IEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 89. 1910.
Vrijdag 14 Januari
24e Jaargang
HISTORISCH
JONATHAN MERLE.
CHRISTELIJK-
Het jaar 1909.
V ERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
16
FEUILLETON.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers Q026.
UITGAVE DER FIRMA
IiN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 "ent
IV. (Slot).
Voor ons vaderland was 't afgeloopea
jaar in menig opzioht een goed jaar.
De Heere schonk aan ons Vorstenhuis
een nienwe spraite, door de geboorte van
Prinses Juliana, het afgebeden Koningskind,
door miljoenen in Nederland en Inoiö, in
Amerika en Zuid Afrika toegejubeld bij
haar komst.
God zegene haar 1
||Het reohtsohe kabinet dat rekening
wensoht te honden eet het Chr. bewustzijn
der natie, en met dè sociale toestanden
welke verbetering eisohen, werd, dank zij
den uitslag der Kamerverkiezingen, besten
digd.
Moge 't, gesteund door een Volksverte
genwoordiging, welke in groote meerder
heid zijn beginselen en inzichten deelt
zoowel in de Tweede als in de Eerste Ka
mer, in dit en volgende jarea nog menigen
goeden maatregel in 't ware volksbelang
tot stand brengen.
Dat de gouverneur generaal van Ned.
(Oost) Indië van Heufsz heenging is éen
verlies dat wel door 't optreden van zijn op-
"voiger ldenburg wordt vergoed doob niet
opweegt tegen 't verlies dat't kabinet leed
door 't heengaan ven zijn bekwamen minis
ter van koloniën. Ook de minister van oor
log ging tot velerleed wezenheen,om stréks
zijn taak ais ohef van den generalen staf
weer op zioh te nementerwijl 't onver
wachte overlijden van den minister van
waterstaat eveneens een verlies voor dit
kabinet was, al mag dankbaar worden
erkend dat in 't optreden van opvolgers als
Cool en de Waal Malefljt en Üegouteen
waarborg ligt dat in den geest van bun be
doelen zal worden voortgewerkt aan het
plan, hetwelk het kabinet zioh bij zijn op
treden in 1908 gesteld had.
Dat de directeur van den landbouw de
heer Lovink naar Indië ging, was voor den
Land- en Tuinbouw in ons land een groot
verlies. Dat nog geen opvolger voor dezen
bekwamen praotisoheo man is aangewezen,
is een bewijs dat dergelijke kraohten dnn
gezaaid zijn.
Dat aan ons Vorstenhuis en Vaderland
bekwame, oprechte, energieke staatslieden
als Maokay .en Piersonaan de Volksver
tegenwoordiging mannen als de Ridder en
v. Limburg Stirnm aan de geref, kerken
mannen als Littooij en Gispen aan de Ned.
Intusschen was Frances den moestuin nit
naar haar heiligdom geloopen, een pad bij
de beek, begroeid met hazelnootstruiken.
Viooltjes en andere bloemen waren overal
verspreidaan den anderen kant van de
beek,op de bezitting van admiraal Hargrove,
stonden hooge olmen, vogeltjes kwinkeleer
den er, en het heele plekje ademde vrede,
maar Frances was veel te boos om onder de
bekooring er van te komen.
Zij was gewend om met buitengewoon
veel respect te worden behandeld. De jon
gens plaagden haar, zeker, maar ruwheid
was in Broomhiil onbekend. Zij was bang
voor de mensohec, maar tot na toe had zij
die viees beschouwd als de vrucht van haar
eigen lafhartigheid, evenals hare onover
winnelijke angst voor de goedige oude pony
die nooit terugsloeg en waarop Rose zonder
zadel of teugel reed. Nu was haar instinct
gerechtvaardigd, na een jongmensoh, van
wien zij hield en dien zij vertrouwde,zóó tot
haar had gesproken. Welk reoht had hij
haar iets te verwijten P Als bij zjjn hart wil
de breken of voor haar sterven, was dat zijn
zaak. Er waren genoeg meisjes, die - neen,
Frances kon het slot niet uitbrengen, toen
zij zioh Gilbert's gedrongen figuur en kleine
grijze oogjes voor den geest haalde naaBt dat
van haar mooien Tomer waren niet veel
meisjes, die hem zenden wilden hebben.
Maar dat visioen braoht weer stroomen van
Herv. Kerk mannen als v.Dijk en v.d Flier;
aan de ZendiDg mannen ais Lett en Nijland
aan het Chr. onderwijs mannen ale Fischer
en Gangel kwamen te ontvallen, 't waren
altegaar groote slagen want in zekeren zie
behoorden al deze genoemden aan gansoh
het volken hun heengaan zal nog lang
daarna diep gevoeld worden. Dan, onze God
vergist zioh nooitzelfs niet wanneer Hij de
grootsten onder ons van hnn post oproept.
Voor den landbouw was 't afgeloopen
jaar een jaar van beproeving en teleurstel
ling. Aanhoudende regen deed menig gewas
mislukken. Doch oor groote rampen bleef
ook de Landbouw, bleef onze provincie be
waard.
Een „Soli Deo Gloria" vervulle dan ook
elks hart, bij 't scheiden, ook in de herinne
ring, van dit oude jaar.
Moge het nieuwe ons allen nader brengen
aan onze bestemmingdichter bij God 1
13 Jan. 1910^
De heer Meerkerk heeft in de N. R. C.
van 30 Dec. j. 1. aan den heer Ossendorp
een afstraffing toegediend; en daarbij
goedewoorden gezegd die onze instemming,
althans onze opmerkzaamheid verdienen.
Hü schijnt schoon vrijzinnig propa
gandist, palstaander, heftig bestrijder van
het Reohtsche habinet-Kuyper wijl dit het
bijzonder onderwijs meer reoht deed weder
varen iets te gaan voelen voor de vrije
school.
Hij toch schrijft
Indien de heer F. L. Ossendorp, voor
zitter van genoemden Bond, gesproken
heeft in den geeBt van de meerderheid
dier Nederlandsche Onderwijzers,
dan blijkt me daaruit overtuigend dat ik
niet meer de Openbare School zooals die
nu is verdedigen kandie school is
blijkbaar iets anders geworden ik keer
me dan van haar af en ik ga een andere
richting uit. Ik wil een andere „Openbare
School" en ik noodig mijn geestverwan
ten ernstig nit, zich bij mij aan te sluiten,
zich af te schetden van den //Bond".
Wel is zjjn geestdrift niet overgroot,
bljjkens hetgeen hij er op laat volgen
hij voegt er namelijk aan toe//Blijft mjjn
oproep onverhoord, ik berust er kalm in,
zeker vertrouwend op de toekomst die me
rechtvaardigen zal"toch beteekent het
heel wat dat een liberaal schoolman van
zoo grooten invloed denkt over een andere
tranenhet groote verdriet, dat, als Tom
werkelijk gewild had dat zij het meeste van
hem hield, hij Gilbert niet zou hebben aan
gemoedigd.
En hij plaoht altijd te zeggen dat zij nog
jong genoeg was om haar haar hangend te
dragen en dat, als zij het opbond, iemand zou
komen en vinden, dat zij oud genoeg was
om te trouwen en met haar wegloopen. En
//zoolang als je er mt ziet aisof je vijftien
waart, heo ik je heelemaal voor mij 1" zei
hij dan. En Franoes dacht er nooit over om
te antwoorden, dat zij hem volstrekt niet
voor zioh aileen had hij had elk half jaar
een nieuwe vlam en vertelde er haar alles
van. Het eenige wat haar schelen kon, was
dat hij haar noodig had en dat was niet meer
zoo. Zij nam haar haren en wilde ze veront
waardigd opsteken, alsof zij hem dadelijk
dienen wilde daarna liet zij het weer
hangen, want zij dorst Tom niet boos te
maken uit vrees voor wat hij doen zoa
Zij wist dingen van hem, die niemand
wist, en alleen Jan, die het haar verteld had,
wist dat Ben Axford Tom weer op zijn ver
haal moest brengen als hij van de markt
thuis kwam voordat de jonge meester in
staat was zijn rapport uitte brengen aan den
oude. Tom begreep het alles den volgenden
morgen als zij hare armen om zijn balssloeg
en zonder iets te zeggen zioh tegen hem aan
drukte en hij wist ook, dat Franoes anders
nooit zoo iets het eerst zou gedaan hebben
het was nu juist geen goede ontdekking voor
hem, dat hij zag dat berouw grooter liefde
te voorsohijn riep. Hjj maakte zichzelf wel
diets, dat zrjn verdubbelde teederheid alles
openbare school. En zoodanig een andere
school kan niet anders zyn dan een vrije.
Zelfs voelt de heer Meerkerk iets voor
het recht van modezeggenschap der ouders
op de richting en den inhoud van het on
derwijs aan de school, die hjj zich denkt.
Hij vervolgt tenminste
Mag ik den heer Ossendorp nu eens
vragenwie zal uitmaken of een daad
edel is of niet f De »Bond»? De heeren
onderwijzers? En waarom de dominee
en de pastoor niet f Op grond waarvan
eischen de heeren het privilegie van
keurmeester f Hebben de ouders niet meer
het recht tc zeggen dit en dat u>il ik als
edel onderwezen hebben aan mjn kind P
Staan de heeren geestelijk en weten
schappelijk zóó hoog.ldat zji, en zij alleen
zullen declareerendat is edel, daarin
overtreft Nederland andere landen, enz. f
De door ons gecursiveerde vraag wettigt
het vermoeden dat hij met dat »meer recht
der ouders" van het beginsel »de school
aan de ouders" niet zoo afkeerig is.
Zoo komt nit 't kwade door den »Bond"
gesticht, allicht nog iets goeds voort.
Op Let oogenblik hebben de ouders over
de richting van het openbarr onderwijs
niets te zeggen. Zeis niet over de keuze
van de onderwijzers. Zjj hebben slechts
hnn kinderen te zenden naar een school,
over welke zij niets te zeggen hebben, en
onder den invloed van onderwijzers welke
hnn door het gemeentebestuur zijn opge
legd.
Daarin dit schijnt de heer Meerkerk
te voelen moet verandering komen. Een
vrije openbare schoolen de school aan de
ouders. Dat is de gansch nitnemender weg.
Of bedoelt hjj 't zoo niet f In ieder geval
—zijn zoeken gaat toch dien kant uit.
De kaste l
In de grondwet wordt nergens melding
gemaakt van een liberale ambtenaarskaste,
waaruit de Tegeering zou gehouden zijn ter
bezetting van ambten en posten de benoe
mingen te doen.
Integendeel, de grondwet bepaalt uit
drukkelijk, dat alle Nederlanders (zelfs de
geloovige belijders) op dit punt volkomen
gelijke aanspraken bezitten.
Toeh hebben de opeenvolgende liberale
ministeriën gehandeld alsof er a èl een libe
rale ambtenaarskaste in de grondwet was
ingesteld of erkend.
verhoedde, maar wist niet dat hare liefde
voor hem van geluk in an st veranderde: zij
had geen rast meer.
Tnomas had zeer verschillende redenen
om Gilbert aan te moedigen.Ten eerste w as
het niet eerlijk dat zijn zusje geen minnaar
mooht hebben, terwijl hij voortdurend ver
liefd was.Eu dan was Gib zoo leelijk, en zoo
dom in zijn verliefdheid. Tom voelde waar
lijk voor hem, die altijd door zijn kansen
verspeelde, terwijl hij hein zoo goed had
kannen zeggen hoe hij doen moestdan
1.ij was een goede kerel, en zou zeker
goed voor Franoie zorgen.
Dat waren de oppervlakkige redenen
diep in zijn hart was een soort wanhoop om
ooit door werken vooruit te zuilen komen
en een koortsachtig verlangen c m meer ge
waagde manieren te probeeren en onderwijl
ook wat plezier te hebben, inplaats van
altijd braaf te zijn. Maar dan moest eerst
zijn goede engel weg zijn, hij kon er haar
niet aan wagen.
Het zou gemakkefjjk genoeg zijn om de
oude lni onwetend to laten van zjjn winnen
en verliezen tot op het oogenblik het
oogenblik in Tom's droomen dat hij de
keuken zou binnenstappen met een wissel
groot genoeg om alles terug te koopen wat
om de huur te betalen was verkocht en alles
te doen wat noodig was om de plaats rente-
gevend te makeD. Hij was een eerste paar
denkenner, en hjj bad slechts watpractijk
noodig om hem tot een eerste kaart- en bil-
jatdspeler te maken.
Slechts wat praktik en gelnk, en hij zou
er zjjn. Maar voordat hjj er was, moest hjj
In die dagen schrok men er bijna van als
men bijv. hoorde, dat een Gereformeerde
ergens tot burgemeester benoemd was. Zelfs
was het voor een „doleerende" een hee
heisoh om een aanstelling te krijgen als
dorpsveldwachter.
't Spreekt vanself dat het ministerie-
Kuyper zulk een onbeschreven liberale
ambtenaarskas e niet erkendeen dat het
ministerie-Heemskerk het thans evenmin
doet. Dat zij zich zelfs vermeetten en nog
vermeten om den meest geschikte te benoe
men, zelfs als deze een geloovig belijder was.
't Spreekt evenzeer vanzelf, dat de anti-
grondwettelijke vrijzinnige ambtenaars
kaste dan op baar achterste beenen gaat
staan
Natnnrl jk durft zij dan niet te beweren,
dat alleen liberalen mogen worden benoemd.
Neen, zij legt het anders aan. Zij zegt tot de
regeering (zooals thans in het voorloopig
verslag) dit:
Als ge in aanmerkeljjken getale ook
gelovigebeljjders benoemt, zullen sommige
vrijzinnigen of onverschilligen een geloof
gaan veinzen, dat zjj niet bezitten. Gjj
kweekt dus huichelarij aan.
Niet onverdienstelijk gevonden, inderdaad.
Alleen werpt deze bewering een leelijk licht
op de oprechtheid en karaktervastheid van
vele vrjjzinnigen, die immers (volgens deze
bewering) zoo gemakkeljjk tot huichelarij
vervallen.
Toch is dit zeggen weinig meer dan een
voorwendsel.
Immers, toen Minister Kuyper, juist om
die huichelaars teweren, een onderzoek
instelde by predikanten, heeft de liberale
ambtenaarskaste, bijgestaan door de socia
listen, een gehuil aangeheven, alsof de
Inquisitie weer hier te lande werd inge
voerd.
De Schrj/pen der Ouden.
Sinds overonde tijden schreef men met
inkt, meestal een mengsel van roet, gom en
water. In do H. Schrift (Jer. XXXVI18)
wordt vermeld, dat Bnruoh, leerling van
den propheet Jeremia, de woorden van zijn
meester met inkt opteekende in een boekrol.
Als pen gebruikte men een rietstokje (ca
lamus) ook wel calamus scriptorius, schrijf
net genoemd. Nog andere namen komen
voor. Sohrijlriet van goede hoedanigheid
leverde Egypte en beter nog de stad Cnidos
en de omgeving van het Anaïtisohe meer in
omgaan met menschen, die hij niet wilde dat
Frances sprak en zij zouden zeker naar de
Merchfont-kerk gaan als zjj er was. Hjj was
er heel trotsch op te weten dat er jongelui
expres kwamen om naar haar te kjjken,maar
hjj zorgde er voor dat zij niet met haar spra
ken. Haar vader had hem nadrnkkeljjk ge
zegd dat hij voor Francie moest zorgen als
zjj liever naar Merchfout ter kerke gingen.
z/Franeie h>eft het niet noodig, vader, al
leen om te zorgen dat zjj niet schrikt," ant
woordde Tom. „Zij is doodelijk verschrikt
voor een paard, maar het heele koor zou haar
kunnen aangapen zonder dat zjj het merkte.
Ik geloof dat zjj niet weet dat zy mooi
is 1"
Tom zon er evenmin over denken om in
hare tegenwoordigheid te vloeken als om
haar te zeggen dat zjj mooi was en het was
eigenaardig om te zien hoe de brutaalste
mannen hare onschuld vreesden, alsof zjj een
verschrikt kind geweest ware. Maar baar
broeder voelde instinctmatig dat dit niet al-
tjjd zoo door kon gaan, hjj kon niet met die
lui omgs an en ze van haar af honden, en of
schoon zij hem nooit iets vroeg, wist hij dat
hjj zich verpraten zon hjj; was te veel ge
wend om haar alles te zeggen. En het zou
veel makkelijker zijn om haar met Gilbert te
laten trouwen dan om een scheidsmuur tus-
schen hen op te trekken.
Tot nog toe had Frances slechts een vaag
vermoeden vau iets kwaads en toen zjj daar
bjj de beek zat, begreep zjj dat zjj du een ge
heim voor Tom moest hebben het eerste
sinds zjj als eene wees van vijf jaren bjj zjjne
ouders in huis kwam, toen hjj, ofschoon een
Grooi-Armenie. Men vermaakte da riet-
s'okjes evenals later de gansepennet met
een pennemssje (temperate oalamum, sono
re calaaaum), zij worden tot een bosje samen
gebonden in een koker bawaa-d (theoacala-
maria). Op een marmer'n plaat van de 3e
of de eenw nit de catacomben, vinden wij
een theoa oalamaria afgebeeld, waaraan de
inktkoker is verbonden. De voorlaatste af
levering der Dictionaire 'd Archéologie
Chrétienne et de Liturgie geeft af beeldin
gen van rieten pennen, gevonden te Herou-
lamum ea te Aosta, alsmede van bovenge
noemde theoa oalamaria.
Gewoonlijk waren schrijfstiften-étui en
inktkoker aan elkander verbonden. Dit
blijkt dnidelijk nit den H. Hieronymus. In
zijn commentaar op den propheet Ezrebiël
leest men, dat hij van een Hebreeër vernam
dat het woord //oeaaih« het Grieksohe kela-
marion beteekende, //wij noemen dit", ga it
hij voort „atramentarium (inkthouder) om
dat het den inkt bevat. Velen noemen ze
(n.l. die atrameniaria) juister Iheoas (kokers)
want het zijn de kokers der sohrijfrietjes."
Trouwens in de pennenkekers onzer groot
ouders waren ook twee afieelingen. In de
eene het ink'fiesohje. daarnaast de gauze-
pennen.
Schrijvers van beroep droegen dezen ko
ker aan hun gordel, om steeds bun schrijf
materiaal bij zioh te hebbe n.
Metalen sohrjjfstiften was en bij de oude
Romeinen niet geheel onbekend, zij ge
bruikten ze niet alleen voor hun wasoh-
tafeltjes, maar ook voor inktsohrift.
Het waren echter weeldeartikelen. De
dichter Crinagorus zond aan een van zijn
vrienden, Proohlu», op diens verjaardag een
zilveren schrijfpen ten geschenke. Meerdere
bronzen schrijfstiften nit oude tijden heeft
men gevonden o.a. te Tongeren, vervolgens
in Italië, in Engeland,in Frankrijk,in Zwit
serland en in Sa< oie.
Uiteraard was het gebruik van dit weel
deartikel zeer beperkt.
Wat valt nu van dat rietstokje als schrijf
instrument te zeggen? Was het deugdelijk
Alleen het feidat het rietstokje in later
eeuwen zon moeten wijken,voor den ganze-
veder, wekt reeds het vermoeden, dat het
velschillende gebreken had.
Het vereisohte reeds heel wat zorg, mooie
rechte rietstokjes van middelmatige dikte
uit te zoeken, met vaardige hand moest dan
het danste einde van het rietstokje precies
in het midden worden gespleten. Daarna
jaar jonger, reeds zooveel grooter en forscher
scheen.
Er was meer dan vier jaar verschil tus-
sehen hem en Jan en zoo waren de twee oud
aten altijd met elkaar geweest. Nu zou dit
alles veranderen, Zij was te trotsch om hem
te laten merken hoeveel pijn het haar deed
dat hij niet meer zoo op haar gesteld was.
Hij mocht nooit iets van Gilbert weten zijn
vriendschap was een machtige bescherming
voor Tom en kon bljjven bestaan als Gilbert
kalmer werd. Neon, zjj zou aan niemand
kunnen vertellen hoe hij haar had beleedigd.
Zij had zoo op hem vertrouwd, op hem ge
steund als Tom'sJ goeden geest, eE had soms
zelfs haast haren angst 'egen hem geuit als
zy alleen waren geweest. Hoe goed dat zy
het niet gedran had. Zjj zon nooit weer
iemand vertrouwen.
Dit beschaduwde plekje was altjjd Fran
ces' lievelingsplekje geweest. In haar kin-
deijaren had zjj er gedroomd van toovergo
dinnen en prinsen. En nu, als zij er droom
de, was het altjjd over werkeljjke menschen,
droomen, dat wist z;j, die nooit werkelijk
heid weiden. De eenige dingen die altjjd en
a'tjjd weikeljjkheid waren, waren waschdag
en strjjkdag en daarna een berg verstelwerk,
die nooit al was, als de volgende erweer bij
kwam. En tocb, toen zy bij de beek knielde
om haar roode oogen te wassehen, zou zy o
zoo dankbaar zijn geweest als zjj nooit iets
ergers behoefde te voelen dan vermoeidheid
en verveling.
Wordt vervolgd.)
