UÜJ, te Middelburg.
FEUILLETON.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
tl
I
swjjk
Ved. W.
erder
xfrag, bjj
enmaker,
iel.
st- en
gen half
ti te wen-
SDEN.
ea gezin
jen een
irlstelijke
arken en
van dit
itterdam.
m opgaaf
reau v/d
ÏSE,
amme,
ogelijk ln
dienst te
9
zien.
Bakker,
est,Goes,
f
tm
1EDEREN WERRDAO DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers„(VE*.
UITGAVE DER FIRMA
LW VAN
Huldiging mr A F. de Savornin
Lohman.
De Nederlander bevat de rede door den
beer Lohman te Groningen gehouden in den
intiemen vriendenkr.ing.4ie hemdezer dagen
hnldigde ter herdenking van zijn 70en ge
boortedag. ZExc. sprak als volgt
Onmogelijk ,is het spreker te antwoorden
op al die hartelijke woorden, welke hem toe
gesproken 'z|jn, woorden, die hoe goed ook
bedoeld, niet alle door spreker geaccepteerd
kannen worden. Wanneer de heer L. toch
een blik op eigen persoon slaat, dan kan hjj
met de hand op het hart, wetende wié hjj
voor den Heere is, niet el die sehoone woor
den aanvaarden, welke tot hem en jegens zgs
persoon gesproken zijn.
Dat neemt echter van de goede bedoeling
der sprekers niets weg. Ontkennen wil spr.
echter niet, dat vooral de toespraak van den
voorzitter, een man, dien hjj reeds zoovele
jaren kent, hem diep getroffen heeft. Door
anderen is ook veel gezegd, dat spreker trof
en gaarne wil hij verklaren, zich te ver
heugen, dat hjj bestaat, na h|j zjjne geboor-
teacte in dsn zak draagt.
Dank weascht spreker gaarne te brengen
aan het Oomité, dat zoo vriendelijk was deze
Avondsamenkomst voor Bpreker en zijne fa
milie te organiaeeren. Dit alles, ook de goeds
zorgen, de entvangst van z|jne familie, die
hem verzoeht heeft daarvoor haar dank te
betaigen, stelt Bpreker op zeer hoogen prfjs.
Dank ook voor de fraaie geschenken, wel
ke hem aangeboden zjjn. De stoel zal d.or
hem voor het dage! jjksch gebrnik in het stu
deervertrek een plaats verkr'ygen. Het is een
fautenil om er in te werken, hetgeen spreker
hoopt, dat nog langen tjjd het geval mag zjjn,
want de Groninger houdt van werken. Het
fraaie album is een praohtstukhet zal eene
eereplaats in sprekers woning innemen. Te
meer stelt spreker deze geschenken op prfjs,
nu ajj door Qrontnger industrieelen vervaar
digd zfcn.
Aangenaam is het spreker, dat het Comité
heeft goedgevonden deze samenkomst open
te stellen voor geestverwanten en voor ande
reu, mits laatstgenoemden opzettelijk toe
gang tot deze vergadering vroegen. Het
spreekt toch wel vanzelf, dat men in eene
samenkomst als deze zjjn politieke tegen-
s'anders niet wenscht te hinderen, door din
gen te zeggen, welke hun onaangenaam zjjn
Niet dat hjj iets kwaads tegen hen in den zin
heeft.
25
Haar zelfs de aorg voor Ellie werd dien
nacht door een sterker gevoel verdrongen....
bittere woeste wrok tegen den man, die zjjn
eigen kind re .'den kon en dat van een ander
kon laten sterven. Natnurljjk kon het, dat
Axford Harry niet gezien had, maar hij had
hem moeten zien. Merle bedacht telkens weer
verontso uldingen voor hem, en toeh liet
hem de ellendige waarheid niet los, h|j zou
niet hebben hunnen nalaten te zien dat er
nog eeu kind in de beek lag.
Pattie was blijkbaar zeer kort in 't water
geweest; Merle twijfelde er niet aan,dat
Harry er door zon zfjn gekomen, als hij er
tegelijkertijd uit was gehaald. Al deze uren
had hfj dat gevoel met geweld neergedrukt,
en het was gelukt, maar het wilde tooh niet
verdwijnen. Nu, in zijne eenzaamheid, over
viel het hem met voile kracht en maakte
hem razend. Hfj had recht om boos te zfjn
hij kén niet vergevenzfjn jongen, zfjn
mooie jongen, 't mooiste dat er ooit op aarde
geweest was, behalve Luoy, had men wreed
laten sterven.
Hfj kón niet naar boven gaan, waar Harry's
armpje9 hem 's morgens nooit meer zouden
omhelzen. De lamp brandde in zjjn studeer
kamer en gaf hem licht genoeg om de keu
ken op en neer te gaaD, worsttiend met zich
zelf. Hjj kon niet bidden. Alles zou bfj ver
dragen hebben alles wat van God alleen
kwam maar dit was hem door meusohen
aangedaan.
Nooit heeft spreker neergezien op een
tegenstander, als op een minderwaardig
wezen, altjjd wanneer deze tegenstander
oprecht zjjne beginselen voorstaat, dezen
gewaardeerd, het zeer natuurlijk vindende
dat deze bijvoorbeeld in den strjjd voor de
school anders denkt dan de voorstaaders der
vr|je school.
Spreker wenschte van deze gelegenheid
gebruik te maken om iets van dien school
strijd mede te deelen, uit den tjjd, dien de
ouderen onder ons doorgemaakt hebben.
Want het is goed, aan de jongeren te
vertellen hoe die strjjd is geweest. De school
strjjd tooh is in ons k n 1 een zeer gewichtig
tijdperk geweest voor onze natie.
Toen de grondwet van 1848 meer vrjjheid
aan het geloovige deel des volks gegeven
had, en men dus begon vrjje scholen op
te riohten, waren die oprichters de beroer
dere in Israel. Er was inderdaad groote
moed toe noodig om zulke schelen te
stichten.
De onderwijzers die aan die scholen
werkzaam waren, zjj moesten zich verge
noegen met lage traktementen, en toch
hebben zjj den moed gehad te gaan wer
ken in de Chr> scholen.
Die oude Chr. onderwijzers, waren volko
men bevoegd onderwjjs te geven in de open
bare scholen, maar zjj hadden den moed de
daaraan verbonden voordeelen pr jjs te geven.
Zij vertrouwden op God. Destijds Waren er
niet vele predikanten die de Chr. scholen
steunden, behalve die van de Afgescheiden
kerk eu enkele anderen met hen. Dat is
geweest de oude tjjd.
Opgemerkt dient te worden, dat de
Heere altjjd door kleine dingen groote
zaken tot stand brengt. Bedaeht moet steeds
door ons worden, dat God vaak groote
dingen doet door kleine onbeduidende
menschen
Erkend moet worden, dat in alle partjj-
groepen velen thans beginnen in te zien, dat
het den weg op moet van de vrjja schooi. Er
is ten opzichte van de rechten der vrije school
veel tot stand gebracht.
Wie hebben dat gedaan
God voert zelfden strjd aan. Wjj zeggen
dit wel, maar wjj vargeten dat in ons bin
nenste wel tens. Zeker, een goed Christen
weet, dat hjj moet bidden alsof niets, ei
werken alsof alles vau hem afhangt. En als
hjj dan hard gewerkt heeft, meent hjj allicht
dat alle3 van hem afhangt; dat hjj het gedaan
heeft en ziet dat de Heere zelf alle gangen
De klok sloeg elf. Bijna twee uur geleden
had afjne moeder hem verlaten en nog altijd
wandelde Merle op en neer met eeae smart
te groot voor tranen, toen een luid zwaar
kloppen op de denr hem angstig dood stil
staan. Alle verhalen die hij ooit gehoord
had van vreemd kloppen op deuren, nadat
iemand gestorven was, kwamen hem in de
gedachte. Was het Luoy, die hem kwant
berispen omdat hij wrok voelde Hij deed
de bouten van. de deur, verwachtend niets
anders te zien dan het schemerdonker van
een zomernacht, en dan te weten, dat iet
kloppen door onziehtbare hand geschied
was. De deur van zijne studeerkamer wns
juist tegenover de huisdeur en hat lamplioht
viel vol oj. eea menschel jjke gestalte,
«Axford", riep Merle uit, en traohtte als
wanhopend zioh zelf voor zijne plicht aan te
gorden, als de man soms bfj hem om troosi
gekomen wasmaar zjjne woede barstte in
volle kracht los, zoodat hij van het hoofd tot
de voeten beefde door de moeite, die hij had
om zich zelf te beheersoben.
Axford keerde zjjn ontdaan gelaat naar
hem toe.
,0, dominé", aaide hjj, „het bezwaart mij
zoo, dat, als ik uw jongen gezien had,ik hem
had kunnen redden misschien I"
Merle vatte zjjne hand alle boosheid was
geweken door een groot medelfjden voor
den man, die dez9 ged sohte tot zijn laatste
uur mee moest dragen.
«Kom binnen," zeide hij.
«Ik zag n<ets dan Pattie", mompelde Ax
ford en toen die naam over zijn lippen was,
kwa men er tranen, de eerste sinds het onge-
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent.
bestierde. Het verband dat God zelf legt,
kunnen wjj zelden zien. Toch is het er. Aoo
leert de Schrift ons welk een nauw verband
er bestond tusschen de wegvoering, den ver
koop van Jozef als slaaf naar Egypte, en het
in het leven bah m ien van oen groot volk.
God legt vaak op wonderbare wjjze een ver
band tusschen feiten,die sehjjnbaar nets met
elkaar gemeen hebben. Spreker wil dit aan-
toonen in de laatste geschiedenis van den
schoolstrijd. Deze is begonnen door Groen
van Prinstererhjj heelt gearbeid mei de
mannen d9r Christsljjk Historische richting
G:oen heeft geen eigenïjjke partij kunnen
vorken hjj was meer Christenleider dan
volksleider. Hjj was er meer op bedacht om
alle Christenen, van welke kerkformatie ook,
bjjeen te brengen en hun aandacht te vesti
gen op dat ééne puntdat het publieke leven
niet losgemaakt kan of mag worden van den
Christus.
God heeft, toen Groen oud werd, een an
deren leider gegeven in dr. Kuyper. Deze
zette op den voorgrond de organisatie van
de parljj, daarbjj trad de Gereformeerde op
vatting op den voorgrond. Daardoor werd de
partjj sterker, maar K hield niet alle Chris
tenen bjje6n. Er was dus veraohil in de wjjze
van optreden tnsschen dr. Kuyper en Groen.
Er ging nu wel meer actie van het Christen
volk uit, maar er dreigde scheuring.
Nu is feet opmerkeljjk, dat dr. Kuyper en
spreker elkaar aanvulden Dr. Kuyper, die
meer bepaa.d voor do Gereformeerden op
trad en spreker, die meer als Groen alle
Ciiristenen uit versehillendo kerken trachtte
te vereenigen op het politieke, erf. Zoodoen
de werd toch eigealjjk één doel nagejaagd.
Maar hoe is nu die medewerking van spre
ker tot stand gekomen Als spreker een
woord over zichzelf mag zeggen, en
waarom zoude dit niet geoorloofd zjjn, nu
twee uren achtereen onderscheidene perso
nen tot on over hem gesproken bobben f
dan wil hjj beginnen, met in de eerste plaats
te wjj zen op Godswonderbare leidingen met
hem
W&t sprekers eigen jeugd aangaat, hij is
opgevoed door eene bijzonder verstandige
en zeer vrome moeder. Deze vrouw stelde
op den voorgrond en nn wordoD sprekers
karaktereigenschappen ook meer verklaar
baar zelfitandigheid van den Christen te
midden van het volle leven, en zich niet op
bergen in een kringetje. Hoewel zjj van de
meesten harer omgeving in meening ver
schilde, in diepe geloofszaken, werd toch
luk gebeurd was. Hij giug binnen en het
hoofd op de keukentafel leggend, barstte h|j
in hartstochtelijk snikken los. Merle was
zioh zelf ook niet langer meester - de reactie
was séó groot. Hij herstelde zic'a echter het
eerst en traohtte den onder te troosten.
>Zij hield zooveel van mij 1* zei Axford
kreunend, >cn dominé. u w jongen was ook
een enge), en u zijt niat boos op mij
«Je hebt het niet zoo bedoeld, Axford,"
zei Merle, zijn hand op diens schouder
leggend.
«Denkt n, mijnheer, dat zij samen geweest
zijn P" vroeg Axford, zijn hoofd oplichtend.
„Ik weet het niet. Ik zal het den admiraal
vragen", zei Merl~. „Denk er niet meer over
Axford. Het was Gods wil, niet de uwe 1"
Hij kon het nu z*gg?n, de doodsargst was
voorbij. Het deed hem goed Axford te troos
ten. Deze had, evenals hij, den geheelen dag
niets gegeten. Merle dwong hem, clsoibij
een kind geweest ware, wat te gebruiken en
traohtte intussohen wat meegevoel voor zijn
vrouw bij hem op te wekken. Hij scheen
nooit anders over haar te denken dan als
een soort huisraad-
«Zjj zal op je zitten wachten, Axford,"
zeide hij. «En het kind is even goed van jon
ais van haar, vergeet dat niet 1"
Hij kon niet zeggen, «het is even hard
voor haar," want hij voelde met groote
zekerheid dat het hart van de zachte vrouw
nooit zóó in het kind geleefa had als dat van
d6n sterken vader.
Ten laatste ging hij weg en Merle ging
rillend naar bed, bang voor den naoht, bang
voor bet ontwaken 's morgens, en sliep
haar kinderen nooit ingeprent afkeer van
andere menscben, die niet Gereformeerd of
wil men, Orthodox waren. Die in die dagen
het is zestig jaren geleden orthodox
was, hij mocht dan overigens nog zoo nor
maal zjjn, hjj was toch zeker een minder-
waardig mensch.
Iemand, die •ie oude wereldbeschouwing
waa toegedaan, telde niet eaee.Spreker voed
dit natuurlijk hij wist immers, dat «en
Christen vervolgd zal wordendit tooh staat
in den Bijbel. En det was zoo in die dagen
men was zeer verdraagzaam,dooh als iemand
ging naar de „Coksiaansehe kerk", nu, daar
weien wij alles van I Maar men lee-de zich
daaraan niet tostoren.
^Spiekers familie heeft zich niet bemoeid
met de politiek. u<j had er bjjoa een afkeer
van. Als jurist heeft spr. zioh dan ook niet
met de politiek ingelaten. Ook niet toen hij
in den Bosoh als rechter, en later als raads
heer werkzaam was. Menscholjjkerwijze
gesproken, oordeel >e spr. zich voor dat alles
zoo ongeschikt mogelijk.
Toe hebben spreker altijd aangetrokken
de geschriften van Groen van Prinsterer,
vooral zoover deze bet onderwijs betroffen.
Eene gtooie onrechtvaardigheid vond spr.
hat altijd, dat de Christelijke school achter
uit gezet werd, maar hij vond dat Groen
nooit een bruikbare oplossing aangaf.
jEon tweede punt,waarop spreker wees, is
dat bij niet heeft leeren spreken ea nooit in
't openbaar een woerd durfde zeggen. Spr.
heelt zioh hie? hedenavond verwonderd over
moneohea «uit het volk", die zoo goed het
woord voerden. M*a« in sprekers tijd had
men nog geese JongelingsvereeBigingen
en andere oorporstiëa, alwaar men door
het woord to voeren, leerde spreken.
Nn ward echter ia Don Bosch,zonder arjn
toedoen, een debaiingsclub opgericht,waar
ook ds Pierson, thaas te Zetten, en epr,
leden van werden. Daar leerde spreker in
het publiek debatteeren.Voorftdnread bleef
de heer L. in coriespondantie mot Groen
vi.n Prineterer, maar het ging steeds over
historische kwesties, niet over de politiek.
Toen hjj later meer vrijen tijd kreeg, porde
Groen hem tot schrijven aan. Zoo kwam het
boek „Gezag en Vrjjheid", dat evenwel ver
bniten de politiek staat, tot stand.
Toen spr dit boek had gaschr ven be
greep Groen van Prinsterer, dat hjj spr wel
in de politiek gebruiken kon. Buiten zijn
weten - dit geschiedde destjjds vaak -werd
spreker candidaat voor het Eamerüdmaat-
eenige ueen enkel door uitpntting.
Mannen van de wereld, mannen wier be
langstelling wortelt in politiek, litteratuur,
zaken doen, weten wat het is om een
jong leven plotseling te sien sterven, het
te*en yan hun kind. Er zullen nadien altijd
oogenblikken komen oogenblikken in
het dageljjksohe voortgaan en werken,
waaraan zij zullen voorbijgaan zonder door
woord of blik iets te toonen, maar nooit
meer zonder dat er in wei dig eau herinne
ring zal komen aan een klein stemmetje
eea vrinadelijk zacht handje, dat niet meer
is. En de kinderen ran een armen man zijn
alles alles waar hij zijn hart op gezet
heeft.
Toen Merle er naar vroeg, hoorde hij dat
de admiraa1 dc diepte van het water had
Laten peilen en van meening was dat Harry
door zijn val verdoofd moest zijnandere
zon hij er uil hebben kunnen komen. Waar-
sohjjaljjk waren zij er samen ingevallen en
was het meisje, --eel liohter zijnde dan de
joDgen, een eind met den stroom meege
voerd. Merle was blij dit te weten terwille
van Axford; hem zelf was het onverschillig;
z'jn jongen was nu weg. Het eenige wat
hem nu DOg belang inboezemde w*.s, dat er
uit dit groot verdriet eenig goed voor ande
ren mocht ontspruiten.
Eene week voor Harry's dood hadden
Merle en de kinderen voor een pretje buiten
thee gedronken. Juffrouw Merle had gezegd
dat het geen pretje voor haar was, met haar
rhenmatiekmaar Harry had er geen vrede
mee. Midden onder het theedrinken sloop
hij weg en Merle hoorde hem bij de deur
schap in het district Arnhem. Spr kwam
dit te laat te weten.
De bear L. heeft toen aai Groen geschre
ven, dat, mocht hjj gekozen worden, hij het
lidmaatschap niet kon aannemen. Uit dit
alles blijkt, dat spreker sich selven be
schouwde als iemand cSe moest bljjveu
bniten de politiek.en daarvoor ook niet waa
voorbereid. Toeh is hjj zjj na ondank) opge
treden. Hos kqjam dat f
In Den Bosreh waa gekomen ds Pierson,
do orthodoxe predikant, in eene moderne
gemeente. T^gen den zin van dan kerke-
in kwam ds P. in Den Bosch. Oak in deze
sask ziet spr Gods wonderbare leidingen.
Wat was het geval f Sen paar leden vau
den kerkaraad zonden ds PI gaan hoerde,
maar er kwam esse overstroeming. Ds P.
werd beroepen en zoo kwam de me lerne
gemeente in het bezit van een orthodox
predikant.
Ds P. bezocht op zekeren keer de open
bare school bjj eene les. Men was bevreesd
voor ds Poordeelende, dat wanneer deze
zich te veel met de school bemoeide, ds
school orthodox zoude worden. Er ontstond
oen conflict. In het kort er werd een bij
zondere school opgericht. Om den noodigen
steun te verkrijgen, heeft spr brochures
geschreven. Ea die brochur s hebben hem
op 't verkeerde pad (de politiek) gebracht.
Tot nog tos had spreker zïeta neg niet qp
politiek gsbied bewogen. Maar dr Kuyper
werd ziek, Dezo moest voor eenigen tjjd
naar Italië. Spreker redigeerde De Stan-
daard-Eet zoude maar z|jn voor een kleines
tijd. Maar die tjjd is tot een jaar geworden.
In dien tjjd sehreef hjj de stukkon; de
school, waaraan de na*ie gehecht is. En zoo
is spreker ook in de journalistiek gekomen.
Nadat het volbspetitienemect ons volk
in beweging gebracht had, heeft spreker
opgesteld d« verklaring door 9 a.-r. Kamer
leden bjj éo begrooting ingediend (de
antirev. partij was 't toen voor 't eerst eens
roerend eens, zeker osadat nic: Kayper, dio
toen ook Kamerlid was, maar iemand buiten
't parJomeut 't ican'.fe.-t h sd opgesteld Red.
Zeeutv\ welke «verklaring* als principe had,
dat het Rijk s;le onderwjjzsratractemnaten
uitkeert, zoowel aan die ven de openbare
als van da bjjzordere scholen.
Spreker zoude voorzeker niet al dien
arbeid verricht hob ben, indien hjj niet ge
had had een vrouw, zooais spreker die
mocht bezitten, welka het ean eer achtte als
huisvrouw hrnr tnak te vervullen.
vlei' nd vragen«Grootma, toe, komt u
ook
De jongen was nu in het paradijs en hij
kon niet heipen dat iemand er buiten zou
blijven. Tot aan het eind van aijn leven zag
de dominé dat verlangende gezichtje en
hoorde hij het vleiende stemmetje als hjj
moe was van het vragen aan de onwilligen
om «ook te komen."
De begrafenis was Zaterdagmiddag. Avis
was er met zijn zoons en dochters. Tom
wanddde met Ben Axford de kleine kistjes
werden door mannen g ïdragen.
Het kerkhof was in Kirrohmont en toen
de lange stoet langztam voorbijging, kwam
mijnheer Ctarioe den weg af. Hij bleef met
ojgedekteo hoofde staan tot de stoet voorbij
s;js. Hij had Merle dikwijls met zijn'
paooien jongen voorbij zien komen en nooit
kannen nalaten tegen Hany te glimlachen.
Merle iag hem nu niet. H<j zag niets en
hoorde niets behalve het klein? gezichtje en
de stom die hij nooit meer h ooren zon, totdat
de sluier zou zijn opgelichten met dat
gezioh'jo een ander gezicht, waarop ook de
schaduw des doods gekomen en verdwenen
wasLuoy's gezicht toen haar verdriet om
hem was veranderd in vr ide en het kwam
hem voor, alsof de oogen van den Heiland
zoo neer zien op alle rein verdriet, dar afge
scheiden is van zonde goen schreien meer
over ons maar kalm wachten tot het geze
gende einde, ac ook hij was kalm bijna
de eenige onder al de vergaderden die geon
traan vesgoot.
{Wordt vervo'gd.)