NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND.
Nö. 92.
1910.
Dinsdag 18 Januari
24e Jaarganj
CHRISTELIJK-
JONATHAN MERLE.
School te&en School.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
FEUILLETON.
UIT DE PROVINCIE.
bsf
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
De wijze waarop de heer Ossendorp zioh
te Leiden over de neutraliteit der openbare
sohool heeft uitgelaten, gai den heer Meer-
kerk, een openbare-sohoolman van de bo
venste plank,aanleiding tot het zoeken naar
een uitweg on te verkregen «een andere
openbare school". Dit dreigt derhalve ook
van de zijde der openbare schoolmannen
■elven te wordenschool tegen school. Net
■ooals 't bij ons is. Wij hebben al van de
oprichting der eerste school in ons land ai,
naar dien regel gehandeld. Dat is de eenige,
loyale weg.
Toch hehoeft men er niet op te rekenen
dat de openbare school in Nederland daar
door geheel verdwijnen sal.
Men hoort er soo weieens over praten in
ome kringen, dat het maar is een kwestie
van tijd, of de neutrale school is een zonder-
ling geworden. Ook sonder eenige wetswij-
■iginglangs den weg eener „Evolutie".
Zoo hier en ginds ljjkt het er naar. Daar
zyti enkele streken in ons land, waar de
openbare school uit dorp na dorp wordt
teruggedrongen en in de mirére raakt,
Maar ióo ia 't lang overal niet 1 Ér sijn
ook wel degelijk streken, waar ie de school
is, waaraan de natie sioh gehecht betoont of
ock sioh met zekers onverschillige gelaten
heid mee tevreden stelt.
Als 't water niveau rechts en links van
een sluis Bterk verschilt, dan komt er, wan
neer de sluisdeuren opengaan,een gtoote
beweging in het water en wie dan niet beter
wist sou meenen.dat er geen rust komt,voor
al het watèr van Links naar Rechts is over
gestroomd.
Doch soo gaat het juist niet.
Het water blijft wielen en stroomen tot
er evenwicht is. Dan houdt de beweging op
en soowel rechts als links blgft het op geljj-
ke hoogte staan.
Zoo sal het ook gaan opsohoolgebied.
Mackay sette de slnis 't eerst open; Kuyper
trok de deuren een flink eind verderstraks
komt wellicht iemand, die se gehéél open
set. En soo stroomt >dan nu 't water met
flinke vaart van links naar rechts.
Maar eenmaal komt er evenwicht.
Nu zitten er nog tal van ouders, die chris
telijk onderwas voor hun kinderen begeeren
aan de Openbare school vast. Vooral de bouw
valt niet mee 1 Maar de tjjd zal komen, dat er
18
Van Henry Newman vinden we, dat hy
seer bewmt was van twee wezens »Qod en
hemzelf"broeder Laurence leefde >alsof
slechts God en hjj op de wereld waren 1"
Toen Merle dat las, dacht hij dat hjj dan
spoedig uitgepraat sou zijn, daar hij niets
te vertellen zou hebben. In al zijne gebe
den dacht hjj aan zich zelf met betrekking
tot anderen hjj was zoo geweid met hen
mee te leven dat hij niet zon kunnen zeggen
wat hjj eigenljjk zelf was. Juffrouw Avis
had hem doen zien, dat ze geen rust had
zonder een meer afzonderlijke gemeen
schap met God, en hjj was tevredan ge
weest zonder dat.
De boomen van zjjn kleinen boom
gaard schenen op hem neer te drukken,
hjj ging zjjn hek uit en wandelde op
den weg heen en weer. Hjj dacht dat de
heuvel boven hem hem van God zon
spreken, en zoo was hat. De sterren zon
gen van Hem, de wind fluisterde van God,
de stem van den Almachtige varvulde hem
en toch hjj was er niet alleen mede. Hjj
wist na dat onder de stilte die het in hem
gemaakt had het doffe gegons van een
myriade van wereldkreten was herinne
ring, hoop, vrees, liefde en verlangen, allen
zacht en fluisterend sprekend maar niet
Btil zjjnde, tn als die niet zwegen daoht hjj
dat hjj nooit de stem zou hooren, die
anderen gehoord hadden. Hjj verlangde
er naar.
alom in den nood is voorzien en ons land
overdekt is met christeljjke scholen
Dan zal de >neutrale« school er nog zjjn.
Of ze „Openbaar" zal zijn,d. i. of ze publieke
overheids-school weien zal, moeten we af
wachten. Maar de school, die «neutraal" is,
gelijk de moderne wereldbeschouwing dit
woord opvat, zal ook dan niet verdwenen
zjjn.
En als ons niet alles bedriegt, zal de
School m. d. Bjjbel alsdan aan die modern-
neutrale school een zware ooncurrente
hebben.
Voorshands heeft de christelijke sahool
gemakkelijk werk. De verhoogde subsidie
stelt haar in staat, steeds meer terrein te
veroveren,dat thans nog door de frontmakers
is bezet. Maar dit is goeddeels terrein dat
haar beginselshalve reeds'toekomt. Terrein,
dat door den| openbaren, ondörwjjzer lang
bezet gehouden is, doch waar de eigenlijke
bevolking zjjn christeljjken collega als vriend
en broeder inhaalt.
Zóo overwint men gemakkelijk 1
Maar met elk jaar, dat de school met
en By bel méér terrein beset, wordt ook
de bewaring en verdediging van dat terrein
moeiljjker.
De tjjd zal echter komen dat wjj zullen
hebben te worstelen om staande te bljjven op
eigen terrein en kèn noch zèl de poging aan
dej overzijde uitblijven, om terug te winnen
wat verloren ging.
De historie leert, hoe dit kan.
Het roomsch-Katholicisme, dat in 1906
naar Barnevelt's getuigenis in twee of drie
geslaohten zou uitgestorven zjjn, kwam tot
nieuwen bloei.
Het remonstrantisme, dat 1619 voorgoed
overwonnen scheen, bleek anderhalve eeuw
later in zjjn grondgedachte de kerk veroverd
te hebben.
Men? moet niet vergeten dat ook de open
bare school bezig is zich te verjongen en te
vernieuwen, zy het ook naar énze meening
iu óngunstigen zin.
Er is geweest een doodende ontmoedi
ging.
Vorige schooigeslachten zjjn moedeloos
ten grave gedaald. Be mannen die van 1160
af tot het einde der vorige eeuw voor da
openbare school in het harnas stonden, zagen
den strjjd huns levens mislukt.
De jééne natie moest hebben ééne school.
Dat was hun ideaal.
En omdat het niet met de liberale begin
woorden klonken in zijn ziel zoo
duidelijk dat 't bjjna was alsof ze hem toe
gefluisterd werden«Ben Ik zoo lang met
n geweest en hebt gjj Mjj niet gekend F"
Wes het waarlyk zoo? Was het hem
toebedeeld die stem niet apart maar als een
harmonisch geheel van vele stemmen te
hooren? Hij kon er niet over denken,
want voordat hjj den troost die er in
lag, in zich hsd opgenomen, daoht hy
»dat is een goede tekst voor juffrouw
Avis", en hij had een heele preek in
zjjn hoofd eer hjj goed begreep dat alle
bewnstheid van zjjn eigan ziel weer ver
dwenen was-
„Ik kan er niets aan doen", dacht hjj.
»God heeft mij zoo gemaakt. Hjj moet mij
dan op Zijne wijze leeren, en niet op de
mijne".
Hij wachtte even met zijne hand op het
hek, en door een van die sterke voorgevoe
lens die de eenheid van leven bewijzen wiet
hjj dat er een dag komen zon, dat hjj hier
zon staan met niets, niets dan zjjne ziel en
dat hjj dan zon weten,wat het wae met God
alleen te zijn.
Tom nam de eerste de beste gelegenheid
waar om Frances de les te lezen, maar kon
niet uit hanr wijs worden en moest naar zijn
moeder gaan met de vraag, die zij gewoon
lijk betreffende hem deed«Wat heeft
Franoie tooh Haar antwoord deed hem
zeggen
„Bah I wat een ellendige boel, arme Gib I
mail asissehien sal sij nog toegeven als sij
er soo naar onder is I"
Toen hij Gilbert een paar dagen later
tegenkwam roerde hjj, van niets wetend, 't
selen van Thorbecke strookte om de bijzon
dere school eenvoudig te verbieden, moest
se door de uitbreiding van het openb. onder
wijs en daaruit voortvloeiend gebrek aan
lncht langzaam stikken, 't Was jammer,
maar 't was tot nut van het volk.
Dit nu is ten eenenmale mislukt.
Totaal mislukt. Zelfs kwam omgekeerd,
hier en ginds, de openbare school in 't ge
drang. 't Kon niet anders of een geslacht dat
zoo den strjjd zjjns levens verloor, zonder
kans zelfs op een ommekeer, moest in doffe
berusting of in spijtig gemor, zich terug
trekken op eigen terrein.
Maar een nieuw geslacht kwam op.
Dat rekent met de feiten. Debjjzondere
school is er nu eenmaal en zjj bloeit.... doch
daarmee is de „neutrale" school nog niet
verloren.
Dit hebben die jongeren goed gezien.
Allereerst wijzigden zij hun opvatting
van het woord „neutraal".
Voor de oude school was „neutraal" min
of meer oen negatief begripalles wat niet
in strjjd kwam met de godsdienatige be
grippen van andersdenkenden.
Nu werd „neutraal* iets positiefs.
Vioeger moeit de school neutraal zjjn,
omdat we nu eenmaal wonen in een land
met gemengde bevolking. Thans ie hetZe
mag neutraal zjjnheerlijk voorrecht 1 Ze
kén niet anders dan neutraal zjjn, wil ze
deugen.
Een nieuw ideaal wordt gepredikt.
De scheiding op schoolgebied wordt aan
vaard. Zelfs een ianaticus als de heer Kete
laar zei onlange teAmsterdam op een volks
vergadering, hoe het van aohteren gezien
een fout van Kappsyne is geweest, dat hjj
de mogelijkheid uitsloot, om de bijzondere
school subsidie te geven.
Het nieuwe ideaal is nu, om naast en
tegenover de bizondsre school van de
openbare te maken de school, die niet
slechts van alle dogmatisme, maar van alle
godsdienstige smetten vrjj is.
De school voor dat deel des volks, 't welk
zich aan alle banden van den godsdienst ont
worsteld heeft, met name van allen kerkeijj-
ken godsdienst.
Er ritselt nieuw leven in die school.
Al ljjkt dat leven óns de dood 1 In dezelf
de vergadering, die we zooeven bedoelden,
stofte de heer Ketelaar er op, dat het tegen
woordig zoo goed ging op de openbare school,
hoe de liefde der kinderen voor de natuur er
onderwerp met zijn gewone openhartigheid
dadelijk aan. Tot zjjn verbazing nam Gil
bert hem dit zeer kwalijk en toen hij het
goed wilde maken, werd hjj overladen met
een verhaal van zijn eigen wandaden,gezegd
met al de snijdende bitterheid van een ge
boren Ralt.
Tom wist van geen kwaadhij zei sleohis:
«zeg dat nog eens, dan sla ik je neer I"
„Ik zeg het nog eens",zei Gilbert woedend.
„Gib I" zei Tom verwonderd, en verbaasd
om den kalmen Gilbert soo wild van ver
driet te zien. Hij zon hem in één oogenblik
er onder hebben gehad, en daoht er niet over
het te doen.
Zijn toon braohtGilbert weer tot sioh zelf.
Tom stak zijne hand nit.
„Laten wij onsself niet als dwazen aan
stellen", zei hij. „Het is mjjn schuld als jij
verdriet hebt, ik had mjjn zuster moeten
waarschuwen, maar ik wilde het liever niet.
Geef mij een hand, Gibbet spijt mij I"
Hij had de mooie donkere oogen van sijn
moeder; sij waren smeekend op Gilbert ge
vestigd. Gilbert was te. mannelijk om sioh
zelf te beklagen, en bij voelde de edelmoe
digheid van dit antwoord na al zijne harde
woorden. Wel waren het ware woorden
geweest. Tom stond met een voet op het
pad, dat naar het verderf voerdevoor een
oogenblik vergat Gilbert alles, hij greep de
aangeboden hand, terwijl sijn kleine grijze
oogen smeekender en pathetischer waren
dan de mooie donkere. Tom beefde terug
voor dien blikhij was blij dat hij kon om-
keeren en weggaan, ineenkrimpend by de
gedachte aan Gilberts woorden.
Hij had het gevaar gehad, dat soo vaak
is toegenomen, welk een goede verstandhou
ding er tusachen onderwijzers en kinderen
heerscht en met welk genoegen de kinderen
tegenwoordig de openbare sohool bezoeken.
Zeg, dat het er wat dik opligt. Dat zelfs
dit „kinderlyk genoegen" wat Bra je-Hen-
drik-achtig werd uitgedrukt en 't onder
schrift van een reclame -plaatje ljjkt.
Maar ontken niet dat de „neutralen" den
strjjd van school tegen school, aanvaarden
en met kracht voeren zullen.
Een gewaarschuwd man geldt voor twee 1
17 Jan. 1910.
Als Christus wederkwam (gezegend' dag
der dagen),
De Reohter dezer aard met Majesteit
bekleed,
Dan zou die Hem verwierp, wel om erbar
ming vragen,
Maar was om huis en hart voor zijn ont
vangst gereed
Als Christus wederkwam, van 's Hemels
lioht omschenen,
De Koning van 't heelal in volle heerljjk-
heid,
Dan vlood wel 's werelds schoon als kaf en
assohe henen,
Maar waart gij, o mijn ziel 1 voor zijne
komst bereid
Jan de Timmerman in >De Vriend voor
Oud en Jong".
Goes. Het slot Oostende, zoo meldt men
aan RetRandehblad, «oept oude herinnerin
gen op aan de ongelukkige gravin Jaooba
van Beieren, die daar menigmaal vertoefde.
Zooals toen de toestand was, is hij niet in
den loop der eenwen gebleven en slechts
enkele dingen herinneren nog aan dien
ouden tijd, o.m. de ruime kelder, met sijn
zware gewelven en breede muren ook nog
brokken van onderaardsohe gangen, die
waarschijnlijk in verbinding zouden staan
met andere, welke onder de groote Markt
souden loopen, althans soo luidt het in den
volksmond.
Omtrent het slot zelf vindt men vermeld,
dat waar thans de stad Goes gelegen is,wel
eer alleen het vermaarde slot Oostende
stonddat het waarsohjjnlijk vóór het jaar
1300 door een der hoeren Van Borselen
heerscht in olkander liefhebbende huisge
zinnen, waar de gebreken gemakkelijk ver
geven worden, hot gevaar om te gaan
denken dat de Heere God even gemak
kelijk zal zijn en dat iemand ongestraft zoo
af en toe wel eens iets verkeerd kun doen.
Tom was het gevoeligst voor schaamte, en
hij wilde gaarne twee soorten van mensohen
aangenaam zijn, aan de eene soort verbon
den door gewoonte en toegenegenheid en
aan de andere soort door nieuwe eerzucht
en twee nieuwe hartstochten, het drinken
en spelen. Hij begon den invloed van die
twee laatBte al te vreezen en was gesteld op
Gilberts vriendschap als een soort veiligheid.
Gilbert hield ook veel van paarden, maar
als Tom met Gilbert uit was,kwam hij altijd
kalm thuis. Hoe wist Gilbert iets van dien
marktdag De vedaohte alleen was onver-
dragelijk. Hij zou voor 't vervolg beter op
passen hij wilde de aohting van Gilbert
Ralt terugwinnen, hij had allerlei goede
plannen, maar hij er niet over met spelen
op te houden.
Merle was blij dat hij twee preeken voor
Zondag had, want juffronw Avis was er niet
en hij wilde 's avonds preeken over»Gjj,
daarom, lijd verdrukking als een goed
krijgsknecht van Jezus Christus". Dat kon
hij niet in den winter doen. Het gebrek dat
de menschen dan leden, de karige maaltij
den, het droge brood, de thee sonder melk,
brood met een uiensmaakje ale middageten,
en 's avonds weer brood en weer thee zon
der melk, in groote dankbaarheid als men
het zoover braoht; de kleine vnnrtjes,
waarin men niet poken mooht nit vrees dat
sij souden uitgaan, de dunne kleeren, die
werd gesticht en wegens de ligging den
naam „Oosteinde" erlangdeverder dat het
strekte tot bescherming van de omwonende
landlieden, dio sioh spoedig nog meer in de
nabijheid vestigden om eerst het dorp, later
de stad der Goes te doen ontstaan. Na 1300
verviel het aan de Grafelijkheid en heeft't
onder de regeering van het Huis van Beieren
verschillende lotgevallen gehad.
De reeds genoemde laatste gravin van dit
stamhuis, die zich na 1428 ook wel Vrouwe
van Zuid-Beveland noemde, schjjnt het slot
bewoond te hebben. Door de familie der
heeren Van der Goes is het slot in 1747
verkocht aan den Raad ven State, om tot
een militair hospitaal gebruikt te worden en
in 1738 (na den vrede van Aken) reeds door
den Stedelyken Raad van Goes voor den
lOOen penning overgenomen en door dezen
verkocht tot afbraak, daar de eerwaardige
oudheid geen genoegzame reden tot behoud
scheen. Geen wonder dus dat van het oude
slot slechts eenige muren en kelders zjjn
overgebleven. Wat de onderaardsche gangen
betreft, luidt een legende,dat een der gangen
zich strekte tot het slot te 's-Heer-Hendriks-
kinderen, een half uur van Goes gelegen.
Als bijzonderheid is bjj deze overblijfselen
nog Bteeds te zien de bekende Moerbezie-
boom, wiens stam, volgens goede overleve
ringen, in de familie van de heeren van der
Goes berustende,reeds bjjna vijf eeuwen oud
is ja, waarvan beweerd wordt, dat hij dooi'
Jacoba van Beieren met eigen hand geplant
is en die nog jaarljjks goede vruchten geeft.
Vorig jaar by haar bezoek aan Goes hebben
de Koningin en de Prins ten stadhuize nog
van deze vruchten gegeten.
Koudekeike Zaterdag vergaderde de
andbouwvereeniging alhier met ongeveer
40 leden. Vier nieuwe leden gaven zich
op, zoodat het getal nu is geklommen
tot 119. De penningmeester had ontvan
gen f 7006,11° en uitgegeven f 6755,63°
batig saldo f249,48. Onder de ingeko
men stukken bevonden zich eenige stukken
betrekking hebbende op de O. L. O. V.,
welke door den voorzitter werden voor
gelezen en verder toegelicht. Hjj raadde
aan tot aansluiting bjj de onderlinge.
Door enkele der aanwezigen werden
vragen gesteld, welke door den voorzit
ter werden beantwoord. Door een ver
tegenwoordiger van een particnliere My.
werd gewezen op de beperkende bepa
lingen voorkomende in de voorwaarden
nat en nog eens nat waren en niet konden
gedroogd sonder dat men naar bed ging, en
het groote geduld waarmede de armen dit
alles verdroegen, al dit in praktijk brengen
van ware Christelijkheid verbood het pree
ken er over. En tooh zelfs op de jongeren
begon de weelde van den tijd in te werken
en sommigen, die het doen konden, toonden
dat zij met wat handigheid heel wat zelf
konden maken, en das vond Merle het nood
zakelijk er tooh eens over te spreken.
Hij was graag op den preekstoel en de
dienst begon. Hij kende hen nu allen, en
zag ze dan allen binnenkomen. Het was zijn
voorbereidingstijd voor dat gedeelte van
den dienst wat hem in het eerst het meeBte
moeite kostte, het voor ebed. Hoe kon
hij elke week hetzelfde bidden sonder in
herhaling te vervallen. Zijn eenige hoop
was dat als we iets vragen dat wij erg noo-
dig hebben, ons vrager niet te vergeefsohis.
Hij maakte een lijst op van wat hij vragen
wilde, en zeide deze eiken Zondag en hield
dan een stil gebed om iedereen gelegenheid
te geven zijne eigene gebedeD zwijgend op
te zenden.
Op dezen Zondagavond terwijl hij bezig
was sijn gebedsvragen aan te vallen en te
trachten de vreeselijke tonen die Johanna
Ralt aan het harmonium ontlokte, christe
lijk te verdragen, zog hij mijnheer Ralt eene
lange vreemde dame in de dominé's bank
brengen. Was zij eigenlijk eene vreemde
Merle wist dat hij haar ergens eens gezien
had, maar waar kon hij sioh niet herinneren.
Wordt vervolgd.)