NIEUWSBLAD
VOOS ZEELAND
No. 60,
1909. Donderdag 9 December
24e jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.-
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Een Franschman over de
lintjesquaestie.
Snippers uit de oude doos.
OUDELANDE.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
533S
Niet meer dan noodig was schreven we
over »de lintjesquaestie We kennen nn
eenmaal de bedoeling, waarmee deze quaes-
tie door de tegenpartij wordt opgeblazen,
•n de anti- revolutionaire party stelt meer
vertrouwen in het hart, de consciëntie en
het karakter van zijn beproefden leider
dan in de bolle wangen van blazende te
genstanders. Toch willen we even het
woord geven aan een Franschman, Del
tour,: die een werk schreef over Neder
land, en daarin ook van de lintjesquaes
tie gewaagt.
Hij schreef aldns
„Twee jaar geleden kreeg deheerFal-
lières, president der Fiansche republiek,
bezoek van dr. Kuyper Hij begroette
hem met deze vriendelijke woorden
„Deer ifi hij, onze waarde dr. Kuyper,
voor wien wij allen hier in Frankrijk zoo
veel genegenheid en eerbied koesteren.*
Deze woorden werden gericht tot (een
man, die tot over de grenzen van zijn
land wijd en zijd behead is, en dien de
vreemdeling, .niet betrokken bjj den bin-
nenlandschen strijd en staande buiten den
invloed van (politiek meeningverschil en
partijhaat, beter waardeeren kan, daar hij
in hem, weet te zien den eminenten, unie
ken man, het moderne genie van Neder-
•Jand.
ïfc overdrijf nietin de geschiedenis zal
de figuur onvergankelijk zijn van dezen
hooggeleerden, met onuitputtelijke werk
kracht begaafden man, van dezen man
van de daad, de personificatie van mo-
reele en politieke rechtschapenheid.
Ik weet, dat men in den laatsten tijd
dr. Kuyper op dat punt aanvalt. Maar
ik [reken het mij ten plicht luide uit te
spreken, dat het schreeuwend onrecht is,
de oprechtheid en de goede trouw van
dezen man in twijfel te willen trekken.
Ik sta als sohrijver van dit werk op vol
maakt onpartijdig standpunt; ik ken geen
enkele der politieke groepen in Nederland -,
het is de onpartijdigheid alleen, die mij er
364
DOOK
SCALDIS.
III.
Toen zioh dan eindeljjk tz> Oudelande eene
■elfstandige gemeente vormde en men een
kerkenraad kon benoemeD, wendde deze
zich in 't voorjaar van 1590 tot de classis en
verzocht ,/om ook bediend te mogen worden
met de prediking des Godd. Woords».
Aan dit verzoek werd bereidwillig vol
daan en bij olass. besluit van 30 April van
genoemd jaar, werd vastgesteld dat de ge
meente zon bediend worden door de predi
kanten van Baarland en Ellewoudsdijk en
later, van af 1596, door dien van laatstge
noemde plaats alleen.(*)
In deze combinatie dienden nu nog elf
predikanten, totdat bij besluit der Cl. van 1
Oct. 1659 Oudelande eene zelfstandige ge
meen te werd, en ds Jodocut van Laren alleen
te Ellewoudsdijk werkzaam bleef.
Tweemaal bestond er vrees dat de ge
meente hare zelfstandigheid zou verliezen.
Bij resol. der Stalen van Zeeland van 7
April J1682, werd 0. a. bepaald, dat „door
afsterven, beroep of verlies van den predi
al Hoe wonderlijk de oude vaderen soms met
hunne leeraars omsprongen, hooren wij uit een
besluit van de parochianen van Oudelande,
ten opzichte van den tweeden dienaar in de
combinatieJoos de Neve, 1596—1604
„Die van Oudelande", zoo hooren wij uit de
Class, acta, „klagen over hem en hij wordt daar'
op afgedankt den 4 Oct. 1604". Door beide
gemeenten werd hij, naar schijnt, »afgedankt«,
want reeds in Nov. kwam zijn opvolger Nat ha-
l' jiaelClaassen voor beide plaatsen In dienst.
toe drijft te verklaren, dat, zelfs onder de
tegenstanders van dr. Kuyper, zelfs onder
hen, die hem het hevigst verwensohen, ik
in Holland nooit iemand heb ontmoet, die
hem ervan dorst verdenken, anderer mild
dadigheid ten eigen bate te hebben aange
wend.
Die geschiedenis van zoogenaamden
lintjeshandel, waarmee men hem nu te
lijf gaat, zijn vijanden voorop, blij als ze
zijn iets te hebben gevonden, dat een
smet schijnt op zijn reputatie, die ge
schiedenis, waar komt ze eigenlijk op neer
Wel, het is zeer eenvoudig. Hoor maar.
Na den Transvaalsohen oorlog bevinden
zich een groot aantal Nederlandsohe
krijgsgevangenen op St. Helena, en missen
de middelen om naar hun geboorteland
terug te keeren. Men heeft oreral erg met
hen te doen, en 't zegevierend Engeland
verzet zich niet tegen hun repatriëeren,
maar er denkt er niet een aan, hun de mid
delen ertoe te verschaffen, is overigens
daartoe ook volstrekt niet verplicht. Er
doet zich een rijk Amsterdammer van hooge
maatschappelijke positie op, die den titel
draagt van oonsnl-generaal van Grieken
land, en die aanbiedt de zeer belangrijke
kosten van het repatriëeren der gevangenen
voor zijne rekening te nemen. Knyper,
destijds aan het bewind, draagt hem voor
tot het ontvangen van de minst hooge der
Nederlandsohe onderscheidingen, ridder in
de orde van Oranje Nassau. Toorwaar, men
had ze voor minder groote verdienste kun
nen verleenen.
De gedecoreerde, die de politieke mee
ningen der Kuyper-partij deelt, stort sub-
sidiëu in de verkiezingskas dezer partij.
Wat steekt daar voor kwaad in Als
geoorloofd aangenomen, dat er een ver
kiezingskas bestaat en dat het geld een
rol speelt bij verkiezingen, wat is er dan
voor onzedelijks in, voor de partijkas gelijk
anderen het ook doen, de subsidiën aan
te nemen, die een geestverwant wenscht
te storten.
Comedie, namelooss huiehelarij 1 Hen,
die hun jeugd, ja hun leven offeren voor
de zegepraal van een politiek denkbeeld,
kant van Oudelande, deze vacature niet
meer vervuld zou woiden, maar blijven van
nature een conditie evenals vóér 1625 is ge
weest." Gelukkig echter werd die resol.
later iugetiokken.
Bij vertrek van ds la Motthe hier van
1763 tot 1'767 naar Kloetinge werd het
gerucht verspreid, dat de gemeente bij
Baarland zou gevoegd worden.
Dientengevolge werd vanwege den ker-
keraad en een groot deel der gemeente een
rekwest ingediend bij de Staten om die
combinatie te voorkomen. Ook de classis
onderstaande dit verzoek met een afzonder
lijke missive, daarin aantoonende, dat „nn
de kerk van Oudelande zeer bouwvallig
was, de Ambs. Heer wellicht pogingen zou
aanwenden om dit kerkgebouw te doen
sloopen en deze gemeente alsdan met die te
Baarland te doen combineren, smeekende
dat de Staten zulke zouden afweren en mid'
delen beramen tot herstel van de kerk en
alzoo de gunstige resolutiën van H. E. Mog.
van 31 Juli en 27 Nov. 1659, ten opzichte
van het afzonderlijk bestaan der gemeente
Oudelande genomen, voortdurend in stand
te doen blijven."
Bij dit verzoekschrift werd de opgave ge
voegd dat „de gemeente 125 lidmaten telde
en gevolgelijk op eene bevolking van tus-
sohen de 200 en 300 zielen van den Geref.
godsdienst kon geschat worden."
Op deze rekwesten werd gunstig beschikt,
werd de kerk, zooals wij reeds hoorden, ge
heel hersteld voor den dienst en bleef de
gemeente, tot op onze dagen, geheel zelf
standig. Als eersten predikant vinden wij
geboekt
HIERONIMUS VAN ZUNDER
of van Sunderen, zooals we zijn naam elders
lezen.
Als prop. bij de Cl. van Z. Beveland werd
hij 20 Sept. 1655 te Osseniiee beroepen, en
aldaar bevestigd 7 Nov. door zijn voorgan-
hen bewondert men, hen zet men op een
voetstuk, eu als er nu iemand optreedt,
tevreden met een deelhebben aan de
politieke overwinning op een manier, in
overeenstemming met zijn minder held
haftig temperament, in overeenstemming
met zijn middelen, iemand, schenkende 't
meer en meer zenuw van den oorlog wor.
dende geld, dan is men veroi twaerdigd en
speelt men opl Het gebrek aan logica is van
dien aard, dat wij hef bijna aan gebrek aan
oprechtheid zonden toesohrjjven, en we
zullen dan ook niet langer bij deze tegen
strijdigheid stilstaan. Er zijn zulke sohoone
bladzijden in de geschiedenis van dr.
Kuyper.
Voor hem, die de historie der laatste ja
ren in Nederland heeft kannen nagaan,valt
een verassend feit te constateeren, nl. dat
het land een tijdperk van bevrediging is
ingetreden en dat het leven der natie zich
is kunnen gaan richten op de bevordering
van het welzijn der verschillende volks
klassen.
Aan wien heeft men dit tijdperk van
welvaart te danken Aan dr. Knyper.
In dit land, dat sinds eenwen revolution-
naire kiemen in zich draagt, zoowel in reli-
giensen als in politieken zin, stonden de
anarchistische krachten op 't punt tot 'n uit
barsting te gerakenen men bedenke, dat
Nederland, zoodra het overgeleverd zou
zijn aan de revolutie, onmiddellijk tot zelfs
zijn bestaan verliezen zouwant de dag na
dien van het uitbreken eecer Nederland
sohe revolutie zou het land door Duitsch-
land zien bezetten,en weldra zou het geheel
verbrokkeld zijn.
Het ligt dns,zelfs van Fransch standpunt
besohouwd, in de lijn van een goede, voor
uitziende politiek,in Nederland, het régime
goed te keuren, dat wij ten onzent conser
vatief zouden heeten, het régime, dat zoo
ver mogelijk elk gevaar verwijderd houdt
van vreemde inmenging in genoemd land.
Ik ben van meening, dat het denkbeeld
om op dezen bodem eene verzoening te
hebben willen tot stand brengen tnsschen
Katholieken en Protestanten, op dezen
bodem, die bet terrein was van hnn stryd
ger ds W. Noliettoen in dienst te lerseke.
Vandaar werd hij herwaarts beroepen,
bij approb. der Cl. van 1 Oct. 1659. Den 6
Oot. d.a.v. werden twee gedeputeerden van
hier benoemd om naar Osteniste te reizen,
en zijn ontslag te verzoeken, wat hem dan
ook gegeven werd. Hij trad alhier in dienst
op het gewone traotement, zooala dit door
de Staten van Zeeland was vastgesteld.
Onbekend is het of hij van hier vertrok-
ke», of overleden is; zeker is het evenwel
dat zijn opvolger, 30 April 1678 in zijne
plaats beroepen is. Negen en twintig op
volgers had ds. van Zunder tot op onze
dagen. Van enkelen hunner loont het de
moeite wel, wanneer wij iets omtrent hen,
uit de voorhanden beseheiden nagaan 't zij
uit hun privaat leven 't zij het feiten geldt,
die tijdens hun dienst te Oudelande voor-
1 vielen.
- - Toen wij indertijd de werkzaamheden
der voormalige rederijkerskamers en de
verschillende volksvermakelij kheden in
Zeeland bespraken, vernamen wij ook dat
or op vele plaatsen, door kerkenraden en
predikanten, soms ijverig werd opgetreden,
om aan de ongebondenheden bij die feesten,
zooveel mogelijk paal en perk te stellen en
dat vele deelnemers er aan, zioh zelfs eene
kerkelijke oensure op den hals haalden.
Ook bier, te Oudelandetrad men vaak
streng tegen die feesten en hunne deelne
mers op. De kerkelijke aota, zoowel die
van de gemeente, als vooral die van de
classis, weten er ons verschillende staaltjes
van te vertellen.
In beide bescheiden willen wij een kijkje
nemen, om met een paar voorbeelden aan
te halen, hoe kerkenraad en parochianen
over deze zaken daobten, en hoe zij soms
met elkander in !t strijdperk traden.
Huismoeders van het tegenwoordigs Ou-
delandewjj zullen dan o.a. hooren, hoe uwe
voorgangsters uit de 17e en 18eeeuw, zioh
van honderd jaren,-- een geniaal idee wa=»,
dat op zichzelf verdient den man onsterfe
lijk te maken, in wiens brein het oprees, en
hem hoog op een voetstuk te plaatsen, als
den eersten zoon van zijn vaderland, niet
slechts geniaal ontwerper, maar ook knap
uitvoerder
Wijs mij een tweeden man, van even
wonderbare geleerdheid, die in perfectie vijf
talen spreeK t en schrijft,die de auteur ia van
een heele bibliotheek vau bij de tweehon
derd dselen, een man van aolie in het parle
mentaire leven, energiek regeerder, en die,
na het bewind te hebben neergelegd, om
ringd is gebleven door de vereering van
gansch Europa.
Ik voor mij ken slechts éen zoo'n man en
dat is dr. Kuyper.
Herinner u ook, dat de vertegenwoordiger
van een klein land bij het trotsohe Albion,
dat verklaard had niet te zuilen dulden,
dat eene vreemde mogendheid zioh met de
kwestie van den Boerenoorleg bemoeit, met
eene nota dorst aankomen, die tot gelukkig
gevolg heeft gehad de onderhandelingen,
die nitgeloopen zijn op den vrede van Ver-
eeniging, die aan dezen vreeselijken krijg
een einde maakte.
Den dag, waarop de aigemeene staking,
als vervolg op de spo rwegstaking, moet
uitbreken, waarop, van zes uur 's morgens
af zij een feit zal zijn, vindt deze minister
met merkwaardige snelheid van handelen
het middel om 's nachts al èe politieke
leiders, die zioh aas zijn zijde scharen, te
doen optreden,voldoende militaire maoht te
mobiliseeren, om de voornaamste stations
van het land te bezetten, en zioh de mede
werking te verzekeren van de professoren,
de ingenieurs en de studenten der Poley-
teohcische School te Delft, die op het unr
van de proclamatie der staking ieder op een
machine staan, zoodat de verbindingen ge
handhaafd blijven.
Kuyper is nu 72, en hij draagt de jaren
met lust. Hoewel voor 't oogenblik staande
buiten 't bewind,blijft hij deelnemen aan de
politieke actie. Daaraan beeft een genie
behoefte, hij kan niet werkeloos toezien.
Welnu 1 Indien bet ongeluk wou, dat er
zelfs niet ontzagen om aan het in ons oog
zoo wreede gansknuppelen en vogel
schieten mede te doen.
Hoewel wij de goede eigenschappen van
de oude dagen dankbaar herdenken, wen-
sehen we toch dien „goeden ouden tijd",
met zijn veelal ruwe zeden en gewoonten,
in geenen deele terug.
Welnu, gedurende den dienst van den
tweeden predikant, ds IZAAK LANGEN-
BERG die, ais prop. bij de Cl. van Waleh.
alhier werd benoemd 80 Mei 1678, en te
dezer plaatse overleed 6 Sept. 1689, werd
de strijd, over de volksvermakelijkheden,
tussohen den kerkeraad en enkele leden
der gemeente geopend.
Den 19 Dec. 1679 kwam er n.l. bij de
classe te Goes een missive ter tafel van vijf
lidmaten alhier, zich beklagende »dat hun
predikant hen nu reeds voor de tweede
maal achtereen van het Avondmaal afhoudt
omdat ze, als boogschutters naar oude ge
woonte op hunne plaats, den vogel van de
steng afgeschoten en hunne vrouwen de
gans geknuppeld hebben, zonder 't plegen
van superstitie, ligtveerdigheden, dronken-
schappen, enz., terwijl alle vorige predi
kanten, deswegens geen ongenoegen of
mishagen getoond hebben",
De kerkeraad rapporteerde den 5 Maart
1680 aan de classis >dat van de vijf elechts
twee lidmaten onder censure zijn gebleven,
omdat deze niet wilden beloven zich voort
aan te onthouden van gaaischieten, gans
knuppelen en het ongeschikt loopec langs
de straten met vaandelen,vedelen en andere
onhebbelijkheden", (sic
Da liefhebbers van die spelen zaten ech
ter niet stil, want enkele schutters, dienden
den 2 Juli 1631 de schriftelijke vraag bij de
classis in»of die ezercitien in zichzelve
ongeoorloofd zijn? Zoo j?, dat dan de classis
met den kerkeraad te zamen orde stellen tot
mortificatie van zoodanige gilden, hetgeen
voor Holland een gevaarlijke en kritieke
tijd aanbrak, dan zouden zijn vijanden van
heden de eersten zijn om hem aan 't bewind
te roepen."
TWEEDE KAMEK.
Giateren voortzetting der Marine-be
grooting, en een lang en blijkbaar zeer
warm geheim zittinkje, waarin de heer
Thomsom nog eens breedvoerig zijn pro
test tegen de Kruppsche leverantie heeft
toegelicht.
Omtrent 't verhandelde in openbare zit
ting valt weinig te releveeren- Alleen
verdient melding dat een amendement
Jansen tot schrapping van de twee tor
pedojagers is verworpen bij stemming van
rechts tegen links (behalve de heer Yan
Karnebeek). Curieus zoo merkt Het
Handbl. op dat ditmaal het voorstel
tot Bchrapping uitging van iemand, die
ten vorigen jare tegen stemde toen de heer
Patyn precies hetzelfde voorstelde] De
heer Thomson trouwens, die verleden jaar
ook tegen stemde, had zijn oordeel thans
eveneens gewijzigd.
Wij mogen echter in dit verband niet
onvermeld laten dat meerderen blijk ga
ven van veranderde gezindheid, en wel
bjj de stemming voor eene motie Dnymaer
en Twist. Deze motie w«s een herhaling
van de in 1907 door dezen zelfden heer
ingediende, en door den heer 7. Kol on
der den scheldnaam snertmotie afgemaakte
en door de. Kamer met 41 tegen 38 stem
men verworpen motie, waarin werd uit
gesproken de wenschelykheid dat de ge
huwde matrozen thuis eten.
Toen was de motie bestreden door den
minister met 't argument, dat de meeBte
dezer mannen 't thuis minder goed in den
kost hebben dan aan boord. Nu echter
kon de minister dat argument niet bezi
gen want de heer v. Twist wilde den
maatregel nu slechts uitgestrekt zien tot
de onderofficieren en zoo mogelijk min
deren.
Toch zon deze motie gekelderd zijn onder
de slagen van den heer Lohman die
ze zslven als dan gaarne zonden zien, met
verzekering van daartoe ook dan te willen
medewerken. En zyn ze in zicbzelven on
schadelijk, waarom dan alleen te Oudelande
en niet te Baarland, Kloetinge, Krmningen
lerseke en meer andere plaatsen.En waarom
zyn die daaraan tot uitspanning deelnemen
zonder zich bijzonder te misdragen, of te
verloopen in dronckenschap, enz. van het
Avondmaal af te houden
Hierop nam de classis den 7 Oct. het vol
gende besluit„dat zij zal trachten, tot
generale afschaffing van de schuttersgil
den, alsmede dat de gecensnreerde leden
van Oudelande weder ten Avondmaal toe
gelaten worden, indien zij beloven dat alle
débonche superstitie en ligtveerdigheid
uit de oefening van hnn gilde te weren, als
n.l. het loopen met vedel en vaandel, het
knuppelen van de gans, dronckenschap,het
beschenken van Koning en Koningin en
dergelijke".
En nu hooren we, uit de daarop volgende
jaren weinig of niets van den stryd, maar
ten jare 1700 toen ds WILHS. SPAN-
DAW hier in dienst was schijnen de
Oudelandsche schutters weer stouter ge
worden te zijn. Nn hooren we dat den 7en
Juli van dat jaar door den kerkeraad klach
ten ingediend werden bij de classis over
>het doorbrekend ringryden, vogelschieten
bet vlijtig onderhouden der kermissen, het
wellustig vieren der Paapsche gilden en
dergelijke zeer verleidende werken des
vleesches, die nu weder meer komen toe te
nemen".
By resol. van 13 Oct. nam nu de classis,
naar ze meende, een afdoend besluit door te
gelasten, »dat al deze spelen werden ver
boden en de deelnemers er aan zouden ge
censureerd worden*, met bevel, „dat deze
resol. op den daaropvolgenden Zondag in
de kerk moest afgekondigd worden".
I (Slot volgt.)
